Ουκρανοί στρατιώτες διαδηλώνουν υπέρ της ουκρανικής αυτονομίας στην Πετρούπολη, Μάρτιος 1917. Μουσείο Κοινωνικής και Πολιτικής Ιστορίας στην Αγία Πετρούπολη

Chris Ford

Το σταυροδρόμι της Ευρωπαϊκής Επανάστασης. Οι Ουκρανοί Σοσιαλδημοκράτες και οι Κομμουνιστές (Ανεξάρτητοι), η Ουκρανική Επανάσταση και η Σοβιετική Ουγγαρία 1917-1920

Κατά την εξέταση της τύχης του επαναστατικού κύματος στην Ευρώπη κατά την περίοδο 1916-1921, η παραδοσιακή άποψη ήταν ότι η αποτυχία του ευρωπαϊκού κομμουνισμού να μεταφέρει την επανάσταση πέρα από το σημείο προέλευσής της έκρινε αρνητικά τη μοίρα της νεαρής Σοβιετικής Ένωσης. Αυτό το άρθρο προσπαθεί να καταδείξει ότι το 1917-1919 το ουκρανικό ζήτημα ήταν κομβικό για την επιτυχία της επανάστασης στην Ευρώπη. Εξετάζει το ρόλο των Ουκρανών Σοσιαλδημοκρατών και Ανεξάρτητων Κομμουνιστών, των Ουκαπίστι. Αυτοί οι Ουκρανοί μαρξιστές αμφισβήτησαν τόσο το Ρωσικό Κομμουνιστικό Κόμμα όσο και τους Ουκρανούς εθνικιστές στην επιδίωξή τους για μια ανεξάρτητη Σοβιετική Ουκρανία. Η εκστρατεία τους είχε διεθνή σημασία και κέρδισε την υποστήριξη της Σοβιετικής Ουγγαρίας, ενώ η συμμαχία τους έθεσε υπό αμφισβήτηση το ρόλο του Ρωσικού Κομμουνιστικού Κόμματος όσον αφορά την αποδυνάμωση του κομμουνιστικού εγχειρήματος στην Ευρώπη. Η εκτίμηση των αιτιών αυτών των ελάχιστα γνωστών γεγονότων είναι απαραίτητη για την κατανόηση της μετέπειτα τύχης των επαναστάσεων.

Εισαγωγή: Το περίγραμμα του ουκρανικού μαρξισμού

Ο Βολοντίμιρ Βιννιτσένκο, ένας από τους πιο γνωστούς Ουκρανούς ηγέτες του 20ού αιώνα, επινόησε τη φράση βσεπίτσνε βιζβολέννια – «καθολική απελευθέρωση».¹ Με αυτό εννοούσε την «καθολική (κοινωνική, εθνική, πολιτική, ηθική, πολιτιστική κ.λπ.) απελευθέρωση» των εργατικών και αγροτικών μαζών. Αυτή η επιδίωξη για «μια τέτοια συνολική και ριζική απελευθέρωση» αντιπροσώπευε την «Ουκρανική Επανάσταση» με την ευρεία ιστορική έννοια. Ωστόσο, η έκφραση «Ουκρανική Επανάσταση» μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί με τη στενότερη έννοια, των μεγάλων αναταραχών που αποσκοπούσαν σε αυτό το στόχο, οι πιο αξιοσημείωτες από τις οποίες σημάδεψαν τα έτη 1917-1921. Σύμφωνα με τον Βιννιτσένκο, το «καθολικό ρεύμα» που προσπάθησε να πραγματοποιήσει αυτή την ιστορική τάση της επανάστασης περιελάμβανε το πιο ριζοσπαστικό από τα σοσιαλιστικά κόμματα, το Ουκρανικό Κόμμα Σοσιαλιστών Επαναστατών –Μποροτμπιστών– και τα αντιπολιτευτικά φεντεραλιστικά ρεύματα μεταξύ των μπολσεβίκων στην Ουκρανία, το Ουκρανικό Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα (Ανεξάρτητοι) ή Νεζαλέζνικι.

Ο όρος Νεζαλέζνικι αναφέρεται στο όνομα με τον οποίο αυτοπροσδιοριζόταν ένα ρεύμα Ουκρανών μαρξιστών που οργανώθηκε αρχικά ως η φράξια Νεζαλέζνικι του Ουκρανικού Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος (ΟυΣΔΕΚ), και στη συνέχεια, από τον Μάρτιο του 1919 ως ξεχωριστό κόμμα, το ΟυΣΔΕΚ (Νεζαλέζνικι) επανιδρύθηκε ως Ουκρανικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΟυΚΚ) τον Δεκέμβριο του 1919. Ο σχηματισμός των Νεζαλέζνικι θεωρείται παραδοσιακά ότι προήλθε από τις αντιμαχόμενες προοπτικές εντός του ΟυΣΔΕΚ το 1918-1919, στο πλαίσιο του επαναστατικού κύματος που συνόδευε τη μεταπολεμική κρίση. Ωστόσο, οι Νεζαλέζνικι δεν έβλεπαν τους εαυτούς τους τόσο περιοριστικά. Γράφοντας στην Κομμουνιστική Διεθνή το 1924, οι ηγέτες του ΟυΚΚ Αντρίι (Πισότσκι) Ριτσίτσκι και Αντίν Ντραγομυρέτσκι εξήγησαν:

«Το ΟυΚΚ έχει μια 24χρονη ιστορία ύπαρξης – ξεκινώντας από το Επαναστατικό Ουκρανικό Κόμμα (1900-1905) μέσω του ΟυΣΔΕΚ (1905-1919) και τελικά του ΟυΚΚ, το οποίο είναι ο επαναστατικός διάδοχός του, αν και υπάρχουν μερικά παλιά μέλη του ΟυΣΔΕΚ που παρέμειναν στο τέλμα της Δεύτερης Διεθνούς και κάποια έπαψαν την πολιτική τους υπόσταση.»²

Σε αντίθεση με μια φιλοσοβιετική απόσχιση, οι Νεζαλέζνικι αντιπροσώπευαν μια επαναδιατύπωση της ουκρανικής μαρξιστικής παράδοσης. Αυτό δεν είναι τόσο εύκολο να προσδιοριστεί∙ άλλωστε μπορούμε να βρούμε από παλιά Ρώσους, Πολωνούς και Εβραίους εκπροσώπους της μαρξιστικής παράδοσης οργανωμένους στο έδαφος της Ουκρανίας, τόσο εντός της Ρωσικής Αυτοκρατορίας όσο και εντός της υπό αυστριακή κυριαρχία Γαλικίας και της Μπουκοβίνα. Σύμφωνα με τον John-Paul Himka:

«Η ουκρανική μαρξιστική παράδοση ήταν ένας ιδιαίτερος κλάδος μιας ευρύτερης παράδοσης, την οποία ο Πέρι Άντερσον αποκαλεί “κλασσικό μαρξισμό” (σε διάκριση από τον δυτικό μαρξισμό). Σύμφωνα με τον Άντερσον τρία τουλάχιστον γνωρίσματα χαρακτηρίζουν τον κλασικό μαρξισμό. Πρώτον, άκμασε σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή: Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Οι γλώσσες των σημαντικών κειμένων του ήταν τα γερμανικά, τα ρωσικά και σε μικρότερο βαθμό τα πολωνικά. Δεύτερον, άκμασε σε μια συγκεκριμένη περίοδο: από τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα έως τη δεκαετία του 1930. Οι εκπρόσωποί του δολοφονήθηκαν ως επί το πλείστον ή φιμώθηκαν από τον Στάλιν ή τον Χίτλερ. Τρίτον, οι κύριες θεματικές του ανησυχίες ήταν ιστορικές, πολιτικές και οικονομικές, σε αντίθεση με τη φιλοσοφική τάση του δυτικού μαρξισμού.»³

Ο ουκρανικός μαρξισμός μπορεί να θεωρηθεί ως μια ιδιαίτερη τάση του λαϊκού κινήματος που υπήρξε την περίοδο από τη Διεθνή Ένωση Εργαζομένων μέχρι την ουκρανική επανάσταση του 1917-1921. Αυτό το ρεύμα οργανώθηκε συνειδητά ως καθαρά ουκρανικές σοσιαλδημοκρατικές/κομμουνιστικές οργανώσεις· μόνο μετά τον αντίκτυπο της ουκρανικής επανάστασης συναντάμε ένα ευρύτερο στρώμα επαναστατών, κυρίως τους μπολσεβίκους που αυτοπροσδιορίζονται ως Ουκρανοί· το κέντρο της ουκρανικής μαρξιστικής παράδοσης παρέμεινε εντός του αρχικού πυρήνα.⁴ Ο Ρομάν Ροσντόλσκι, ίσως ο πιο γνωστός Ουκρανός μαρξιστής, θεωρούσε ότι:

«Ολόκληρος ο ουκρανικός μαρξισμός (αν και η έννοια αυτή είναι μάλλον ευρεία) με τον ένα ή τον άλλο τρόπο προέκυψε από τον Ντραγομανοβισμό^*, δηλαδή από τον λαϊκισμό. (Αυτός ήταν το συγκεκριμένο μας Ουκρανικό “τοπικό χρώμα”). Επομένως, για όλους αυτούς το πέρασμα στον μαρξισμό ήταν συνδεδεμένο με μια μάχη (συχνά μια πολύ επώδυνη και παρατεταμένη μάχη) ενάντια στις Ντραγομανοβιστικές παραδόσεις.»⁵

Μπορούμε να προσθέσουμε στις παρατηρήσεις του Ροσντόλσκι ότι προέκυψε ιδιαίτερα από την εμπλοκή και την απόκλιση από τον ρωσικό λαϊκισμό, αν και πολλά από τα χαρακτηριστικά του, σε αντίθεση με το να είναι υπολειμματικός λαϊκισμός, ήταν στην πραγματικότητα πιο συνεπή με τις αρχικές αντιλήψεις του Μαρξ από ό,τι πολλές από τις πτυχές του μετα-μαρξιστικού μαρξισμού.⁶ Βασικά χαρακτηριστικά των ιδεών που διείσδυσαν στην ουκρανική μαρξιστική παράδοση ήταν:

- Χειραφετητικά ιδεώδη μιας καθολικής απελευθέρωσης – η κοινωνική, εθνική, πολιτική, ηθική και πολιτιστική απελευθέρωση των εργατικών και αγροτικών μαζών.

- Αρχές αυτοχειραφέτησης που εκφράζονται με την έννοια της «εθνικής αρχής» της αυτοοργάνωσης των Ουκρανών εργατών και μιας ανεξάρτητης προοπτικής της εργατικής τάξης για την κοινωνική αλλαγή, διακριτής και ξεχωριστής από άλλα κόμματα και εξωτερικές δυνάμεις.

- Αντιλήψεις για την αυτοδιαχείριση της δημόσιας, κοινωνικής, συνεταιριστικής οικονομίας από τους εργάτες και τους αγρότες στο πλαίσιο μιας αυτοδιοικούμενης Ουκρανίας.⁷

- Η άποψη ότι η αγροτική υπεροχή δεν μείωνε ούτε το επαναστατικό δυναμισμό της αγροτιάς ούτε τη συμβολή της στο σοσιαλιστικό σχέδιο μαζί με την αναπτυσσόμενη εργατική τάξη.

- Η υπεράσπιση των διεθνιστικών αρχών, με διασυνδέσεις με τον διεθνή σοσιαλισμό μέσω των διαφόρων οργανωτικών πρωτοβουλιών του, η αντίθεση στον ιμπεριαλισμό και η τοποθέτηση της ουκρανικής επανάστασης σε ένα διεθνές πλαίσιο.⁸

Οι ιδέες αυτές δεν τηρήθηκαν απαραίτητα με συνέπεια· υπήρξαν ρήξεις και διάφορες προσπάθειες για την επαναδιατύπωση αυτών των αρχών. Θέσεις όπως για το εθνικό ζήτημα, τις υποκειμενικές δυνάμεις της επανάστασης και τη φύση της μετεπαναστατικής τάξης αποτέλεσαν πηγή αντιπαράθεσης και σηματοδότησαν επίσης ένα σημείο οριοθέτησης με τον ρωσικό μαρξισμό.⁹ Το Ρωσικό Σοσιαλ-δημοκρατικό Εργατικό Κόμμα (ΡΣΔΕΚ) απαίτησε την υποταγή όλων των μαρξιστών σε ένα μόνο κόμμα – το δικό του. Ως επακόλουθο, οι ηγέτες του υποστήριζαν την αφομοίωση των εργατών στο ρωσικό έθνος ως ιστορικά προοδευτική και αρνούνταν να αμφισβητήσουν την ακεραιότητα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.¹⁰ Αντίθετα, οι Ουκρανοί μαρξιστές αντιμετώπισαν το εθνικό ζήτημα ως καθήκον του άμεσου, μίνιμουμ προγράμματος της σοσιαλδημοκρατίας, θεωρώντας ότι η κοινωνική επανάσταση και η έλευση της κομμουνιστικής κοινωνίας θα εξασφάλιζαν την ελεύθερη ανάπτυξη των εθνών και του εθνικού πολιτισμού, προωθώντας μια νέα άνοιξη των εθνών. Από αυτή την άποψη επηρεάστηκαν έντονα από τους Αυστριακούς μαρξιστές σχετικά με το εθνικό ζήτημα και την κομματική οργάνωση.¹¹ Το αδελφό κόμμα του ΟυΣΔΕΚ στη Γαλικία, το Ουκρανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (ΟυΣΔΚ), αποτέλεσε συνιστώσα του ομοσπονδιακού Σοσιαλδημοκρατικού-Εργατικού Κόμματος της Αυστρίας.¹²

Το ζήτημα της σχέσης μεταξύ της κοινωνικής και της εθνικής σφαίρας αποδείχθηκε επανειλημμένη πηγή έντασης.¹³ Αντίθετα, η αναζήτηση της καθολικότητας ενίσχυσε τα χειραφετητικά χαρακτηριστικά του ουκρανικού μαρξισμού. Εμπλουτίστηκε από το άνοιγμα σε άλλα ρεύματα, τα οποία παρέκκλιναν σημαντικά, ενίοτε χωρίς να το αναγνωρίζουν, από τους περιορισμούς της καθιερωμένης ορθοδοξίας της Δεύτερης Διεθνούς. Ενώ απορρίφθηκε ο λαϊκισμός που γύριζε το ρολόι πίσω, απορρίφθηκε και ο οικονομικός ντετερμινισμός, προειδοποιώντας κατά της θεώρησης των πραγμάτων «μέσα από το πρίσμα του διαστρεβλωμένου ρωσικού μαρξισμού».¹⁴ Το ΟυΣΔΕΚ επέκρινε τους Ρώσους μαρξιστές επειδή «περιορίστηκαν σε μια ιδεολογική σύνδεση αποκλειστικά με το εργατικό κίνημα της Γερμανίας».¹⁵ Ο Λεβ Γιούρκεβιτς περιέγραψε συνοπτικά το ΟυΣΔΕΚ με τους ακόλουθους όρους:

«Ένα δεύτερο καταστατικό συνέδριο του Επαναστατικού Ουκρανικού Κόμματος πραγματοποιήθηκε το 1905 και υιοθέτησε το μάξιμουμ πρόγραμμα της Ερφούρτης των Γερμανών σοσιαλδημοκρατών και το μίνιμουμ πρόγραμμα της ρωσικής σοσιαλδημοκρατίας. Απαιτούσε ακραία δημοκρατική αυτονομία για το έδαφος εντός των εθνογραφικών ορίων της Ουκρανίας, με νομικές εγγυήσεις για την ελεύθερη ανάπτυξη των εθνικών μειονοτήτων που ζούσαν στην επικράτειά της. Η αρχή της εθνικής οργάνωσης βασίστηκε στο οργανωτικό μοντέλο της αυστριακής Σοσιαλδημοκρατίας. Όσον αφορά την τακτική, το Επαναστατικό Ουκρανικό Κόμμα πήρε την ίδια θέση με την αριστερή πτέρυγα της Ρωσικής Σοσιαλδημοκρατίας (Μπολσεβίκοι), και αντί να αυτοαποκαλείται Επαναστατικό Ουκρανικό Κόμμα, υιοθέτησε την ονομασία Ουκρανικό Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα, ονομασία με την οποία υπάρχει μέχρι σήμερα και στο οποίο ανήκουν οι συντάκτες της παρούσας επιστολής.»¹⁶

Είχε, σύμφωνα με τον Γιούρκεβιτς, «συνδέσει το ζήτημα της εθνικής απελευθέρωσης με όλα τα προβλήματα της χειραφέτησης του προλεταριάτου», το οποίο, όπως κατέληγε, «εμφανίζεται ως η μόνη επαναστατική και δημοκρατική δύναμη».¹⁷ Ωστόσο, μέχρι το 1917 αυτές οι ιδέες δεν αποτελούσαν παρά ένα μέρος του φάσματος των απόψεων στο ΟυΣΔΕΚ. Αυτό είχε προφανείς συνέπειες και αποδείχθηκε πρόβλημα για την ιστοριογραφία. Μια εξήγηση για το πώς συνέβη αυτό μπορεί να βρεθεί στην περίοδο της αντίδρασης μετά το 1905, όταν ολόκληρο το σοσιαλδημοκρατικό κίνημα οδηγήθηκε σε παρακμή. Στις εκθέσεις της προς τη Δεύτερη Διεθνή, η Κεντρική Επιτροπή του ΟυΣΔΕΚ περιέγραφε μια «οπισθοδρόμηση του κόμματος και των οργανώσεών του» και ότι η αυξανόμενη επιρροή των «αστικών εθνικιστικών ιδεών» προκαλούσε αιμορραγία, κυρίως της διανόησης προς τα πολιτιστικά ιδρύματα και τον αποπολιτικοποιημένο εθνικισμό.¹⁸ Η ηγεσία επέκρινε αυτή την τάση ως κάτι που βρισκόταν σε «έντονη αντίθεση με την επαναστατική παράδοση του κόμματός μας».¹⁹ Ενώ σε τυπικό επίπεδο είχαν επιτυχία, αυτό δεν απέτρεψε τη διάβρωση που εμπόδιζε τις προσπάθειες αναγέννησης του κόμματος στη βάση των παραδόσεών του.²⁰

Με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο οι διαφορές αυτές οξύνθηκαν. Η πλειοψηφία των ηγετών του ΟυΣΔΕΚ αντιτάχθηκε στον πόλεμο, ενώ μια μειοψηφία υιοθέτησε φιλορωσικό ή φιλοαυστριακό προσανατολισμό, όπως το ΟυΣΔΚ στη Γαλικία.²¹ Οι προσπάθειες να υποστηριχθούν αρχές που «ανταποκρίνονται πραγματικά στις παραδόσεις του ΟυΣΔΕΚ» προωθήθηκαν από μια οργάνωση του εξωτερικού του ΟυΣΔΕΚ, με επικεφαλής τον Γιούρκεβιτς, που υποστήριξε το αντιπολεμικό κίνημα του Τσίμεβαλντ.²² Υπό τη διεύθυνσή του ξεκίνησε η έκδοση του Μπορότμπα στη Γενεύη, δηλώνοντας: «Πάνω απ’ όλα, δεν πρέπει να πάρουμε θέση, δεν πρέπει να σπιλώσουμε την επαναστατική μας υπόθεση δείχνοντας αλληλεγγύη με τους πολεμικούς στόχους οποιασδήποτε από τις εμπλεκόμενες κυβερνήσεις».²³ Καλούσε σε μια νέα Διεθνή όπου «η απελευθέρωση της Ουκρανίας θα είναι το σύνθημα της Τρίτης Διεθνούς και των προλετάριων σοσιαλιστών της Ευρώπης, στον αγώνα τους ενάντια στον ρωσικό ιμπεριαλισμό».²⁴ Αυτές οι απόψεις επρόκειτο να έχουν απήχηση στην αναζωογόνηση του ΟυΣΔΕΚ, αν και ο Γιούρκεβιτς δεν συμμετείχε· ήταν ανίατα άρρωστος και φτάνοντας στη Μόσχα παρέμεινε εκεί παράλυτος μέχρι το θάνατό του το 1919.²⁵ Η απουσία του συνέβαλε σίγουρα στην αλλαγή φυσιογνωμίας του ΟυΣΔΕΚ, το οποίο αναζωογονήθηκε γρήγορα. Ο Ντμίτρο Ντοροσένκο χαρακτήρισε τη σύγκρουση που είχε αναδυθεί στο ουκρανικό κίνημα ως σύγκρουση μεταξύ «δύο αρχών: της κρατικής-εθνικής και της κοινωνικής-εθνικής».²⁶ Για τους επαναστάτες σοσιαλδημοκράτες ήταν ψευδείς αντιθέσεις, καθώς η πρώτη τεμάχιζε μια ολοκληρωμένη ταξική προοπτική καθολικής απελευθέρωσης.

Το ΟυΣΔΕΚ που ξαναζωντάνεψε τον Φεβρουάριο του 1917 αγκάλιαζε τώρα όχι μόνο πρώην μέλη, ενεργοποιημένη νεολαία και εργάτες, αλλά και, κυρίως, εκείνους που είχαν διασπαστεί κατά την οπισθοδρόμηση των προηγούμενων ετών, χωρίς να έχουν αλλάξει τις απόψεις τους.²⁷ Σε αυτό το αλλαγμένο περιβάλλον, αυτό που είχε υπάρξει σαν κύριο ρεύμα έγινε ένα στρώμα που μετατοπίστηκε, στην αριστερή πτέρυγα του κόμματος κατά τη διαδικασία της επανάστασης και αποκρυσταλλώθηκε μέσα στους Νεζαλέζνικι.

Οι κοινωνικές δυνάμεις και τα αίτια της ουκρανικής επανάστασης

Την παραμονή της επανάστασης η Ουκρανία ήταν διχοτομημένη μεταξύ της Αυστροουγγρικής και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, καθώς το μεγαλύτερο μέρος της επικράτειάς της βρισκόταν υπό την αποικιακή κατοχή της τσαρικής Ρωσίας για πάνω από δυόμισι αιώνες. Ενώ το κίνημα των Ουκρανών της Γαλικίας αναπτυσσόταν με γοργούς ρυθμούς, δεν συνέβαινε το ίδιο στην άλλη πλευρά των συνόρων, όπου το ουκρανικό κίνημα αναπτύχθηκε σταδιακά σε έναν παρατεταμένο αγώνα με την τσαρική απολυταρχία. Επιβάλλοντας θεσμικό εκρωσισμό, η Μόσχα απάντησε με μια εχθρότητα ποιοτικά διαφορετική από εκείνη προς τις άλλες εθνότητες: Η Ουκρανία δεν υπήρξε. Υπήρξε μόνο Μαλαρόσια, «μικρή Ρωσία». Αυτό μπορεί να εξηγηθεί από τον ρόλο που διαδραμάτισε η Ουκρανία στην ίδρυση της αυτοκρατορίας. Η απορρόφησή της από το μοσχοβίτικο κράτος, το οποίο σφετερίστηκε το όνομα του μεσαιωνικού κράτους του Κιέβου «Ρους», έφερε μαζί του την απόκτηση των μεγάλων φυσικών πόρων της Ουκρανίας. Αυτό ήταν το βήμα που τη μετέτρεψε σε Ρωσική Αυτοκρατορία, ένας παράγοντας που δεν έχει μικρή σημασία στο μυαλό των Ρώσων εθνικιστών μέχρι σήμερα.

Η κοινωνική και οικονομική γεωγραφία της Ουκρανίας εξελίχθηκε σε αυτό που ο σοβιετικός οικονομολόγος Μιχαήλ Βολομπούγιεφ χαρακτήρισε ως αποικία «ευρωπαϊκού τύπου».²⁸ Το ιδιότυπο μείγμα καθυστέρησης και νεωτερικότητας προέκυψε κατά τη διάρκεια της συνδυασμένης προσπάθειας του ρωσικού κράτους και του ευρωπαϊκού κεφαλαίου για την ανάπτυξη του καπιταλισμού. Ενώ το ευρωπαϊκό κεφάλαιο φάνηκε να υποβιβάζει το ρωσικό κεφάλαιο σε δεύτερη μοίρα, αυτό δεν μείωσε αλλά έκανε πιο περίπλοκη τη θέση της Ουκρανίας.²⁹ Ο Βολομπούγιεφ παρατήρησε μια διπλή διαδικασία στην οικονομία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας:

«Ως εκ τούτου, το ερώτημα αν υπήρχε μια ενιαία ρωσική προεπαναστατική οικονομία θα πρέπει να απαντηθεί ως εξής: ήταν μια ενιαία οικονομία σε ανταγωνιστική, ιμπεριαλιστική βάση, αλλά από την άποψη των φυγόκεντρων δυνάμεων των αποικιών που καταπιέζονταν από αυτήν, ήταν ένα σύμπλεγμα εθνικών οικονομιών... Η ουκρανική οικονομία δεν ήταν μια συνηθισμένη επαρχία της τσαρικής Ρωσίας, αλλά μια χώρα που είχε τεθεί σε αποικιακή κατάσταση.»³⁰

Η διαδικασία αστικοποίησης αντανακλούσε αυτή τη θέση –οι Ουκρανοί αποτελούσαν περίπου το ένα τρίτο του αστικού πληθυσμού– εννέα στους δέκα ζούσαν στις αγροτικές περιοχές, κατατασσόμενοι κυρίως στους αγρότες, που ήταν συνώνυμο των Ουκρανών.³¹ Η Ουκρανία ήταν ένα από τα πιο έντονα βιομηχανοποιημένα μέρη της αυτοκρατορίας με ισχυρή διείσδυση του καπιταλισμού στη γεωργία. Αυτό δεν είχε βελτιώσει το αγροτικό ζήτημα, το οποίο μέχρι το 1917 είχε γίνει όλο και πιο οξύ. Στο «καλάθι του ψωμιού της Ευρώπης» η πλειοψηφία ζούσε στα όρια διαβίωσης, γεγονός που επιδεινωνόταν από την αύξηση του πληθυσμού που ξεπερνούσε την ικανότητα των αγροτών να αγοράζουν γη.³² Το αγροτικό και το εθνικό ζήτημα αναμείχθηκαν σε ένα εκρηκτικό μείγμα, σε μια κατάσταση όπου, παράλληλα με το ρωσικό κράτος και την εκκλησία, το ένα τρίτο της καλλιεργήσιμης γης το κατείχε μια τάξη από την οποία οι τρεις στους τέσσερις ήταν Ρώσοι ή Πολωνοί.

Η ανάπτυξη του καπιταλισμού μέσα σε αυτό το αποικιακό πλαίσιο επηρέασε το κράτος, το κεφάλαιο, τις εργασιακές σχέσεις και τη σύνθεση των κοινωνικών τάξεων. Η καπιταλιστική τάξη ήταν σε συντριπτική πλειοψηφία μη ουκρανική, γεγονός που ώθησε τους Ουκρανούς σοσιαλιστές να ορίσουν το έθνος ως μπερμπουρζαουνίστ: χωρίς αστική τάξη. Το προλεταριάτο έφερε το στίγμα της αποικιοκρατίας, αναδυόμενο στην ιστορική συγκυρία που ο καπιταλισμός περνούσε στη φάση του ιμπεριαλισμού. Αυτό επέφερε μια μεταμόρφωση όχι μόνο στο κεφάλαιο αλλά και στο εσωτερικό της εργατικής τάξης, όπου παρατηρήθηκε η ανάπτυξη ενός προνομιούχου στρώματος, μιας «εργατικής αριστοκρατίας». Αν και σπάνια αναγνωρίζεται, ο ρωσικός ιμπεριαλισμός δεν αποτέλεσε εξαίρεση.

Σύμφωνα με την απογραφή του 1897, από τα 23,4 εκατομμύρια κατοίκους της Ουκρανίας υπό ρωσική κυριαρχία, 17 εκατομμύρια ήταν Ουκρανοί, 2,8 εκατομμύρια Ρώσοι και 1,9 εκατομμύρια Εβραίοι.³³ Το ουκρανικό στοιχείο του προλεταριάτου αυξανόταν αργά∙ αρχικά αποτελούνταν κυρίως από Ρώσους μετανάστες εργάτες, οι οποίοι αποτελούσαν την πηγή για ένα ανώτερο στρώμα σε υψηλότερα αμειβόμενες, ειδικευμένες θέσεις.³⁴ Οι Ουκρανοί νεοεισερχόμενοι βρήκαν τα ρωσικά όχι μόνο ως τη γλώσσα του κράτους και της διοίκησης, αλλά και του εργασιακού καθεστώτος, του άμεσου ταξικού τους αντιπάλου. Μέχρι το 1917 μεταξύ των 3,6 εκατομμυρίων προλετάριων σχεδόν το 50% βρισκόταν στον θύλακα των μεταλλείων και του χάλυβα στο Ντονμπάς. Συμπεριλαμβανομένων των εξαρτημένων μελών τους, η εργατική τάξη ανερχόταν σε περίπου 6,5 εκατομμύρια – το 21% του πληθυσμού. Στην συνολική σύνθεση το ποσοστό των Ουκρανών ανερχόταν στο 73% των μισθωτών εργατών και, μόνο στο 50% στη βιομηχανία το εμπόριο και τις μεταφορές, στο 90% των μεροκαματιάρηδων, και στο 88% του γεωργικού προλεταριάτου.³⁵

Οι εξελίξεις αυτές έθεσαν το εθνικό ζήτημα στο πεδίο της παραγωγής μέσω ενός καταμερισμού της εργασίας, ο οποίος υποβίβασε τους Ουκρανούς στα χαμηλά αμειβόμενα, ευέλικτα στρώματα εργασίας, υποεκπροσωπούμενα στη βαριά βιομηχανία και υπερεκπροσωπούμενα στους τομείς των υπηρεσιών και της γεωργίας. Η θέση της Ουκρανίας ως αποικίας της Ρωσίας και ημι-αποικίας του ευρωπαϊκού κεφαλαίου συνοψίστηκε από τον Καρλ Κάουτσκι, ο οποίος παρατήρησε ότι:

«Ο καπιταλισμός αναπτύσσεται μόνο σε μια κατεύθυνση για τον ουκρανικό λαό, τον προλεταριοποιεί, ενώ η άλλη κατεύθυνση, η άνθηση των παραγωγικών δυνάμεων, η συσσώρευση πλεονάσματος και πλούτου, είναι κυρίως προς όφελος άλλων χωρών. Εξαιτίας αυτού, ο καπιταλισμός αποκαλύπτει στους Ουκρανούς μόνο την αρνητική, επαναστατικοποιητική του διάσταση... δεν οδηγεί σε αύξηση του πλούτου τους.»³⁶

Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο μπορούμε να περιγράψουμε τα προβλήματα που αντιμετώπισε η Ουκρανία κατά την επανάσταση. Ποια από τις κοινωνικές τάξεις θα μπορούσε να εξασφαλίσει την ηγεμονία και να υπερβεί αυτές τις κοινωνικές διαιρέσεις, εγκαθιδρύοντας ένα συνεκτικό και βιώσιμο σύστημα; Από την ταξική δομή και σύνθεση προέκυπτε ότι ως «έθνος εργατών και αγροτών» χωρίς «εθνικά συνειδητή αστική τάξη», ο πρωταγωνιστικός ρόλος στον αγώνα για ηγεμονία θα έπρεπε να αντιστοιχεί στο χαρακτήρα του.³⁷ Δηλαδή ένα «μπλοκ» αυτών των «υποτελών» τάξεων που θα συνδύαζε το στόχο της χειραφέτησης της εργασίας με την επιδίωξη της εθνικής απελευθέρωσης. Ο ουκρανικός μαρξισμός από τις απαρχές του πάλεψε με αυτές τις περιπλοκές, προσπαθώντας να αναπτύξει μια συνολική προοπτική, μια προοπτική που έφτανε πέρα από τις ορθοδοξίες της εποχής που προκαθόριζαν μια αστική κυριαρχία. Ταυτόχρονα ο Μικόλα Πορς, ο ιδρυτής θεωρητικός του ΟυΣΔΕΚ υποστήριξε ότι:

«Έτσι, μόνο το προλεταριάτο μπορεί να αναλάβει την ηγεσία στον αγώνα για αυτονομία... το ουκρανικό εθνικό κίνημα δεν θα είναι ένα αστικό κίνημα του θριαμβεύοντος καπιταλισμού, όπως στην περίπτωση των Τσέχων. Θα είναι περισσότερο σαν την περίπτωση της Ιρλανδίας, ένα κίνημα του προλεταριάτου και της ημιπρολεταριοποιημένης αγροτιάς.»³⁸

Η διαλεκτική της ουκρανικής επανάστασης

Με την ανατροπή της απολυταρχίας το 1917, η Ουκρανική Επανάσταση διαφοροποιήθηκε σύντομα από την ευρύτερη Ρωσική Επανάσταση, θέτοντας ως καθήκον της την επίτευξη της εθνικής απελευθέρωσης μέσω της δημιουργίας ενός ουκρανικού κράτους. Η πρώτη φάση διήρκεσε από την επανάσταση του Φεβρουαρίου έως την κατάληψη της εξουσίας τον Οκτώβριο από την Κεντρική Ράντα και την ανακήρυξη της Ουκρανικής Λαϊκής Δημοκρατίας (ΟυΛΔ) το 1917, την έκρηξη της εργατικής-αγροτικής επανάστασης και την εξάρθρωση του επαναστατικού κινήματος, που ηττήθηκε από τις αυστρογερμανικές και συντηρητικές δυνάμεις το 1918.

