Κόσμος που υψώνει τη σημαία της Παλαιστίνης, ανεβασμένος σε ένα τανκ στην πλατεία Ουμαγιάντ στο κέντρο της Δαμασκού, πανηγυρίζοντας για την πτώση της δικτατορίας, στις 8 Δεκέμβρη.
Anand Gopal
Συρία: Τι θα ακολουθήσει μετά τον Δικτάτορα;
Jacobin: Αυτή την εβδομάδα, εκατομμύρια Σύριοι πανηγυρίζουν το τέλος της αιματηρής δικτατορίας του Μπασάρ αλ Άσαντ. Η γρήγορη προέλαση της Χαγιάτ Ταχρίρ ασ-Σαμ (HTS) και η κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ αιφνιδίασε πολλούς παρατηρητές, με νέα ερωτήματα να προκύπτουν σχετικά με την ιδεολογία και το πρόγραμμα της HTS, καθώς και με το τι μέλλει γενέσθαι για τις μειονότητες στη χώρα.
Ο Bhaskar Sunkara, ιδρυτικό μέλος της συντακτικής επιτροπής του Jacobin μίλησε με τον δημοσιογράφο Anand Gopal για τις απαρχές της συριακής επανάστασης, την πορεία της χώρας προς τον εμφύλιο πόλεμο και το τι μέλλει γενέσθαι.
Bhaskar Sunkara: Πριν μιλήσουμε για τα γεγονότα που εκτυλίσσονται σήμερα στη Συρία, μπορείτε να αναφερθείτε εν συντομία στις ρίζες του συριακού μπααθισμού και στις ρίζες της δυσαρέσκειας που οδήγησαν στην επανάσταση του 2011;
Anand Gopal: Το συριακό καθεστώς χρονολογείται από το πραξικόπημα του κόμματος Μπάαθ τη δεκαετία του 1960. Η κυβέρνηση που προέκυψε από αυτό προχώρησε σε αγροτική μεταρρύθμιση και κέρδισε μια κοινωνική βάση μεταξύ των αγροτών. Όταν ο Χαφέζ αλ-Άσαντ κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα το 1970, σταμάτησε τα ριζοσπαστικά αναδιανεμητικά μέτρα των προκατόχων του και σφυρηλάτησε ένα κράτος που βασίστηκε σε μια συμμαχία μεταξύ ενός αλαουιτικού μηχανισμού ασφαλείας και της σουνιτικής αστικής τάξης.
Το καθεστώς του Χάφεζ αλ-Άσαντ παρείχε βασικές υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας που προστάτευαν τους φτωχούς και την εργατική τάξη από την ελεύθερη αγορά και προσέφερε σε εκατομμύρια αγρότες την ευκαιρία να ανέλθουν στη μεσαία τάξη. Σε αντάλλαγμα, ωστόσο, ο λαός έπρεπε να παραιτηθεί από όλα τα πολιτικά του δικαιώματα. Το καθεστώς ήταν απίστευτα βίαιο και δεν επέτρεπε καμία διαφωνία. Ο Άσαντ δημιούργησε ένα δίκτυο φυλακών που ήταν πραγματικά φασιστικό σε φρίκη. Υπήρχε λοιπόν μια διεστραμμένη κοινωνική συμφωνία που στήριζε το καθεστώς του Χάφεζ: μια μικρή οικονομική αναδιανομή για τους φτωχούς, με αντάλλαγμα την αποδοχή της ακραίας δικτατορίας.
Όταν ο Μπασάρ αλ-Άσαντ ανέλαβε την εξουσία το 2000, το μοντέλο αυτό είχε αρχίσει να καταρρέει. Ξεκίνησε ένα κύμα νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων που διέλυσε το κράτος πρόνοιας, ενώ δεν προχώρησε σε καμία ουσιαστική πολιτική μεταρρύθμιση. Τώρα η μόνη βάση που υπήρχε για να στηρίξουν οι άνθρωποι το καθεστώς είχε χαθεί – δεν είχαν ούτε οικονομική ασφάλεια ούτε πολιτικά δικαιώματα. Αυτό οδήγησε στην εξέγερση του 2011, η οποία ήταν ένα μαζικό ειρηνικό κίνημα αποτελούμενο κυρίως από ανθρώπους της εργατικής και μεσαίας τάξης.
