Joseph Daher

Η Τουρκία και η Σαουδική Αραβία ενδιαφέρονται για τα συμφέροντά τους και όχι για ειδύλλιο με τη Συρία του Άσαντ

Στο φόντο του γενοκτονικού πολέμου του Ισραήλ κατά των Παλαιστινίων στη Λωρίδα της Γάζας, η διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων του συριακού καθεστώτος του Μπασάρ αλ-Άσαντ επανήλθε στο προσκήνιο με δύο πρόσφατα γεγονότα.

Πρώτον, η πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας άνοιξε στη Δαμασκό τον Σεπτέμβριο του 2024, μετά από πολλές αποτυχημένες εξαγγελίες. Ο αρμόδιος επιτετραμμένος Αμπντουλλάχ αλ-Χαρίς δήλωσε κατά τη διάρκεια της τελετής εγκαινίων τη δέσμευση της πρεσβείας του Βασιλείου να προωθήσει και να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για την ανάπτυξη των διμερών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών^[1].

Τον ίδιο μήνα, η Τουρκία συμμετείχε για πρώτη φορά σε συνεδρίαση του Αραβικού Συνδέσμου μετά τον Σεπτέμβριο του 2011. Αν και η αντιπροσωπεία της συριακής κυβέρνησης, με επικεφαλής τον υπουργό Εξωτερικών Φαϊσάλ Μεκντάντ, αποχώρησε από τη συνεδρίαση του Συμβουλίου του Αραβικού Συνδέσμου στο Κάιρο όταν ανακοινώθηκε η ομιλία του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν^[2], η Δαμασκός, όπως και όλα τα άλλα αραβικά κράτη, είχε αρχικά εγκρίνει τη συμμετοχή της Τουρκίας στη συνεδρίαση αυτή.

Πριν από αυτό, ο Μπασάρ αλ-Άσαντ δεσμεύτηκε στη Λαϊκή Συνέλευση της Δαμασκού τον Αύγουστο του 2024 να συνεχίσει τη διαδικασία συμφιλίωσης με την Τουρκία.

Η περιφερειακή εξομάλυνση των σχέσεων της Συρίας βρίσκεται πράγματι ακόμη σε εξέλιξη, αλλά υπάρχουν ακόμη πολλές προκλήσεις και εμπόδια για την αποκατάσταση των σχέσεων με τους περιφερειακούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένου του Βασιλείου της Σαουδικής Αραβίας (ΒΣΑ) και της Τουρκίας.

Τα κίνητρα της Τουρκίας και της Σαουδικής Αραβίας για εξομάλυνση των σχέσεων με τη Συρία

Η απόφαση αρχικά του Ριάντ να αποκαταστήσει τις σχέσεις του με τη Δαμασκό το 2023 συνδέεται με εθνικούς στόχους και περιφερειακές δυναμικές που αφορούν τις προτεραιότητες του βασιλείου σε θέματα ασφάλειας, πολιτικής και οικονομίας.

Πρώτον, το βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας επιδιώκει να μειώσει σημαντικά το λαθρεμπόριο του Captagon^[3], η παραγωγή του οποίου στη Συρία επεκτάθηκε μαζικά μετά το 2011, καθώς το Ριάντ είναι η μεγαλύτερη αγορά του ναρκωτικού και καταναλώνεται ιδιαίτερα από τους νέους του.

Δεύτερον και πιο σημαντικό, η διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων ήταν αποτέλεσμα της εξελισσόμενης πολιτικής στρατηγικής της Σαουδικής Αραβίας όσον αφορά την περιφερειακή εξωτερική πολιτική.

Η συγκρουσιακή και επιθετική εξωτερική πολιτική που υιοθέτησε ο Μοχάμμαντ μπιν Σαλμάν, η οποία σηματοδοτείται από τον πολύνεκρο πόλεμο που ξεκίνησε κατά της Υεμένης το 2015 και τη μέγιστη δυνατή πίεση στο Ιράν και τους συμμάχους του στην περιοχή, έχει αποτύχει. Η πολιτική αυτή αποδείχθηκε πολιτικά πολύ δαπανηρή και επιζήμια για το σχέδιο του ΒΣΑ για τη μεταρρύθμιση της οικονομίας. Ως εκ τούτου, το Σαουδαραβικό βασίλειο προσπάθησε να εγκαθιδρύσει πιο φιλικές σχέσεις με τους γείτονές του και γενικότερα να επιδιώξει μια μορφή αυταρχικής σταθερότητας στην περιοχή.

Τέλος, ο αναπροσανατολισμός της εξωτερικής πολιτικής της Σαουδικής Αραβίας συνδέεται κυρίως με την ανάγκη του βασιλείου να επικεντρωθεί στις οικονομικές μεταρρυθμίσεις και στους στόχους του Σαουδαραβικού Οράματος 2030.