Αυτή η περίοδος ήταν μια περίοδος πρωτοφανούς αυτοοργάνωσης και κινητοποίησης των ουκρανικών μαζών, το κίνημα περιελάμβανε ένα μπλοκ της μεσαίας τάξης, της αγροτιάς και του ουκρανικού τμήματος της εργατικής τάξης, με επίκεντρο την Κεντρική Ράντα (Συμβούλιο).

Η Κεντρική Ράντα ήταν μια μαζική συνέλευση που αποτελούνταν από συμβούλια αντιπροσώπων των αγροτών, των στρατιωτών και των εργατών που εκλέγονταν στα αντίστοιχα συνέδριά τους∙ αργότερα επέκτεινε την εκλογική της περιφέρεια, προσελκύοντας εθνικές μειονότητες, και συμπεριέλαβε την πρωτοποριακή οργάνωση της εβραϊκής εθνικής αυτονομίας.³⁹

Η ουκρανική λέξη «ράντα» και η ρωσική «σοβιέτ», που σημαίνει συμβούλιο, είναι άμεσες μεταγραφές, ο ηγέτης των Μπολσεβίκων Γιούρι Λαπτσίνσκι υπενθύμιζε ότι φαινόταν πάντα να υπάρχει ένας Ουκρανός που θα ισχυριζόταν ότι υποστήριζε τη σοβιετική εξουσία και επίσης τη Ράντα επειδή ήταν σοβιέτ.⁴⁰ Ο Βιννιτσένκο πίστευε ότι η επανάσταση φαινόταν να ακολουθεί μια πορεία ταυτόχρονη με την ταξική σύνθεση της Ουκρανίας:

«Έτσι, φαίνεται ότι θα ήταν λογικό να συνεχιστεί η εδραίωση μόνο της κρατικής υπόστασης των εργατών και των αγροτών, η οποία θα ανταποκρινόταν στο χαρακτήρα ολόκληρου του έθνους. Και φαινόταν να είχε σχεδιαστεί έτσι κατά την πρώτη περίοδο, ειδικά κατά τη διάρκεια του αγώνα ενάντια στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Και η εξουσία μας φάνηκε να έχει εδραιωθεί με τέτοιο τρόπο. Η Κεντρική Ράντα αποτελούνταν πραγματικά από συμβούλια αντιπροσώπων αγροτών, στρατιωτών και εργατών, οι οποίοι εκλέγονταν στα αντίστοιχα συνέδρια και στέλνονταν στην Κεντρική Ράντα. Και η Γενική Γραμματεία φαινόταν να αποτελείται μόνο από σοσιαλιστές. Και τα ηγετικά κόμματα, οι Σοσιαλδημοκράτες και οι Σοσιαλεπαναστάτες, φαίνοταν να πατάνε σταθερά στη βάση της κοινωνικής επανάστασης.»⁴¹

Το ΟυΣΔΕΚ αυξήθηκε σε μέγεθος και επιρροή κατά τη διάρκεια της πάλης με την Προσωρινή Κυβέρνηση: «θεωρήθηκε από τους Ουκρανούς Σοσιαλδημοκράτες ως η “μπολσεβίκικη” περίοδος τους, αν και αυτός ο “μπολσεβικισμός” στηρίχθηκε περισσότερο στην εθνική πάλη παρά στην ταξική πάλη».⁴² Αυτός ο ηγετικός ρόλος περιείχε ένα δυισμό: από τη μια πλευρά ο «μπολσεβικισμός» που περιέγραφε ο Αντρίι Ριτσίτσκι και από την άλλη αυτό που ο Βιννιτσένκο θεωρούσε ως «μεταγενέστερα λάθη».⁴³ Πίσω από αυτά τα λάθη υπήρχαν διαφορές σχετικά με τις αντιλήψεις για την επανάσταση και την απαιτούμενη στρατηγική. Στα φλέγοντα ζητήματα, τον πόλεμο, την αγροτική επανάσταση⁴⁴ και την εργατική αυτοδιαχείριση, οι ηγέτες της Κεντρικής Ράντα υπεκφεύγουν και σε καίριες στιγμές υστερούν σε σχέση με το ρυθμό του κινήματος από τα κάτω, ακόμη και στο εθνικό ζήτημα το οποίο τους απασχολούσε.⁴⁵

Το ζήτημα που θα μπορούσε να προωθήσει ή να διαλύσει την επανάσταση ήταν το αγροτικό ζήτημα.⁴⁶ Η αγροτική επανάσταση αναπτυσσόταν με γοργούς ρυθμούς, οι αγρότες και οι στρατιώτες που επέστρεφαν προχώρησαν στην απαλλοτρίωση των περιουσιών και την αναδιανομή της γης, ενώ η Κεντρική Ράντα καθυστερούσε να αναλάβει αποφασιστική δράση μέχρι τη σύγκληση της Συντακτικής Συνέλευσης.⁴⁷ Οι σχέσεις μεταξύ των ηγετικών κύκλων της, που προέρχονταν κυρίως από τη διανόηση και τη μεσαία τάξη, και της βάσης του κινήματος ήταν τεταμένες.⁴⁸

Η επικρατούσα άποψη ήταν ότι η αναγνώριση της αυτονομίας αποτελούσε προϋπόθεση για την πρόοδο∙ το συνέδριο του ΟυΣΔΕΚ που πραγματοποιήθηκε στις 4-5 Απριλίου 1917, το θεώρησε «ως τον πρώτο και επείγοντα σημερινό στόχο του ουκρανικού προλεταριάτου και ολόκληρης της χώρας».⁴⁹ Αυτό αντιστοιχούσε στη δυϊστική άποψη ότι ενώ μια κοινωνική επανάσταση μπορούσε να επιτευχθεί στη Δύση, μόνο αφού η Ρωσική Αυτοκρατορία είχε περάσει στη φάση του προηγμένου καπιταλισμού και της δημοκρατίας θα γίνονταν διαθέσιμες οι απαιτούμενες συνθήκες για μια τέτοια πρόοδο. Υπήρχαν διαφορές σχετικά με το ποιοι αποτελούσαν το στρατόπεδο της «επαναστατικής δημοκρατίας», αν θα έπρεπε να είναι μια συμμαχία της εργατικής τάξης με τη φιλελεύθερη αστική τάξη ή ένα ανεξάρτητο μπλοκ των εργατών και της αγροτιάς, αποκλείοντας την αστική τάξη. Όπως και να έχει, λίγοι πίστευαν ότι υπήρχαν οι απαιτούμενες υλικές και κοινωνικές συνθήκες για μια κοινωνική/κομμουνιστική επανάσταση. Το εθνικό ζήτημα έφερε μια πρόσθετη διάσταση, καθώς η εργατική τάξη των πόλεων ήταν σε μεγάλο βαθμό ρωσική∙ οι επικριτές θεωρούσαν ότι η «δικτατορία του προλεταριάτου» θα απέκλειε την ουκρανική αγροτιά, αναιρώντας την εθνική απελευθέρωση. Στην αυτοκριτική του ιστορία, Η Αναγέννηση ενός Έθνους, ο Βιννιτσένκο πίστευε ότι είχαν πάρει τη θεωρία του Μαρξ για την ανάπτυξη του καπιταλισμού σε ένα ιδανικό πλαίσιο∙ υπενθυμίζοντας το συγκριτικά μεγάλο μέγεθος της γαλλικής αγροτιάς την εποχή της Παρισινής Κομμούνας έγραψε:

«Αλλά ο σοσιαλισμός των υπόδουλων δεν είναι ο σοσιαλισμός που εννοούν αυτοί οι “σοσιαλιστές” που έχουν φορέσει μια μάσκα για να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των μαζών. Και δεν είναι ο σοσιαλισμός που εννοεί η ουκρανική δημοκρατία, συμπεριλαμβανομένων των «μαρξιστών» Σοσιαλδημοκρατών μας. Εμείς, οι Ουκρανοί Σοσιαλδημοκράτες, έχουμε ευνουχίσει τον μαρξισμό. Έχουμε αποκόψει το ζωντανό, εποικοδομητικό και ενεργό μέρος του, έχοντας γίνει στείροι, αδρανείς και χοντροί αγριόχοιροι.»⁵⁰

Οι παραδοσιακές απόψεις αμφισβητήθηκαν, αφενός από το λαϊκό κίνημα από τα κάτω και αφετέρου από τον ανταγωνισμό προς το ουκρανικό εθνικο-δημοκρατικό κίνημα από τη φιλελεύθερη και τη συντηρητική πτέρυγα της Ρωσίας. Στην εντεινόμενη κρίση του 1917 όλα έδειχναν προς μια κατεύθυνση – ένα σοσιαλιστικό μετασχηματισμό. Οι ιστορικές ορθοδοξίες έχουν σε μεγάλο βαθμό παραμελήσει αυτή την τάση μέσα στην Ουκρανική Επανάσταση, θεωρώντας τον τόπο προέλευσής της στην μπολσεβίκικη επιρροή στα σοβιέτ ή στην ίδια τη Ρωσία.

Αυτή η άποψη δεν περιέχει παρά μια μερική αλήθεια, γιατί για να κατανοήσουμε πλήρως αυτή τη συγκυρία είναι απαραίτητο να αναγνωρίσουμε ότι αυτή η τάση αναπτύχθηκε οργανικά μέσα από την εξέλιξη της ίδιας της Ουκρανικής Επανάστασης∙ ένα γεγονός που απεικονίζεται από τα αυξημένα επίπεδα ταξικής συνείδησης των εργατών και των αγροτών, που επιβεβαιώνεται στην εξέλιξη που γνώρισαν τα ουκρανικά σοσιαλιστικά κόμματα.

Ακόμα και πριν από τις Θέσεις του Απρίλη του Λένιν, μέσα στο ΟυΣΔΕΚ εκφραζόταν η άποψη ότι η επανάσταση έπρεπε να προχωρήσει, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την εβδομαδιαία εφημερίδα Νάσε Ζιττιά του ΟυΣΔΕΚ που υπενθύμιζε στους αναγνώστες ότι στόχος τους ήταν «όχι μόνο να ανατρέψουν την πολιτική κυριαρχία των εχθρικών προς εμάς τάξεων, αλλά και την κοινωνική κυριαρχία των καπιταλιστών και των γαιοκτημόνων... Δεν πρέπει να μείνουμε στάσιμοι.⁵¹ Σε ορισμένα Σοβιέτ, οι βουλευτές του ΟυΣΔΕΚ περιέγραφαν τους εαυτούς τους ως «Μπολσεβίκους μεν, αλλά απλώς Ουκρανούς».⁵² Η επιρροή της αριστεράς ήταν πιο εμφανής στο Τέταρτο Συνέδριο τον Σεπτέμβριο του 1917, το οποίο διακήρυξε:

«Η σημερινή ρωσική επανάσταση, που φέρνει στο πέρασμά της έναν μετασχηματισμό των κοινωνικοοικονομικών σχέσεων που δεν έχει ξαναγίνει στην ιστορία όλων των προηγούμενων επαναστάσεων, βρίσκει ευρεία απήχηση στις μεγάλες εργατικές μάζες της Δυτικής Ευρώπης, ξυπνάει μέσα τους την παρόρμηση να εγκαταλείψουν το δρόμο του καπιταλισμού, να κάνουν μια κοινωνική επανάσταση και, ταυτόχρονα, να σταματήσουν τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, που μπορεί να προκαλέσει μια εξέγερση του προλεταριάτου στη Δυτική Ευρώπη· αυτή η επανάσταση είναι ο πρόλογος και η αρχή της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης.»⁵³

Η Κεντρική Ράντα καταγγέλθηκε ότι αποτελούνταν από εκπροσώπους της μικροαστικής τάξης και λόγω της ταξικής της σύνθεσης ήταν ανίκανη να διατηρήσει μια σωστή και αποφασιστική επαναστατική-δημοκρατική τακτική, τείνοντας σε κάθε στροφή προς τον μικροαστικό εθνικισμό.⁵⁴

Υπό τις συνθήκες που επικρατούσαν, η αριστερή πτέρυγα αντιμετώπιζε δυσκολίες στη μεταφορά των αποφάσεων του συνεδρίου στην πράξη. Η αντίφαση επισημάνθηκε από τον μπολσεβίκο Φιγιάλεκ, ο οποίος αναρωτήθηκε γιατί «η ουκρανική σοσιαλδημοκρατία δεν υπαγόρευσε την πολιτική της στη διανόησή της· αντίθετα, η διανόηση τής υπαγόρευσε τις οδηγίες της».⁵⁵ Ενώ στη Ρωσία η ριζοσπαστικοποίηση οδήγησε τα διαφορετικά τμήματα του λαϊκού κινήματος σε ενότητα υπό την ηγεσία των Μπολσεβίκων και των Αριστερών Εσέρων στα Σοβιέτ, η οποία ανταποκρινόταν στην αλλαγή της διάθεσης. Στην Ουκρανία η κατάσταση βρισκόταν σε έντονη αντίφαση, το χαρακτηριστικό γνώρισμα της επανάστασης ήταν η απόκλιση μεταξύ των υποκειμενικών δυνάμεων: η διαίρεση μεταξύ του ουκρανικού και του μη ουκρανικού τμήματος της εργατικής τάξης, η αποξένωση της αγροτιάς από τους εργάτες των πόλεων και ο κατακερματισμός των κοινωνικών και εθνικών παραμέτρων.⁵⁶

Αυτοί οι διαχωρισμοί στα κοινωνικά και εθνικά ζητήματα βρήκαν την επίλυσή τους συμπυκνωμένη στην ιδέα μιας ανεξάρτητης Ουκρανίας βασισμένης στις οργανώσεις της εργατικής και αγροτικής αυτοδιοίκησης. Στις 7 Νοεμβρίου η Κεντρική Ράντα ανακήρυξε την Ουκρανική Λαϊκή Δημοκρατία (ΟυΛΔ) σε ομοσπονδιακή ένωση με τη Ρωσία. Μια ευνοϊκή συγκυρία για την προσέγγιση μεταξύ των διαφορετικών στοιχείων προέκυπτε τώρα από δύο τάσεις που προσέφεραν τη δυνατότητα ριζικής ανασύστασης της ΟυΛΔ. Η πρώτη ήταν η αύξηση της υποστήριξης στο ΟυΣΔΕΚ και το ΟυΣΕΚ για την αναγέννηση της Κεντρικής Ράντα σε μια απόλυτα σοσιαλιστική βάση.⁵⁷ Η δεύτερη ήταν η αύξηση της υποστήριξης στα συμβούλια των εργατών και στρατιωτών αντιπροσώπων που αναγνώριζαν την ΟυΛΔ και επεδίωκαν την επανεκλογή της για να διευρύνουν την εκλογική της περιφέρεια.⁵⁸ Αυτό έδειξε μια ριζοσπαστική εξέλιξη στις απόψεις της εργατικής τάξης για το ουκρανικό εθνικό ζήτημα, διχάζοντας τις γνώμες των Μπολσεβίκων και του ΟυΣΔΕΚ.⁵⁹

Ωστόσο, οι δυνάμεις που θα μπορούσαν να το επιτύχουν αυτό δεν συντονίστηκαν και κινήθηκαν ανομοιόμορφα· η προσέγγιση που ήταν απαραίτητη για την υλοποίησή του καθυστέρησε. Ούτε οι κατακερματισμένοι Μπολσεβίκοι, οι οποίοι δεν είχαν εδαφική οργάνωση στην Ουκρανία, ούτε η ηγεσία τους στη Ρωσία, ήταν ενωμένοι γύρω από μια τέτοια προοπτική από το εσωτερικό της ΟυΛΔ.⁶⁰ Η προσέγγισή τους χαρακτηριζόταν από έλλειψη ευαισθησίας, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις ουκρανικές ιδιαιτερότητες και επιχειρώντας να επιβάλει το μοντέλο της Ρωσίας.

Την αρχική υπεράσπιση της εξέγερσης του προλεταριάτου της Πετρούπολης από το ΟυΣΔΕΚ ακολούθησε η ψήφιση ενός μενσεβίκικου ψηφίσματος που την καταδίκαζε στο εκτελεστικό όργανο, την Κεντρική Ράντα.⁶¹ Στις μεγάλες πόλεις και τα βασικά κέντρα τα τοπικά σοβιέτ είχαν ήδη πάρει την εξουσία. Χαρακτηριστική των συζητήσεων αυτής της περιόδου ήταν εκείνη στο σοβιέτ του Εκατερίνοσλαβ, όπου το ΟυΣΔΕΚ και το Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα (Μπολσεβίκοι) [ΡΣΔΕΚ(μπ.)], ενώθηκαν υποστηρίζοντας την εξέγερση στην Πετρούπολη, την αναγνώριση της ΟυΛΔ, για σοβιετική εξουσία στην πόλη και για την αναδιοργάνωση της Κεντρικής Ράντα «με βάση τις ίδιες γραμμές στις οποίες βασίζονται τα σοβιέτ».⁶²

Το Παν-Ουκρανικό Συνέδριο Εργατών, Στρατιωτών και Αγροτών Αντιπροσώπων στις 16 Δεκεμβρίου 1917 αποδείχθηκε στρατηγική καταστροφή. Οι ηγέτες της Κεντρικής Ράντα αρνήθηκαν την αναλογική εκπροσώπηση των σοβιέτ των αστικών περιοχών, ενώ η ψήφος των αντιπροσώπων του ΟυΣΔΕΚ που επιδίωκαν συμμαχία με τους Μπολσεβίκους για τη δημιουργία κυβέρνησης εργατών και αγροτών υπονομεύτηκε από την επιτροπή αποφάσεων του κόμματος.⁶³ Το όλο γεγονός πυροδοτήθηκε από το αιφνιδιαστικό τελεσίγραφο του Ρωσικού Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων που απειλούσε με πόλεμο την ΟυΛΔ.⁶⁴ Μέσα σε μια ατμόσφαιρα αλληλοκατηγοριών το Συνέδριο ενέκρινε την Κεντρική Ράντα, αλλά ήταν μια πύρρειος νίκη και μια ευκαιρία που χάθηκε.⁶⁵

Ο εσωτερικός κατακερματισμός παρήγαγε δύο αντίπαλα σώματα που διεκδικούσαν την κυβέρνηση της Ουκρανικής Λαϊκής Δημοκρατίας. Τον Ιανουάριο του 1918, στην Τέταρτη Ουνιβερσάλ [Καθολική Διακήρυξη] της, η Κεντρική Ράντα κήρυξε την ανεξαρτησία της ΟυΛΔ.⁶⁶ Tο ΟυΣΔΕΚ στη συνέχεια αποχώρησε από τη Γενική Γραμματεία παραδίδοντάς την στη δεξιά πτέρυγα του ΟυΣΕΚ.⁶⁷ Η εξουσία τους αμφισβητήθηκε από τη Λαϊκή Γραμματεία της ΟυΛΔ.⁶⁸ Αυτή σχηματίστηκε στο Χάρκοβο στο αντίπαλο συνέδριο των Σοβιέτ και ήταν κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, υπόθεση των Μπολσεβίκων και περιελάμβανε και το φιλοσοβιετικό ΟυΣΔΕΚ (Αριστερά), με αρκετούς αξιωματούχους, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου, του Γιούχιμ Μεντβέντιεφ.⁶⁹

Ο ρόλος της Σοβιετικής Ρωσίας και των Κεντρικών Δυνάμεων στην Ουκρανία επέτεινε την δυσαρέσκεια∙ μέσω της υποκατάστασης των εσωτερικών στοιχείων από εξωτερικές δυνάμεις, η επανάσταση αυτοκαταστράφηκε. Γοητευμένη από την έκκληση των Γερμανών, η Γενική Γραμματεία σύναψε συμφωνία μαζί τους στο Μπρεστ Λιτόφσκ στις 9 Φεβρουαρίου 1918. Στη συνέχεια οι Γερμανοί καθαίρεσαν και τις δύο κυβερνήσεις της ΟυΛΔ· πρώτα, μετά από σκληρό αγώνα, τη Λαϊκή Γραμματεία και στη συνέχεια τη Γενική Γραμματεία, καταδικάζοντας την ως αναξιόπιστη «αριστερή οπορτουνιστική».⁷⁰

Το γερμανικό Γενικό Επιτελείο την αντικατέστησε με το ακόμη πιο πειθήνιο Χετμανάτο του Πάβλο Σκοροπάντσκι και θεωρούσε τον ίδιο τον αταμάνο «μόνο μια μαριονέτα».⁷¹ Ο Βιννιτσένκο σημείωνε ότι το συντηρητικό πραξικόπημα του αταμάνου Πάβλο Σκοροπάντσκι «απλώς συμπλήρωσε και αποκρυστάλλωσε με ακριβή μορφή αυτό που υπήρχε την εποχή της Κεντρικής Ράντα»· κατά την επιστροφή της στο Κίεβο η επαναστατική της ουσία διαλύθηκε.⁷²

Οι αιτίες της αποτυχίας κατά το πρώτο έτος της επανάστασης

Η εμπειρία ενός έτους, του 1917-1918, είναι μια αναγκαία παρέκβαση για να εκτιμήσουμε την έκρηξη της Ουκρανικής Επανάστασης κατά το κομβικό έτος 1919. Το κύριο χαρακτηριστικό της επανάστασης είχε καταστεί σαφές· το ερώτημα που πρέπει να εξεταστεί είναι η ικανότητα των βασικών παραγόντων να υπερβούν τις διαιρέσεις που προέκυψαν στην επόμενη πιο αποφασιστική φάση της επανάστασης.

Καθώς η επαναστατική διαδικασία ριζοσπαστικοποιήθηκε, η UNR δεν μπόρεσε να μετασχηματιστεί σε μια δημοκρατία βασισμένη στα σοβιέτ. Από τον Σεπτέμβριο πολλά μέλη του ΟυΣΔΕΚ επεδίωκαν μια κοινωνική επανάσταση, αλλά κατά την άποψή τους, η σχέση των σοβιέτ με την Κεντρική Ράντα δεν παρουσίαζε καμία ομοφωνία. Θα έπρεπε να μεταρρυθμιστεί ή να ανατραπεί; Ο Μικόλα Πορς που είχε γράψει τις πολιτικές του Τέταρτου Συνεδρίου είχε πει στον Στάλιν: «Θεωρούμε ότι η Κεντρική Ράντα είναι από τη σύνθεσή της ένα σοβιέτ από αντιπροσώπους εργατών, αγροτών και στρατιωτών που εκλέχτηκαν σε συνέδρια αγροτών, εργατών και στρατιωτών.»⁷³

Όλο και περισσότερο όμως, λαμβάνοντας υπόψη την ωρίμανση της επανάστασης στη Δύση, το ΟυΣΔΕΚ «δεν πήρε το δρόμο της σοσιαλιστικής επανάστασης, αλλά πήρε θέση αναμονής, θέτοντας στον εαυτό του το καθήκον της εσωτερικής οργάνωσης της Ουκρανικής Δημοκρατίας ως απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή πορεία της σοσιαλιστικής επανάστασης στην Ουκρανία».⁷⁴ Τα σοβιέτ δεν ήταν επίσης ενιαία στην πορεία τους και αργούσαν να αντιμετωπίσουν τα γεγονότα, όπως σημείωνε ο Ουκρανός Μπολσεβίκος Βάσιλ Σακράι:

«Ο διάσπαρτος αγώνας των ξεχωριστών Σοβιέτ δεν μπορούσε να είναι αρκετά επιτυχής, ήταν απαραίτητο ένα Κεντρικό Όργανο των Ουκρανικών Σοβιέτ να αντιταχθεί στην Κεντρική Ράντα. Αλλά τα ουκρανικά Σοβιέτ δεν είχαν ένα τέτοιο όργανο. Τα Σοβιέτ στην Ουκρανία αφιέρωναν ελάχιστο χρόνο στο εθνικό κίνημα. Είχαν καταληφθεί από την πάλη με την κυβέρνηση συνασπισμού στην Πετρούπολη και δεν εκτιμούσαν επαρκώς τις οργανωμένες διεργασίες που συνέβαιναν μπροστά στα μάτια τους∙ στέκονταν, κατά κάποιο τρόπο, με το πρόσωπό τους στραμμένο προς την Πετρούπολη και την πλάτη τους προς την Ουκρανία.»⁷⁵

Οι Μπολσεβίκοι είχαν πολύ αδύναμη εκπροσώπηση στην Ουκρανία πριν από την επανάσταση και δεν έπαιζαν ρόλο μέσα στο εθνικο-δημοκρατικό κίνημα καθαυτό, αποτυγχάνοντας να αναπτύξουν μια ουκρανική προοπτική. Όταν ένα τμήμα των σοβιέτ συσπειρώθηκε σε ένα νέο κέντρο γύρω από τη Λαϊκή Γραμματεία, αντιπροσώπευε μεταξύ 90 και 95 από τα 300 σοβιέτ της Ουκρανίας. Μετά την αποτυχία της απόπειρας μεταρρύθμισης της Κεντρικής Ράντα, η αριστερά ήταν πλέον διχασμένη ως προς το εθνικό ζήτημα. Το ΟυΣΔΕΚ διασπάστηκε, κάποιοι ευθυγραμμίστηκαν με τη Λαϊκή Γραμματεία, αλλά μεγάλο μέρος της αριστεράς του παρέλυσε από τη σύγκρουση με τη Σοβιετική Ρωσία.

Αντίστοιχα, η δυσκολία της πορείας που ακολούθησε η Γενική Γραμματεία φάνηκε στη σύγκρουσή της με τη Λαϊκή Γραμματεία. Υπήρχαν συνολικά περίπου 12.000 Κόκκινοι Φρουροί και μονάδες Εργατικής Πολιτοφυλακής στην Ουκρανία. Παρ’ όλα αυτά, ο πόλεμος, ο οποίος διήρκεσε από τον Δεκέμβριο του 1917 έως τις αρχές Φεβρουαρίου του 1918, χαρακτηρίστηκε από παράδοξα. Οι κουρασμένοι από τον πόλεμο και επαναστατημένοι στρατιώτες δεν ήταν έτοιμοι να πολεμήσουν εναντίον του Αντόνοφ-Οφσέενκο· ο διοικητής των μπολσεβίκικων δυνάμεων επέμβασης έπρεπε να αρκεστεί σε «επαναστατικά αποσπάσματα», τα οποία επικεντρώνονταν στην οργάνωση τοπικών εξεγέρσεων. Ταυτόχρονα, η Κεντρική Ράντα δεν ήταν σε θέση να συγκεντρώσει στρατεύματα για την υπεράσπισή της.⁷⁶ Η Ράντα δεν ηττήθηκε τόσο από τα μπολσεβίκικα στρατεύματα όσο καταστράφηκε από τις ίδιες τις αντιλαϊκές πολιτικές της.

Ωστόσο, παρά την ικανότητά της να διαλύσει την Κεντρική Ράντα και να προβάλλει σθεναρή αντίσταση στην κατοχή, η Λαϊκή Γραμματεία παρουσίασε βαθιά προβλήματα. Ο Αντόνοφ και άλλοι στη Σοβιετική Ρωσία αρνούνταν να αναγνωρίσουν την εξουσία της, ενώ τμήματα του στρατού είχαν επιδείξει αχαλίνωτο ρωσικό σοβινισμό. Οι Νεζαλέζνικι αναγνώριζαν ότι αν τα «οπορτουνιστικά στοιχεία» είχαν σαμποτάρει την Κεντρική Ράντα τότε:

«Πρέπει να πούμε ότι οι ηγέτες της πρώτης σοβιετικής κυβέρνησης στην Ουκρανία προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν τις μορφές που δημιούργησε η εθνικοαστική επανάσταση για να προωθήσουν την προλεταριακή επανάσταση αναγνωρίζοντας την Ουκρανική Λαϊκή Δημοκρατία των Εργατών και των Αγροτών, ιδρύοντας τη Λαϊκή Γραμματεία ως κυβερνητικό όργανο κ.λπ. Αλλά οι μάζες του ρωσικού και εκρωσισμένου αστικού προλεταριάτου και η κομματική τους οργάνωση –το ΚΚ(μπ.)Ου– ήταν απροετοίμαστοι για αυτή την πολιτική σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο αγώνας τους με τη μικροαστική Κεντρική Ράντα συνδυάστηκε με την καταστροφή κάθε τι ουκρανικού, αγνοώντας τα σχέδια των επίσημων ηγετών τους από τη Λαϊκή Γραμματεία.»⁷⁷

Πριν από την τελική ήττα, στις 17 Μαρτίου 1918 πραγματοποιήθηκε στο Εκατερίνοσλαβ το Δεύτερο Παν-Ουκρανικό Συνέδριο των Σοβιέτ με 1.100 αντιπροσώπους. Το συνέδριο υιοθέτησε μια διακήρυξη της ουκρανικής ανεξαρτησίας της Ουκρανικής Δημοκρατίας.⁷⁸ Αυτό ήταν ήδη το τέλος της δραστηριότητάς της στο έδαφος της Ουκρανίας, αλλά επιβεβαίωσε ένα σημαντικό ορόσημο όσον αφορά την τάση της ουκρανικής επανάστασης· και τα δύο όργανα εξουσίας, η Κεντρική Ράντα και η Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή των Σοβιέτ, είχαν καταλήξει στην ανεξαρτησία.