Οι δυνάμεις του Άσαντ απάντησαν στις διαδηλώσεις με βιαιότητα, ανοίγοντας πυρ κατά του πλήθους και συλλαμβάνοντας και βασανίζοντας δεκάδες χιλιάδες. Για να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους και τις οικογένειές τους, οι διαδηλωτές πήραν όπλα και σχημάτισαν ομάδες ανταρτών, που σε γενικές γραμμές δραστηριοποιούνται με την ονομασία Ελεύθερος Συριακός Στρατός (FSA). Το καθεστώς απάντησε με μια εκστρατεία που περιελάμβανε βομβαρδισμούς και ρίψη αερίων κατά αμάχων.
Bhaskar Sunkara: Εκτός από την ξένη υποστήριξη, πώς ο Άσαντ παρέμεινε στην εξουσία για πάνω από μια δεκαετία; Ποια ήταν η εναπομείνασα κοινωνική βάση της κυβέρνησης;
Anand Gopal: Στην αρχή, η νομιμόφρονη βάση του καθεστώτος Άσαντ ήταν οι Αλαουίτες και η σουνιτική αστική τάξη στη Δαμασκό και το Χαλέπι. Καθώς η επανάσταση στρατιωτικοποιήθηκε, το καθεστώς εκμεταλλεύτηκε επιδέξια τους φόβους διαφόρων μειονοτικών κοινοτήτων, όπως οι χριστιανοί. Οι άνθρωποι σε αυτές τις κοινότητες δεν συμπαθούσαν απαραίτητα τον Άσαντ, αλλά πίστευαν ότι θα εξοντώνονταν αν έπεφτε ο Άσαντ. Έτσι, μέχρι το 2012, η κοινωνική βάση του καθεστώτος αποτελούνταν από Αλαουίτες και άλλες μειονοτικές κοινότητες.
Bhaskar Sunkara: Καθώς ο Άσαντ εξασφάλιζε ρωσική και ιρανική υποστήριξη και καθώς η επαναστατική διαδικασία κατέρρεε, είναι ασφαλές να πούμε ότι η αντιπολίτευση στον Άσαντ έγινε πιο ισλαμιστική στη φύση της; Μπορείτε να αναφερθείτε στις ιδεολογικές διαιρέσεις μεταξύ των ανταρτών και στο πώς οι σοσιαλιστές μπορούν να συνδεθούν μαζί τους;
Anand Gopal: Θα πρέπει πρώτα να εξετάσουμε το πλαίσιο στη Συρία πριν από την επανάσταση. Το καθεστώς Άσαντ είχε ενσωματώσει και εξαλείψει την Αριστερά επί πενήντα χρόνια, οπότε ό,τι απέμεινε από τη συριακή Αριστερά δεν είχε ρίζες στις κοινότητες της εργατικής τάξης και η αριστερή γλώσσα ήταν ξένη προς αυτές τις κοινότητες. Φυσικά, η Συρία δεν είναι καθόλου μοναδική σε αυτό το θέμα – αυτή είναι η κατάσταση σε όλο τον κόσμο.
Από τη δεκαετία του 1990, το καθεστώς επέτρεψε στον ισλαμικό λόγο να διαπεράσει την κοινωνία ως μέρος της νεοφιλελεύθερης στροφής του. Ενθάρρυνε τον πολλαπλασιασμό των ισλαμικών φιλανθρωπικών οργανώσεων για την εκπλήρωση των καθηκόντων που κάποτε επιτελούσε το κράτος. Περίπου την ίδια εποχή, εκατομμύρια Σύριοι πήγαν ως μετανάστες να εργαστούν στον Κόλπο και επέστρεψαν με μια πιο ισλαμική αντίληψη.
