Η Σύλβια Πάνκχερστ απευθύνεται στο πλήθος έξω από τα κεντρικά γραφεία της Ομοσπονδίας Σουφραζέτων του Ανατολικού Λονδίνου, στην οδό Ολντ Φορντ, στο Μπόου. [Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνικής Ιστορίας]
Tony Collins
Σύλβια Πάνκχερστ: μια μεγάλη επαναστάτρια της Βρετανίας
Στις 2 Νοεμβρίου 1920, η πιο γνωστή επαναστάτρια της Βρετανίας, η Σύλβια Πάνκχερστ, κρίθηκε ένοχη για εξέγερση στις δικαστικές αίθουσες του Mansion House στο Λονδίνο και φυλακίστηκε για έξι μήνες. Η ίδια παρέμεινε αμετακίνητη.
«Αν και ήμουν σοσιαλίστρια σε όλη μου τη ζωή, προσπάθησα να απαλύνω τις επιπτώσεις του καπιταλιστικού συστήματος», είπε στο δικαστήριο. «Αλλά όλη μου η εμπειρία έδειξε ότι ήταν ανώφελο να προσπαθώ να απαλύνω τις επιπτώσεις ενός ανυπόφορου συστήματος. Αυτό είναι ένα κακό σύστηµα και πρέπει να συντριβεί. Θα έδινα τη ζωή μου για να το συντρίψω».
Η Σύλβια γνώριζε την κρατική καταστολή. Κατά την προηγούμενη δεκαετία, είχε φυλακιστεί πολλές φορές και είχε βασανιστεί με αναγκαστική σίτιση κατά τη διάρκεια της φυλάκισής της λόγω του ρόλου της ως αγωνίστριας για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών. Μόνο μεταξύ Ιουνίου 1913 και Ιουνίου 1914, συνελήφθη δέκα φορές, κάνοντας κάθε φορά απεργία πείνας και δίψας σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την άρνηση των βρετανικών αρχών να αντιμετωπίσουν τις σουφραζέτες ως πολιτικές κρατούμενες.
Αυτή τη φορά, είχε φυλακιστεί όχι ως σουφραζέτα, αλλά ως κομμουνίστρια επαναστάτρια και πιστή υπερασπίστρια της Σοβιετικής Ρωσίας. Η ιστορία του πώς κινήθηκε προς αυτή τη θέση και ο ρόλος που έπαιξε στην πρώιμη ιστορία του βρετανικού κομμουνισμού[1] είναι ένα σημαντικό και παραμελημένο επεισόδιο στην ιστορία της ριζοσπαστικής πολιτικής στη Βρετανία.
Φτωχοί άνδρες και φτωχότερες γυναίκες
Γεννημένη το 1882 ως δεύτερη κόρη της ηγέτιδας της βρετανικής σουφραζέτας Έμελιν Πάνκχερστ, η Σύλβια ήταν μία εκπαιδευμένη καλλιτέχνιδα και σχεδίασε το λογότυπο της Γυναικείας Κοινωνικής και Πολιτικής Ένωσης (WSPU / Women’s Social and Political Union) της μητέρας της, όπως ήταν επίσημα γνωστές οι σουφραζέτες. Ωστόσο, τα χρόνια ακτιβισμού της και οι εμπειρίες της από το συνδικαλιστικό κίνημα των ΗΠΑ το 1911-12 την οδήγησαν να υπερασπιστεί τις γυναίκες της εργατικής τάξης αντί να ακολουθήσει αυτό που θεωρούσε ως στενότερο προσανατολισμό της μητέρας της προς τις γυναίκες της ανώτερης τάξης.
Τον Οκτώβριο του 1912 ίδρυσε την Ομοσπονδία του Ανατολικού Λονδίνου της WSPU για να ενώσει τον αγώνα για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών με τους τοπικούς συνδικαλιστικούς αγώνες. «Πίσω από κάθε φτωχό άνδρα υπάρχει μια ακόμη φτωχότερη γυναίκα», είπε σε ένα τεράστιο ακροατήριο που συγκεντρώθηκε στο Royal Albert Hall του Λονδίνου τον Νοέμβριο του 1913 για να υποστηρίξει τους εργάτες που συμμετείχαν στην κινητοποίηση ενάντια στο λοκ άουτ του Δουβλίνου.