Στο Πέμπτο Συνέδριο του ΟυΣΔΕΚ στις 10 Μαΐου 1918 συμφωνήθηκε ότι η επανάσταση είχε αναπτυχθεί «πέρα από τα όρια μιας εθνικής επανάστασης», καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι «η τελική επίλυση των καθηκόντων της ουκρανικής επανάστασης συνδέεται με την ανάπτυξη του επαναστατικού προλεταριακού κινήματος στη Δύση.»⁷⁹ Όλοι αυτοί οι παράγοντες θα είχαν πλέον κεντρική θέση.

Η Νοεμβριανή Ουκρανική Επανάσταση: Αναβίωση και οπισθοδρόμηση στην Ουκρανική Λαϊκή Δημοκρατία

Το Χετμανάτο του Πάβλο Σκοροπάντσκι ήταν ένα καθεστώς κομπραδόρων καπιταλιστών και γαιοκτημόνων που «στόχευε στην καταστροφή των επαναστατικών κατακτήσεων» στην κοινωνική και στη συνέχεια στην εθνική σφαίρα.⁸⁰ Αποτέλεσε ένα καθοριστικό σημείο, που όξυνε τη διαδικασία διαφοροποίησης της ουκρανικής επανάστασης. Η κατοχή απέκοψε ουσιαστικά την Ουκρανία από τα γεγονότα στην υπόλοιπη πρώην αυτοκρατορία. Προστατεύτηκε από τις υπερβολές του «πολεμικού κομμουνισμού»· η ιδέα της αυτοδιαχειριζόμενης δημοκρατίας των σοβιέτ διατηρήθηκε. Ενώ στα μάτια πολλών εργατών και αγροτών οι στρατοί κατοχής απαξίωσαν τόσο την Κεντρική Ράντα που τους είχε προσκαλέσει όσο και το διάδοχό της «Ουκρανικό Κράτος».⁸¹ Μόλις οι Γερμανοί κηδεμόνες του ηττήθηκαν στο δυτικό μέτωπο, το 1918, ο Σκοροπάντσκι υπέκυψε στις πιέσεις της Αντάντ και κήρυξε την Ουκρανία μέρος μιας πανρώσικης αντιμπολσεβίκικης ομοσπονδίας. Η μοίρα του Σκοροπάντσκι είχε σφραγιστεί.

Η πρωταρχική οργανωτική πρωτοβουλία για την ανασύσταση της Ουκρανικής Λαϊκής Δημοκρατίας προήλθε από την Ουκρανική Εθνική Ένωση, έναν συνασπισμό κομμάτων και συνδικάτων.⁸² Το Διευθυντήριο της ΟυΛΔ σχηματίστηκε για να ηγηθεί της εξέγερσης· από τα πέντε μέλη δύο ήταν άσπονδοι αντίπαλοι, ο πρόεδρος Βιννιτσένκο και ο Πετλιούρα. Η «Νοεμβριανή Ουκρανική Επανάσταση» διεξήχθη «αποκλειστικά από τις ντόπιες εθνικοεπαναστατικές δυνάμεις.»⁸³

Αυτό που είναι σαφές είναι ότι από την αρχή οι υποκειμενικές δυνάμεις ήταν ριζικά στα αριστερά του Διευθυντηρίου. Υπήρξε μια αναζωογόνηση της ιδέας της «σοβιετικής εξουσίας», τόσο με την έννοια της αυτοδιαχείρισης των εργατών όσο και με την έννοια των κοινοτικών επιθυμιών της αγροτιάς για έλεγχο των υποθέσεών της. Τα εργατικά συμβούλια αναβίωσαν, καθοδηγώντας εξεγέρσεις στην Πολτάβα και το Εκατερίνοσλαβ, στην επαρχία του Χάρκοβο και σε όλη την αριστερή όχθη [του ποταμού Δνείπερου] η υποστήριξη των αγροτών προς τη «σοβιετική εξουσία» ήταν εκτεταμένη.⁸⁴ Μεγάλα τμήματα του εξεγερμένου στρατού υποστήριξαν ένα σοβιετικό πρόγραμμα. Όταν η μεραρχία Ννίπροβσκα μπήκε στο Κίεβο, αυτό έγινε κάτω από κόκκινα λάβαρα και συνθήματα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ!» και «Όλη η γη στους αγρότες». Φοβούμενος ότι θα επιχειρούσαν να καταλάβουν την εξουσία, ο Πετλιούρα τους μετέφερε έξω από την πόλη.⁸⁵

Η φιλοκομμουνιστική αριστερά του ΟυΣΔΕΚ άρχισε να συσπειρώνεται σε μια φράξια, την Οργανωτική Επιτροπή των Ανεξάρτητων, η οποία ιδρύθηκε στις αρχές Δεκεμβρίου 1918 στο Χάρκοβο.⁸⁶ Οι Νεζαλέζνικι δημοσιοποίησαν τις απόψεις τους στην Κρατική Διάσκεψη που συγκάλεσε το Διευθυντήριο στη Βίννιτσα στις 12-14 Δεκεμβρίου. Εκεί ο Μιχάιλο Αβντιγιένκο υποστήριξε ότι ήταν απαραίτητο:

«1) να αναγνωρίσουν ότι στην Ουκρανία συντελείται μια βαθιά κοινωνικοοικονομική, καθώς και πολιτική επανάσταση, 2) να αναγνωρίσουν ότι ο κινητήριος μοχλός της είναι το προλεταριάτο και η εργαζόμενη αγροτιά, και 3) σύμφωνα με αυτό, να διακηρύξουν την αρχή της δικτατορίας των εργαζόμενων μαζών με τη μορφή συμβουλίων εργατών και αγροτών βουλευτών.»⁸⁷

Οι Νεζαλέζνικι προσπάθησαν επίσης να διαφοροποιηθούν από το Ρωσικό Κομμουνιστικό Κόμμα [ΡΚΚ(μπ.)], το οποίο τώρα οργανώθηκε στην Ουκρανία ως Κομμουνιστικό Κόμμα (Μπολσεβίκων) Ουκρανίας (ΚΚ(μπ.)Ου). Ιδρύθηκε στην ad hoc διάσκεψη του Ταχανρίχ στις 19-20 Απριλίου 1918, όπου οι Αριστεροί Κομμουνιστές με επικεφαλής τον Πιατάκοφ, είχαν συμμαχήσει με τα ουκρανικά μπολσεβίκικα στοιχεία, τον Σρινκ, τον Σακράι και το ΟυΣΔΕΚ(Αριστερά). Θα ήταν ένα ανεξάρτητο κόμμα, ένα τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς με συγκεκριμένη στρατηγική για την Ουκρανία. Αυτό ανατράπηκε από το ΡΚΚ(μπ.), καθώς σε αντίθεση με ένα κόμμα που σχηματίστηκε μέσα από μια διαδικασία ενοποίησης της λαϊκής επαναστατικής αριστεράς το ΚΚ(μπ.)Ου περιορίστηκε σε περιφερειακό υποχείριο του ΡΚΚ(μπ.). Στο όργανο των Νεζαλέζνικι της Ουκρανικής Λαϊκής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας η παράταξη θεωρούσε:

«Πρόκειται για ένα κόμμα που στοχεύει όχι στη δικτατορία του προλεταριάτου και της επαναστατικής αγροτιάς, αλλά στη δικτατορία ενός τμήματος του προλεταριάτου και του δικού του κόμματος. Είναι, επομένως, βαθύτατα βίαιο και θα αντικαταστήσει την προλεταριακή δικτατορική βία κατά της αστικής τάξης με τη βία μιας μικρής ομάδας.»⁸⁸

Είχε αποδειχθεί «ένα υποκριτικό κόμμα που συνεχώς παραβιάζει τις ίδιες του τις αρχές» και, με βάση αυτό, «δεν μπορεί να το εμπιστευτεί κανείς μέχρι να μετασχηματιστεί οργανωτικά και να συγχωνευτεί με τα συμφέροντα του ουκρανικού εργαζόμενου λαού».⁸⁹

Η αναβίωση της ΟυΛΔ συνοδεύτηκε από μια ακραία οπισθοδρομική τάση, καθώς το Διευθυντήριο είχε ενσωματώσει τα συντηρητικά στοιχεία του Χετμανάτου, ιδιαίτερα τους στρατιωτικούς, οι οποίοι επιδόθηκαν σε εκτεταμένα πογκρόμ και αδιάκριτη καταστολή του εργατικού και αγροτικού κινήματος.⁹⁰ Ο Αταμάνος Μπολμπότσαν, «αρχιστράτηγος των στρατευμάτων της Αριστερής Όχθης της Ουκρανίας», εξέδωσε διάταγμα στις 25 Νοεμβρίου 1918 με το οποίο κήρυξε στρατιωτικό νόμο στα κυβερνεία Χάρκοβο, Τσερνίχιφ και Πολτάβα, απαγορεύοντας όλα τα συνέδρια και τις συνελεύσεις χωρίς την άδειά του. «Δεν θα ανεχθώ κανένα σοβιέτ εργατικών αντιπροσώπων και μοναρχικές οργανώσεις και γενικά κάθε οργάνωση που προσπαθεί να καταλάβει την εξουσία».⁹¹ Η μεσαία τάξη και τα μετριοπαθή στοιχεία, αν και τάσσονταν υπέρ της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, βρέθηκαν πολιτικοί αιχμάλωτοι αυτού του στοιχείου στο οποίο στηρίζονταν.⁹² Η αναγεννημένη ΟυΛΔ ήταν ακόμη πιο διχασμένη ως προς τη διεθνή της θέση· ο Βιννιτσένκο και το μέλος των Νεζαλέζνικι Βολόντιμιρ Τσεχίφσκι, επικεφαλής του υπουργικού συμβουλίου, έβλεπαν τη Σοβιετική Ρωσία ως φυσικό σύμμαχό τους, και όχι την Αντάντ, όπως υποστήριζε ο Πετλιούρα. Το κύριο μέλημα της Αντάντ ήταν ο ρωσικός εθελοντικός στρατός [Λευκοί] που πολεμούσε για την αποκατάσταση της αυτοκρατορίας.⁹³ Στις 18 Δεκεμβρίου 1918, γαλλικά στρατεύματα και δυνάμεις του Εθελοντικού Στρατού [Στμ. Ο Λευκός Στρατός του Ντενίκιν] κατέλαβαν την Οδησσό, ανακηρύσσοντας μια «νοτιορωσική» κυβέρνηση.

Η συζήτηση σχετικά με την πορεία της ουκρανικής επανάστασης κορυφώθηκε σε δύο συνέδρια τον Ιανουάριο του 1919, στο έκτο συνέδριο του ΟυΣΔΕΚ στις 10-12 Ιανουαρίου και στη συνέχεια στις 23 Ιανουαρίου στο Παν-Ουκρανικό Εργατικό Συνέδριο. Το κεντρικό ζήτημα ήταν η σοβιετική εξουσία, και αυτό είχε ήδη κριθεί στην πράξη. Στο Χάρκοβο στις 2 Ιανουαρίου μια ανεξάρτητη εργατική εξέγερση είχε εγκαθιδρύσει την εξουσία του Σοβιέτ του, τα στρατεύματα του Διευθυντηρίου αρνήθηκαν να πολεμήσουν ή ηττήθηκαν από την εργατική πολιτοφυλακή. Ο Κόκκινος Στρατός έσπευσε να περάσει τα σύνορα και να μπει στην πόλη, μέχρι τα μέσα Ιανουαρίου είχε καταλάβει το μεγαλύτερο μέρος της Αριστερής Όχθης, στο υπόλοιπο υπήρχε εξέγερση κατά του Διευθυντηρίου.

Το συνέδριο του ΟυΣΔΕΚ κατέληξε σε διάσπαση του κόμματος και της ουκρανικής εργατικής τάξης. Το μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Πισότσκι (Ριτσίτσκι) παρουσίασε τη θέση των Νεζαλέζνικι για τη σοβιετική εξουσία. Το καθήκον, υποστήριζε, ήταν ο μετασχηματισμός της ΟυΛΔ «σε κυρίαρχη και ανεξάρτητη Ουκρανική Σοσιαλιστική Δημοκρατία».⁹⁴ Η εξουσία θα οργανωνόταν με βάση την «αρχή της δικτατορίας του προλεταριάτου των πόλεων και της υπαίθρου και της φτωχότερης εργαζόμενης αγροτιάς, οργανωμένης σε εργατοαγροτικά συμβούλια».⁹⁵

Υπερασπιζόμενοι την ανεξαρτησία της Ουκρανίας απαιτούσαν:

«α) μια προσέγγιση με τη Ρωσική Σοβιετική Δημοκρατία, στη βάση της αμοιβαίας αναγνώρισης της κυριαρχίας και των δύο σοσιαλιστικών δημοκρατιών, της πλήρους και αμοιβαίας μη ανάμειξης στις εσωτερικές υποθέσεις της γειτονικής δημοκρατίας, της άμεσης αποχώρησης των ρωσικών στρατευμάτων από το έδαφος της Ουκρανίας (συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας), της μη ανάμειξής τους στις εσωτερικές υποθέσεις της Ουκρανίας και, σε περίπτωση άρνησης, της ενεργού υπεράσπισης της Ουκρανικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας από ιμπεριαλιστική επίθεση.»⁹⁶

Υποστηρίχθηκε από τους B. Μαζουρένκο, Μ. Αβντιγιένκο, Μ. Τκατσένκο και άλλους, οι οποίοι επισήμαναν την έναρξη της παγκόσμιας επανάστασης και απαίτησαν η Ουκρανία να έχει τους στενότερους δεσμούς με τη γερμανική και τη ρωσική επανάσταση, καθώς και άμεση ειρήνη με τη Σοβιετική Ρωσία και κοινό ένοπλο αγώνα κατά του Εθελοντικού Στρατού [των Λευκών] και της Αντάντ. Η πλειοψηφία της Κεντρικής Επιτροπής του ΟυΣΔΕΚ μίλησε υπέρ. Την αντιπολίτευση αποτελούσαν ο Βιννιτσένκο, του κέντρου, με την αντίληψη του για «Συμβουλία Εργαζομένων» και η δεξιά «ομάδα του Εκατερίνοσλαβ» των Ισαάκ Μαζέπα, Πάνας Φαντένκο και Ιβάν Ρομαντσένκο, στην οποία προστέθηκε απροσδόκητα και ο Πορς.⁹⁷ Είναι αμφισβητήσιμο πόσο αντιπροσωπευτικό ήταν το συνέδριο σε μια κατάσταση όπου τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής δεν μπορούσαν να κοιμηθούν στο ίδιο τους το κρεβάτι υπό το φόβο της σύλληψης.⁹⁸ Το συνέδριο αποφάσισε ότι η «σοσιαλιστική επανάσταση είναι μια μακρά διαδικασία» και ότι ήταν «μόνο το αρχικό προπαρασκευαστικό στάδιο»· έπρεπε πρώτα να εγκαθιδρυθεί η δημοκρατία και μέχρι τότε υποστήριζαν το Διευθυντήριο και το στρατό. Αυτό ώθησε τους Νεζαλέζνικι να αποχωρήσουν.

Προχώρησαν στην έναρξη της εβδομαδιαίας εφημερίδας Τσερβόνι Πραπόρ ως όργανο της «Οργανωτικής Επιτροπής της Φράξιας των Ανεξάρτητων του ΟυΣΔΕΚ». Εμφανίστηκε συμβολικά στις 22 Ιανουαρίου, την ημέρα της πράξης ενοποίησης της Ουκρανικής Λαϊκής Δημοκρατίας και της νεοσύστατης Δυτικής Ουκρανικής Λαϊκής Δημοκρατίας, και της πρώτης συνεδρίασης του Παν-Ουκρανικού Εργατικού Συνεδρίου.⁹⁹ Το τεύχος έναρξης της Τσερβόνι Πραπόρ περιείχε τη Διακήρυξη της Φράξιας γραμμένη από τους Τκατσένκο και Ριτσίτσκι.

Παρά τις τυπικές ομοιότητες, οι Νεζαλέζνικι διέφεραν σε μεγάλο βαθμό από το επίσημο κόμμα, το οποίο είχε φτάσει σε «αδιέξοδο», δεν υπήρχε μέση λύση για την Ουκρανία «σε μια εποχή που ο παγκόσμιος πόλεμος διασπάται σε μια ολόκληρη σειρά επιμέρους πολέμων, με βάση την αναγκαιότητα της εισαγωγής της σοσιαλιστικής επανάστασης σε εθνικο-πολιτικές μορφές».¹⁰⁰ Απαντώντας στην εθνικιστική κριτική ότι η σοβιετική εξουσία θα οδηγούσε στην κυριαρχία του «μη ουκρανικού στοιχείου των πόλεων», επεσήμαναν ότι το «προλεταριάτο δεν ήταν εντελώς ξένο» και τόνισαν ότι «μπορεί και πρέπει να έρθει στην εξουσία μαζί με την επαναστατική αγροτιά».¹⁰¹ Στην πορεία της επανάστασης οι μη Ουκρανοί εργάτες θα εισέρχονταν όλο και περισσότερο σε όλες τις μορφές της εσωτερικής ζωής στην Ουκρανία και «θα απαλλάσσονταν από τα απομεινάρια της παλιάς Ρωσίας και θα εντάσσονταν στον ουκρανικό λαό και το προλεταριάτο».¹⁰²

Ήταν επίσης απαραίτητο να αποφευχθεί η επανάληψη των αποτυχιών του πρώτου έτους της επανάστασης, προειδοποιώντας:

«Μια επανάληψη των αντι-ουκρανικών πειραμάτων των Μπολσεβίκων θα ηττηθεί πολύ γρήγορα από την πορεία του ίδιου του εθνικού κινήματος. Αλλά οι εργάτες δεν πρέπει να υποστούν μια νέα ήττα. Πιστεύουμε ότι έχει έρθει η ώρα να μπουν και οι μη Ουκρανοί εργάτες στο έργο της κοινωνικοπολιτικής οικοδόμησης της ανεξάρτητης Ουκρανικής Δημοκρατίας.»¹⁰³

Το Εργατικό Συνέδριο επρόκειτο να νομιμοποιήσει την ΟυΛΔ σε ένα φόρουμ του λαϊκού κινήματος και να υλοποιήσει την ιδέα του Βιννιτσένκο για μια δημοκρατία βασισμένη σε «εργατικά συμβούλια» εργατών και αγροτών.¹⁰⁴ Η διακήρυξη της αντιπολίτευσης των Νεζαλέζνικι διαβάστηκε από τον Ζινόβιεφ στις 26 Ιανουαρίου, καταδικάζοντας το όλο γεγονός ως «καρπό της αμφιταλαντευόμενης και διφορούμενης πολιτικής του Διευθυντηρίου» το «Εργατικό Συνέδριο συγκλήθηκε ταυτόχρονα με την καταστροφή των οργάνων του εργαζόμενου λαού».¹⁰⁵ Δεν είχε κανένα δικαίωμα ύπαρξης και πρέπει να μεταβιβάσει αυτή την εξουσία στον αληθινό εκπρόσωπο των επαναστατικών μαζών, τον μόνο ικανό να φέρει εις πέρας τα μεγάλα καθήκοντα της ουκρανικής κοινωνικής επανάστασης – τα εργατικά-αγροτικά συμβούλια.

Μια αξιοσημείωτη πτυχή της διακήρυξης των Νεζαλέζνικι ήταν το κάλεσμά τους για «μια προσωρινή εργατοαγροτική κυβέρνηση αποτελούμενη από εκπροσώπους κομμάτων και ομάδων που υποστηρίζουν την εξουσία των σοβιέτ», η οποία θα ήταν «επιφορτισμένη με τη μεταβίβαση της εξουσίας στα εργατοαγροτικά συμβούλια και τη σύγκληση ενός συνεδρίου των εργατοαγροτικών συμβουλίων στην Ουκρανία, το οποίο θα δημιουργήσει την κανονική τάξη της Ουκρανικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας των Συμβουλίων και θα οργανώσει μια μόνιμη κυβέρνηση.»¹⁰⁶

Όπως ήταν αναμενόμενο, το φιλοσοβιετικό μπλοκ δεν κατάφερε να πείσει το συνέδριο, και ως αντίδραση απείχαν και αποχώρησαν. Η δεξιά πτέρυγα του συνεδρίου επικύρωσε το Διευθυντήριο, το οποίο συνέχισε την πορεία του με την αξιοπιστία του να έχει διαβρωθεί ραγδαία. Ο στρατός της ΟυΛΔ είχε μειωθεί από 100.000 σε 21.000 μέχρι την τρίτη εβδομάδα του Ιανουαρίου, ενώ αγροτικές ταξιαρχίες αυτομόλησαν μαζικά στον Κόκκινο Στρατό και τις κόκκινες πολιτοφυλακές.¹⁰⁷

Στο σύντομο διάστημα της συμμετοχής τους οι Νεζαλέζνικι είχαν προσπαθήσει να αξιοποιήσουν τις θέσεις τους εντός της ΟυΛΔ για να μεσολαβήσουν για την ειρήνη με τη Σοβιετική Ρωσία.¹⁰⁸ Ο Γιούρκο Μαζουρένκο ήταν επικεφαλής διπλωματικής αποστολής στη Μόσχα στις 15 Ιανουαρίου 1919.¹⁰⁹ Η αποστολή σαμποταρίστηκε από τη δεξιά πτέρυγα που κατάφερε να κηρύξει πόλεμο η ΟυΛΔ στη Σοβιετική Ρωσία στις 16 Ιανουαρίου 1919.¹¹⁰ Η απόφαση για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας περιορίστηκε σε πολιτικές επί χάρτου, καθώς το Διευθυντήριο την παρέδωσε στους Γάλλους. Σε αντάλλαγμα για την υπόσχεση βοήθειας κατά των Μπολσεβίκων, το Διευθυντήριο συμφώνησε να δώσει στους Γάλλους τον έλεγχο του στρατού, των σιδηροδρόμων, των οικονομικών και της σύνθεσης της κυβέρνησης της ΟυΛΔ.

Ο Τσεχίφσκι και ο Βιννιτσένκο παραιτήθηκαν από την κυβέρνηση λόγω της φιλοαντατικής στροφής.¹¹¹ Μετά την υποχώρηση από το Κίεβο στις 4 Φεβρουαρίου, η Τσερβόνι Πραπόρ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «ο θετικός ρόλος του Διευθυντηρίου είχε τελειώσει».¹¹²

Η Ουκρανική Σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία

Ο Κόκκινος Στρατός μπήκε στο Κίεβο στις 5 Φεβρουαρίου 1919 και χαιρετίστηκε από μια ανακοίνωση του Εκτελεστικού Συμβουλίου του Σοβιέτ της πόλης που υπογράφηκε από αντιπροσώπους Νεζαλέζνικι, Μπολσεβίκους και Μποροτμπιστές, η οποία ανέφερε ότι «το Διευθυντήριο έχει εκδιωχθεί από το Κίεβο και κόκκινα σοβιετικά τάγματα υπό την ηγεσία της Εργατικής-Αγροτικής Κυβέρνησης της Ουκρανίας μπαίνουν στην πόλη».¹¹³ Η κατάσταση βρισκόταν σε πλήρη αντίθεση με το 1917, όχι μόνο στην Ουκρανία αλλά και από την άποψη των παγκόσμιων γεγονότων· η ήττα των Κεντρικών Δυνάμεων είχε προκαλέσει επαναστατική έξαρση στην Ευρώπη, η Σοβιετική Ρωσία δεν ήταν πλέον ένας μοναχικός φάρος και ο ρόλος της Ουκρανίας στη διεθνή σκηνή ήταν πλέον κομβικός. Ο Γιούρι Λάπτσινσκι υπενθύμιζε ότι το 1919 «το κομμουνιστικό κίνημα και η σοβιετική εξουσία στην Ουκρανία οικοδομήθηκαν σε μια πολιτική κατάσταση, η οποία ήταν εντελώς διαφορετική από την πρώτη περίοδο».¹¹⁴ Η κατάσταση δεν θα μπορούσε να είναι πιο ευνοϊκή για τη σύγκλιση μεταξύ της ουκρανικής και της ρωσικής επανάστασης. Η δημιουργία μιας σοβιετικής δημοκρατίας με πλειάδα φιλοσοβιετικών κομμάτων ήταν μια βιώσιμη δυνατότητα.

Οι Νεζαλέζνικι, ενώ καλωσόριζαν τη νέα κυβέρνηση, δεν είχαν εγκαταλείψει την προηγούμενη κριτική τους και παρέμεναν επιφυλακτικοί:

«Αν το Διευθυντήριο επανέλαβε ανόητα μια ξεπερασμένη πολιτική που έχει ήδη καταδικαστεί από την ιστορία, τότε οι Ρώσοι Μπολσεβίκοι έχουν έρθει από τον ίδιο ξεπερασμένο δρόμο... Κάτω από το σύνθημα του αγώνα για την εξουσία των σοβιέτ φτάνει μια κυβέρνηση που αυτοαποκαλείται ουκρανική, αλλά που δεν την χαρακτηρίζουμε και δεν μπορούμε να την χαρακτηρίσουμε ως τέτοια.»¹¹⁵

Το ΚΚ(μπ.)Ου, που είχε σχηματιστεί χωριστά από την επαναστατική διαδικασία, είχε ιδρύσει στη Ρωσία μια «Προσωρινή Εργατική-Αγροτική Κυβέρνηση της Ουκρανίας».¹¹⁶ Αρχικά καθοδηγούνταν από τον Πιατάκοφ, ο οποίος στις 16 Ιανουαρίου 1919 αντικαταστάθηκε από τον Κριστιάν Ρακόφσκι ως πρόεδρο της Προσωρινής Επαναστατικής Κυβέρνησης.¹¹⁷ Όμως, παρά τη διαφωνία του με την κυβέρνηση Ρακόφσκι, το ΟυΣΔΕΚ (Νεζαλέζνικι) δεν αρνήθηκε τη συνεργασία. Η οργανωτική τους επιτροπή δήλωσε ότι ήταν πρόθυμη:

«Να μπουν στην κυβέρνηση και να αναλάβουν την πλήρη ευθύνη γι’ αυτήν μόνο εάν: 1. Όλα τα επίσημα όργανα της ανώτατης κυβέρνησης –όχι μόνο τα ουκρανικά, αλλά και τα ρωσικά– αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία και την αυτονομία της Ουκρανικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας. 2. Αν στην Ουκρανία ακολουθηθεί μια σταθερή εθνική και κοινωνική πορεία και τα ουκρανικά είναι η μόνη επίσημη γλώσσα.»¹¹⁸

Οι απόψεις του Ρακόφσκι ήταν ήδη εμφανείς πριν από την άφιξή του στο Κίεβο· πρόσφατα αφιχθείς από τα Βαλκάνια δήλωνε ειδικός στο ουκρανικό ζήτημα.

Ο Ρακόφσκι υποστήριξε τις απόψεις της πιο συντηρητικής «εκατερινοσλαβικής» πτέρυγας του ΚΚ(μπ.)Ου του Εμμανουήλ Κβίρινγκ. Το 1917 επεδίωξαν να διαχωρίσουν το Ντόνετς-Κριβί Ριχ από την Ουκρανία ως μια δημοκρατία του ρωσικού προλεταριάτου «που δεν θέλει να ακούσει τίποτα για τη λεγόμενη Ουκρανία και δεν έχει τίποτα κοινό με αυτήν». Στην Ιζβέστια ανακοίνωσε τις ακόλουθες θέσεις: οι εθνικές διαφορές μεταξύ Ουκρανών και Ρώσων είναι ασήμαντες, η ουκρανική αγροτιά δεν είχε εθνική συνείδηση, η εθνική συνείδηση είχε απορροφηθεί από την κοινωνική ταξική συνείδηση και το ουκρανικό προλεταριάτο ήταν καθαρά ρωσικής καταγωγής. Ο Ρακόφσκι κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το ουκρανικό εθνικό κίνημα ήταν μια επινόηση της διανόησης.¹¹⁹ Αυτές οι ιδέες σε συνδυασμό με τους «Αριστερούς Κομμουνιστές» και τους ρωσόφιλους «Εκατερινοσλάβους» στο ΚΚ(μπ.)Ου δημιούργησαν εύφορο έδαφος για δυσκολίες.

Η κρατική διοίκηση στηρίχθηκε σε διοικητικούς υπαλλήλους που ήρθαν από τη Ρωσία και σε μεγάλο βαθμό από την τοπική ρωσική μικροαστική τάξη, η οποία εντάχθηκε στο ΚΚ(μπ.)Ου για να αποκτήσει δικαίωμα απασχόλησης. Ο Τκατσένκο ανέφερε ότι ενώ η κυβέρνηση του ΚΚ(μπ.)Ου εδραιωνόταν:

«Όλα τα είδη των ρωσικών εθνικιστικών στοιχείων από τις Μαύρες Εκατονταρχίες μέχρι την επαναστατική διανόηση στην Ουκρανία ένωναν τις δυνάμεις τους με τους Μπολσεβίκους για να βοηθήσουν στην ανοικοδόμηση μιας “ενωμένης και αδιαίρετης Ρωσίας” ... Αναξιόπιστα στοιχεία προσχώρησαν στο μπολσεβίκικο κόμμα και συνέβαλαν στην ενίσχυση του εθνικιστικού και ακόμη και σοβινιστικού χρωματισμού του μπολσεβίκικου προλεταριακού κινήματος ... Ακόμα και ο ρωσικός κομμουνιστικός τύπος έγραφε με ενθουσιασμό για την ενοποίηση της Ρωσίας και αυτό το περιβάλλον των “ειδικών” καθώς και ο εθνικισμός των ίδιων των Ρώσων Κομμουνιστών βάθαιναν τη διάσπαση στο εσωτερικό του προλεταριάτου με βάση τις εθνικές γραμμές... προωθώντας στο εσωτερικό του μια σκληρή πάλη από την οποία η αντίδραση σήκωσε το κεφάλι της.»¹²⁰

Οι Νεζαλέζνικι έβλεπαν αυτές τις εξελίξεις με αυξανόμενη απογοήτευση:

«...το είδος του παράλογου και επαίσχυντου εκρωσισμού που σαρώνει την Ουκρανία αυτή τη στιγμή δεν έχει ξανασυμβεί ούτε κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας του Χετμανάτου στην τελευταία “ομοσπονδιακή” φάση του...