Έτσι, μέχρι το 2011, το πολιτικό Ισλάμ είχε γίνει ένας αυθεντικός τρόπος έκφρασης της συριακής εργατικής τάξης. Παρόλα αυτά, στην αρχή της επανάστασης, οι διαδηλωτές απαιτούσαν ένα κοσμικό, δημοκρατικό κράτος. Ωστόσο, από την αρχή, υπήρχαν δύο ρεύματα μέσα στην εξέγερση. Η πλειοψηφία ήταν άνθρωποι της εργατικής τάξης, που συχνά ζούσαν σε παραγκουπόλεις γύρω από τις μεγάλες πόλεις ή σε μικρές επαρχιακές πόλεις. Τα αιτήματά τους ήταν η πολιτική ελευθερία και ένα καλύτερο εισόδημα. Και μια μειοψηφία ήταν ακτιβιστές της μεσαίας και ανώτερης μεσαίας τάξης, συχνά με πανεπιστημιακά πτυχία, οι οποίοι επικεντρώνονταν κυρίως στα αιτήματα για πολιτική ελευθερία και θεωρούσαν τα ταξικά αιτήματα δευτερεύοντα ή άσχετα. Αυτή η τελευταία ομάδα ήταν ενταγμένη σε διεθνή δίκτυα ΜΚΟ και υιοθέτησε τη δυτική νεοφιλελεύθερη γλώσσα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ατομικών δικαιωμάτων.
Καθώς η επανάσταση προχωρούσε και καθώς οι πόλεις απελευθερώνονταν από το καθεστώς Άσαντ, τα δύο αυτά ρεύματα κινήθηκαν προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Οι κοσμικοί αντάρτες του FSA ήταν διεφθαρμένοι και αναποτελεσματικοί και δεν προσέφεραν μια ιδεολογία που θα μπορούσε να σκιαγραφήσει για τους φτωχούς και την εργατική τάξη ένα θετικό όραμα για ένα διαφορετικό είδος κοινωνίας, όπου οι ανάγκες των ανθρώπων θα ικανοποιούνταν. Οι ισλαμιστές ήταν αυτοί που προσέφεραν ένα συνεκτικό πρόγραμμα για να απαντήσουν σε αυτές τις διαμαρτυρίες. Ξεχώριζαν από τους κοσμικούς αντάρτες με το ότι ήταν πολύ λιγότερο διεφθαρμένοι και στις περιοχές που έλεγχαν έδιναν προτεραιότητα σε θέματα όπως η διανομή ψωμιού. Αυτός είναι ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο οι ισλαμιστές απέκτησαν ηγεμονική θέση στην επανάσταση.
Έτσι, η κυριαρχία του ισλαμισμού στην επανάσταση δεν οφείλεται απλώς σε εξωτερική παρέμβαση – αν και τα ξένα κράτη, ιδίως η Τουρκία και το Κατάρ, σίγουρα ώθησαν τα πράγματα προς αυτή την κατεύθυνση. Οφείλεται, τελικά, στη φύση του καθεστώτος Άσαντ και στις ταξικές διαιρέσεις μέσα στην ίδια την εξέγερση.
Υπάρχουν λίγες ουσιαστικές αριστερές ομάδες οπουδήποτε στη Μέση Ανατολή, και ο λόγος γι' αυτό οφείλεται εν μέρει στις αποτυχίες της Αριστεράς, εν μέρει στην κρατική καταστολή και εν μέρει στις μεταβαλλόμενες πολιτικές οικονομίες. Αυτό σημαίνει ότι η δυτική Αριστερά δεν πρέπει να εφαρμόζει τεστ καθαρότητας, αλλά να αναλύει τις συνθήκες επί τόπου με βάση μια ρεαλιστική κατανόηση του πλαισίου. Οι ίδιοι οι ισλαμιστές αντάρτες είναι ένα σακί με ανάμεικτα στοιχεία∙ ορισμένοι είναι πραγματικά αντιδραστικοί, ενώ άλλοι έχουν γίνει πιο μετριοπαθείς και αποτελούν ουσιαστικά οχήματα για την εθνική απελευθέρωση.
Bhaskar Sunkara: Γιατί η υποστήριξη του Άσαντ μειώθηκε ξαφνικά τις τελευταίες ημέρες;
Anand Gopal: Το καθεστώς Άσαντ είχε σχεδόν πέσει δύο φορές στο παρελθόν. Το 2013, καθώς οι αντάρτες πίεζαν προς τη Δαμασκό, το καθεστώς σώθηκε από τη Χεζμπολάχ. Η λιβανέζικη ομάδα ξεχύθηκε στη χώρα και ενίσχυσε τις δυνάμεις του Άσαντ, ενώ διέπραξε φρικτές σφαγές, συμπεριλαμβανομένων βιασμών και αποκεφαλισμών. Στη συνέχεια, το 2015, οι αντάρτες κατέλαβαν την επαρχία του Ίντλιμπ και απειλούσαν την ακτή, το κέντρο των νομιμοφρόνων του Άσαντ. Αυτή τη φορά, η Ρωσία επενέβη, με την αεροπορία της να ρίχνει βόμβες που σκότωσαν χιλιάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά.