Από τουρκικής πλευράς, η κίνηση της Άγκυρας προς την κατεύθυνση της συμφιλίωσης με τη Δαμασκό, η οποία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο μιας ευρύτερης πολιτικής προσέγγισης με άλλους αραβικούς περιφερειακούς παράγοντες, όπως η Αίγυπτος και το ΒΣΑ, υποκινήθηκε από δύο κύριους στόχους.

Πρώτον, ο Ερντογάν επεδίωξε να κερδίσει ψήφους ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2023 επιταχύνοντας την αναγκαστική επιστροφή των Σύρων προσφύγων στη Συρία.

Έκτοτε, παρατηρείται συνεχής αύξηση των ρατσιστικών και βίαιων επιθέσεων και εκστρατειών κατά των Σύρων στην Τουρκία και η τουρκική κυβέρνηση έχει απελάσει δεκάδες χιλιάδες από αυτούς^[4].

Το άλλο κίνητρο για την προσέγγιση της Τουρκίας με τη Συρία είναι η κοινή τους αποφασιστικότητα να αντικρούσουν τις κουρδικές προσδοκίες για αυτονομία και πιο συγκεκριμένα τη συνεχή κυριαρχία της διοίκησης υπό κουρδική ηγεσία στη βορειοανατολική Συρία, η οποία εκπροσωπείται από την Αυτόνομη Διοίκηση της Βόρειας και Ανατολικής Συρίας.

Η τουρκική κυβέρνηση θεωρεί το YPG ως προέκταση του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως τρομοκρατική οργάνωση από την Τουρκία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Κακή πρόοδος

Η αποκατάσταση των σχέσεων και των επαφών μεταξύ της Δαμασκού από τη μία πλευρά και του Ριάντ και της Άγκυρας από την άλλη πλευρά, ωστόσο, εξακολουθεί να αναμένει σημαντικές και ουσιαστικές βελτιώσεις στον πολιτικό και οικονομικό τομέα.

Η επανένταξη της Συρίας στον Σύνδεσμο Αραβικών Κρατών και η εξομάλυνση των σχέσεων με τη Σαουδική Αραβία δεν οδήγησαν σε σημαντική αύξηση και επέκταση των πολιτικών και οικονομικών ανταλλαγών μεταξύ Δαμασκού και Ριάντ. Στις σχέσεις Σαουδικής Αραβίας-Συρίας σημειώθηκαν μόνο πολύ μικρές βελτιώσεις.

Ενώ οι τακτικές πτήσεις μεταξύ Ριάντ και Δαμασκού αποκαταστάθηκαν τον Ιούλιο μετά από διακοπή που διήρκεσε περισσότερο από 12 χρόνια, οι οικονομικές επιπτώσεις της διαδικασίας εξομάλυνσης παραμένουν περιορισμένες. Μόνο μία εταιρεία ιδρύθηκε από Σαουδάραβες επενδυτές στη Συρία το 2024.

Πέρυσι, οι Σαουδάραβες επενδυτές ίδρυσαν πέντε εταιρείες και το 2022 τέσσερις εταιρείες. Το εμπόριο μεταξύ της Συρίας και του βασιλείου της Σαουδικής Αραβίας είχε πράγματι αυξηθεί πριν από τη διαδικασία εξομάλυνσης, από 92,35 εκατ. δολάρια το 2017 σε σχεδόν 431 εκατ. δολάρια το 2022.

Ο κύριος λόγος για την αύξηση αυτή ήταν η επαναλειτουργία του συνοριακού περάσματος Νασίμπ-Τζαμπέρ με την Ιορδανία, την πύλη της Συρίας προς τον Κόλπο, τον Οκτώβριο του 2018. Η Σαουδική Αραβία παρέμεινε μια από τις κύριες εξαγωγικές αγορές της Συρίας το 2023, κυρίως για τρόφιμα. Η συνολική αξία του εμπορίου απέχει ωστόσο πολύ από το προπολεμικό επίπεδο των 1,33 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2010.

Σε πολιτικό επίπεδο, έχουν γίνει μικρά βήματα για την πρόοδο των σχέσεων μεταξύ του Ριάντ και της Δαμασκού. Η πρεσβεία της Συρίας στη Σαουδική Αραβία άνοιξε εκ νέου τον Οκτώβριο του 2023 μετά την άφιξη του γενικού προξένου της Συρίας Ιχσάν Ραμάν στο βασίλειο.