Ούτε ένα φυλλάδιο στα ουκρανικά για τον Ουκρανό αγρότη, ούτε ένα φυλλάδιο, ούτε μια εφημερίδα της σοβιετικής κυβέρνησης στα ουκρανικά! Η ουκρανική γλώσσα εκδιώχθηκε από όπου κι αν βρισκόταν. Μια ολόκληρη σειρά από διαταγές για τη χρήση της “γενικά κατανοητής γλώσσας” είναι σημάδι των καιρών. Και στα μετριοπαθή αιτήματα του Ουκρανού πολίτη να διασφαλιστούν τουλάχιστον τα εθνικά και πολιτιστικά του δικαιώματα, όπως και αυτά του “αδελφικού” λαού εδώ στην Ουκρανία, δεν υπάρχει παρά μια απάντηση: ο σοβινισμός και το πνεύμα της αστικής τάξης και της αντεπανάστασης.»¹²¹

Όταν ο Ρακόφσκι ήρθε στο σοβιέτ του Κιέβου στις 13 Φεβρουαρίου, δεν ανέφερε ποτέ το εθνικό ζήτημα. Αυτό προκάλεσε μια σειρά επικρίσεων από Ουκρανούς και Εβραίους αντιπροσώπους που επεσήμαναν τα λάθη του 1917 και την ανάγκη συμμετοχής άλλων κομμάτων. Ο Αβντιγιένκο επιτέθηκε σε αυτή την αποτυχία να αντιμετωπιστεί «το σημαντικό εθνικό ζήτημα στην Ουκρανία και το ζήτημα του ρόλου του προλεταριάτου στην επίλυση του εθνικού ζητήματος»:

«Σε κάθε χώρα ο αγώνας με την αστική τάξη είναι υπόθεση του προλεταριάτου της χώρας αυτής. Για την επιτυχία αυτού του αγώνα το προλεταριάτο κάθε χώρας πρέπει να οργανωθεί. Επιπλέον ο σύντροφος Ρακόφσκι δεν είπε τίποτα για το τι πρέπει να κάνει η προσωρινή κυβέρνηση προκειμένου να οργανώσει το ουκρανικό προλεταριάτο και να το τραβήξει στον επαναστατικό αγώνα.»¹²²

Η απάντηση του Ρακόφσκι έριξε λάδι στη φωτιά· γελοιοποίησε τις εκκλήσεις για την εισαγωγή της ουκρανικής γλώσσας στην εκπαίδευση και την κυβέρνηση ως «γλωσσική μουσική» χαρακτηρίζοντάς την ως «αντιδραστικό και εντελώς περιττό μέτρο».¹²³ Η Τσερβόνι Πραπόρ κατήγγειλε ότι σε αντίθεση με τον διεθνισμό, «πίσω από τον κοσμοπολιτισμό τους δεν κρύβεται τίποτα άλλο από ένας όχι πολύ κρυφός εκρωσισμός ως συνέχεια των τσαρικών πρακτικών».¹²⁴

Το ρήγμα που αναπτύχθηκε στο εσωτερικό της Ουκρανικής Σ.Σ.Δ. δεν προήλθε μόνο από τη δυσαρέσκεια για την πολιτική στο εθνικό ζήτημα, αλλά και από τη ρήξη με την προηγούμενη διαβεβαίωση για την «αναγέννηση της σοβιετικής εξουσίας σε τοπικό επίπεδο». Παρά τις εκστρατείες των Μπολσεβίκων για την ενθάρρυνση του σχηματισμού σοβιέτ, η δημοκρατία κυβερνιόταν μέσω διορισμένων επαναστατικών επιτροπών, των ρεβκόμι, και επιτροπών των φτωχών αγροτών ή κομπέντι, που αντίστοιχα περιόριζαν την πλήρη συμμετοχή.¹²⁵ Τα εργατικά συμβούλια υπήρχαν σε μεγάλο βαθμό με συμβουλευτική ιδιότητα. Τον Απρίλιο το ουκρανικό συνδικαλιστικό κίνημα εκκαθαρίστηκε, υποτάχθηκε στο κράτος και απορροφήθηκε από τις Παν-Ρωσικές δομές.¹²⁶

Αυτό επιδεινώθηκε από την πιο επικίνδυνη καθυστέρηση της αγροτικής επανάστασης μέσω της υπερβολικής επίταξης σιτηρών, «στην πραγματικότητα η Ουκρανία λεηλατήθηκε στα τυφλά, σαν ένα τεράστιο σεντούκι θησαυρού για τρόφιμα και καύσιμα».¹²⁷ Αυτό επιδεινώθηκε από την προσπάθεια σε ορισμένες περιοχές να οργανωθούν αγροτικές κομμούνες, όχι με την αυτενέργεια των αγροτών αλλά σε υποχρεωτική βάση. Το Οικονομικό Συμβούλιο της Ουκρανίας απέσυρε μεγάλες εκτάσεις γης γύρω από τους εθνικοποιημένους μύλους ζάχαρης και τα αποστακτήρια μετατρέποντάς τες σε κρατικά αγροκτήματα, αφήνοντας τους αγρότες με τα αγροτεμάχια που είχαν πριν από την επανάσταση. Ταυτόχρονα με τη δράση κατά των Κουρκούλ (πλούσιων αγροτών), η κυβέρνηση αποξενωνόταν από τη φτωχή αγροτιά.

Στα τέλη Φεβρουαρίου η Τσερβόνι Πραπόρ επεσήμανε ότι αυτές οι πολιτικές άρχισαν να δημιουργούν φυγόκεντρες δυνάμεις, με πιο βίαιο τρόπο μεταξύ των αγροτών. Τόνιζε ότι υπήρχαν σιτηρά στην Ουκρανία που έπρεπε να δοθούν εθελοντικά στον «πεινασμένο Ρώσο εργάτη και όσο χρειάζεται», αλλά αντ’ αυτού οι ομάδες επίταξης «έρχονται και παίρνουν όχι μόνο σιτηρά, αλλά ό,τι μπορούν να πάρουν και να μεταφέρουν». Απαιτούνταν σωστές διαφανείς εμπορικές συμφωνίες, «αυτό είναι δυνατό μόνο αν η Ουκρανία είναι κυρίαρχη όχι στα λόγια αλλά στην πραγματικότητα, μόνο αν οι ίδιοι οι εργάτες είναι αφέντες στη δική τους σοσιαλιστική δημοκρατία και όχι ξένοι διεκδικητές.»¹²⁸

Η απάντηση των Νεζαλέζνικι στην αυξανόμενη κρίση ήταν να θεωρήσουν «απαραίτητο να εκπονήσουν γρήγορα ένα κομμουνιστικό πρόγραμμα και να οργανώσουν ένα Ουκρανικό Κομμουνιστικό Κόμμα», και στην προσπάθειά τους αυτή είχαν εμπλακεί σε συζητήσεις με έναν αριθμό κριτικών Μπολσεβίκων, επιδιώκοντας να ιδρύσουν το νέο ΟυΚΚ σε ένα συνέδριο στις 30 Μαρτίου 1919. Η απόφαση αυτή συνέπεσε επίσης με την ίδρυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Στο ιδρυτικό συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στις 26 Μαρτίου 1919 στη Μόσχα, ο Μικόλα Σκρίπνικ εκπροσωπώντας το ΚΚ(μπ.)Ου έκανε μια αισιόδοξη αναφορά για την Ουκρανία, καλωσορίζοντας το ΟυΣΔΕΚ και λέγοντας ότι «Παρόλο που αυτοί οι Ανεξάρτητοι Σοσιαλιστές διαφέρουν από τους Κομμουνιστές σε θεμελιώδη ζητήματα, εντούτοις εργάζονται αρμονικά με το κόμμα μας σήμερα και συμμετέχουν στα σοβιέτ».¹²⁹ Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση απείχε πολύ από την προσέγγιση που ακολουθήθηκε στο Τρίτο Συνέδριο του ΚΚ(μπ.)Ου που βρισκόταν τότε σε εξέλιξη στο Χάρκοβο.

Ο Σκρίπνικ, προσωπικός φίλος του Λένιν και παλιός Ουκρανός μπολσεβίκος, δεν εξελέγη στην ηγεσία του ΚΚ(μπ.)Ου. Το συνέδριο ενέκρινε την πολιτική του πολεμικού κομμουνισμού και την είσοδο της Ουκρανικής Σ.Σ.Δ. στην ΡΣΟΣΔ ως αυτόνομη δημοκρατία.

Το πιο δυσοίωνο ήταν ότι με οριακή διαφορά 101 προς 96 εγκρίθηκε ψήφισμα κατά της συνεργασίας με άλλα φιλοσοβιετικά κόμματα, το οποίο ανέφερε ότι «συμφωνίες με κόμματα όπως οι δεξιοί Εσέροι, οι Ανεξάρτητοι Ουκρανοί Σοσιαλδημοκράτες και άλλοι δεν είναι αποδεκτές».¹³⁰ Αυτά τα κόμματα θα έπρεπε να μην έχουν «καμία υπεύθυνη θέση στα σοβιέτ» και να αποκλείονται από την κυβέρνηση της Ουκρανίας, «η οποία θα έπρεπε να αποτελείται αποκλειστικά από τους εκπροσώπους του Κομμουνιστικού Κόμματος Ουκρανίας».

Αυτή η προσέγγιση υπονόμευε την προηγούμενη υπόσχεση να «παραδώσουν την εξουσία της χώρας» στα σοβιέτ.¹³¹ Όταν το Τρίτο Παν-Ουκρανικό Συνέδριο των εργατών, αγροτών και αντιπροσώπων του Κόκκινου Στρατού της Ουκρανίας πραγματοποιήθηκε μεταξύ 6 και 10 Μαρτίου, από τους 1.719 αντιπροσώπους περίπου το 80% ήταν Μπολσεβίκοι, και από τη μειοψηφία οι Νεζαλέζνικι συγκέντρωσαν 42 αντιπροσώπους.¹³² Επίσημες εκλογές είχαν διεξαχθεί μόνο σε τμήματα τεσσάρων κυβερνείων, και η πλειοψηφία των αντιπροσώπων προέρχονταν από ρεβκόμι και όχι από σοβιέτ.¹³³

Πολιτικές μακράς πνοής περιγράφονταν στις αποφάσεις του συνεδρίου και στο νέο Σύνταγμα της Ουκρανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας: το πρόβλημα ήταν η εφαρμογή τους. Επιπλέον, η Ουκρανία παρέμενε, και θεωρούνταν από την κυβέρνηση, περιφερειακή μονάδα της Ρωσίας.¹³⁴ Κάποιοι Κομμουνιστές-Μποροτμπιστές «εξελέγησαν» στην Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή, η οποία αποτελούνταν από 90 ΚΚ(μπ.)Ου και 10 Μποροτμπιστές. Αυτή η παραχώρηση παραπονέθηκαν οι Νεζαλέζνικι ότι ήταν βιτρίνα «για να δείξουν λίγο ουκρανικό χρώμα» σε αυτό που ονομάστηκε «κράτος των κομισάριων».¹³⁵

Ο Ντραγομιρέτσκι έγραψε από το Κίεβο ότι «παρά την απογοήτευση από το σημερινό καθεστώς, οι μάζες συνεχίζουν να προβάλουν σοβιετικά συνθήματα».¹³⁶ Ενδεικτικό αυτού ήταν το επόμενο Περιφερειακό Συνέδριο των Συμβουλίων Εργατικών και Αγροτικών Αντιπροσώπων του Κιέβου που πραγματοποιήθηκε στις 24-25 Μαρτίου. Το συνέδριο ζήτησε να διορθωθεί η ανεπαρκής εκπροσώπηση της αγροτιάς στα όργανα εξουσίας, δηλώνοντας ότι «η σοβιετική εξουσία δεν πρέπει να υπονομεύεται από έναν γραφειοκρατικό μηχανισμό». Σχετικά με το εθνικό ζήτημα δήλωσε ότι «η Ουκρανική Σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία πρέπει να είναι κυρίαρχη και να μην εξαρτάται από κανέναν, αλλά να βρίσκεται σε ισχυρή συμμαχία με άλλες σοσιαλιστικές δημοκρατίες».¹³⁷

Την άνοιξη του 1919, ως απάντηση στην πρόκλησή τους, η κυβέρνηση στράφηκε εναντίον του ΟυΣΔΕΚ (Νεζαλέζνικι): «κατακλύστηκαν από όλες τις πλευρές με κατηγορίες για εθνικιστικό σοβινισμό, για αντεπαναστατική και μικροαστική συμπεριφορά».¹³⁸ Ο τρόπος με τον οποίο το ΚΚ(μπ.)Ου όρισε στην πραγματικότητα αυτές τις «αντεπαναστατικές» πολιτικές είναι αποκαλυπτικός. Ο Τσέσκις, μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ του Κιέβου, είχε εξηγήσει:

«Το πιο δύσκολο πράγμα είναι αυτό το ζήτημα με τους Ανεξάρτητους Ουκρανούς Σοσιαλδημοκράτες, οι οποίοι δεν έχουν ακόμη εγκαταλείψει τα εθνικά τους αιτήματα και την αυτονομιστική τους άποψη για το πολιτικό σύστημα της Ουκρανίας. Αν, βέβαια, οι Νεζαλέζνικι αποκηρύξουν το τελευταίο σημείο του προγράμματός τους και πλησιάσουν σε μια πραγματική σοβιετική πλατφόρμα, η συμμετοχή στην κυβέρνηση θα είναι σίγουρα δυνατή.»¹³⁹

Ως εκ τούτου, η απλή προσκόλληση σε μια συγκεκριμένη άποψη για το εθνικό ζήτημα ήταν αρκετή ενοχή. Τη νύχτα της 25ης Μαρτίου, ο Ριτσίτσκι, ο Μαζουρένκο και άλλοι ηγέτες συνελήφθησαν από την Τσεκά και η Τσερβόνι Πραπόρ έκλεισε.¹⁴⁰ Έτσι, το προγραμματισμένο συνέδριο για την ίδρυση του Ουκρανικού Κομμουνιστικού Κόμματος ναυάγησε.¹⁴¹ Μετά από αρκετές ημέρες αφέθηκαν ελεύθεροι και η Τσερβόνι Πραπόρ επανεμφανίστηκε με μια ανοιχτή επιστολή που απαιτούσε τον τερματισμό της καταστολής, σε ένα άρθρο του Κατσινίφσκι σχετικά με την πορεία προς το μέλλον που συνόψιζε: «Έχουν περάσει δύο μήνες από τότε που οι σοβιετικές αρχές κατέλαβαν το Κίεβο, αλλά δεν έχουμε δει ακόμα πραγματική σοβιετική εξουσία ή τη δικτατορία του προλεταριάτου. Το μόνο που έχουμε είναι η δικτατορία του κομμουνιστικού κόμματος.»¹⁴²

Η παρέμβαση της Ουγγρικής Σοβιετικής Δημοκρατίας

Οι πολιτικές του καθεστώτος Ρακόφσκι άρχισαν να παράγουν ισχυρές φυγόκεντρες δυνάμεις· κατακλυζόμενη από εργατικές και αγροτικές αναταραχές, η Ουκρανική Σ.Σ.Δ. άρχισε να κατακερματίζεται και να αποσυντίθεται σε εσωτερικές συγκρούσεις. Στην κρίση αυτή παρατηρήθηκαν δύο τάσεις που περιπλέκουν έκτοτε την ιστορική ανάλυση: από τη μια πλευρά η προσπάθεια επαναστατικής κινητοποίησης της κοινωνίας και από την άλλη ο κατακερματισμός και η ταξική αποσύνθεση.¹⁴³ Η αποσύνθεση της βιομηχανίας έγινε καταστροφική με «ελλείψεις σε ηλεκτρικό ρεύμα, τρόφιμα, υλικά και ειδικευμένους εργάτες».¹⁴⁴ Ενδεικτικά αυτής της αποσύνθεσης ήταν τα πογκρόμ, η ληστεία και οι τυχοδιώκτες αταμάνοι. Καμία πλευρά της σύγκρουσης δεν μπόρεσε να αποφύγει να μολυνθεί από τις επιπτώσεις αυτής της δίνης.

Κατακλυζόμενη από εργατικές και αγροτικές αναταραχές, η Σοβιετική Ουκρανία άρχισε να διαλύεται σε εσωτερικές συγκρούσεις. Η κρίση αυτή οξύνθηκε ακριβώς την ώρα που ξεδιπλώθηκε η κομμουνιστική επανάσταση στην Ευρώπη: η Ουγγρική Δημοκρατία των Συμβουλίων ιδρύθηκε στις 22 Μαρτίου 1919, και σύντομα ακολούθησε η ανακήρυξη, τον Απρίλιο, της Βαυαρικής Σοβιετικής Δημοκρατίας και τον Ιούνιο της Σλοβακικής Σοβιετικής Δημοκρατίας. Ένα βασικό επαναστατικό προγεφύρωμα δημιουργήθηκε στην περιοχή Υπερκαρπαθία της Καρπαθο-Ουκρανίας, όπου τον Νοέμβριο του 1918 ιδρύθηκαν πάνω από 500 εργατικά, αγροτικά και στρατιωτικά συμβούλια. Η Σοβιετική Ουγγαρία οργανώθηκε ως ομοσπονδιακή δημοκρατία που παρείχε αυτονομία στις μειονότητες. Τα συμβούλια της Καρπαθο-Ουκρανίας άρχισαν να οργανώνονται ως αυτοδιοικούμενη περιοχή στις 5 Απριλίου 1919. Το ουκρανικό ζήτημα έγινε ο καθοριστικός παράγοντας για την τύχη των σοβιετικών δημοκρατιών, καθώς από την Ουκρανία θα μπορούσαν να γίνουν οι όποιες άμεσες διασυνδέσεις μέσω των οποίων θα μπορούσε να παρασχεθεί ρωσική βοήθεια.¹⁴⁵

Ο ιστορικός Rudolf L. Tokés υποστηρίζει ότι «ο Μπέλα Κουν δεν είχε λεπτομερείς πληροφορίες για την ουκρανική κατάσταση» και ως εκ τούτου δεν εκτίμησε τον εγωισμό της ρωσικής μπολσεβίκικης πολιτικής σε σχέση με τη σοβιετική Ουγγαρία.¹⁴⁶ Ο L. Tokés το είδε αυτό από την άποψη της αποτυχίας τους να αναπτύξουν ουγγρικές μονάδες του ρωσικού Κόκκινου Στρατού σε μια κίνηση προς την Ουγγαρία και θέτοντας τη δική τους επιβίωση πάνω από την παγκόσμια επανάσταση. Στην πραγματικότητα συνέβαινε το αντίθετο· η κυβέρνηση της Βουδαπέστης είχε πολύ καλή κατανόηση της ουκρανικής κατάστασης και προσπάθησε να βοηθήσει στην επίτευξη μιας αλλαγής με τρόπο που ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τις πρακτικές των Ρώσων Κομμουνιστών.

Η νέα κυβέρνηση της Ουγγρικής Δημοκρατίας των Συμβουλίων αποδείχθηκε φιλική προς την ουκρανική υπόθεση. Μια ουκρανική διπλωματική αποστολή με επικεφαλής τον παλιό σοσιαλδημοκράτη Μικόλα Χαλαχάν βρισκόταν στη Βουδαπέστη, ενώ οργανώθηκε επίσης μια ουκρανική κομμουνιστική ομάδα που εξέδιδε την εβδομαδιαία εφημερίδα Τσερβόνα Ουκράινα μαζί με έναν ελεύθερο Τύπο στην Καρπαθο-Ουκρανία.¹⁴⁷ Ο Χαλαχάν είχε ήδη τύχει ευνοϊκής ανταπόκρισης από τη σοσιαλιστική εφημερίδα Νεπσζάβα ως προς την κάλυψη του ουκρανικού ζητήματος. Το ενδιαφέρον της αριστεράς έφτασε σε νέο επίπεδο με το σχηματισμό της σοβιετικής κυβέρνησης.¹⁴⁸ Η σοβιετική κυβέρνηση αναγνώρισε τη Δυτικοουκρανική Λαϊκή Δημοκρατία, εγκαθίδρυσε εμπορικές σχέσεις και διαπραγματεύσεις για βοήθεια στον πόλεμο με την Πολωνία. Ο αναπληρωτής λαϊκός κομισάριος για τις εξωτερικές υποθέσεις Έρνο Πορ ξεκίνησε αμέσως συζητήσεις με τον Χαλαχάν, ο οποίος τον συμβούλευσε ότι η μοίρα της σοβιετικής εξουσίας στην Ουγγαρία εξαρτιόταν από την κατάσταση της Ουκρανίας· όσο διαρκούσε η σύγκρουση με την ΟυΛΔ «η βοήθεια από τη Μόσχα δεν θα έρθει, γιατί ανάμεσα στη Μόσχα και τη Βουδαπέστη βρίσκεται η Ουκρανία».¹⁴⁹ Η ουγγρική κυβέρνηση, πρότεινε ο Χαλαχάν, δεν έπρεπε απλώς να συμβουλεύσει αλλά να απαιτήσει από τη Μόσχα τον τερματισμό του πολέμου με την Ουκρανία. Ο Μπέλα Κουν δήλωσε τη δική του υποστήριξη για μια «ανεξάρτητη σοβιετική Ουκρανία» και παρενέβη με τον Έρνο Πορ, για να βοηθήσει στην επίλυση του ουκρανικού ζητήματος.

Ο Μπέλα Κουν συνέχισε αυτές τις συνομιλίες τονίζοντας την αναγκαιότητα μιας Σοβιετικής Ουκρανίας και μη βλέποντας καμία ανάγκη για ειρήνη με το «αστικό Διευθυντήριο». Ο Χαλαχάν με τη σειρά του προσπάθησε να πείσει τον Κουν ότι δεν ήταν δυνατόν να επιβληθεί το ρωσικό μοντέλο και ότι οι Ουκρανοί υποστήριζαν όντως μια μορφή κράτους που ανταποκρινόταν στα συμφέροντα των εργατικών μαζών.¹⁵⁰ Από αυτή την άποψη έγινε εμφανής η περιφρόνηση του Κουν για τον Ρακόφσκι, τον οποίο περιέγραψε επανειλημμένα ως «ηλίθιο». Στην Ουγγαρία είπε ότι οι Κομμουνιστές ήταν σε θέση να συνεργαστούν με τους Σοσιαλδημοκράτες επειδή το εθνικό ζήτημα δεν τους χώριζε σε αντιμαχόμενα στρατόπεδα. Η λύση του Κουν ήταν μια «ανεξάρτητη σοβιετική Ουκρανία» και πρότεινε την εγκαθίδρυση επαφών με όσους υποστήριζαν αυτή την άποψη – ο Βιννιτσένκο ήταν η προσωπικότητα που υπέδειξαν για να προχωρήσει σε αυτό.¹⁵¹ Με τη βεβαιότητα ότι ο Λένιν υποστήριζε πλέον μια ανεξάρτητη Ουκρανία, ο Κουν συμφώνησε να αναλάβει το ρόλο του διαμεσολαβητή για την επίτευξη αυτού του αποτελέσματος.

Στα μέσα Μαρτίου του 1919, ο Βιννιτσένκο βρισκόταν στη Βιέννη έχοντας έρθει σε ρήξη με το Διευθυντήριο και τους δεξιούς ηγέτες του ΟυΣΔΕΚ. Ενώ είχε αρχίσει να υποστηρίζει το σοβιετικό μοντέλο, συνέχιζε να έχει επιφυλάξεις για τους Μπολσεβίκους. Στο ημερολόγιό του αναρωτιόταν αν η νίκη τους και η δημιουργία της σοσιαλιστικής τάξης, «τη γέννηση της οποίας καλωσορίζω με εκστασιασμό ψυχής», θα σήμαινε επίσης ήττα για τους Ουκρανούς. Ενθουσιασμένος από τα γεγονότα στην Ουγγαρία, εναπόθεσε τις ελπίδες του στην επιτυχία της διεθνούς επανάστασης.¹⁵²

Στις 28 Μαρτίου, μια μόλις εβδομάδα μετά το σχηματισμό της Σοβιετικής Δημοκρατίας, ο Βιννιτσένκο έλαβε ένα τηλεγράφημα που του ζητούσε να πάει στη Βουδαπέστη· ο Κουν παρείχε ακόμη και το μεταφορικό μέσο.

Στις 30 Μαρτίου ο Βιννιτσένκο έφτασε στη Βουδαπέστη μαζί με έναν άλλο σοσιαλδημοκράτη, τον Γιούρι Τιστσένκο, και συνάντησε τον Κουν την ίδια μέρα. Η συζήτηση που ακολούθησε μεταξύ των Ουκρανών εμιγκρέδων και των Ούγγρων αξιωματούχων κατέληξε στο ακόλουθο πρόγραμμα που συνέταξαν ο Βιννιτσένκο και ο Τιστσένκο, το οποίο ο Κουν παρουσίασε στη Μόσχα:

«1. Πλήρως ανεξάρτητη και κυρίαρχη Ουκρανική Σοβιετική Δημοκρατία εντός των εθνογραφικών συνόρων που περιλαμβάνουν τη Γαλικία με το Λβιβ σύμφωνα με τη γραμμή του Σιαν και την περιοχή του Κουμπάν.

2. Μέχρι την εγκαθίδρυσή της σε πανευρωπαϊκή κλίμακα, καθιέρωση στρατιωτικής συμμαχίας μεταξύ των υπαρχουσών σοσιαλιστικών δημοκρατιών με βάση τα ίσα δικαιώματα κάθε μέλους της συμμαχίας

3. Ο στρατός ενός άλλου μέλους της συμμαχίας θα μπορεί να παραμείνει στο έδαφος ενός μέλους της συμμαχίας μόνο με τη συγκατάθεση αυτής της σοβιετικής δημοκρατίας.

4. Η κυβέρνηση της Ουκρανικής Σοβιετικής Δημοκρατίας να αποτελείται από τους Ουκρανούς Σοσιαλδημοκράτες Νεζαλέζνικι, τους Αριστερούς Ουκρανούς Σοσιαλεπαναστάτες [Μπορτμπιστές] και τους Ουκρανούς Κομμουνιστές, καθώς και τα ουκρανικά σοσιαλιστικά κόμματα που αποδέχονται την πλατφόρμα της σοβιετικής εξουσίας.

5. Όλες οι συμμαχικές σοσιαλιστικές δημοκρατίες είναι υποχρεωμένες, αν χρειαστεί, να παρέχουν κάθε υλική βοήθεια σε μια άλλη δημοκρατία-μέλος για την υπεράσπιση του εδάφους της στον αγώνα ενάντια στις ιμπεριαλιστικές καταπατήσεις εκ μέρους των γειτονικών αστικών χωρών και κυρίως ενάντια στην Αντάντ, την Πολωνία και τη Ρουμανία, καθώς και στον αγώνα ενάντια στους εσωτερικούς αντεπαναστάτες που θέτουν σε κίνδυνο την ύπαρξη των σοβιετικών δημοκρατιών.»¹⁵³

Ο Κουν διαβεβαίωσε τον Βιννιτσένκο ότι είχε επικοινωνήσει με τον Λένιν μέσω ασυρμάτου και εκείνος αποδέχτηκε τα σημεία. «Όσον αφορά όμως την κυβέρνηση, θα εξαρτηθεί τότε από το ποιος θα επιλεγεί από τα συμβούλια των εργατών και των αγροτών βουλευτών της Ουκρανίας».¹⁵⁴ Η «τριπλή συμμαχία της ρωσικής, της ουκρανικής και της ουγγρικής σοβιετικής δημοκρατίας»¹⁵⁵ προκάλεσε διεθνή αναστάτωση για μια νέα κόκκινη συνωμοσία, όταν το κείμενο υποκλάπηκε από ραδιοφωνικό σταθμό του Παρισιού. Αλλά από τη Μόσχα επικρατούσε σιωπή.

Η μόνη είδηση ήταν η συνεχιζόμενη αναταραχή. Ο Βιννιτσένκο αισθανόταν ότι η κυβέρνηση Ρακόφσκι έστρεφε την «ουκρανική αγροτιά και όλα τα εθνικά ουκρανικά στρώματα» εναντίον της, αποτελώντας σοβαρό κίνδυνο, «ιδίως αν λάβουμε υπόψη την ανάγκη να δημιουργηθεί το συντομότερο δυνατό μια άμεση σύνδεση με την Ουγγαρία».¹⁵⁶ Η Βουδαπέστη χρειάστηκε μια εβδομάδα για να λάβει απάντηση. Δεν ήταν από τον Λένιν αλλά από τον Ρακόφσκι. Ο Βιννιτσένκο δεν ονομαζόταν αλλά περιγραφόταν σαρκαστικά ως εκείνος ο «ποιητής» που ήταν «τυπικός εκπρόσωπος της μικροαστικής ιδεολογίας» και ανήκε στην αριστερή πτέρυγα της «συμμορίας του Διευθυντηρίου».¹⁵⁷ Με τον οποίο δεν είχε νόημα να συζητάμε οποιουδήποτε είδους συμμαχίες. Δεν ήταν αυτό που περίμεναν ο Πορ και ο Κουν, ήταν, όπως είπε ο Χαλαχάν, «μπερδεμένοι». Ο Βιννιτσένκο συναντήθηκε ξανά με τον Κουν και τον Πορ, αλλά δεν σημείωσαν καμία πρόοδο με τον Ρακόφσκι.¹⁵⁸ Πίστευαν σθεναρά ότι η Μόσχα και το Κίεβο θα συμφωνούσαν. Όταν ο Βιννιτσένκο εξέφρασε τις αμφιβολίες του, διαμαρτυρήθηκαν: «Ποτέ στον κόσμο, δεν μπορούν οι Ρώσοι Κομμουνιστές να είναι ιμπεριαλιστές και εθνικιστές». Ο Βιννιτσένκο τους είπε: «Σημειώστε τα λόγια μου: Θα οδηγήσουν στην ήττα εσάς, εμάς και τους εαυτούς τους στο ουκρανικό ζήτημα.»¹⁵⁹ Απογοητευμένος, ο Βιννιτσένκο επέστρεψε στη Βιέννη, αφήνοντας τον Χαλαχάν να τον εκπροσωπήσει.