Έτσι, το καθεστώς ήταν αρκετά αδύναμο από την αρχή. Και στα χρόνια που ακολούθησαν την επέμβαση του 2015, ακόμη και όταν οι γραμμές μάχης πάγωσαν, έγινε ακόμη πιο αδύναμο. Το κράτος αποψιλώθηκε και παραδόθηκε ουσιαστικά σε συμμορίες και πολέμαρχους υπό την αιγίδα διαφόρων ατόμων που συνδέονται με την οικογένεια Άσαντ και τα τσιράκια της.
Η νόμιμη οικονομία κατέρρευσε, εν μέρει λόγω των κυρώσεων και εν μέρει λόγω της αδυναμίας προσέλκυσης επενδύσεων. Μία από τις κύριες εξαγωγές του καθεστώτος ήταν το παράνομο ναρκωτικό Φενεθυλλίνη. Η διαφθορά στις τάξεις του καθεστώτος ήταν τεράστια – απολύτως τίποτα δεν μπορούσε να κινηθεί ή να συμβεί χωρίς δωροδοκία. Οι στρατεύσιμοι του καθεστώτος μερικές φορές δεν πληρώνονταν ούτε καν τρέφονταν. Κοινότητες όπως οι Αλαουίτες έβλεπαν τα αγόρια τους σε έναν κύκλο στερήσεων και θανάτου. Το καθεστώς ισχυριζόταν ότι αποτελούσε μέρος του «Άξονα της Αντίστασης» κατά του Ισραήλ, αλλά στην πραγματικότητα δεν ήταν παρά μια συμμορία χωρίς ιδεολογία, με επίκεντρο τον Άσαντ και την οικογένειά του, στην οποία όλοι οι άλλοι –Αλαουίτες της εργατικής τάξης, Χριστιανοί κ.ο.κ.– ήταν κρέας για τα κανόνια. Το μόνο πράγμα που εμπόδιζε μια εξέγερση μέσα από την ίδια την κοινωνική βάση του Άσαντ ήταν ο φόβος της αντιπολίτευσης.
Αυτό είναι το πλαίσιο για τα γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων. Η Χεζμπολάχ αποδυναμώθηκε σημαντικά από το Ισραήλ και η Ρωσία είναι παγιδευμένη στην Ουκρανία. Όταν οι αντάρτες εξαπέλυσαν επίθεση, ο στρατός του καθεστώτος διαλύθηκε. Χωρίς ρωσική αεροπορική υποστήριξη και με μηδενικό ηθικό, οι άνθρωποι απλά αρνήθηκαν να πεθάνουν για τον Άσαντ. Επομένως, ήταν η βαθιά σήψη του καθεστώτος και όχι η δύναμη της αντιπολίτευσης που οδήγησε στην κατάρρευση του Άσαντ.
Bhaskar Sunkara: Τι σημαίνει η πτώση του Άσαντ για το μέλλον της Συρίας; Υπάρχουν προοπτικές για μια σταθερή κυβέρνηση ή είναι πιθανό να δούμε έναν ακόμη πιο κατακερματισμένο εμφύλιο πόλεμο;
Anand Gopal: Είναι πολύ νωρίς για να το πούμε, αλλά ένα πράγμα ξέρουμε σίγουρα: η δικτατορία του Άσαντ ήταν ένα από τα πιο βίαια καθεστώτα του 21ου αιώνα. Ό,τι κι αν ακολουθήσει θα είναι καλύτερο από ό,τι προηγήθηκε. Η Συρία βυθίστηκε στον εμφύλιο πόλεμο για δεκατρία χρόνια, κατά τα οποία σκοτώθηκαν πάνω από 500.000 άνθρωποι και ακόμη περισσότεροι εκτοπίστηκαν. Τώρα, για πρώτη φορά, υπάρχει μια πραγματική πιθανότητα τα δεινά να τελειώσουν. Και μετά από πενήντα χρόνια δικτατορίας, όπου σχεδόν κάθε οικογένεια γνωρίζει κάποιον που έχει σκοτωθεί ή εξαφανιστεί από το καθεστώς, η αίσθηση κάθαρσης μεταξύ των Σύριων είναι βαθιά – ακόμη και μεταξύ της πρώην κοινωνικής βάσης του Άσαντ.