Τον Νοέμβριο, ο Μπασάρ αλ-Άσαντ συμμετείχε σε κοινή αραβο-ισλαμική σύνοδο κορυφής για τη Γάζα στο Ριάντ. Ένα μήνα αργότερα, τον Δεκέμβριο του 2023, ο κ. Αϊμάν Σουσσάν διορίστηκε νέος πρεσβευτής στη Σαουδική Αραβία και το Υπουργείο Εξωτερικών και Αποδήμων της Συρίας ανακοίνωσε την έναρξη των εργασιών της πρεσβείας της Συρίας στο Ριάντ.

Τον ίδιο μήνα, ο Σύριος Υπουργός Θρησκευτικών Κληροδοτημάτων, Δρ Μοχάμμαντ Αμπντούλ-Σάταρ αλ-Σαγιέντ, επισκέφθηκε το Συγκρότημα του Βασιλιά Φαχντ για την εκτύπωση του Ιερού Κορανίου στη Μαντίνα.

Αυτό οδήγησε σε συμφωνία λίγες εβδομάδες αργότερα, τον Ιανουάριο του 2024, μεταξύ του συριακού Υπουργείου Θρησκευτικών Κληροδοτημάτων και του σαουδαραβικού Υπουργείου Χατζ, ώστε η Δαμασκός να αναλάβει επίσης τον έλεγχο των υποθέσεων Χατζ και Ούμρα για το έτος 2024.

Επομένως, η αρμοδιότητα αυτή δεν περιορίστηκε μόνο στη συριακή αντιπολίτευση, όπως συνέβαινε από το 2013.

Η Τουρκία, από την πλευρά της, έλαβε διάφορα μέτρα, τα οποία εν μέρει θεωρήθηκαν ως αποφάσεις στο πλαίσιο της πολιτικής προσέγγισης με το συριακό καθεστώς.

Στα τέλη Ιουνίου 2024, άνοιξε εκ νέου το πέρασμα Άμπου αλ Ζιντέν, που συνδέει τις περιοχές της Συριακής Προσωρινής Κυβέρνησης με τις περιοχές του καθεστώτος.

Ενώ το εμπόριο δεν σταμάτησε ποτέ εντελώς, αλλά γινόταν μέσω λαθρεμπόρων μεσαζόντων, η επανέναρξη του επίσημου εμπορίου θα μπορούσε να καταστήσει το εμπόριο πιο εύρυθμο.

Επιπλέον, λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο, Τούρκοι αξιωματούχοι επέβαλαν ότι οι Σύροι που διαμένουν στο εξωτερικό και θέλουν να περάσουν από την Τουρκία στο ελεγχόμενο από την αντιπολίτευση Ίντλιμπ μέσω του συνοριακού περάσματος Μπαμπ αλ-Χάουα χρειάζονται έγκυρο συριακό διαβατήριο που έχει εκδοθεί από τη Δαμασκό με δίμηνη ισχύ^[5].

Στις 21 Σεπτεμβρίου, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε ότι ζήτησε να συναντηθεί με τον Μπασάρ αλ Άσαντ στο περιθώριο των συνομιλιών του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη αυτή την εβδομάδα για την εξομάλυνση των σχέσεων^[6].

Περιορισμένα ανοίγματα

Παρά τις συναντήσεις μεταξύ των υπουργών Άμυνας και Εξωτερικών των δύο χωρών, παράλληλα με τους αξιωματικούς ασφαλείας και πληροφοριών, η εξομάλυνση των σχέσεων με την τουρκική κυβέρνηση παρέμεινε περιορισμένη και επικεντρώθηκε κυρίως στη συνεργασία και τις συμφωνίες στον τομέα της ασφάλειας.

Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν δήλωσε στα μέσα Ιουλίου ότι «η Τουρκία πρέπει να συνεργαστεί με το συριακό καθεστώς σε θέματα όπως η ασφάλεια των συνόρων, η καταπολέμηση της τρομοκρατίας και η ασφαλής επιστροφή των προσφύγων»^[7].

Ωστόσο, το συριακό καθεστώς αδυνατεί να ανταποκριθεί στα συμφέροντα της Άγκυρας. Η Δαμασκός επιμένει ότι δεν μπορεί να υπάρξει πρόοδος στις σχέσεις με την Τουρκία χωρίς την απόσυρση της τουρκικής στρατιωτικής παρουσίας από τη Συρία ή τουλάχιστον μια συμφωνία προς αυτή την κατεύθυνση.

Εν τω μεταξύ, η Άγκυρα είναι απογοητευμένη από την ανικανότητα της Δαμασκού να διευκολύνει την επιστροφή των Σύρων προσφύγων και να αμφισβητήσει και να διαλύσει την Αυτόνομη Διοίκηση της Βόρειας και Ανατολικής Συρίας.