Ο Κουν πείστηκε ότι ο Ρακόφσκι συμμετείχε σε άμεσο σαμποτάζ, παρά τις επανειλημμένες διαβεβαιώσεις του Λένιν ότι δεν συνέβαινε κάτι τέτοιο, δεν πείστηκε για το αντίθετο. Αλλά ήταν οι Νεζαλέζνικι που έπρεπε να κατηγορηθούν, όχι οι πρακτικές του ΡΚΚ στην Ουκρανία· οι εκπρόσωποι του ΚΚ(μπ.)Ου έκαναν ακριβώς αυτό το σχόλιο σε μεταγενέστερες συζητήσεις με τους Νεζαλέζνικι στην Κομιντέρν. Η εξέγερση των Νεζαλέζνικι, όπως είπαν, είχε:

« ...παρεμποδίσει την προετοιμασμένη μετακίνηση σοβιετικών στρατευμάτων στη Βεσσαραβία και τη Γαλικία για να ενωθούν με τη σοβιετική Ουγγαρία. Ως αποτέλεσμα αυτού, η δύναμη των Πολωνών και Ρουμάνων αστών εδραιώθηκε σταθερά στη Βεσσαραβία και τη Γαλικία και η Σοβιετική Ουγγαρία στραγγαλίστηκε υπό την ενεργό συμμετοχή αυτού του ίδιου ρουμανικού στρατού, ο οποίος δεν είχε πλέον κανένα λόγο να φοβάται για τις γραμμές των μετόπισθεν.»¹⁶⁰

Ωστόσο, αυτή την άποψη για το ΟυΣΔΕΚ (Νεζαλέζνικι) δεν συμμερίζονταν οι Ούγγροι κομμουνιστές, σημαντικό είναι ότι δεν ήταν επίσης η ανάλυση του διοικητή του Κόκκινου Στρατού στο ουκρανικό μέτωπο Αντόνοφ-Οφσέενκο.¹⁶¹ Η Πρώτη Στρατιά του Αντόνοφ βρισκόταν δυτικά του Κιέβου και ήταν υπεύθυνη για την αντίσταση στους Πολωνούς και τις δυνάμεις του Πετλιούρα, τότε στις 18 Απριλίου διατάχθηκε από τον Λένιν και τον Τρότσκι να περάσει στην επίθεση προς τη νοτιοανατολική Γαλικία και να δημιουργήσει δεσμούς με τη σοβιετική Ουγγαρία. Ο Αντόνοφ απάντησε με ένα υπόμνημα προς τον Λένιν στις 17 Απριλίου 1919, στο οποίο επιτέθηκε στις λανθασμένες πολιτικές της κυβέρνησης Ρακόφσκι, γράφοντας ότι ιδίως η «πολιτική για τη γη και το εθνικό στην Ουκρανία αποκόπτει τις ρίζες της στρατιωτικής ηγεσίας για να ξεπεράσει αυτές τις αποσυνθετικές επιρροές». Η λύση που πρότεινε επειγόντως ήταν η εξής:

«Είναι απαραίτητο: 1) να εισαχθούν στην ουκρανική κυβέρνηση εκπρόσωποι των κομμάτων που εκπροσωπούν τους μεσαίους και φτωχότερους αγρότες (οι Νεζαλέζνικι Σοσιαλδημοκράτες και οι Ουκρανοί Σοσιαλεπαναστάτες)· 2) να αλλάξει η πολιτική για τη γη, ώστε να συμμορφωθεί με τα συμφέροντα της μεσαίας αγροτιάς· 3) να αναγκαστεί το Λαϊκό Επιτροπάτο Εσωτερικών Υποθέσεων να λειτουργεί μέσω των Σοβιέτ στις περιοχές· 4) να αναγκαστούν οι ξένοι, οι “Μεγαλορώσοι”, να προσαρμοστούν με τη μεγαλύτερη δυνατή διακριτικότητα στις τοπικές ιδιαιτερότητες και στους ντόπιους ανθρώπους, 5) να σταματήσει η λεηλασία του ψωμιού και του άνθρακα της Ουκρανίας· 6) να πειστεί το κόμμα να ρίξει τα δύο τρίτα της δύναμής του στα χωριά και στο στρατό· να μειώσει κατά δύο τρίτα όλους τους σοβιετικούς θεσμούς, ρίχνοντας τους [κομματικούς και σοβιετικούς] εργάτες στις πρακτικές υποθέσεις· να φέρει τους εργάτες του Ντόνετς στις τάξεις του αγροτικού μας στρατού· 9) στην πολιτική τροφίμων να πραγματοποιήσει μια δικτατορία όχι των επιτάξεων, αλλά της παραγωγής.»¹⁶²

Ο Αντόνοφ υποστήριξε αυτό με ένα δεύτερο υπόμνημα της 8ης Μαΐου 1919, αλλά όλα χωρίς αποτέλεσμα. Κατά το μεγαλύτερο μέρος του Απριλίου στην Καρπαθο-Ουκρανία ο μικρός Κόκκινος Στρατός είχε δώσει σκληρές μάχες εναντίον των ρουμανικών στρατευμάτων που είχαν επέμβει, και στις 3 Μαΐου τα εξαντλημένα στρατεύματα υποχώρησαν μαζί με τους Ούγγρους συμμάχους τους. Το προγεφύρωμα προς την Ουγγαρία και την Κεντρική Ευρώπη υποχωρούσε ταχύτατα. Ένας απελπισμένος Κουν έγραψε στον Λένιν ότι: «Ο εξαναγκασμός που ασκεί ο Ρακόφσκι ενάντια στις επιθυμίες των Ουκρανών, κατά τη γνώμη μου, θα είναι ένα ανεπανόρθωτο λάθος.»¹⁶³

Η Ουκρανική Κροστάνδη – Η Παν-Ουκρανική Επαναστατική Επιτροπή

Από τη στιγμή που οι ηγέτες των Νεζαλέζνικι απελευθερώθηκαν από την Τσεκά στις αρχές Απριλίου, η δική τους κατάσταση και η κατάσταση της χώρας πήγαινε από το κακό στο χειρότερο.¹⁶⁴ Τον Μάρτιο είχε σημειωθεί μια σειρά από απεργίες από εξαθλιωμένους εργάτες που θεωρούσαν ότι οι Μπολσεβίκοι είχαν απομακρυνθεί από τις αρχές της σοβιετικής δημοκρατίας. Ο Κοπανίφσκι ανέφερε στην εφημερίδα Τσερβόνι Πραπόρ ότι η κατάσταση είχε επιδεινωθεί σε τέτοιο επίπεδο ώστε «τα επισιτιστικά αποσπάσματα προκάλεσαν τη δυσαρέσκεια των αγροτών, όπως ακριβώς έκαναν και εκείνα του Αταμάνου και των Γερμανών».¹⁶⁵ Ο αριθμός των αγροτικών εξεγέρσεων εκτοξεύτηκε σε 328 συνολικά από την 1η Απριλίου έως τις 15 Ιουνίου 1919.¹⁶⁶

Μη μπορώντας να δουν περιθώρια μεταρρύθμισης της Ουκρανικής Σ.Σ.Δ. οι Νεζαλέζνικι στράφηκαν στην ανοιχτή εξέγερση. Η απόφαση των Νεζαλέζνικι να ξεκινήσουν «μάχες μεταξύ των Ρώσων Μπολσεβίκων και των Ουκρανών Μπολσεβίκων» φαίνεται να συνδέεται στενά με την ανταρσία της Πρώτης Σοβιετικής Μεραρχίας του Κιέβου υπό τον Ζελένι.¹⁶⁷ Η Τσερβόνι Πραπόρ είχε ταχθεί προς υπεράσπισή του υποστηρίζοντας ότι «ο Ζελένι υποστήριζε και υποστηρίζει τη σοβιετική πλατφόρμα». Ήταν μία από τις πολυάριθμες τέτοιες «παρεξηγήσεις» που προέκυψαν από την αθέτηση των διαβεβαιώσεων ότι οι μονάδες θα αποτελούσαν μέρος ενός ουκρανικού Κόκκινου Στρατού σε μια ανεξάρτητη Δημοκρατία.¹⁶⁸ Ξεκίνησε μια επίσημη εκστρατεία στον Τύπο εναντίον του Ζελένι, ενώ στις 8 Μαρτίου η εφημερίδα Κιίβσκι Κομμουνίστ έγραφε ότι «ο Αταμάνος Ζελένι και ο στρατός του, που αναπτύχθηκε στις περιοχές Ομπούχιβ, Χερμανίβκα και Τρυπίλλια, υποστηρίζει τη σοβιετική εξουσία», μια εβδομάδα αργότερα καυχιόταν ότι «ο Ζελένι τελικά διαλύεται».¹⁶⁹

Οι Νεζαλέζνικι, ενώ αναγνώριζαν ότι υπήρχε ένα αντεπαναστατικό στοιχείο, επέκριναν τέτοιες γενικεύσεις για την εξέγερση με τις οποίες χαρακτηριζόταν το σύνολο του κινήματος ως «λευκοφρουροί», «κουλάκοι», «Μαύρο-Εκατονταρχίτες» και παρόμοιοι όροι ενός πολύ εκτεταμένου λεξιλογίου «χαμερπών συγγραφέων». «Είναι χαρακτηριστικό ότι στις περιοχές των στρατών του Χριχόριιβ και του Μάχνο, δηλαδή εκεί όπου δεν φτάνει η εντολή του κομμουνιστικού κόμματος, δεν υπάρχει εξέγερση, επίσης δεν υπάρχουν πογκρόμ κατά των Εβραίων, ούτε και κανένας Νεζαλέζνικι αποδιοπομπαίος τράγος».¹⁷⁰ Φυσικά, ενώ αυτό μπορεί να ίσχυε εκείνη την εποχή όσον αφορά τα πογκρόμ, σίγουρα δεν παρέμεινε έτσι.

Οι Νεζαλέζνικι, εν μέρει παρασυρόμενοι, εν μέρει ωθούμενοι, εντάχθηκαν στην εξέγερση που εξαπλώθηκε σε όλη την Ουκρανία. Οι Νεζαλέζνικι «ρίχτηκαν αβασάνιστα μέσα στις μάζες που έβραζαν, ελπίζοντας να αποτρέψουν να κερδηθούν από αντεπαναστατικές δυνάμεις» και να προσπαθήσουν να «κατευθύνουν την εξέγερση όχι ενάντια στη σοβιετική εξουσία ως τέτοια, όχι ενάντια στην κομμουνιστική εξουσία, αλλά ενάντια στην εξουσία της σημερινής κυβέρνησης ως δύναμης κατοχής».¹⁷¹ Στις 10 Απριλίου σύναψαν ένα σχέδιο συμφωνίας με τους εκπροσώπους στο Κίεβο των ΟυΣΕΚ και του «επίσημου ΟυΣΔΕΚ» για μια εξέγερση, το οποίο ανέφερε:

«Η πολιτική των κομμάτων που υπογράφουν την παρούσα συμφωνία, τόσο στο Συμβούλιο της Δημοκρατίας όσο και σε άλλα όργανα της κρατικής εξουσίας, πρέπει να βασίζεται στις ακόλουθες αρχές: 1. Ενίσχυση και υπεράσπιση της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας της εθνικής Ουκρανικής Δημοκρατίας. 2. Καθιέρωση της κυβέρνησης του Εργαζόμενου Λαού (αποκλείοντας στοιχεία που εκμεταλλεύονται την εργασία των άλλων). 3. Οργάνωση της εθνικής οικονομίας προς το συμφέρον των εργαζόμενων μαζών και προγραμματισμένη μετάβαση από την καπιταλιστική τάξη στη σοσιαλιστική, με άμεση απαλλοτρίωση της γαιοκτησίας όσων δεν εργάζονται.»¹⁷²

Σύμφωνα με αυτό το φιλόδοξο σχέδιο, ο αγώνας θα ξεκινούσε ταυτόχρονα στα εδάφη που κατείχε η Ουκρανική Σ.Σ.Δ., ενώ στα εδάφη της ΟυΛΔ θα εκδίωκαν το Διευθυντήριο του Πετλιούρα.¹⁷³ Οι Νεζαλέζνικι αντιμετώπισαν προβλήματα από την αρχή. Οι Μποροτμπιστές δεν ήταν διατεθειμένοι να έρθουν σε ρήξη με την κυβέρνηση Ρακόφσκι και καταδίκασαν τις «απερίσκεπτες περιπέτειες» των Νεζαλέζνικι.¹⁷⁴ Η ιδέα δεν άρεσε ούτε σε όλους τους Νεζαλέζνικι· σε κομματικό συνέδριο στο Κίεβο στις 22 Απριλίου, μια μικρή ομάδα με επικεφαλής τον Χούκοβιτς και τον Πάνκιβ τάχθηκε κατά της εξέγερσης. Διασπάστηκαν, σχηματίζοντας την «Αριστερά του ΟυΣΔΕΚ (Νεζαλέζνικι)» και άρχισαν να εκδίδουν τη νόμιμη εφημερίδα Τσερβόνιι Στιαχ.¹⁷⁵

Παίζοντας τα ρέστα τους, τα γεγονότα κλιμακώθηκαν στις 30 Απριλίου, όταν η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚ(μπ.)Ου αποφάσισε να «συλλάβει και να παραπέμψει σε δίκη για αντεπαναστατικές δραστηριότητες όλα τα μέλη του κόμματος Νεζαλέζνικι, ανεξάρτητα από την άποψή τους».¹⁷⁶ Μην περιμένοντας άλλα κόμματα, οι Νεζαλέζνικι δημιούργησαν μια Πανουκρανική Επαναστατική Επιτροπή με επικεφαλής τους Μαζουρένκο, Ριτσίτσκι, Αβντιγιένκο και Ντραχομιρέτσκι, με ένα Ανώτατο Επαναστατικό Συμβούλιο των Μαζουρένκο και Ριτσίτσκι, οι δυνάμεις τους περιλάμβαναν την Πρώτη Μεραρχία του Σοβιέτ του Κιέβου και μια σειρά άλλων μονάδων του Κόκκινου Στρατού και της κόκκινης πολιτοφυλακής.

Με έδρα την πόλη Σκβιρ, η Ρεβκόμ των Νεζαλέζνικι άρχισε να εκδίδει μια σειρά από διακηρύξεις με πιο γνωστή το «Διάταγμα αριθ. 48» που καλούσε σε «αγώνα ενάντια στους προδότες των εργαζόμενων μαζών», την «κυβέρνηση κατοχής του Ρακόφσκι» και για τη σύλληψη του «προδοτικού Διευθυντηρίου, το οποίο διαπραγματεύεται με τους Γάλλους και άλλους ιμπεριαλιστές».¹⁷⁷ Στον αγώνα τους οι Νεζαλέζνικι στάθηκαν στο έδαφος των Μπολσεβίκων, η εξέγερση δεν ήταν τόσο ένας αγώνας ενάντια στην Ουκρανική Σ.Σ.Δ. όσο ένας αγώνας για την εξουσία στο εσωτερικό της.¹⁷⁸ Αν και μεγαλύτερη από την εξέγερση της Κρονστάνδης του 1921, η εξέγερση των Νεζαλέζνικι παρέμεινε δυσδιάκριτη από την ευρύτερη ουκρανική «ζακερί». Ωστόσο, ήταν ιστορικά μοναδική: οι Ρώσοι Κομμουνιστές αμφισβητήθηκαν με αιτήματα για μια δημοκρατία εργατικών και αγροτικών συμβουλίων από μαρξιστές προσηλωμένους στην κομμουνιστική επανάσταση. Οι Νεζαλέζνικι εξήγησαν στη συνέχεια στην Κομμουνιστική Διεθνή:

«Αυτός ο αγώνας ήταν ένα ιστορικά πρωτοφανές γεγονός, αποτέλεσμα της σύγκρουσης μεταξύ των εσωτερικών και εξωτερικών δυνάμεων της ουκρανικής επανάστασης, αποτέλεσμα της ιμπεριαλιστικής κληρονομιάς της παλιάς Ρωσίας που διατηρείται στο ΚΚ(μπ.)Ου. Όλα αυτά εμπόδισαν την εδραίωση των εσωτερικών κοινωνικών δυνάμεων της ουκρανικής επανάστασης και δυσχέραναν την ωρίμανση και την αποκρυστάλλωση του ουκρανικού κομμουνιστικού προλεταριάτου.»¹⁷⁹

Η εξέγερση εξαπλώθηκε γρήγορα και μέσα σε τρεις ή τέσσερις εβδομάδες η Ρέβκομ κυριάρχησε σε αρκετές περιοχές της Δεξιάς Όχθης. Σύμφωνα με τις περιγραφές των Μπολσεβίκων, το στρατόπεδο των επαναστατών αριθμούσε 25.000 άτομα, αν και άλλοι το υπολογίζουν μεταξύ 5.000 και 10.000.¹⁸⁰ Ο Μαζουρένκο, ενθαρρυμένος από την αρχική τους επιτυχία, έστειλε τελεσίγραφο στον Ρακόφσκι:

«Προσοχή:

Ρακόφσκι, επικεφαλής της λεγόμενης Ουκρανικής Κυβέρνησης Εργατών και Αγροτών

Εκδόθηκε στις 25 Ιουνίου 1919 στην πόλη Σκβίρα.

Στο όνομα του εξεγερμένου ουκρανικού εργαζόμενου λαού σας ανακοινώνω ότι οι εργάτες και οι αγρότες της Ουκρανίας έχουν ξεσηκωθεί με τα όπλα εναντίον σας, ως κυβέρνηση Ρώσων κατακτητών, η οποία, έχοντας περιβληθεί με συνθήματα που είναι ιερά για μας: 1) μια κυβέρνηση των σοβιέτ των εργατών και των αγροτών, 2) την αυτοδιάθεση των εθνών, συμπεριλαμβανομένης της απόσχισης, και 3) τον αγώνα ενάντια στους ιμπεριαλιστές κατακτητές και τους εκμεταλλευτές των εργαζόμενων μαζών, βεβηλώνει όχι μόνο αυτά τα ιερά συνθήματα και καταστρέφει την πραγματική δύναμη των εργατών και των εξαθλιωμένων αγροτών μιας γειτονικής χώρας, αλλά και τα χρησιμοποιεί για σκοπούς που απέχουν από κάθε σοσιαλιστική τάξη.»

Ήταν, σύμφωνα με τα λόγια του Μαζουρένκο, το «κύκνειο άσμα» τους. Αφού πίστεψαν ότι είχαν αναλάβει την ηγεσία του αυθόρμητου κινήματος, τα γεγονότα άρχισαν να αποδεικνύουν το αντίθετο.

Είχαν παραπλανηθεί σχετικά με μια αλλαγή στην κυβέρνηση της ΟυΛΔ «ότι η αντιδραστική πτέρυγα είχε αποχωρήσει και ότι διορίστηκε ένα νέο υπουργικό συμβούλιο αποτελούμενο από Σοσιαλιστές, το οποίο υποστηρίζει τη σοβιετική εξουσία».¹⁸¹ Στην πραγματικότητα, της κυβέρνησης της ΟυΛΔ ηγούνταν τώρα ο Μπόρις Μάρτος από τη δεξιά πτέρυγα του ΟυΣΔΕΚ, ενώ ο Πετλιούρα παρέμενε δικτατορικός επικεφαλής του Διευθυντηρίου.¹⁸² Μια κοινή επιστολή των Κεντρικών Επιτροπών του «επίσημου ΟυΣΔΕΚ» και του ΟυΣΕΚ κατήγγειλε ότι η «πρόθεση ορισμένων κομμάτων (Αριστεροί Σοσιαλεπαναστάτες και Σοσοαλδημοκράτες Νεζαλέζνικι) να εγκαθιδρύσουν κάποιο είδος ουκρανικού κομμουνισμού είναι μια πλήρης φαντασίωση.»¹⁸³

Το επίσημο ΟυΣΔΕΚ διέψευσε τη συμφωνία που είχε γίνει στο Κίεβο και με το στρατό της ΟυΛΔ να αρχίζει να κάνει προόδους, μια «πρόσθετη συμφωνία» έγινε στο Τσόρνι Οστρίβ στις 9 Ιουνίου 1919. Οι Νεζαλέζνικι παραμερίστηκαν με τη διαβεβαίωση της νόμιμης ύπαρξης, υπό τον όρο της πίστης σε μια κυβέρνηση ΟυΣΔΕΚ-ΟυΣΕΚ.¹⁸⁴ Αγκιτάτορες στάλθηκαν στις περιοχές των ανταρτών για να υπονομεύσουν τη Ρεβκόμ των Νεζαλέζνικι και να υποτάξουν τις μονάδες των ανταρτών στον Πετλιούρα. Εν τω μεταξύ, οι δυνάμεις που διοικούνταν από τον Ζελένι υπέστησαν σοβαρή ήττα σε μια τετραήμερη μάχη μεταξύ του Ομπούχοφ και του Τριπλίι στις αρχές Ιουλίου.

Ο Ζαλένι υποχώρησε προς το Ουμάν, ενώ το Ανώτατο Επαναστατικό Συμβούλιο του Μαζουρένκο, αναγκασμένο να εγκαταλείψει τις επιχειρήσεις του προς το Κίεβο, πολέμησε προς το Καμιάνετς στις 18 Ιουλίου.

Οι Νεζαλέζνικι θεώρησαν ότι τα ημιπρολεταριακά στοιχεία που το κόμμα είχε υπό την ηγεσία του είχαν αρχίσει να εκφυλίζονται: «Οι επαναστατικές ένοπλες ομάδες άρχισαν να γεμίζουν με αντεπαναστατικά στοιχεία∙ άρχισε ο εκφυλισμός και ένα κίνημα πογκρόμ».¹⁸⁵ Οι δυνάμεις υπό τη διοίκηση του Ζελένι επρόκειτο να αμαυρωθούν από τη διαμάχη για τη μεταχείριση των Εβραίων αυτή την περίοδο. Σύμφωνα με τον Elias Tcherikover, ο Ζελένι απέτρεψε ένα πογκρόμ στην Τριπίλλια, η οποία είχε χίλιους Εβραίους κατοίκους, αλλά σε πολλά άλλα μέρη ο Tcherikover καταγράφει μια σειρά από βιαιότητες εναντίον του εβραϊκού πληθυσμού.¹⁸⁶ Οι πηγές σίγουρα συγκρούονται ως προς την ευθύνη του Ζελένι και άλλων διοικητών, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σημειώθηκαν φρικαλεότητες. Αυτή η οπισθοδρόμηση και η απώλεια της πολιτικής ηγεσίας ώθησε τους Νεζαλέζνικι να τερματίσουν την εξέγερση. Ο Μαζουρένκο κατέληξε στο συμπέρασμα: «Το κόμμα υπερεκτίμησε τη δύναμή του, παρερμήνευσε τις αντικειμενικές συνθήκες και τις συνέπειες που θα μπορούσαν να προκύψουν από το λανθασμένο βήμα του και αναγκάστηκε να παραδεχτεί την ήττα και να αποσυρθεί με την εναπομείνασα δύναμή του».¹⁸⁷ Μπροστά στην προέλαση του Ρωσικού Εθελοντικού Στρατού [των Λευκών], μια συνάντηση στις 18-19 Ιουλίου των μελών της Οργανωτικής Επιτροπής και των εργατών που είχαν υπεύθυνες θέσεις, πήρε την απόφαση να εγκαταλείψει την εξέγερση. Αργότερα εξήγησαν:

«Ορισμένες οργανώσεις των Νεζαλέζνικι ανέλαβαν το καθήκον να δώσουν στο επαναστατικό κίνημα το ιδεολογικό περιεχόμενο ενός αγώνα ενάντια στην πολιτική κατοχής της σοβιετικής κυβέρνησης στην Ουκρανία. Ήθελαν να αναγκάσουν τη σοβιετική κυβέρνηση να αλλάξει την τακτική της, αλλά επειδή δεν είχαν τη δύναμη να κυριαρχήσουν στο κίνημα, οι ίδιοι χτυπήθηκαν από την αντεπανάσταση των Πετλιουρικών, που και η ίδια χτυπήθηκε από τον αντεπαναστατικό στρατό του Ντενίκιν.»¹⁸⁸

Καθώς τους θεωρούσαν «Ουκρανούς Μπολσεβίκους», οι δυνάμεις του Πετλιούρα αφόπλισαν τις μονάδες των ανταρτών που είχαν υποχωρήσει στο έδαφος της ΟυΛΔ· οι Μαζουρένκο, Τκατσένκο, Ριτσίτσκι και άλλοι συνελήφθησαν.¹⁸⁹ Ο διοικητής Ντιατσένκο εκτελέστηκε και οι υπόλοιποι διατάχθηκε επίσης να εκτελεστούν, σώθηκαν μόνο από την παρέμβαση του ΟυΣΕΚ.

Το καλοκαίρι του 1919 η Ουκρανική Σ.Σ.Δ. οδηγήθηκε σε κατάρρευση. Αυτό άλλαξε τον συσχετισμό δυνάμεων∙ επέτρεψε την προσωρινή αναβίωση της ΟυΛΔ, ο στρατός της οποίας έφτασε στο Κίεβο ταυτόχρονα με τον Ρωσικό Εθελοντικό Στρατό του Ντενίκιν. Το «επίσημο ΟυΣΔΕΚ», που το είδε ως νίκη επί των Ρώσων και Ουκρανών Μπολσεβίκων καυχιόταν ότι «η ιστορία, όπως προβλέψαμε, πήγε σύμφωνα με τον Μαρξ και όχι σύμφωνα με τον Λένιν».¹⁹⁰ Αυτό ήταν βραχύβιο∙ μπροστά στον Ντενίκιν η ΟυΛΔ επίσης κατακερματίστηκε∙ η Ρομπιτνίτσα Χαζέτα παραπονιόταν ότι οι πολίτες δεν έβλεπαν μεγάλη διαφορά μεταξύ του Πετλιούρα και του Ντενίκιν.¹⁹¹ Ο συντηρητικός επικεφαλής της δυτικοουκρανικής κυβέρνησης Πετρούσεβιτς έθεσε τον στρατό της Γαλικίας στην υπηρεσία του Ντενίκιν, με τον Πετλιούρα να στρέφεται στη συνέχεια προς την Πολωνία του Πιλσούντσκι, παραχωρώντας την Ανατολική Γαλικία με αντάλλαγμα μια συμμαχία.

Επίλογος

Επανεξετάζοντας το ρόλο των Ουκρανών μαρξιστών στην ουκρανική επανάσταση είναι απαραίτητο να αναγνωρίσουμε ότι το λαϊκό ρεύμα έχει πέσει θύμα των κυρίαρχων παραδειγμάτων που επικρατούν στην ιστοριογραφία εδώ και οκτώ δεκαετίες.¹⁹²

Από τη μία πλευρά, η επίσημη σοβιετική ιστορία χρησίμευε ως πηγή νομιμοποίησης του συστήματος. Αυτό το ρεύμα δεν θεωρούσε ότι η ουκρανική επανάσταση διέθετε ανεξάρτητη δυναμική και παρουσίαζε τους Ρώσους Μπολσεβίκους ως πρωταγωνιστές σε ολόκληρη την επαναστατική διαδικασία του 1917-1920. Ο αντίποδας μπορεί να βρεθεί στη βιβλιογραφία του εθνικού παραδείγματος που αναπτύχθηκε κυρίως, αν και όχι αποκλειστικά, από Ουκρανούς μετανάστες. Δίνει στην εθνική διάσταση πρωταρχική θέση σε βάρος και με υποβάθμιση των κοινωνικών ζητημάτων. Αυτό που συχνά παραβλέπεται είναι η οµοιότητα των δύο παραδειγµάτων: χαρακτηριστικά που θεωρούνται αρνητικά στο ένα απεικονίζονται θετικά στο άλλο. Αυτό είναι αξιοσημείωτο στην αντιμετώπιση του σοσιαλιστικού/κομμουνιστικού στοιχείου της Ουκρανικής Επανάστασης. Και οι δύο ορθοδοξίες δίνουν έμφαση στην πιο μετριοπαθή τάση του, σαν να ήταν ο συνολικός του χαρακτήρας και υποβαθμίζουν τη σχετική επιρροή της λαϊκής επαναστατικής αριστεράς.¹⁹³

Μια κριτική που ασκήθηκε στα ριζοσπαστικά ουκρανικά κόμματα από την εθνική σχολή είναι ότι, ενώ ο αγώνας παρέμενε εσωτερική υπόθεση, ηττήθηκαν από τους μετριοπαθείς Σοσιαλιστές αντιπάλους τους· απόδειξη αυτού είναι η αναβίωση της ΟυΛΔ στα τέλη του 1918 και όχι της σοβιετικής δημοκρατίας που οραματίζονταν. Ο ρωσικός Κόκκινος Στρατός μετατόπισε τις ισορροπίες προς το μέρος της.¹⁹⁴ Στην πραγματικότητα, το 1919 οι Μπολσεβίκοι δεν θα μπορούσαν να έχουν κατακτήσει την εξουσία χωρίς μια εσωτερική μετατόπιση.

Οι Ουκρανοί αγρότες πέρασαν γρήγορα στην αντιπολίτευση ενάντια στο Διευθυντήριο∙ μια σειρά από πρόσθετες αντάρτικες ταξιαρχίες υποστήριξαν ενεργά τη σοβιετική πλατφόρμα των Μποροτμπιστών και των Νεζαλέζνικι.¹⁹⁵ Καθώς ο Κόκκινος Στρατός προέλαυνε προς το Κίεβο, οι τάξεις του διογκώθηκαν από Ουκρανούς στρατιώτες που πήγαν μαζικά, βλέποντας στην εξέγερση το μέσο με το οποίο θα μπορούσαν να πραγματοποιήσουν τις κοινωνικές τους προσδοκίες που τόσο παραμελήθηκαν από το Διευθυντήριο.¹⁹⁶

Την άνοιξη του 1919 η δημιουργία μιας ουκρανικής δημοκρατίας βασισμένης στην αυτοδιοίκηση των εργατών και των αγροτών με μια πλειάδα φιλοσοβιετικών κομμάτων ήταν μια βιώσιμη δυνατότητα. Γιατί δεν υλοποιήθηκε η αντίληψή τους για την Ουκρανία; Θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί η ιστορική τραγωδία της; Η ανάλυση που διατηρεί την εγκυρότητά της ήταν αυτή που παρουσίασε το Ουκρανικό Κομμουνιστικό Κόμμα (Νεζαλέζνικι), η οποία ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της αντίστασης στον Ντενίκιν στις 16 Δεκεμβρίου 1919.¹⁹⁷ Η ανάλυσή τους αναπτύχθηκε πληρέστερα στο Υπόμνημά τους προς το Δεύτερο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς το 1920.