Σε αντίθεση με την προπαγάνδα των ασαντιστών, δεν υπήρξαν σφαγές και εθνοκάθαρση στα εδάφη που ανήκαν στο πρώην καθεστώς∙ στην πραγματικότητα, οι χριστιανικές γειτονιές υπήρξαν τόποι χαρούμενων πανηγυρισμών. Σε μια γενικά σκοτεινή εποχή σε όλο τον κόσμο, η νίκη της συριακής επανάστασης είναι κάτι που κάθε αριστερός, και στην πραγματικότητα κάθε άνθρωπος, πρέπει να πανηγυρίσει.
Τίποτα από αυτά δεν σημαίνει ότι όλα είναι ρόδινα. Ενώ η HTS, η ομάδα που ηγείται του συνασπισμού των ανταρτών, έχει καταβάλει μεγάλες προσπάθειες να παρουσιαστεί με θετικό τρόπο στους Σύριους και στον κόσμο, έχει ιστορικό καταστολής των διαφωνιών στην επαρχία του Ίντλιμπ, την άκρη της χώρας που ελέγχει τα τελευταία χρόνια. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να περιμένουμε ότι η HTS θα εγκαθιδρύσει δημοκρατία, εκτός αν εξαναγκαστεί από λαϊκά κινήματα. Εν τω μεταξύ, μια άλλη συμμαχία ανταρτών, ο υποστηριζόμενος από την Τουρκία Συριακός Εθνικός Στρατός (SNA), διεξάγει πόλεμο στις αυτόνομες κουρδικές περιοχές.
Ενώ η HTS είναι μια πειθαρχημένη και ημιεπαγγελματική δύναμη με στελέχη, ο SNA είναι μισθοφόροι και κλέφτες. Ο Τζο Μπάιντεν και ο Ντόναλντ Τραμπ έχουν διαμηνύσει ότι δεν θα υποστηρίξουν τους Κούρδους, πράγμα που σημαίνει ότι η αυτόνομη ζώνη θα κατακλυστεί πιθανότατα από τον SNA. Η πιθανότητα μιας υποστηριζόμενης από την Τουρκία εθνοκάθαρσης των Κούρδων σε πόλεις όπως το Κομπάνι είναι μεγάλη. Τέλος, το Ισραήλ εκμεταλλεύεται την κατάσταση για να αφανίσει τις αποθήκες όπλων της Συρίας – και επομένως τα μέσα άμυνας της χώρας – ενώ πιθανόν να επεκταθεί και από τα Υψώματα του Γκολάν για να κλέψει κι άλλα συριακά εδάφη.
Πολλές προκλήσεις βρίσκονται μπροστά μας. Αλλά είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι για πενήντα χρόνια, ήταν ουσιαστικά αδύνατο να κάνεις πολιτική, ή να είσαι πολιτικός, στη Συρία του Άσαντ. Μόνο τώρα, με την πτώση του καθεστώτος, μπορεί να ξεκινήσει πραγματικά ο αγώνας για τη δημοκρατία.
Μετάφραση: elaliberta.gr
Anand Gopal, “Syria: What Comes After the Despot?”, Jacobin, 11 Δεκεμβρίου 2024, https://jacobin.com/2024/12/syrian-revolution-assad-hts-democracy.
Ο Anand Gopal έχει κάνει ρεπορτάζ στο Ιράκ, το Αφγανιστάν και άλλες εμπόλεμες ζώνες της Μέσης Ανατολής για διάφορα μέσα και είναι συγγραφέας του βραβευμένου βιβλίου No Good Men Among the Living: America, the Taliban and War Through Afghan Eyes. Στο elaliberta.gr έχουν μεταφραστεί τα εξής άρθρα του: «Το τελευταίο προπύργιο ελευθερίας της Συρίας». «Γιατί απέτυχε η Αραβική Άνοιξη». «Οι άλλες γυναίκες του Αφγανιστάν»
Ο Bhaskar Sunkara είναι ιδρυτικό μέλος της συντακτικής επιτροπής του Jacobin, ο διευθυντής του περιοδικού Nation και ο συγγραφέας του The Socialist Manifesto: The Case for Radical Politics in an Era of Extreme Inequality.