Στα μέσα Σεπτεμβρίου, η τουρκική προεδρία ανακοίνωσε μάλιστα ότι δεν υπήρχαν ακόμη συγκεκριμένες συμφωνίες σχετικά με την ημερομηνία ή τον τόπο συνάντησης μεταξύ του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και του Μπασάρ αλ-Άσαντ.

Συνεπώς, οι επιπτώσεις της διαδικασίας εξομάλυνσης των σχέσεων της Συρίας με το ΒΣΑ και την Τουρκία είναι περιορισμένες σε όλα τα επίπεδα.

Οι προκλήσεις για την πρόοδο της διαδικασίας εξομάλυνσης των σχέσεων μεταξύ του Ριάντ και της Δαμασκού συνδέονται με πολλαπλά ζητήματα, ξεκινώντας από την ανικανότητα του συριακού καθεστώτος να ανταποκριθεί σε θέματα ασφάλειας που αφορούν την κυκλοφορία του Captagon, τη συνεχή ύπαρξη κυρώσεων, την οικονομική κρίση στη Συρία και την περιφερειακή δυναμική, ιδίως σε σχέση με τις σχέσεις Ιράν-Σαουδικής Αραβίας.

Στην περίπτωση της Τουρκίας, το συριακό καθεστώς είναι πολύ αδύναμο πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά για να ασκήσει επιρροή στο βορρά.

Η Δαμασκός βλέπει επίσης την επιστροφή εκατομμυρίων προσφύγων ως πολιτική απειλή και απειλή για την ασφάλεια, καθώς και ως πρόσθετο οικονομικό βάρος που δεν μπορεί να αντέξει.

Έτσι, παρά τα μηνύματα και τις δηλώσεις της Άγκυρας και του Ριάντ, το συριακό καθεστώς του Άσαντ έχει πολύ δρόμο να διανύσει για να αναγνωριστεί σε ολόκληρη την περιοχή. Στην περίπτωση της Τουρκίας και της Σαουδικής Αραβίας, και οι δύο έχουν παραμείνει σε μεγάλο βαθμό επιφυλακτικές, περιορίζοντας την εξομάλυνση των σχέσεων τους στη διπλωματική σφαίρα. Η πολιτική και οικονομική πρόοδος ήταν τουλάχιστον μέτρια. Και χωρίς βαθύτερη υλική οικονομική και πολιτική υποστήριξη, το συριακό καθεστώς του Άσαντ θα παραμείνει, προς το παρόν, απομονωμένο και περιθωριοποιημένο, μη μπορώντας να αποτινάξει από πάνω του το καθεστώς του παρία.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Joseph Daher, “Turkey and Saudi Arabia seek interests, not romance with Assad’s Syria”, The New Arab, 23 Σεπτεμβρίου 2024, https://www.newarab.com/opinion/turkey-and-saudi-arabia-use-heads-not-hearts-assads-syria.

Σημειώσεις

^[1] “Saudi Embassy in Syria Holds Celebration on the Occasion of Resuming its Works in Damascus”, SPA, 10 Σεπτεμβρίου 2024, https://www.spa.gov.sa/en/N2169404.

^[2] “Syrian Delegation Leaves Arab League Meeting During Fidan’s Speech”, The Syrian Observer, 11 Σεπτεμβρίου 2024, https://syrianobserver.com/foreign-actors/syrian-delegation-leaves-arab-league-meeting-during-fidans-speech.html.

^[3] Giorgio Cafiero, “Will Syria’s Captagon trade cast a shadow over Assad’s normalisation?”, The New Arab, 4 Οκτωβρίου 2023, https://www.newarab.com/analysis/will-captagon-cast-shadow-over-syrias-normalisation.

^[4] “Syrians Face Dire Conditions in Turkish-Occupied ‘Safe Zone’”, Human Rights Watch, 28 Μαρτίου 2024, https://www.hrw.org/news/2024/03/28/syrians-face-dire-conditions-turkish-occupied-safe-zone.

^[5] “How does aid get into rebel-held northwest Syria?”, The New Arab, 20 Φεβρουαρίου 2023, https://www.newarab.com/news/how-does-aid-get-rebel-held-northwest-syria.

^[6] “Erdoğan wants to meet with Syria’s Assad to normalize ties”, Turkish Minute, 23 Σεπτεμβρίου 2024, https://www.turkishminute.com/2024/09/23/erdogan-wanted-meet-with-syrias-assad-to-normalize-ties/.

^[7] “Turkish Foreign Minister: The Fate of the Syrian Opposition is Tied to UN Resolutions”, The Syrian Observer, 24 Ιουλίου 2024, https://syrianobserver.com/foreign-actors/turkish-foreign-minister-the-fate-of-the-syrian-opposition-is-tied-to-un-resolutions.html.