Γραμμένο από τον Ριτσίτσκι, το Υπόμνημα εξηγούσε ότι από τις τάσεις ανάπτυξης του παγκόσμιου καπιταλισμού στη φάση του ιμπεριαλισμού, είχαν προκύψει νέες υποκειμενικές δυνάμεις. Ενώ η κύρια δύναμη που εκδηλωνόταν ήταν «η παγκόσμια προλεταριακή επανάσταση που ξεκίνησε από τη Ρωσία», ήταν απαραίτητο να αναγνωριστεί ότι «η καπιταλιστική ανάπτυξη ευνοεί την τάση των υποδουλωμένων αποικιακών λαών να αγωνιστούν για εθνική απελευθέρωση – για ανεξάρτητη κρατική υπόσταση». Το καθήκον των εθνικών επαναστάσεων ήταν να αποδεσμεύσουν τις παραγωγικές δυνάμεις από τους περιορισμούς και τις στρεβλώσεις του ιμπεριαλισμού∙ η δημιουργία ανεξάρτητων εργατικών δημοκρατιών ήταν ένας απαραίτητος παράγοντας αν η εργατική τάξη ήθελε να υπερβεί το παγκόσμιο κεφάλαιο. Αν η εργατική τάξη προσπαθούσε να δημιουργήσει την κομμουνιστική κοινωνία στη βάση μόνο της μιας από τις δύο αντιφατικές τάσεις των παραγωγικών δυνάμεων, τότε θα οδηγούσε σε κατακερματισμό και άρνηση του εαυτού της. Το Υπόμνημα συνόψιζε:

«Είναι, επομένως, αδιανόητο και αντιδραστικό να επιχειρείται οποιαδήποτε βίαιη μεταφορά της προλεταριακής επανάστασης εντός των συνόρων των παλαιών ιμπεριαλιστικών κρατών. Το καθήκον του διεθνούς προλεταριάτου είναι να τραβήξει προς την κομμουνιστική επανάσταση και την οικοδόμηση μιας νέας κοινωνίας όχι μόνο τις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες αλλά και τους λιγότερο ανεπτυγμένους λαούς των αποικιών – εκμεταλλευόμενο τις εθνικές τους επαναστάσεις. Για να εκπληρώσει αυτό το καθήκον, πρέπει να πάρει ενεργό μέρος σε αυτές τις επαναστάσεις και να παίξει τον ηγετικό ρόλο στην προοπτική της διαρκούς επανάστασης, να εμποδίσει την εθνική αστική τάξη να τις περιορίσει στο επίπεδο της εκπλήρωσης του αιτήματος της εθνικής απελευθέρωσης. Είναι απαραίτητο να συνεχίσει τον αγώνα μέχρι την κατάληψη της εξουσίας και την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου και να οδηγήσει την αστικοδημοκρατική επανάσταση μέχρι τέλους μέσω της εγκαθίδρυσης εθνικών κρατών προορισμένων να ενταχθούν στο παγκόσμιο δίκτυο της διεθνούς ένωσης των αναδυόμενων σοβιετικών δημοκρατιών που θα βασίζεται στις δυνάμεις των τοπικών προλεταριακών και εργατικών μαζών κάθε χώρας με την αμοιβαία βοήθεια όλων των τμημάτων της παγκόσμιας επανάστασης.»¹⁹⁸

Η προσέγγιση του ΟυΚΚ ήταν μοναδική· ήταν το μόνο κομμουνιστικό κόμμα που αναφέρθηκε στην έννοια της διαρκούς επανάστασης καθ’ όλη τη διάρκεια της Ρωσικής Επανάστασης. Από αυτή την κατανόηση της διαλεκτικής της παγκόσμιας επαναστατικής διαδικασίας μπορούσε κανείς να «κατανοήσει την πορεία και τον χαρακτήρα της ουκρανικής επανάστασης και έτσι να καθορίσει τα καθήκοντα του ουκρανικού προλεταριάτου και του κομμουνιστικού κόμματός του».¹⁹⁹ Αυτές ήταν οι άλυτες αντιφάσεις της πάλης των εσωτερικών και εξωτερικών κοινωνικών δυνάμεων στην Ουκρανία που καθυστερούσαν την επανάσταση.

Αυτό είχε «επηρεάσει ολόκληρη την πορεία της ουκρανικής επανάστασης, η οποία δεν μπόρεσε μέχρι στιγμής να εξελιχθεί πλήρως σε κομμουνιστική επανάσταση».

Το ρήγμα που αναπτύχθηκε το 1919 στο εσωτερικό της αριστεράς δεν προήλθε μόνο από τη δυσαρέσκεια για την πολιτική στο εθνικό ζήτημα, αλλά και από τη συνολική απουσία αυτοδιακυβέρνησης. Το πιο δημοφιλές αίτημα των εξεγέρσεων που προέκυψαν ήταν η δημιουργία δημοκρατικά εκλεγμένων σοβιέτ. Ένα μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΟυΚΚ, ο Ιβάν Μαϊστρένκο, θεωρούσε ότι οι Μπολσεβίκοι είχαν «περισσότερες ευκαιρίες από τους Γιακωβίνους να συνεχίσουν την εθνική επανάσταση, με άλλα λόγια να οργανώσουν τη δημιουργική ορμή των μαζών που κατευθυνόταν προς την οικοδόμηση μιας νέας κοινωνίας».²⁰⁰ Μια τέτοια ευκαιρία ήταν οι εκκλήσεις του 1919 για την ανασύσταση της Σοβιετικής Ουκρανίας ως πραγματικά ανεξάρτητης και αυτοδιοικούμενης δημοκρατίας που ακούστηκαν στη Βουδαπέστη. Ο Λένιν έγραψε ότι «η ουγγρική προλεταριακή επανάσταση βοηθάει ακόμα και τους τυφλούς να δουν».²⁰¹ Αυτή η επιφώτιση δεν έφτασε ούτε στον Ρακόφσκι ούτε στον Λένιν. Η ευκαιρία χάθηκε.

Η εμπειρία αυτού και των προηγούμενων επεισοδίων θέτει υπό αμφισβήτηση τη μακροχρόνια αποδεκτή εξήγηση για τη μοίρα της Ρωσικής Επανάστασης, δηλαδή τον πρωταρχικό ρόλο των εξωτερικών παραγόντων στον εκφυλισμό της και την άνοδο του σταλινισμού. Σε συνδυασμό με αυτή την εκτίμηση είναι ο ισχυρισμός ότι οι δυσμενείς συνθήκες περιόρισαν τις επιλογές που είχαν οι Μπολσεβίκοι. Ο σοβιετικός ιστορικός Volodymyr Chyrko υποστήριξε ότι η εμπειρία των Νεζαλέζνικι διαψεύδει «ότι ένα μονοκομματικό σύστημα εγκαθιδρύθηκε στη χώρα μας ως συνέπεια του ότι οι Μπολσεβίκοι δεν ήταν πρόθυμοι να συνεργαστούν με κανέναν».²⁰² Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι Μπολσεβίκοι συνεργάστηκαν με άλλους, αλλά ήταν μια σχέση που επιβαρύνθηκε από τις αντικρουόμενες αντιλήψεις μεταξύ των Μπολσεβίκων και των άλλων κομμάτων σχετικά με το ποια ακριβώς επανάσταση δημιουργούσαν. Μια σύγκρουση που συνοψίστηκε από τους Νεζαλέζνικι το 1918 σαν σύγκρουση μεταξύ της δικτατορίας των εργατών και των αγροτών ή της δικτατορίας ενός τμήματος του προλεταριάτου και του κόμματός του. Στο τέλος επικράτησε η τελευταία.

Για τους Μπολσεβίκους, ο σοσιαλισμός δεν μπορούσε να αναπτυχθεί σε μια μεμονωμένη, απομονωμένη, καθυστερημένη χώρα όπως η Ρωσία χωρίς τη βοήθεια των πιο ανεπτυγμένων χωρών της Ευρώπης. Το σχέδιό τους βασιζόταν στην επέκταση της επανάστασης προς τα δυτικά. Η όλη προσέγγιση στην Ουκρανία συνέβαλε στην υπονόμευση της ίδιας της προοπτικής στην οποία βασίστηκε η Οκτωβριανή Επανάσταση.

Αυτό που είναι εντυπωσιακό σε αυτή την καίρια συγκυρία είναι ότι παρά την απογοήτευση για τους Μπολσεβίκους δεν υπήρξε κατάρρευση ή μείωση της υποστήριξης της σοβιετικής ιδέας. Πράγματι, συνέβη το αντίθετο. Το χειμώνα του 1919-1920 οι Μποροτμπιστές, οι οποίοι βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό σε αγρότες, έχοντας επαναδραστηριοποιηθεί ως «Ουκρανικό Κομμουνιστικό Κόμμα (Μποροτμπιστές)», γνώρισαν μια αύξηση της υποστήριξης. Μια εξήγηση για αυτή την κινητοποίηση είναι ότι βασίστηκαν στην επιλογή μεταξύ της παλινόρθωσης και της αντίστασης∙ ωστόσο αυτό δεν ερμηνεύει πλήρως την Ουκρανία.

Παρά τις συνθήκες που φαίνονταν ευνοϊκότερες για τα κόμματα της εναπομείνασας ΟυΛΔ, δεν κατάφεραν να κερδίσουν την ηγεμονία έναντι της λαϊκής αντίστασης το χειμώνα του 1920. Αλλά το φιλοσοβιετικό κύμα του 1920 που νίκησε τον Ρωσικό Εθελοντικό Στρατό δεν μπόρεσε να επαναφέρει τον Μάρτιο του 1919, όπως συμπέρανε ο Βιννιτσένκο στο έργο του Η αναγέννηση ενός έθνους, αν το σχέδιό τους είχε γίνει αποδεκτό και είχε δημιουργηθεί ένα κοινό σοβιετικό μέτωπο, η Ουγγρική Σοβιετική Δημοκρατία και η Σοβιετική Βαυαρία θα είχαν σωθεί.²⁰³

Μετάφραση: elaliberta.gr

Chris Ford, “The Crossroads of the European Revolution: Ukrainian Social-Democrats and Communists (Independentists), the Ukrainian Revolution and Soviet Hungary 1917-1920”, Critique. Journal of Socialist Theory, τόμος 38, τεύχος 4, 19 Νοεμβρίου 2010, σσ. 565- 605.

Παράρτημα του e la libertà

Τα Κόμματα

Ουκρανικό Σοσιαλ-δημοκρατικό Εργατικό Κόμμα [ΟυΣΔΕΚ – Ουκραΐνσκα Σοτσιάλ-Ντεμοκρατίτσνα Ρομπιτνίτσα Πάρτιγια) – Εσντέκι] “Ukrainian Social Democratic Labour Party / USDRP”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Ukrainian_Social_Democratic_Labour_Party

Ουκρανικό Κομμουνιστικό Κόμμα [ΟυΚΚ – Ουκραΐινσκα Κομουνιστίτσνα Πάρτιγια) – Ουκαπίστι], “Ukrainian Communist Party / UKP”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Ukrainian_Communist_Party

Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα [ΡΣΔΕΚ – Σοσσίισκαγια Σοτσιαλλ-ντεμομοκρατιτσέσκαγια Ραμπότσαγια Παρτίγια] “Russian Social Democratic Workers Party / RSDRP”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Russian_Social_Democratic_Labour_Party

Ουκρανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα [ΟυΣΔΚ – Ουκραΐνσκα Σοτσιάλ-Ντεμοκρατίτσνα Πάρτιγια – στη Γαλλικία] “Ukrainian Social Democratic Party / USDP”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Ukrainian_Social_Democratic_Party_(1899)

Επαναστατικό Ουκρανικό Κόμμα [ΕΟυΚ – Ρεβολιουτσίινα Πάρτιγια Ουκραΐνι], “Revolutionary Ukrainian Party / RUP”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Revolutionary_Ukrainian_Party

Ουκρανικό Σοσιαλιστικό Επαναστατικό Κόμμα [ΟυΣΕΚ – Ουκραΐνσκα Πάρτιγια Σοσιαλίστιβ-Ρεβολουτσιονέριβ], “Ukrainian Socialist-Revolutionary Party / USRP”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Ukrainian_Socialist-Revolutionary_Party

Ένωση για την Απελευθέρωση της Ουκρανίας, [SVU / Spilka vyzvolennia Ukrainy – Union for the Liberation of Ukraine], “Union for the Liberation of Ukraine (SVU)”, The Internet Encyclopedia of Ukraine, http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp?linkpath=pages%5CU%5CN%5CUnionfortheLiberationofUkraineSVU.htm

Κομμουνιστικό Κομμα (μπολσεβίκοι) Ουκρανίας [ΚΚ(μπ.)Ου – Communist Party (Bolsheviks) of Ukraine (CP(b)U) – Κομουνίστιτσνα Πάρτιγια (μπιλσοβίκιβ) Ουκραΐνι], “Communist Party of Ukraine (Soviet Union)”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Communist_Party_of_Ukraine_(Soviet_Union) και “Ukrainian Communist party”, The Internet Encyclopedia of Ukraine, http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp?linkpath=pages%5CU%5CK%5CUkrainianCommunistparty.htm

Ρωσικό Κομμουνιστικό Κόμμα [ΡΚΚ(μπ.) – Russian Communist Party (bolsheviks) / RCP(b) – Ροσσίισκαγια Κομμουνισττσέσκαγια Παρτίγια (μπολσεβίκοφ)], “Communist Party of the Soviet Union”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Communist_Party_of_the_Soviet_Union

Κομμουνιστικό Κόμμα Ουκρανίας (Μπροτμπιστές) [Ουκραϊίνσκα Κομουνίστιτσνα Πάρτιγια (Μπορότμπιστιφ)], “Borotbists”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Borotbists

Ουκρανική Λαϊκή Δημοκρατία [ΟυΛΔ – Ukrainian People’s Republic – Ουκραΐνσκα Ναρόντνα Ρεσπούμπλικα / UNR], “Ukrainian People’s Republic”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Ukrainian_People%27s_Republic

Σημειώσεις

1 V. Vynnychenko, “Rozlad i pohodzhennia” στο Ivan L. Rudnytsky Essays in Modern Ukrainian History (Έντμοντον: Canadian Institute of Ukrainian Studies, 1987), σελ. 419.

2 “Lyst TsK Vikonomy Kominternu Pro Vzayemovidnostini Mizh UKP i KP(b)U, 27 Αυγούστου 1924” στο P. Bachinskyi (επιμ.) Dokumenty trahichnoi ision Ukrainy (19171927 rr), zhurnal “Okhorona pratsi”, (Kyiv Oblast Derzhauna Administratsiya, 1999), σελ. 523.

3 John-Paul Himka, Σχόλια στο Manfred Turban, “Roman Rosdolsky’s Reconsideration of the Traditional Marxist Debate on the Schemes of Reproduction on New Methodological Grounds”. Στο IS Koropeckyj (επιμ.), Selected Contributions of Ukrainian Scholars to Economics (Κέμπριτζ, ΜΑ: Harvard Ukrainian Research Institute, 1984), σσ. 135-147.

4 Ενώ ο Γκεόρκιι Πλεχάνοφ έχει πιστωθεί ως ο «πατέρας του ρωσικού μαρξισμού», στην πραγματικότητα δεν ήταν ούτε ο πρώτος θεωρητικός του μαρξισμού ούτε ο πρώτος που διέδωσε τις ιδέες του Μαρξ στη Ρωσική Αυτοκρατορία. Αυτός ήταν ο Μικόλα Ζιμπέρ, μέλος της Hromada του Κιέβου. Η γένεση της ουκρανικής μαρξιστικής παράδοσης αναπτυσσόταν ήδη στη δραστηριότητα του Ζιμπέρ και του Σερχίι Ποντόλινσκι, όταν ίδρυσαν μια ομάδα μελέτης των οικονομικών του Μαρξ το 1870.

* [Σ.τ.Μ.:] “Mykhailo Drahomanov”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Mykhailo_Drahomanov

5 Roman Rosdolsky, Engels and the “Nonhistoric” Peoples: The National Question in the Revolution of 1848 (Γλασκώβη: Critique Books, 1987), σελ. 13 σημ. 48.

6 Ο Σέρχιι Ποντόλινσκι διατύπωσε το όραμα μιας κοινωνίας «κοινοτικής αυτοδιοίκησης», η οποία θα «μεταβίβαζε τη γη στις αγροτικές κοινότητες και τα εργοστάσια στα εργατικά αρτέλ». Roman Serbyn, «In Defense of an Independent Ukrainian Socialist Movement: Three Letters from Serhii Podolynsky to Valerian Smirnov», Journal of Ukrainian Studies, 7:2, σελ. 333 (1982). Αντίστοιχα, ο Μαρξ είχε τονίσει ότι η αγροτική κοινότητα θα μπορούσε να σωθεί χρησιμεύοντας ως «σημείο εκκίνησης» στο πλαίσιο μιας κομμουνιστικής επανάστασης στη Ρωσία, η επιτυχία της οποίας εξαρτιόταν από μια αντίστοιχη «προλεταριακή επανάσταση στη Δύση». Δεδομένης μιας τέτοιας σύνδεσης, η Ρωσία θα μπορούσε να αποφύγει να περάσει από τις περιπέτειες του καπιταλισμού. Marx, “First Draft of Letter to Vera Zasulich”, Μάρτιος 1881. Marxist Internet Archive: https://www.marxists.org/archive/marx/works/1881/zasulich/draft-1.htm. Αυτό ερχόταν σε αντίθεση με τον οικονομικό ντετερμινιστικό ανταγωνισμό του Πλεχάνοφ προς την αγροτική κοινότητα και στην κρατικιστική και αυταρχική αντίληψη της «δικτατορίας του προλεταριάτου».

7 Ο Μικόλα Πορς έγραψε το 1907: «Η γη, οι υδάτινοι πόροι και όλα τα φυσικά κοιτάσματα πρέπει να απαλλοτριωθούν από τους μεγαλοϊδιοκτήτες και να περάσουν σε κοινοτική χρήση. Προτείνουν τη δημιουργία κοινοτικής, συνεταιριστικής ή δημοτικής οικονομίας αντί της σπάταλης και επιζήμιας καπιταλιστικής τάξης. Ο λαός θα ωφεληθεί σε μεγάλο βαθμό από αυτή την κοινοτική ιδιοκτησία». Mykola Porsh, Pro Avtonomiyu Ukrainy (Κίεβο: Prosvita, 1907), σελ. 96.

8 Ο Ποντολίνσκι συμμετείχε στη Διεθνή Ένωση Εργατών, το Επαναστατικό Ουκρανικό Κόμμα και το USDRP συμμετείχε στη Δεύτερη Διεθνή και στο κίνημα του Τσίμερβαλντ.

9 Ο ανταγωνισμός της ρωσικής σοσιαλδημοκρατίας απέναντι στον ουκρανικό σοσιαλισμό ήταν βαθιά ριζωμένος. Μπορεί να ανιχνευθεί από την ίδια την απαρχή των δύο κινημάτων τον 19ο αιώνα. Μάλιστα έφερε τον Ένγκελς σε σύγκρουση με τον Πλεχάνοφ, όταν αυτός δεν υποστήριξε την ουκρανική αυτοδιάθεση. Αυτή η αποκαλυπτική σύγκρουση προέκυψε το 1890 με αφορμή το δοκίμιο του Ένγκελς «Η εξωτερική πολιτική του Ρωσικού Τσαρισμού». Ο Πλεχάνοφ απάντησε επικρίνοντας τον Ένγκελς για την εξέταση των Ουκρανών ως έθνος. Ο Ένγκελς είχε καταλήξει να πιστεύει ότι ένα θετικό αποτέλεσμα της ανατροπής του Τσαρισμού θα ήταν ότι «η μικρή Ρωσία [Ουκρανία] θα είναι σε θέση να επιλέξει ελεύθερα τους πολιτικούς της δεσμούς». Τον επόμενο χρόνο ο Πλεχάνοφ δημοσίευσε το O Bezvykhodnosti Uukrainskago Sotsializma v Rossii. Παρουσίαζε τη ρωσική κατάκτηση της Ουκρανίας ως οικονομική αναγκαιότητα και το ουκρανικό κίνημα ως ουτοπικό χωρίς ιστορική βάση: «Η κατάργηση της δουλοπαροικίας, η καθολική επιστράτευση, η ανάπτυξη του εμπορίου και της βιομηχανίας ... η επιρροή της αστικής ζωής και του πολιτισμού – αυτοί είναι οι παράγοντες που συγχώνευσαν οριστικά τον αγροτικό πληθυσμό της Ουκρανίας, ακόμη και γλωσσικά ... σε μια σφαίρα επιρροών που μοιράζεται από κοινού με τη Ρωσία», παρατίθεται στο Rosdolsky, ό.π., σελ. 189.

10 Δεν υπάρχει πλήρης μελέτη του ουκρανικού ζητήματος σε αυτές τις συζητήσεις. Στα έργα που καλύπτουν αυτή την περίοδο περιλαμβάνονται: V. Levynsky, L’internatonale socialiste et les peuples opprimes, (Βιέννη: Dzuin, 1920). A. Karpenko, “Lenin’s Theory of The National Question And Its Contradictions”, META, 2: 34, (1979). M. Yurkevich, “A Forerunner of National Communism: Lev Yurkevych (18851918)”, Journal of Ukrainian Studies, 7:1(1982), σσ. 50-57. Lenin’s Struggle for a Revolutionary International: Documents: 1907-1916 (Communist International in Lenin’s Time), Επιμ. John Riddell, New York, Monad, 1986, Lev Rybalka (Yurkevych), “Rosiiski marksysty I ukrainskyi rukh”, Dzvin, 78, Κίεβο (1913).

11 Το συνέδριο του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος της Αυστρίας (SPO) στο Μπρνο δήλωσε ότι η Αυστρία επρόκειτο να μετατραπεί σε ένα δημοκρατικό ομοσπονδιακό κράτος των εθνοτήτων (Bauer, Question of Nationalities, Λονδίνο: 2000, 422). Το ιδρυτικό πρόγραμμα του ΟυΣΔΕΚ απαιτούσε το «δικαίωμα κάθε έθνους στην πολιτιστική και πολιτική αυτοδιάθεση» και τη μετατροπή της Ρωσίας σε «Λαϊκή Δημοκρατία» με ευρεία «τοπική και εδαφική αυτοδιοίκηση για όλο τον πληθυσμό του κράτους», στην οποία θα υπήρχαν «ίσα δικαιώματα όλων των γλωσσών στα σχολεία, τα δικαστήρια, τα τοπικά διοικητικά και κυβερνητικά όργανα», Stalittia, Ukrainska Sotsiial-Demokratychna Robitnycha Partiya, (Λβιβ, 1999), σελ. 99, 100.

12 Οι απόψεις του Όττο Μπάουερ εκείνη την εποχή περιγράφονται στο άρθρο «Ουκρανική Σοσιαλδημοκρατία» της πολωνικής σοσιαλδημοκρατικής εφημερίδας Naprzod, 9 Ιανουαρίου 1912.

13 Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν το Επαναστατικό Ουκρανικό Κόμμα (ΕΟυΚ), όπου ο Μικόλα Μιχόφσκι, ο οποίος έθετε ως προτεραιότητα την ανεξαρτησία, ηγήθηκε μιας διάσπασης το 1902, με τις ιδέες του να χαρακτηρίζονται ως «ζωολογικός εθνικισμός». Το ΕΟυΚ διασπάστηκε και πάλι το 1905, με την Ουκρανική Σοσιαλδημοκρατική Ένωση ή Σπίλκα, με επικεφαλής τον M. Μελενέφσκι-Μπάσοκ, να σχηματίζει ένα αυτόνομο τμήμα του ΡΣΔΕΚ (Μενσεβίκοι). Η Σπίλκα έβλεπε το εθνικό ζήτημα ως δευτερεύον ζήτημα. Αν και αρχικά επιτυχημένη, η Spilka υποβιβάστηκε στο ρόλο των οργανωτών των αγροτών και πρότεινε να γίνει ένα πανρωσικό τμήμα. Βλ: George Y. Boshyk, “The Rise of Ukrainian Political Parties in Russia 1900-1907. With Special Refrerence to Social Democracy”, (διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, 1981).

14 Haslo, αριθ. 3, 1903. Boshyk, ό.π., σελ. 171.

15 Lev Yurkevych, “Peredmova”, στο Volodymyr Levynsky (επιμ.), Narys Rozvytki Ukrainskoho Rukh v Halychnyia, Dzvin, (Κίεβο 1914).

16 Lev Rybalka (Yurkevych) L’Ukraine Et La Guerre, Lettre Ouvre adresee a la 2nd conference socialiste internationale tenue en Hollande en mai 1916, Edition du journal social-democrate Ukrainyen “Borotba” ( Λωζάνη, 1916), σελ. 21.

17 Rybalka, ό.π., σελ. 22.

18 Αυτό αναφέρεται στην έκθεση προς το συνέδριο της Δεύτερης Διεθνούς στην Κοπεγχάγη, στο οποίο συμμετείχε ο Γιούρκεβιτς ως αντιπρόσωπος του ΟυΣΔΕΚ. Βλ: Bericht der Ukrainischen Sozialdemokratischen Arbeiter-Partei in Russland an den Internaionalen Sozialistfschen Kongress in Kopenhagen, Mit Parteigruss Das Zentralkomite der Ukrainischen Arbeiterpartei (Verleger P. Buniak, Buchdruckerei “Powszechna”, Akademicka, αρ. 8, Λέμπεργκ, 1910).

19 Η ΚΕ του ΟυΣΔΕΚ ανέφερε: «Κεντρικό καθήκον θα είναι να αναπτύξουμε την εθνική ταξική μας πολιτική που αντιτίθεται στο ουκρανικό αστικό εθνικό κίνημα και αντιτίθεται σε αυτούς τους διανοούμενους στο κόμμα που έχουν συμπάθεια για αυτό το ουκρανικό αστικό εθνικό κίνημα», Bericht der Ukrainischen Sozialdemokratischen Arbeiter-Partei, ό.π., σελ. 13.

20 Ο Γιούρκεβιτς θρηνούσε: «Η ουκρανική μαρξιστική διανόηση δεν ενδιαφέρεται σχεδόν καθόλου για έναν εργατικό τύπο. Η γενιά μας, απρόσεκτα και χωρίς τις δικές της προοπτικές, έχει εμπλακεί στις ουκρανικές αστικές υποθέσεις. Ο δρόμος της και ο δρόμος του ουκρανικού εργατικού κινήματος έχουν χωρίσει τους δρόμους τους προφανώς για πάντα», Lev Yurkevych, “Paki i Paki (V Sparava Ukr Rob, Hazeti)”, Dzvin (Κίεβο, 1914) σελ. 277.

21 Ο φιλοαυστριακός προσανατολισμός που προέκυψε από τις τάξεις του ΟυΣΔΕΚ εκπροσωπήθηκε από την Ένωση για την Απελευθέρωση της Ουκρανίας [SVU / Spilka vyzvolennia Ukrainy], η οποία σχηματίστηκε από τον Μελενέφσκι και τον πρώην Γενικό Γραμματέα του ΟυΣΔΕΚ Αντρίι Ζουκ. Για την SVU βλέπε Roman Rosdolsky, “Do istorii Soiuzu vyavolennia Ukrainy”, Ukrains’kyi samostiinyk, 1 Μαΐου 1969.

22 Ο Π. Ντιάτλιφ, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΟυΣΔΕΚ, έγραψε στον Λεβίνσκι υπερασπιζόμενος την αντιπολεμική στάση που υποστήριζε ο Γιουρκέβιτς: «Έτσι, η δήλωσή σας ότι οι απόψεις του Μπορότμπα είναι οι προσωπικές απόψεις του «κ. Ριμπάλκα» [Γιούρκεβιτς] είναι αντίθετη με την πραγματικότητα... Αλλά εσύ, σύντροφε, ως άτομο που γνωρίζεις το πρόγραμμα και την τακτική του κόμματός μας, αναμφίβολα γνωρίζεις ότι οι απόψεις του Μπορότμπα αντιστοιχούν πραγματικά στις παραδόσεις του ΟυΣΔΕΚ», Dymytro Doroshenko, Z Istorii Ukrainskoi Politychnoi Dumky Za Chasiv Svitovoi Viini (Πράγα, 1935), σελ. 62.

23 Borotba, αριθ. 4, Σεπτέμβριος 1915, σελ. 36.

24 Rybalka, ό.π., σελ. 54.

25 Ο Γιούρκεβιτς είχε ιδιαίτερη επιρροή στις επιτροπές του USDRP της Πετρούπολης και της Μόσχας, οι οποίες αναδημοσίευσαν άρθρα του Μπορότμπα στο περιοδικό τους Νάσε Ζιττιά. Αυτά τα παραρτήματα του USDRP παρείχαν αρκετούς από τους ηγέτες των Νεζαλέζνικι, βλέπε Mykhailo Avdiyenko, “Lyutneva, revoliutsia v Petrohrad I USDRP”, Letopis Revolutsii, Χάρκοβο, αριθ. 1. (1928), σσ. 226-234.

26 Doroshenko, ό.π., σ. 37.

27 Το USDRP αυξήθηκε σημαντικά το 1917∙ στις αρχές Μαΐου το USDRP ισχυριζόταν ότι «μετασχηματιζόταν σε μαζική εργατική οργάνωση»∙ μέχρι το τέλος του 1917 είχε 40.000 μέλη (Robitnycha Hazeta, 6 Μαΐου 1917, όπ. αναφ. στο Marko Bojcun, The Working Class and the National Question in Ukraine, 1880-1920, (διδακτορική διατριβή, York University, Τορόντο, 1985), σελ. 71.

28 Ο Βολομπούγιεφ ήταν οικονομολόγος και κυβερνητικός αξιωματούχος, επικεφαλής ενός κλάδου του κομισιριάτου εκπαίδευσης. Τα άρθρα του «Για το πρόβλημα της ουκρανικής οικονομίας» δημοσιεύτηκαν στο Bilshovyk Ukrainy, 30 Ιανουαρίου και 16 Φεβρουαρίου 1928. Ρωσικής καταγωγής, ήταν εκπρόσωπος των Ουκρανών κομμουνιστών και υπερασπιστής του δικαιώματος της Ουκρανίας να ελέγχει την οικονομία της. Ο Βολομπούγιεφ έδειξε πώς ο κεντρικός έλεγχος και ο συνεχιζόμενος ρωσικός σοβινισμός διαιώνιζαν την εκμετάλλευση της Ουκρανίας εντός της ΕΣΣΔ. M. Volobuyev, “Do problemy ukrainskoyi ekonomiky”, στο Dokumenty ukrainskoho komunizmy, Ivan Maistrenko (επιμ.), (Νέα Υόρκη:, 1962), σσ. 132-230.

29 Volobuyev, ό.π., σελ. 165.

30 Volobuyev, ό.π., σελ. 167.

31 Vladyslav Verstiuk, “Conceptual Issues in Studying the History of the Ukrainian Revolution”, Journal of Ukrainian Studies, 24:1 (1999), σελ. 14. H.R, Weinstein, “Land Hunger and Nationalism in the Ukraine 1905-1917”, The Journal of Economic History, 2:1 (1942), σελ. 24.

32 Το 1917, υπήρχαν 4.011.000 αγροτικά νοικοκυριά στη ρωσοκρατούμενη Ουκρανία. Από αυτά, το 15,8% δεν είχε καθόλου καλλιεργήσιμη γη, το 20% κατείχε από 0,1 έως 3,0 ντεσιατίνες ανά αγρόκτημα και το 55,6% κατείχε 3,1 έως 10,0 ντεσιατίνες ανά αγρόκτημα. Αυτά τα τμήματα ζούσαν σε σχετικά επίπεδα φτώχειας, ενώ το υπόλοιπο 8,6 τοις εκατό κατείχε πάνω από 10,0 ντεσιατίνες το καθένα και ήταν πλούσιοι αγρότες-κουρκούλ (κουλάκοι). Η υγεία των Ουκρανών αγροτών ήταν σε επίπεδα αισθητά χειρότερα από αυτά της ευρωπαϊκής Ρωσίας. Αυτό αντικατοπτριζόταν στο υψηλότερο επίπεδο απόρριψης των κληρωτών αγροτών στο ρωσικό στρατό: Weinstein, ό.π., σσ. 26-28.

33 Η εθνική σύνθεση της εκκολαπτόμενης καπιταλιστικής τάξης το 1832 αποκαλύπτει τη σύνθεση των ιδιοκτητών εργοστασίων ως εξής: Εβραίοι 17,4%, αλλοδαποί 3,6% και άλλοι 5,7%. Η σύνθεση των εμπόρων ως εξής: Εβραίοι 17,4%, αλλοδαποί 1,9% και άλλοι 2,4%. Volobuyev, ό.π., σελ. 154.

34 Για την πτυχή αυτή του καταμερισμού εργασίας βλ: Andrii Richtysky, “Memorandum Ukrainskoi Kumunistichnoi Partii Kongresovi III Komunistychnoho Internationalu”, Nova Doba, στο Ivan Maistrenko (επιμ.), Dokumenty Ukrainskoho Komunizmu, (Νέα Υόρκη: Prolog, 1962), σσ. 45-66. Marko Bojcun, “Approaches to the Study of the Ukrainian Revolution”, Journal of Ukrainian Studies 24:1 (1999), σσ. 21-39. Theodore H. Friedgut, Iuzovka and Revolution, Vol. 1: Life and Work in Russia’s Donbass, 1869-1924 (Πρίνστον: Princeton University Press, 1994), σσ. 208-144.

35 Isaak Mazepa, Bolshevyzm I Okupatsiia Ukariny, (Λβίβ, 1922), σελ. 13.

36 Παρατίθεται στο Bojcun, The Working Class and the National Question in Ukraine, 1880-1920 (Τορόντο: Graduate Program in Political Science, York University, 1985), σελ. 71.

37 Volodymyr Vynnychenko, Vidrodzhennia natsii, Tom.II, (Κίεβο-Βιέννη, 1920), σελ. 102.

38 Mykola Porsh, Avtonomiy Ukrainy, (Κίεβο, 1907), σελ. 131.

39 Solomon Goldelman, Jewish National Autonomy in Ukraine 1917-1920, (Σικάγο: Ukrainian Research and information institute, 1968). Moses Silberfarb, The Jewish Ministry and Jewish National Autonomy in Ukraine 1918/19 (Νέα Υόρκη: Aleph Press, 1993).

40 Yurii Lapchinsky, “Z pershykh dniv vseukrainskoyi vlady”, Letopis revoliutsiyi, 1927, αριθ. 56, σελ. 56,

41 Volodymyr Vynnychenko, Vidrodzhennia natsii, listoriya Ukrainsko Revoliutsii, Tom. 1 (Κίεβο-Βιέννη: Dzvin, 1920).

42 “Memorandum Ukrainskoi Kumunistichnoi Partii Kongresovi III Korrunistychnoii Internatisionaly”, 1920, P. Bachinskyi (επιμ.), Dokumenty trahichnon ision Ukrainy (1917-1927 rr), Zhurnal “Okhorona pratsi”, (Kyiv Oblast Derzhavna Administratsiya, 1999) σσ. 532-533.

43 Vynnychenko, ό.π., σσ. 251-252.

44 Η πολιτική του USDRP ήταν σύμφωνη με τις επικρατούσες απόψεις της Δεύτερης Διεθνούς για το αγροτικό ζήτημα. Ευνοώντας τις ιδιαίτερα ανεπτυγμένες μεγάλες γεωργικές εκμεταλλεύσεις, θεωρούσαν απαραίτητο να τις κρατήσουν μακριά από τη διαίρεση, την καταστροφή και τον διαμελισμό. Αυτό όμως φάνηκε να πιέζει ενάντια στο ρεύμα της αγροτικής επανάστασης.

45 Ο Πορς παραπονούνταν ότι: «Στην αρχή η Κεντρική Ράντα ήταν ένα μπλοκ κομμάτων ενωμένων γύρω από το σύνθημα της αυτονομίας και της ομοσπονδίας. Όταν το κόμμα μας μπήκε στη Ράντα, αντικατέστησε τον ταξικό προσανατολισμό του με τον εθνικό. Κάποιοι σύντροφοί μας είπαν ξεκάθαρα ότι μέχρι να πετύχουμε το στόχο της ενότητας δεν μπορεί να υπάρξει ταξική πάλη στην Κεντρική Ράντα ... Κατά τη γνώμη μου, οι Ουκρανοί Σοσιαλδημοκράτες δεν είχαν κανένα δικαίωμα να συμβιβαστούν ως προς τα ταξικά συμφέροντα προς χάριν των γενικών, εθνικών συμφερόντων», Robitnycha Hazeta, Όργανο του Προεδρείου της Κεντρικής Επιτροπής και της Επιτροπής Κιέβου του ΟυΣΔΕΚ, 4 Οκτωβρίου 1917.

46 Ο Χολούμπνιτσι γράφει: «Αυτό θυμίζει τα σχόλια του Λιπίνσκι ότι τα ουκρανικά σοσιαλιστικά κόμματα “χάρισαν” τη γη “για να είναι πολιτικά δημοφιλή”. Δυστυχώς, δεν χάρισαν αρκετά και ως εκ τούτου δεν ήταν αρκετά δημοφιλή. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο απέτυχαν, ενώ ο Λένιν πέτυχε’’. Holubnychy, ό.π., σσ. 46-47.

47 Η αναποφασιστικότητα της Κεντρικής Ράντα στο ζήτημα της γης αντανακλούσε αναμφίβολα τη διαίρεση μέσα στην ίδια την ουκρανική αγροτιά. Ήδη από την άνοιξη του 1917 τα πλουσιότερα στρώματα συμπορεύονταν με τους γαιοκτήμονες, φοβούμενοι ότι η επανάσταση της φτωχής και μεσαίας αγροτιάς δεν θα άφηνε ανέγγιχτες τις ιδιοκτησίες τους. Η Ράντα προσπάθησε να απευθυνθεί και στα δύο στρατόπεδα, βασιζόμενη όλο και περισσότερο στους Ελεύθερους Κοζάκους, την πολιτοφυλακή της πλουσιότερης αγροτιάς, ενώ παράλληλα έκανε δηλώσεις προς όφελος της φτωχής και μεσαίας αγροτιάς.

48 Η Ράγια Ντουνάγιεφσκαγια εντόπισε ένα παρόμοιο πρόβλημα στις αντιαποικιακές επαναστάσεις μετά το 1945: «Το μεγαλύτερο εμπόδιο στην περαιτέρω ανάπτυξη αυτών των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων προέρχεται από τη γραφειοκρατία της διανόησης που εμφανίστηκε για να τα “καθοδηγήσει”. Με τον ίδιο τρόπο, το μεγαλύτερο εμπόδιο στο δρόμο της εργατικής τάξης να ξεπεράσει τον καπιταλισμό προέρχεται από την Εργατική γραφειοκρατία που την καθοδηγεί», Raya Dunayevskaya, Nationalism, Communism, Marxist Humanism and the Afro-Asian Revolutions (Καίμπριτζ: Left Group, Cambridge University Labour Club, 1961), σελ. 15.

49 Οι αποφάσεις της πανουκρανικής συνδιάσκεψης του ουκρανικού σοσιαλδημοκρατικού εργατικού κόμματος που πραγματοποιήθηκε στο Κίεβο δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Robitnycha Hazeta, 7 Απριλίου 1917.

50 Vynnychenko, Vidrodzhennia natsii, Tom. 2, ό.π., σελ. 91.

51 Νάσε Ζιττιά [Nashe Zhyttya : Η Ζωή Μας], 24 Μαρτίου 1917, όργανο της Επιτροπής ΟυΣΔΕΚ της Πετρούπολης. Πολύ λίγοι πρόβαλαν αυτές τις ιδέες μέχρι την επιστροφή του Λένιν με τις Θέσεις του Απρίλη. Κατά ειρωνικό τρόπο, μεταξύ των πρώτων ανθρώπων στους οποίους μετέφερε τις απόψεις του ήταν οι στρατιώτες του προπυργίου του ΟυΣΔΕΚ, του Συντάγματος Ιζμαϊλόφσκι, στις 10 Απριλίου 1917.

52 Bojcun, ό.π., σελ. 282.

53 Τα βασικά ψηφίσματα που υιοθετήθηκαν από το Τέταρτο Συνέδριο του ΟυΣΔΕΚ συντάχθηκαν από τον Μικόλα Πορς, το ίδιο το συνέδριο επηρεάστηκε όχι μόνο από τους παραδοσιακούς αριστερούς ηγέτες αλλά και από τη νέα γενιά αγωνιστών όπως ο Νερόνοβιτς και ο Ριτσίτσκι. Η έκθεση και τα ψηφίσματα του συνεδρίου δημοσιεύτηκαν στο Robitnycha Hazeta, 1, 3, 5 και 7 Οκτωβρίου 1917.

54 Robitnycha Hazeta, 1, 5 και 7 Οκτωβρίου 1917.

55 Vynnychenko, Vidrozhennia Natsii, Tom.I, ό.π., σσ. 240, 241.

56 Αυτά τα προβλήματα της επανάστασης επισημάνθηκαν στα γραπτά των κορυφαίων Ουκρανών Μπολσεβίκων ηγετών Βασίλ Σαχράι και Σέρχιι Μάζλαχ και σε μια σειρά βιβλίων το 1918-1919. Βλέπε Vasyl Skorovstansky (Shakhrai), Revoliutsiia na Ukraine, 2η έκδοση, (Saratov: Borba, 1918). Vasyl Shakhray και Serhii Mazlakh σε μια σειρά βιβλίων το 1918 και 1919, βλέπε Vasyl Skorovstansky, (Shakhray). Revoliutsiia na Ukraine, (Σαράτοφ, Borba, 1918), Vasyl Shakhray και Shakhrail i Maslakh. Do khvyli: Shcho diiet’sia na Ukràÿyni i z Ukrainoiu, (Σαράτοφ, Ουκρανικό Κομμουνιστικό Κόμμα (Μπολσεβίκοι), 1919). Το τελευταίο υπάρχει και σε αγγλική έκδοση, Vasyl Shakhray and Serhii Maslakh, επιμ. Peter J. Potichnyj, On the Current Situation in the Ukraine, (University of Michigan Press, 1970.) Αυτά έγιναν βασικά κείμενα των ρευμάτων υπέρ της αυτονομίας/ανεξαρτησίας του ουκρανικού κομμουνισμού κατά τα επαναστατικά χρόνια. Το 1919 ο Γιούρι Πιατάκοφ διέταξε τη κατάσχεση του Do Khvyli και την εξορία του Σαχράι από την Ουκρανική Σ.Σ.Δ. Αργότερα δολοφονήθηκε από τα λευκά στρατεύματα μετά την κατάληψη του Σαράτοφ. Βλέπε έκθεση του Hryts Sokura στο Chervony Prapor, όργανο της οργανωτικής επιτροπής της φράξιας των Νεζαλέζνικι του ΟυΣΔΕΚ, Κίεβο, 17 Απριλίου 1919.

57 Αυτό εκφράστηκε στο Τέταρτο Συνέδριο του ΟυΣΔΕΚ και στο Τρίτο Συνέδριο του ΟυΣΕΚ, το οποίο δήλωσε ότι: «η εθνική πλευρά της επανάστασης αρχίζει να απειλεί την περαιτέρω επιτυχή ανάπτυξη της κοινωνικοοικονομικής ταξικής πάλης» προειδοποιώντας ότι η Κεντρική Ράντα θα μπορούσε να χάσει την υποστήριξη των αγροτών και των εργατών στην Ουκρανία, γεγονός που θα απειλήσει επίσης τις εθνικές κατακτήσεις της επανάστασης. Pavlo Khystyuk, Zamitky i materiialy, do istoriϊ ukraϊns’koϊ revoliutsiϊ 1917-1920, rr Tom II (Πράγα: Ukrains’kyi sociologychnyi instytut 1921-22), σ. 23-25.

58 Σε 7 από τις δέκα μεγαλύτερες πόλεις της Ουκρανίας, τα συμβούλια των εργατών και στρατιωτών υποστήριξαν το σχηματισμό σοσιαλιστικής κυβέρνησης με ανώτατο όργανο το Κεντρικό Ράντα. Αυτή η υποστήριξη της επανεκλογής ήταν ιδιαίτερα ισχυρή στις πόλεις των βόρειων κυβερνείων και στο Κίεβο, το Κρεμεντσούκ, το Χάρκοβο, το Λουχάνσκ, τη Χερσώνα, το Εκατερίνοσλαβ, την Οδησσό και το Μικολάιβ. Βλ: Yury Markovych Hamretsǩ, Rady Ukraïny v 1917 r (Κίεβο, Nauk dumka, 1974).

59 Η Μπολσεβίκα του Κιέβου Γεβγένια Μπος καταγράφει ότι η Τρίτη Ουνιβερσάλ [Καθολική Διακήρυξη] χαιρετίστηκε από «σημαντικό αριθμό σοβιέτ στην Ουκρανία». Bojcun, Working Class and the National Question, ό.π., σελ. 306. Επίσης, ο Σαχράι, Μπολσεβίκος από την Πολτάβα, καταγράφει ότι «η ανακήρυξη της Ουκρανικής Δημοκρατίας έγινε δεκτή με τεράστιες διαδηλώσεις σε όλη την Ουκρανία. Ένα σημαντικό μέρος των Σοβιέτ την καλωσόρισε επίσης». Skorovstanskii, Revoliutsiia na Ukraini, ό.π., σελ. 74.

60 Στην εκστρατεία τους για την επανεκλογή της Ράντα μέσω ενός συνεδρίου των Σοβιέτ, οι Μπολσεβίκοι δεν επιδίωξαν την ενότητα με τους ομοϊδεάτες τους Ουκρανούς Σοσιαλιστές, ούτε εξασφάλισαν την υποστήριξη των Σοβιέτ που είχαν ήδη υποστηρίξει ένα τέτοιο συνέδριο. Αντ’ αυτού, το συγκάλεσε η Επιτροπή του Κιέβου του ΡΣΔΕΚ. Βλέπε Thomas M. Prymak, “The First All-Ukrainian Congress of Soviets and its Antecedents”, Journal of Ukrainian Studies, 6 (1979), σσελ. 320.

61 Robitnycha Hazeta, 27 Οκτωβρίου 1917.

62 Robitnycha Hazeta, 3 Νοεμβρίου 1917.

63 Η προσυνεδρίαση του USDRP πριν από τοΟυΛΔ Συνέδριο είχε αποφασίσει υπέρ της αναζήτησης συμφωνίας με τους Μπολσεβίκους. Ο Πορς, ο Γραμματέας Εργασίας της ΟυΛΔ, συμμετείχε ενεργά σε διαπραγματεύσεις με τους Μπολσεβίκους εκείνη την περίοδο.

64 Μια έκκληση προς τους Ουκρανούς στις 8 Δεκεμβρίου 1917 από τα κορυφαία όργανα της σοβιετικής εξουσίας στη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένης της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής, απαιτούσε την «άμεση επανεκλογή της Ράντα» με την προϋπόθεση: «Αφήστε τους Ουκρανούς να υπερισχύσουν σε αυτά τα σοβιέτ». Ωστόσο, όταν το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων κήρυξε τον πόλεμο στην Κεντρική Ράντα πίσω από την πλάτη της ΚΕΕ δεν έλαβε ομόφωνη ή άκριτη υποστήριξη για την ενέργειά του. Βλέπε John Keep (επιμ.), The Debate on Soviet Power, Minutes of the All-Russian Central Executive Committee of Soviets, (Οξφόρδη: Clarenden Press, 1979), σσ. 195-223.

65 Καθώς οι σχέσεις επιδεινώνονταν, η Ρομπίτνιτσα Χαζέτα κατηγόρησε τους Μπολσεβίκους ότι βάθυναν ένα διχαστικό κύμα εθνικών αισθημάτων «αγωνιζόμενοι εναντίον της Κεντρικής Ράντα, την οποία ο ουκρανικός λαός δικαίως θεωρεί ως έκφραση των συμφερόντων του». Μπορούμε λοιπόν να σημειώσουμε ότι το μπολσεβίκικο κόμμα, το οποίο κατά τα φαινόμενα είναι το πιο επαναστατικό και δημοκρατικό, προκάλεσε με την τακτική του μια πλήρη ρήξη μεταξύ της ρωσικής και της ουκρανικής δημοκρατίας και τη συσκότιση των αντιθέσεων μεταξύ του ουκρανικού λαού σε ένα κύμα εθνικισμού», Robitnycha Hazeta, 5 Δεκεμβρίου 1917.

66 Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Ράντα, Χρουσέφσκι, «το πρώτο κίνητρο» για την κήρυξη της ανεξαρτησίας ήταν «η σύναψη της ειρήνης». «Η ανάγκη για μια πιο αποφασιστική πολιτική στον αγώνα εναντίον της σταυροφορία της Μεγάλης Ρωσίας κατά της Ουκρανίας υπό την ηγεσία των Λαϊκών Κομισάριων» ήταν «το δεύτερο κίνητρο». Mykhailo Hrushevsky, “Ukrainska samostiinist i ii istorychna neobkhidnist”, στο Mykola Halii (επιμ.), Vybrani pratsi. Vydano z nahody 25-richchia z dnia ioho smerty (1934-1959), (Νέα Υόρκη, 1960), σελ. 37.

67 Το ΟυΣΔΕΚ προέβλεψε τα χειρότερα για το δεξιό ΟυΣΕΚ: «η επαναστατική κατάσταση χαρακτηρίζεται τώρα από τη μετάβαση στο στάδιο της αναρχίας, μετά από το οποίο θα περάσει στην αντίδραση και στο τιμόνι του κράτους θα σταθούν εντελώς άλλα στοιχεία που απέχουν πολύ από το προλεταριάτο. Αυτή τη στιγμή το κόμμα μας δεν μπορεί να είναι υπεύθυνο για την ύπουλη πολιτική των Εσέρων», Robitnycha Hazeta, 16 Ιανουαρίου 1918.

68 Ο επίσημος τίτλος ήταν «Λαϊκή Γραμματεία της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής των Παν-Ουκρανικών Σοβιέτ των Εργατών, Στρατιωτών και Αγροτών Αντιπροσώπων, Λαϊκή Δημοκρατία της Ουκρανίας».

69 Η πρώτη σοβιετική κυβέρνηση παρουσιάζεται στην επίσημη ουκρανική ιστορία ως ρωσική επινόηση, υποβαθμίζοντας τα ουκρανικά χαρακτηριστικά της και τα γεγονότα του 1917 ως ρωσική εισβολή. Ο ρόλος του ΟυΣΔΕΚ (Αριστερά) έχει υποβαθμιστεί τόσο από τη σοβιετική όσο και από την ουκρανική εθνική ιστοριογραφία. Ο Βάσιλ Σαχράι (Β. Σκοροφστάνσκι) ένας Ουκρανός Μπολσεβίκος της αντιπολίτευσης και υπουργός έγραψε: «Όταν άρχισε ο ανοιχτός, ένοπλος αγώνας με την Κεντρική Ράντα, οι Μπολσεβίκοι από όλα τα μέρη της Ουκρανίας ... είχαν ένα κοινό πνεύμα στο να προτείνουν την ίδρυση ενός σοβιετικού κέντρου στην Ουκρανία ως αντίβαρο στην Κεντρική Ράντα, και ούτε ένα υπεύθυνο μέλος αυτού του κόμματος δεν τόλμησε να διαμαρτυρηθεί κατά της προκήρυξης και της δημιουργίας της Ουκρανικής Λαϊκής Δημοκρατίας. Αντίθετα, σε πλήρη συμφωνία με το προγραμματικό αίτημα του δικαιώματος κάθε έθνους στην αυτοδιάθεση, στάθηκαν ανοιχτά ή τουλάχιστον σιωπηρά υπέρ της (της Δημοκρατίας). Η βούληση του ουκρανικού έθνους αναδείχθηκε, ο ουκρανικός λαός διαχωρίστηκε σε μια Δημοκρατία σε ομοσπονδιακή ένωση με άλλα μέρη της Ρωσίας. Ωραία και καλά! Εμείς σε αυτή τη Δημοκρατία θα διεξάγουμε πόλεμο όχι εναντίον της Ουκρανικής Λαϊκής Δημοκρατίας, όχι εναντίον του ουκρανικού λαού, όχι για να την στραγγαλίσουμε. Όχι! Αυτός θα είναι ένας αγώνας για την εξουσία μέσα στην Ουκρανική Λαϊκή Δημοκρατία – αυτός θα είναι ένας ταξικός αγώνας ...». Skorovstansky, ό.π., σσ. 110, 111.

70 Στις 9 Μαρτίου 1918 ο συνταγματάρχης φον Στόλτσενμπεργκ δήλωσε στην Ανώτατη Διοίκησή του: «Είναι πολύ αμφίβολο αν αυτή η κυβέρνηση, που αποτελείται αποκλειστικά από αριστερούς οπορτουνιστές, θα μπορέσει να εγκαθιδρύσει μια σταθερή εξουσία». Oleh Fedyshyn, Germany’s Drive to the East and the Ukrainian Revolution, 1917-1918 (Νιου Μπράνσγουικ, NJ: Rutgers UP, 1971), σελ. 96.

71 Βλ. την έκθεση του πρεσβευτή Baron von Mumm στο Βερολίνο, 18 Μαΐου 1918, η οποία παρατίθεται στο Taras Hunczak, “The Ukraine under Hetman Pavlo Skoropadsky”, στο The Ukraine, 1917-1921: A Study in Revolution, εκδ. Taras Hunczak, (Harvard University Press, 1977), σελ. 71.

72 Vynnychenko, Vidrodzhennia natsii, Tom. 3, ό.π., σελ. 24.

73 Παρατίθεται στο Mace, “The Ukrainian Problem and how Stalin tried to solve it”, ό.π.

74 Chervony Prapor [Червоний Прапор : Κόκκινη Σημαία], όργανο της Οργανωτικής Επιτροπής της φράξιας των Νεζαλέζνικι του ΟυΣΔΕΚ, Κίεβο, 22 Ιανουαρίου 1919.

75 Vasyl Skorovstansky, Revoliutsiia na Ukraine, 2η έκδ. (Σαράτοφ, Borotba, Δεκέμβριος 1918), σελ. 79.

76 «Καταβάλαμε γενναίες προσπάθειες για να σταματήσουμε αυτή την “εισβολή”, όπως συνηθίζαμε να την αποκαλούμε, για να κερδίσουμε με το μέρος μας τις μάζες των στρατιωτών μας, που ήταν αδρανείς απέναντί μας. Αλλά δεν έδειξαν καμία επιθυμία να πολεμήσουν εναντίον των Μπολσεβίκων ακόμη και στο Κίεβο, συναδελφώθηκαν μαζί τους και πήραν το μέρος τους. Η ουκρανική κυβέρνηση δεν μπορούσε να βασιστεί σε καμία από τις μονάδες που είχαν εγκατασταθεί στο Κίεβο∙ δεν είχε καμία αξιόπιστη μονάδα ούτε καν για τη δική της προστασία.» Vynnychenko, Vidrodzhennya natsii, Tom.II, ό.π., σελ.

77 Υπήρξε υποχώρηση από τις αποφάσεις του Συνεδρίου των Σοβιέτ του Χάρκοβο με την προσπάθεια δημιουργίας μιας σειράς κατακερματισμένων σοβιετικών δημοκρατιών και διχοτόμησης της Ουκρανίας. Η ισχύς της Λαϊκής Γραμματείας υπονομεύτηκε από τη συμπεριφορά των στρατιωτικών δυνάμεων της Σοβιετικής Ρωσίας και των αρχών στη Ρωσία. Ο Σαχράι παραπονέθηκε: «Τι είδους ουκρανική κυβέρνηση είναι αυτή όταν τα μέλη της δεν γνωρίζουν και δεν θέλουν να γνωρίζουν την ουκρανική γλώσσα; Δεν έχουν καμία επιρροή στην ουκρανική κοινωνία. Κανείς δεν έχει ξανακούσει ούτε τα ονόματά τους. Τι είδους “Ουκρανός υπουργός του στρατού” είμαι εγώ όταν όλα τα ουκρανικά τμήματα στο Χάρκοβο δεν με υπακούουν και δεν υπερασπίζονται τη σοβιετική εξουσία και αναγκάζομαι να τα αφοπλίσω; Η μόνη στρατιωτική υποστήριξη που έχουμε στον αγώνα μας ενάντια στην Κεντρική Ράντα είναι ο στρατός που έφερε ο Αντόνοφ στην Ουκρανία από τη Ρωσία, ένας στρατός άλλωστε που βλέπει οτιδήποτε ουκρανικό ως εχθρικό και αντεπαναστατικό». Αναφέρεται στο Bojcun, Working Class, ό.π., σελ. 327.

78 Ο Νερόνοβιτς έδωσε μια ενδιαφέρουσα αναφορά για την κατάσταση στο μπολσεβικοουκρανικό μέτωπο, στην οποία υποστήριξε ότι ο αγώνας με το στρατό της Κεντρικής Ράντα ήταν μάταιος και επιζήμιος. Είχε την πρόθεση να προτείνει ένα ψήφισμα για το θέμα αυτό, το οποίο το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων είχε ήδη υιοθετήσει (με τέσσερις ψήφους υπέρ, τρεις κατά και δύο αποχές). Οι θέσεις αυτού του ψηφίσματος ήταν οι ακόλουθες: «1) Η σοβιετική εξουσία στην Ουκρανία, η οποία εγκαθιδρύθηκε με τη βοήθεια του ένοπλου επαναστατικού προλεταριάτου, κυρίως της Μεγάλης Ρωσίας, δεν έχει σχεδόν καμία τοπική δύναμη υποστήριξης για την ύπαρξή της. 2) Η περαιτέρω πάλη με το στρατό της Κεντρικής Ράντα θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε αποδυνάμωση της δημοκρατικής θέσης της Κεντρικής Ράντα και μπορεί να δημιουργήσει μια κατάσταση, στην οποία θα χαθεί η Τέταρτη Ουνιβερσάλ [Καθολική Διακήρυξη], 3) Είναι, επομένως, απαραίτητο να συναφθεί ειρήνη με την Κεντρική Ράντα και να αναδιοργανωθεί αμέσως, εντάσσοντας τα υπάρχοντα μέλη της στην Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή της Ουκρανίας, που εκλέχτηκε στο Δεύτερο Παν-Ουκρανικό Συνέδριο των Σοβιέτ, για να εφαρμόσουν από κοινού τις αρχές που διατυπώνονται στην Τέταρτη Ουνιβερσάλ.» Ωστόσο, η ίδια η παράταξη των αριστερών Ουκρανών Σοσιαλδημοκρατών δεν συμφώνησε με αυτό το ψήφισμα και δεν είδε ποτέ το φως της δημοσιότητας. Με αυτό, ο Ιεβχέν Νερόνοβιτς διαχώρισε πλήρως τη θέση του με τους Μπολσεβίκους, εγκατέλειψε το συνέδριο, παραιτήθηκε από Λαϊκός Γραμματέας και πήγε στην Πολτάβα. Στις 24 Μαρτίου συνελήφθη στο χωριό Σορότσιντσι από το απόσπασμα του Ο. Σαποβάλ και στις 25 Μαρτίου εκτελέστηκε.

79 Pavlo Khrystiuk, Zamitky i materiialy, Tom III, σελ. 18.

80 Ivan Maistrenko, Borotbism: A Chapter in the History of Ukrainian Revolution, (Ανόβερο: Ibidem-Verlaag, 2007), σελ. 72.

81 Υπήρξε επίσης μια μετατόπιση στη διάθεση της εργατικής τάξης σχετικά με το εθνικό ζήτημα, με σημαντική υποστήριξη για μια ανεξάρτητη Ουκρανία. Αυτό επιβεβαιώθηκε από το Δεύτερο Παν-Ουκρανικό Εργατικό Συνέδριο στις 13 Μαΐου 1918· παρά τη μη ουκρανική πλειοψηφία συμφώνησε σε έναν ενιαίο αγώνα με την αγροτιά για μια ανεξάρτητη Ουκρανική Λαϊκή Δημοκρατία, συναισθήματα που εκφράστηκαν περαιτέρω στην Παν-Ουκρανική Συνδιάσκεψη Συνδικάτων, και πάλι σε μεγάλο βαθμό με μη ουκρανική σύνθεση. Βλέπε Khrystiuk, Zamitky i materiialy, Tom III, ό.π., σελ. 18. Bojcun, Working Class, ό.π., σελ. 373.

82 Η απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής να προσχωρήσει προκάλεσε αναστάτωση στις τοπικές επιτροπές του ΟυΣΔΕΚ, προκαλώντας μια απάντηση στη Ρομπίτνιτσα Χαζέτα που επέμενε ότι το κόμμα δεν θα εγκαταλείψει τη χαρακτηριστική του οργάνωση και την εργατική τακτική. Robitnycha Hazeta, 8 Οκτωβρίου 1918.

83 Bachinskyi, Dokumenty trahichnoýisioriý, ό.π., σελ. 534.

84 Mark Baker, “Peasants, Power and Revolution in the Village: Peasants, Power and Revolution in the Village: A Social History of Kharkiv Province”, διδακτορική διατριβή (Harvard University, 2001), σελ. 166.

85 K. B. Petrichenko, “Malovidomi Fakty z Zhyttya ta Diyalnosti Danylo Ilkovicha Terpylo (Otoman Zeleny)”, (Ινστιτούτο Ουκρανικών Σπουδών Κίεβο, Δεκέμβριος 2006), [αδημοσίευτο].

86 Οι Νεζαλέζνικι μετρούσαν μια σειρά από εξέχουσες προσωπικότητες στις τάξεις τους: Ο Μιχάιλο Τκατσένκο, ο κύριος θεωρητικός τους, είχε διατελέσει υπουργός Εσωτερικών της Κεντρικής Ράντα∙ ο Βολοντίμιρ Τσεχίφσκι, επικεφαλής του Υπουργικού Συμβουλίου της αναγεννημένης κυβέρνησης της ΟυΛΔ. Ο άλλος κορυφαίος θεωρητικός ήταν ο Αντρίι Ριτσίτσκι, ήταν ένας από τους συντάκτες του κεντρικού οργάνου του ΟυΣΔΕΚ, της Ρομπίτνιτσα Χαζέτα, το 1917. Ο Μιχάιλο Αβντιγιένκο ήταν η πιο δραστήρια πρακτική προσωπικότητα, προερχόμενος αρχικά από την ισχυρή οργάνωση του ΟυΣΔΕΚ της Πετρούπολης, όπου ήταν στρατιώτης∙ αργότερα στο Κίεβο βρέθηκε κοντά στον Βιννιτσένκο. Ένα άλλο εξέχον μέλος ήταν ο Αντίν Ντραχομιρέτσκι, ένας δημόσιος υπάλληλος του Κιέβου και ο Γιούρκο Μαζουρένκο∙ ήταν επικεφαλής της Επαναστατικής Επιτροπής του ΟυΣΔΕΚ και το 1917 έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αποτροπή της εισόδου του Κορνίλοφ στην Πετρούπολη.

87 Khrystiuk, ό.π., σελ. 52.

88 Robitnycha Hazeta, αριθ. 430, 7 Ιανουαρίου 1919.

89 Το φυλλάδιο «Η Ουκρανική Λαϊκή Σοσιαλιστική Δημοκρατία» δημοσιεύθηκε στο Χάρκοβο, τον Δεκέμβριο του 1918 και αναδημοσιεύθηκε ευρύτερα στη Ρομπίτνιτσα Χαζέτα, 7 Ιανουαρίου 1919.

90 Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν ο συνταγματάρχης Μπολμπότσαν, ο πρώην διοικητής της Μεραρχίας Ζαπορόζια του Χατμανάτου, ο οποίος διορίστηκε επικεφαλής διοικητής του Διευθυντηρίου στην Αριστερή Όχθη στην Ουκρανία. Ο Μπολμποτσάν εγκαθίδρυσε ένα καθεστώς τρομοκρατίας κατά της αναζωπύρωσης της αγροτικής επανάστασης και των εργατικών συμβουλίων. Baker, ό.π., σσ. 167, 168.

91 Ό.π., σελ. 163.

92 Αποτιμώντας τι είχε προκύψει στο πλαίσιο της ΟυΛΔ ο «Αντρ. Μιχ.» των Νεζαλέζνικι έγραψε: «Αλλά τα υπολείμματα της εθνικιστικής αστικής τάξης και της διανόησης προσκολλώνται στο γαλαζοκίτρινο λάβαρο, οργανώνουν γελοιότητες, συγκεντρώσεις υπό τον ήχο των καμπανών της εκκλησίας, προσευχές και άλλα χαρακτηριστικά του εθνικού συναισθηματισμού, που χρησιμεύουν μόνο για να απαξιώσουν το λαϊκό κίνημα και τους ηγέτες του. Το καθήκον μας και το καθήκον του Διευθυντηρίου αυτή τη στιγμή είναι να έρθει σε πλήρη ρήξη με τα απομεινάρια του εθνικού μετώπου». Robitnycha Hazeta, 25 Δεκεμβρίου 1918.

93 Βλέπε Anna Procyk, Russian Nationalism and Ukraine The Nationality Policy of the Volunteer Army During the Civil War (Έντμοντον: Canadian Institute of Ukrainian Studies, 1995).

94 Khrystiuk, IV, ό.π., σελ. 69.

95 Khrystiuk, IV, ό.π., σελ. 69.

96 Khrystiuk, IV, ό.π., σελ. 69.

97 Οι συζητήσεις που είχε ο Πορς με τον Μαζέπα από μόνες τους δεν εξηγούν μια τέτοια μεταστροφή του Πορς. Μπορεί κανείς να υποθέσει ότι η εμπειρία του 1917-1918 και η στάση των Μπολσεβίκων στο ουκρανικό ζήτημα είχαν απογοητεύσει σοβαρά τον Πορς, όπως και άλλους. Ήταν η τελευταία του ομιλία σε ακροατήριο του ΟυΣΔΕΚ στην Ουκρανία, μετά την οποία απεστάλη ως πρεσβευτής της ΟυΛΔ στη Γερμανία. Τον Ιανουάριο του 1921 άρχισε να υιοθετεί μια πιο φιλοσοβιετκή πολιτική∙ εκφώνησε ομιλία σε φοιτητική συγκέντρωση καλώντας τους εμιγκρέδες να αναγνωρίσουν τη σοβιετική ουκρανική κυβέρνηση και να επιστρέψουν στην Ουκρανία. Ο Πορς ζήτησε να επιστρέψει ο ίδιος στην Ουκρανία το 1922∙ τον Ιανουάριο του 1923 το ουκρανικό Πολιτικό Γραφείο αποφάσισε να του επιτρέψει να επιστρέψει, αν και δεν αξιοποίησε ποτέ την προσφορά. Άρχισε να απομακρύνεται από την πολιτική δραστηριότητα και βρήκε τραγικό θάνατο στη Γερμανία το 1944.

98 Vynnychenko, ό.π., σελ. 242.

99 Chervony Prapor, 22 Ιανουαρίου 1919.

100 “Deklaratsiya Fraktsii Nazalezhnykh USDRP”, Chervony Prapor, 22 Ιανουαρίου 1919.

101 “Deklaratsiya Fraktsii Nazalezhnykh USDRP”, Chervony Prapor, 22 Ιανουαρίου 1919.

102 “Deklaratsiya Fraktsii Nazalezhnykh USDRP”, Chervony Prapor, 22 Ιανουαρίου 1919.

103 “Deklaratsiya Fraktsii Nazalezhnykh USDRP”, Chervony Prapor, 22 Ιανουαρίου 1919.

104 Σύμφωνα με τον Μαζέπα, η απόφαση να συγκληθεί το Παν-Ουκρανικό Εργατικό Συνέδριο «ήταν μια προφανής παραχώρηση στα συνθήματα των Μπολσεβίκων. Οι γαιοκτήμονες και οι οικονομικοί και επιχειρηματικοί κύκλοι, οι οποίοι είχαν υποστηρίξει το Χατμανάτο, αποκλείστηκαν». Maistrenko, ό.π., σελ. 100.

105 Την εποχή των εκλογών για το Εργατικό Συνέδριο, η αριστερή όχθη της Ουκρανίας είχε ήδη καταληφθεί από τα σοβιετικά στρατεύματα. Έτσι, οι εκλογές δεν μπορούσαν να διεξαχθούν εκεί. Στη δεξιά όχθη υπήρξε ένα κύμα πογκρόμ. Στο νότο ο γαλλικός στρατός και ο ρωσικός εθελοντικός στρατός είχαν καταλάβει την Οδησσό και προέλαυναν. Ενώ η Εθνική Ράντα των Δυτικών Επαρχιών της ΟυΛΔ κλήθηκε να συμμετάσχει με πλήρες δικαίωμα ψήφου, σε πλήρη αντίθεση και με την επιμονή του Πετλιούρα, του Κονοβάλετς και άλλων αταμάνων, οι στρατιώτες της ΟυΛΔ στερήθηκαν το εκλογικό δικαίωμα συμμετοχής.

106 Chervony Prapor, 30 Ιανουαρίου 1919.

107 Bojcun, The Working Class and the National Question, ό.π., σελ. 398.

108 Υπάρχουν εικασίες ότι ο Κόκκινος Στρατός προέλασε στην Ουκρανία στα τέλη Δεκεμβρίου 1918 εν αγνοία του Λένιν. Arthur Adams, The Bolsheviks in the Ukraine: The Second Campaign, 1918-1919 (Νιου Χέιβεν, CT: Yale University Press, 1963), σσ. 82-85.

109 «Δήλωσα ότι θα πήγαινα υπό τον όρο ότι θα δημοσιεύονταν αμέσως διατάγματα για τη μεταβίβαση της τοπικής εξουσίας στα Σοβιέτ και πρόσκληση για συνέδριο των Σοβιέτ (και όχι Εργατικό Συνέδριο), καθώς και υπό τον όρο ότι θα νομιμοποιούνταν το κομμουνιστικό κόμμα. Γι’ αυτό, φυσικά, εξοστρακίστηκα από το Διευθυντήριο». Yu. Mazurenko, “List chelna Tsk USDRP (Nezalezhnyky) Yu. Mazurenko Kkr. Rakovskomy Pro yoho Stavlnnya Do Politiki i Diyalnosti KP(b)U”, P. Bachinskyi, (επιμ.) Dokumenty trahichnόÿ isiorίÿ Ukráÿny (1917-1927 rr), Zhurnal Okhorona, ό.π., σ. 248-53.

110 Μια πράξη που συμπληρώνεται από τον διοικητή του Κόκκινου Στρατού Αντόνοφ, ο οποίος επίσης άσκησε πιέσεις στη Μόσχα κατά μιας συμφωνίας δηλώνοντας ότι δεν υπήρχε «κανείς στην Ουκρανία με τον οποίο θα έπρεπε να διαπραγματευτούμε», Matthew Stachiw, Ukraine and the European Turmoil, Vol. 2 (Νέα Υόρκη: Shevchenko Scientific Society, 1973), σελ. 258.

111 Οι προσπάθειες του Μαζουρένκο θεωρείται ότι σαμποταρίστηκαν από τον νέο επικεφαλής του Διευθυντηρίου της ΟυΛΔ, Vynnychenko, Vidrodzhennia natsii, Tom. 3, ό.π., σσ. 279-280.

112 Chervony Prapor, 6 Φεβρουαρίου 1919.

113 Η ανακοίνωση ήταν «Από την Εκτελεστική Επιτροπή του Συμβουλίου Εργατικών Αντιπροσώπων του Κιέβου» και υπογραφόταν από τον Μπουμπνόφ και τα ακόλουθα μέλη: Π. Σιροντένκο, Π. Ντεχτιαρένκο, Μ. Μάιορ, Β. Τσερνιάφσκι, Χ. Βολκόφ, Χ. Μιχαϊλιτσένκο, Π. Λιουμπτσένκο, Ι. Κατσούρα, Α. Τσέχσις, Ι. Φρένκελ και Μ. Αβντιένκο, Chervony Prapor, 6 Φεβρουαρίου 1919.

114 Chervony Prapor, 11 Ιουλίου 1920.

115 Chervony Prapor, 6 Φεβρουαρίου 1919.

116 Adams, The Bolsheviks in the Ukraine, ό.π., σ. 25-64.

117 Βασικά κείμενα είναι: Christian Rakovsky, Selected Writings on Opposition in the USSR 1923-30, εκδ. Gus Fagan, (Λονδίνο: Allison & Busby, 1980). Pierre Broué, Rakovsky, Cahiers Léon Trotsky, αρ. 1718. (Παρίσι: L’Institut Léon Trotsky, 1984). Κανείς από τους δύο δεν ασχολείται κριτικά με την πολιτική του Rakovsky στην Ουκρανία το 1919.

118 Chervony Prapor, 6 Φεβρουαρίου 1919.

119 S. Mazlakh and V. Shakhray, The Current Situation in the Ukraine (Μίτσιγκαν: Canadian Institute of Ukrainian Studies, 1970), σσ. 115-117.

120 Mykhailo Tkachenko, Borotba, Vienna αριθ. 78 Απρίλιος 1920, σελ. 3.

121 Chervony Prapor, 9 Μαρτίου 1919.

122 Khrystiuk, IV, ό.π., σελ. 90.

123 Khrystiuk, IV. ό.π., σελ. 90.

124 Chervony Prapor, 15 Φεβρουαρίου 1919. Εκείνη την εποχή η Τσερβόνι Πράπορ δημοσίευσε μια σειρά άρθρων σχετικά με τις επίσημες οδηγίες για τη χρήση της ρωσικής γλώσσας στη διοίκηση της Σοβιετικής Δημοκρατίας∙ αυτό αφορούσε ακόμη και την αντιστροφή πρακτικών που είχαν εισαχθεί στο Χατμανάτο. Η Chervony Prapor, 13 Φεβρουαρίου 1919, δημοσίευσε «Μια επιστολή του Κομισάριου της Ανώτατης Στρατιωτικής Διοίκησης», η οποία ανέφερε: «Στη Σοβιετική Ρωσία γράφεται μόνο η ρωσική γλώσσα και δεν επιτρέπεται να ξοδεύονται τα χρήματα του λαού για μεταφραστές. Σας παρακαλώ να γράφετε στα ρωσικά».

125 Adams, The Bolsheviks in the Ukraine, ό.π., σ. 125.

126 Υπήρξαν σημαντικές συζητήσεις μεταξύ των Νεζαλέζνικι και των υποστηρικτών της «κρατικοποίησης» στα συνέδρια του συνδικάτου των χημικών, των εμποροβιοτεχνικών υπαλλήλων γραφείων, των καπνεργατών, των εργατών μετάλλου, των τυπογράφων, του συνδικάτου των ανθρακωρύχων, των εργατών των διυλιστηρίων ζάχαρης και της Παν-Ουκρανικής Ένωσης Δασκάλων. Bojcun, Working Class and the National Question, ό.π., σσ. 446-449.

127 Thomas Remington, Building Socialism in Bolshevik Russia, Ideology and Industrial Organisation 1917-1921 (Πίτσμπουργκ: Pittsburgh University Press, 1984), σελ. 167.

128 Chervony Prapor, 28 Φεβρουαρίου 1919.

129 John, Riddell (επιμ.), Founding the Communist International, Proceedings and Documents of the First Congress (Νέα Υόρκη: Pathfinder, 1987), σελ. 98.

130 Mazurenko, Bachinskyi, Dokumenty trahichnόÿ isiorίÿ Ukráÿny, ό.π., σσ. 248-253.

131 “Manifest Vremennogo Raboche Krestianskogo Pravitel’stva Ukrainy”, 1 Δεκεμβρίου 1918, Serhii Mazlakh and Vasyl Shakhrai, On The Current Situation In Ukraine, (Αν Άρμπορ: University of Michigan Press, 1970), σελ. 27.

132 Jujij Borys, The Sovietization of Ukraine 1917-1923, (Έντμοντον: Καναδικό Ινστιτούτο Ουκρανικών Σπουδών, 1980), σελ. 419.

133 Bojcun, The Working Class, ό.π., σελ. 465.

134 Σύμφωνα με την Μπαλαμπάνοφ [Αντζέλικα Μπαλαμάνοβα], πρώτη γραμματέα της Κομμουνιστικής Διεθνούς και φίλη του Ρακόφσκι που στάλθηκε για να τον βοηθήσει στο Κίεβο, «οι Μπολσεβίκοι είχαν δημιουργήσει μια ανεξάρτητη δημοκρατία στην Ουκρανία. Στην πραγματικότητα το τμήμα της στο οποίο είχε εγκαθιδρυθεί η σοβιετική κυριαρχία κυριαρχούνταν πλήρως από το καθεστώς της Μόσχας», Angelica, Balabanoff, My Life as a Rebel (Λονδίνο: Hamish Hamilton, 1938), σελ. 234.

135 Khrystiuk, ό.π., σσ. 131-133.

136 Αναφέρεται στο Bojcun, The Working Class, ό.π., σ. 464.

137 Khrystiuk, ό.π., σσ. 131-133.

138 «Οι Ουκρανοί Νεζαλέζνικι δεν αναγνωρίζουν την κυβέρνηση∙ οι Ουκρανοί Νεζαλέζνικι υποκινούν τους εργάτες και τους αγρότες εναντίον της κυβέρνησης∙ οι Ουκρανοί Νεζαλέζνικι κάνουν αγκιτάτσια κατά της βοήθειας της πεινασμένης Σοβιετικής Ρωσίας με σιτηρά από την Ουκρανία∙ οι Ουκρανοί Νεζαλέζνικι υποδαυλίζουν το εθνικό μίσος∙ οι Ουκρανοί Νεζαλέζνικι επιμένουν να τραβήξουν το προλεταριάτο της υπαίθρου στην επαναστατική οικοδόμηση και αντιτίθενται στο προλεταριάτο», Khrystiuk, ό.π., σελ. 134.

139 Chervony Prapor, 9 Φεβρουαρίου 1919.

140 Chervony Prapor, 3 Απριλίου 1919.

141 Mazurenko, Bachinskyi, Dokumenty trahichnόÿ isiorίÿ Ukráÿny, ό.π., σσ. 248-253.

142 Chervony Prapor, 3 Απριλίου 1919.

143 Η εργατική τάξη είχε φτάσει στο σημείο της εξάντλησης κατά το τρίτο έτος της επανάστασης στην Ουκρανία. Η βιομηχανική παραγωγή έπεσε στο 15-20% του προπολεμικού της επιπέδου μέχρι το 1920. Πολλοί άνεργοι εργάτες προσφέρθηκαν εθελοντικά ή επιστρατεύτηκαν στους στρατούς. 50.000 εργάτες του Ντονμπάς ήταν στον Κόκκινο Στρατό μέχρι τον Οκτώβριο του 1918 και 40.000 επιστρατεύτηκαν τον Μάιο του 1919. Πολλοί σε τοπικές περιοχές εντάχθηκαν στην τοπική τους πολιτοφυλακή ή στους άτακτους. Στις αστικές περιοχές υπήρξαν ελλείψεις τροφίμων και επιδημία τύφου το 1919-1920. Για πολλούς ήταν καλύτερα να διαφύγουν στην ύπαιθρο.

144 Vladimir Brovkin, “Workers Unrest and Bolshevik Responses in 1919”, Slavic Review, 49:3 (1990), σσ. 353-373.

145 Αυτό είχε αναγνωριστεί από καιρό∙ ο Καρλ Ράντεκ είχε πει στις 20 Οκτωβρίου 1918 στο συνέδριο του ΚΚ(μπ.)Ου ότι «ο δρόμος μας για να βοηθήσουμε τους εργάτες των Κεντρικών Δυνάμεων περνάει ακριβώς πάνω από την Ουκρανία, τη Ρουμανία, την Ανατολική Γαλικία και την Ουγγαρία», Borys, Sovietization of Ukraine, ό.π., σελ. 205.

146 Rudolf L. Tokés, Béla Kun and the Hungarian Soviet Republic (Στάνφορντ: The Hoover Institute, 1967), σελ. 201.

147 Τα επικριτικά της άρθρα για τις μεγάλες διαφωνίες στη διεθνή κομμουνιστική οικογένεια προκάλεσαν κάποια ανησυχία στη Σοβιετική Ρωσία, με αποτέλεσμα να επιβληθούν στη σύνταξη ένας Ρώσος και ένας Πολωνός. Mykola Halahan, Z Moikh spomyniv, 1880 ti 1920 r (Κίεβο: Vidavnitsvo Tempora, 2005), σελ. 455.

148 Halahan, Z Moikh spomyniv, ό.π., σελ. 419.

149 Halahan, Z Moikh spomyniv, ό.π., σελ. 442.

150 Halahan, Z Moikh spomyniv, ό.π., σελ. 443.

151 Halahan, Z Moikh spomyniv, ό.π., σελ. 444.

152 Volodomyr Vynnychenko, Shchodennyk, Tom 1, 1911-1920, επιμ. Hryhorii Kostiuk, (Έντμοντον και Νέα Υόρκη: Canadian Institute of Ukrainian Studies, 1980), σελ. 328.

153 Halahan, Z Mokh spomyniv, ό.π., σσ. 445-446.

154 Volodomyr Vynnychenko, Schodennyk, ό.π., σσ. 331-332.

155 Halahan, Z Mokh spomyniv, ό.π., σσ. 445-446.

156 Vynnychenko, Schodennyk, ό.π., σσ. 331-332.

157 Halahan, Z Mokh spomyniv, ό.π., σελ. 446.

158 Vynnychenko, Schodennyk, ό.π., σελ. 331.

159 Vynnychenko, Schodennyk, ό.π., σελ. 335.

160 Memorandum TsK KP(b)U Vikonkomu kominternu, Νοέμβριος 1924, M. Skypnik, A. Shumsky N. Popov, Bachinskyi, P. επιμ., Dokumenty trahichnόÿ isiorίÿ Ukráÿny, ό.π., σσ. 551-552.

161 Adams, The Bolsheviks in the Ukraine, ό.π., σελ. 266.

162 Adams, The Bolsheviks in Ukraine, ό.π., σελ. 266.

163 Τηλεγράφημα που εστάλη στις 8 Ιουλίου 1919. Tokes, ό.π., σελ. 201.

164 Ο Γιου. Μαζουρνέκο ενώ βρισκόταν υπό κράτηση από την Τσέκα διάβασε ότι είχε συλληφθεί σε σχέση με την εξέγερση υπό την ηγεσία του Σοκολόφσκι και άλλων. Μετά την απελευθέρωσή του ήρθε αντιμέτωπος με την πραγματικότητα ότι ορισμένα μέλη του κόμματός του συμμετείχαν στην εξέγερση. Dokumenty trahichnόÿ isiorίÿ Ukráÿny, ό.π., σσ. 248-253.

165 Chervony Prapor, 16 Απριλίου 1919.

166 Brovkin, ό.π., σελ. 358.

167 Elias Tcherikover, The Pogroms in the Ukraine in 1919 (Νέα Υόρκη: YIVO Institute forJewish Research, 1965), σελ. 373.

168 Η αιτία της ρήξης μεταξύ του Ζελένι και των μπολσεβίκικων αρχών ήταν η απόφασή τους να αρνηθούν την αναδιανομή της γης των μεγάλων εργοστασίων ζάχαρης που ζητούσαν οι αγρότες. Αυτό τροφοδοτούσε τις διαφωνίες σχετικά με το καθεστώς της μονάδας ως συντάγματος του Κόκκινου Στρατού, με την Τσερβόνι Πράπορ να αναφέρει ότι: «Ο Ζελένι υποστήριζε και υποστηρίζει τη σοβιετική πλατφόρμα. Ο λόγος της παρεξήγησης είναι η απροθυμία του Ζελένι να συγχωνευθεί με τον Κόκκινο Στρατό, και ο Αντόνοφ γνωρίζει γιατί δεν είναι πρόθυμος». Khrystiuk, IV, ό.π., σελ. 179.

169 Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Αντόνοφ παραπονέθηκε για τον τρόπο με τον οποίο ο Τύπος έγραφε για τους αντάρτες χαρακτηρίζοντας τα άρθρα ως έργα «μυθοπλασίας». M. Malet, Makhno and his Enemies, META, Τορόντο.

170 Chervony Prapor, 24 Απριλίου 1919.

171 Mazurenko, Bachinskyi, Dokumenty trahichnόÿ isiorίÿ Ukráÿny, ό.π., σσ. 248-253.

172 Khrystiuk, IV, ό.π., σσ. 131-133.

173 Mazurenko, Bachinskyi, Dokumenty trahichnόÿ isiorίÿ Ukráÿny, ό.π., σσ. 248-253.

174 Ο Μπλάκιτνι χρησιμοποίησε ακριβώς αυτές τις λέξεις σε τηλεγράφημα προς τον Χριχόριιβ, Adams, Bolsheviks in Ukraine, ό.π., σελ. 234.

175 Μαζί με τους Μποροτμπιστές και το ΚΚ(μπ.)Ου υπέγραψαν αργότερα κοινή δήλωση με την οποία κατηγορούσαν την εξέγερση του Αταμάνου Χριχόριιβστο Νότο ως «προδοσία της επανάστασης», Bilshovyk, 13 Μαΐου 1919. Bachinskyi, Dokumenty trahichnόÿ isiorίÿ Ukráÿny, ό.π., σσ. 137-139.

176 Dokymenti Trahichnoi Istorii Ukrayini, ό.π., σσ. 130-132.

177 Υπογραφή: Ντραχομιρέτσκι, Ντιμπιτσένκο, Σελιάνσκι, Βλασίβσκιι, Σιροτένκο, Γραμματέας: Ντίντιτς, Bachinskyi, Dokumenty trahichnόÿ isiorίÿ Ukráÿny, ό.π., σσ. 125-126.

178 “Memorandum Ukrainskoi Kumunistichnoi Partii Kongresovi III Komunistychnoii Internatsionaly”, 1920, στο P. Bachinskyi (επιμ.) Dokumenty trahichnόÿ isiorίÿ Ukráÿny (1917-1927 rr), Zhurnal “Okhorona pratsi” - (Kyiv Oblast Derzhavna Administratsiya, 1999), σσ. 532-533.

Πλήρης αγγλική μετάφραση αυτού του βασικού κειμένου του ουκρανικού κομμουνισμού διατίθεται στο Debatte, 17:2, (2009), σσ. 247-263.

179 Bachinskyi, ό.π., σελ. 537.

180 Tcherikover, ό.π., σελ. 250.

181 Bachinskyi, ό.π., σσ. 248-253.

182 Φαίνεται ότι οι πιο μετριοπαθείς ηγέτες του ΟυΣΕΚ και του ΟυΣΔΕΚ που εξακολουθούσαν να είναι ευθυγραμμισμένοι με τον Πετλιούρα δεν γνώριζαν για τις συμφωνίες που έκαναν οι απεσταλμένοι τους στο Κίεβο με τους Νεζαλέζνικι. Στη συνέχεια, αρνήθηκαν να υποστηρίξουν τις φιλοσοβιετικές θέσεις της Παν-Ουκρανικής Επαναστατικής Επιτροπής. Σε κοινή επιστολή τους προς τις επαναστατικές ομάδες, ανέφεραν: «Κάθε κόμμα στην Ουκρανία που υποστηρίζει τη σοβιετική εξουσία έχει την ίδια μοίρα με το κόμμα των μπολσεβίκων. Ο μπολσεβικισμός στη Ρωσία καταρρέει κυρίως λόγω της εσωτερικής αναταραχής, λόγω της δυσαρέσκειας των αγροτών με τη σοβιετική εξουσία. Το να διαμορφώνουμε την ουκρανική σοβιετική εξουσία με βάση τη ρωσική σοβιετική εξουσία είναι παράλογο, γιατί κατ’ αρχήν αυτοί οι μπολσεβικισμοί δεν διαφέρουν μεταξύ τους». Khrystiuk, Zamitky i materiialy, Tom. IV, ό.π., σσ. 134-139.

183 Khrystiuk, IV, ό.π., σσ. 134-139.

184 Θα εφαρμοστεί με τις ακόλουθες προσθήκες: «(1) Τα όργανα της τοπικής εξουσίας πρέπει να οργανωθούν με βάση την εργατική αρχή∙ (2) όλα τα κόμματα (ιδίως το ΟυΣΔΕΚ Νεζαλέζνικι), τα οποία τάσσονται υπέρ της υπεράσπισης της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας, πρέπει να νομιμοποιηθούν υπό τον όρο ότι δεν θα αντιταχθούν στην κυβέρνηση με ένοπλη βία∙ (3) Αυτή η πρόσθετη συμφωνία πρέπει να διαβιβαστεί από την κυβέρνηση του Διευθυντηρίου». Khrystiuk, IV, ό.π., σ. 138.

185 Bachinskyi, ό.π., σσ. 45-66.

186 Tcherikover, ό.π., σσ. 250-268.

187 Bachinskyi, ό.π., σσ. 248-253.

188 Chervony Prapor, 25 Δεκεμβρίου 1919.

189 Το μετριοπαθές ΟυΣΔΕΚ δήλωνε: «Δεν πιστεύαμε αυτό που μας φαινόταν παράλογο, ότι οι αγρότες ήθελαν να ανταλλάξουν τους ισχυρούς Ρώσους Μπολσεβίκους με έναν αρρωστημένο “ουκρανικό μπολσεβικισμό” εκείνων, που άρχισαν ad hoc να αυτοαποκαλούνται αριστεροί Εσέροι ή Νεζαλέζνικι ... Δηλώσαμε στο Επιτελείο και στην Παν-Ουκρανική Επαναστατική Επιτροπή ότι είχαν πέσει θύματα αυτοεξαπάτησης. Οι αγρότες ξεσηκώθηκαν όχι για κάποια ουκρανική σοβιετική εξουσία, αλλά για τα δικά τους συμφέροντα, κοινωνικά και εθνικά». Οι Νεζαλέζνικι κατηγορήθηκαν ότι απείλησαν να εκτελέσουν «όσους αγωνίζονταν υπέρ της λαϊκής κυβέρνησης και του Αταμάνου Πετλιούρα», Vyzvolennia, 25 Ιουλίου 1919, Khrystiuk, IV, ό.π., σελ. 144.

190 Robitnycha Hazeta, 25 Αυγούστου 1919 στο Khrystiuk, ό.π., σελ. 153.

191 Το κεντρικό όργανο του ΟυΣΔΕΚ ανέφερε: «αύξηση της αβεβαιότητας σχετικά με τη διαφορά μεταξύ της κυβέρνησής μας, του δικού μας συστήματος διακυβέρνησης και εκείνου του Ντενίκιν», Robitnycha Hazeta, 5 Οκτωβρίου 1919, στο Khrgstiuk, ό.π., σελ. 161.

192 John-Paul Himka, “The National and the Social in the Ukrainian Revolution of 1917-20: The Historiographical Agenda”, Archiv für Sozialgeschichte, 34, (1994), σσ. 95-110. Edward Acton, “The Revolution and its Historians”, 1-17, στο E. Acton, V. Cherniaev and W. Rosenberg (επιμ.), Critical Companion to the Russian Revolution 1914-1921, (Λονδίνο: Indiana, 1997).

193 Ένα παράδειγμα είναι ο Reshetar που γράφει ότι το USDRP έβλεπε τον μαρξισμό απλώς ως «μέσο με το οποίο θα μπορούσε να επιτευχθεί η εθνική ανεξαρτησία», John Reshatar, The Ukrainian Revolution 1917-1920, (Πρίνστον, NJ: Princeton University Press, 1952), σελ. 51.

194 Μεταξύ άλλων, αυτή είναι η εκτίμηση του George Luckyj στον πρόλογό του στο Ivan Maistrenko, Borotbism, (Νέα Υόρκη: Research Program on the USSR, 1954), σελ. ix.

195 Adams, ό.π., σσ. 120-123. Ακόμη και οι τυφεκιοφόροι του Σιτς, που θεωρούνταν το πιο πιστό από τα ουκρανικά συντάγματα, δήλωσαν την υποστήριξή τους στη σοβιετική πλατφόρμα τον Μάρτιο του 1920.

196 Adams, ό.π., σελ. 93.

197 (1) Η Οργανωτική Επιτροπή του ΟυΣΔΕΚN [Ουκρανικό Σοσοαλ-δημοκρατικό Εργατικό Κπόμμα Νεζαλέζνικι] διακηρύσσει ότι είναι η Οργανωτική Επιτροπή του Ουκρανικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΟυΣΔΕΚN), με βάση το «Σχέδιο προγράμματος του ΟυΚΚ». (2) Όλες οι Οργανώσεις του ΟυΣΔΕΚN πρέπει να συζητήσουν το «Σχέδιο προγράμματος» και να διακηρύξουν ότι είναι οι Οργανώσεις του ΟυΚΚ (ΟυΣΔΕΚN). Chervony Prapor, 21 Δεκεμβρίου 1919.

198 Bachinskyi, ό.π., σσ. 539, 540.

199 Bachinskyi, ό.π., σσ. 539, 540.

200 A. Babenko, Bolshevist Bonapartism, (Γενεύη: Nasha Borotba, 1948), σελ. 6.

201 V. I. Lenin, “Greetings to the Hungarian Workers”, Pravda, 29 May, 1919 (Μόσχα: Progress Publishers, 1972). Lenin, Collected Works, (4η αγγλική έκδοση, Progress Publishers, Μόσχα, 1972 τόμος 29), σσ. 387 -391 [Β. Ι. Λένιν, «Χαιρετισμός προς τους Ούγγρους εργάτες», στο Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τ. 38, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, χχέ., σσ. 384-388].

202 V. A. Chyrko, “Khokh ideolohii ta polityky natsionalistychnoi partii ukapistiv”, Ukrainsky istorychnyi zhurnal, 12 (1968): σσ. 24-35.

203 Vynnychenko, Vidrodzhenia Natsii, III, ό.π., σελ. 321.