Τον ίδιο μήνα ίδρυσε τον «Λαϊκό Στρατό», μια εμβρυακή παραστρατιωτική οργάνωση εμπνευσμένη από τον Ιρλανδικό Στρατό Πολιτών του Τζέιμς Κόνολι. Εκπαίδευσε τα μέλη της στη χρήση πυροβόλων όπλων «ώστε άνδρες και γυναίκες να ενταχθούν στον αγώνα για την ελευθερία και για να μάθουν να αντιμετωπίζουν τις κατασταλτικές μεθόδους των κυβερνητικών οργάνων».
Αυτό ήταν υπερβολικό για τους ηγέτες της WSPU, οι οποίοι διέγραψαν την ίδια και την Ομοσπονδία του Ανατολικού Λονδίνου τον Φεβρουάριο του 1914. Ακάθεκτη, η Σύλβια αντέδρασε ιδρύοντας και εκδίδοντας μια νέα εβδομαδιαία εφημερίδα, τη Woman’s Dreadnought [Το Θωρηκτό των Γυναικών].
Όταν ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος τον Αύγουστο του 1914, η Σύλβια και η Μελβίνα Γουόκερ, σύζυγος ενός λιμενεργάτη του Ιστ Εντ, ηγήθηκαν της αντιπαράθεσης με την ομοσπονδία. Παρόλο που το Dreadnought ήταν αρχικά επιφυλακτικό στο να καταγγείλει ανοιχτά τον πόλεμο, εντούτοις στάθηκε απέναντι στον εθνικιστικό σοβινισμό. Μόλις δύο εβδομάδες μετά την έναρξη του πολέμου, η Γουόκερ έκανε την ακόλουθη δήλωση:
«Οι Βρετανοί εργάτες μεταφορών –οι συνδικαλιστές– καλούνται να πυροβολήσουν τους Γερμανούς εργάτες μεταφορών, και δεν είναι πολύς καιρός πριν, την εποχή του βιομηχανικού μας πολέμου –εννοώ τη μεγάλη απεργία των αποβαθρών– όταν πολεμούσαμε τους μεγάλους πλοιοκτήτες, λάβαμε με χαρά την είδηση ότι αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι μας είχαν στείλει 5.000 λίρες για να μας βοηθήσουν στον αγώνα μας... Το καθήκον μας αυτή τη στιγμή είναι να δώσουμε σε όλους να καταλάβουν ότι η εργατική τάξη δεν θέλει τον πόλεμο.»
Ιρλανδία και Ρωσία
Η ομοσπονδία υποστήριξε επίσης την Εξέγερση του Πάσχα στο Δουβλίνο το 1916. Το πρώτο τεύχος του Dreadnought μετά την εξέγερση είχε ένα πρωτοσέλιδο άρθρο με τίτλο «Η ιρλανδική εξέγερση: Η άποψή μας». Ξεκινούσε ως εξής: «Η δικαιοσύνη δεν μπορεί να δώσει παρά μόνο μία απάντηση στην ιρλανδική εξέγερση και αυτή είναι να απαιτήσει να επιτραπεί στην Ιρλανδία να αυτοκυβερνηθεί». Την επόμενη εβδομάδα, έγινε η μόνη αριστερή βρετανική εφημερίδα που δημοσίευσε μια αναφορά αυτόπτη μάρτυρα από το Δουβλίνο, με τίτλο «Σκηνές από την ιρλανδική εξέγερση», από την Πατρίσια Λιντς, μια δεκαοκτάχρονη μέλος της ομοσπονδίας που κατάφερε να αποφύγει τους στρατιωτικούς περιορισμούς.
Η Σύλβια συνέχισε να αγωνίζεται για την ιρλανδική ανεξαρτησία καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου. Τον Μάρτιο του 1918, το Dreadnought κατέκρινε τον Άρθουρ Χέντερσον, έναν Βρετανό πολιτικό των Εργατικών που είχε προσχωρήσει στην κυβέρνηση του πολέμου:
«Ο Άρθουρ Χέντερσον ήταν μέλος του αγγλικού υπουργικού συμβουλίου που καταδίκασε σε θάνατο τον Τζέιμς Κόνολι, έναν τραυματισμένο αιχμάλωτο πολέμου. Ήταν μέλος της κυβέρνησης που επεδίωκε τη διχοτόμηση της Ιρλανδίας. Οι Άγγλοι Εργατικοί πρέπει να ξεκαθαρίσουν τα πράγματα με την Ιρλανδία, να μιμηθούν τον ζήλο της και να πάρουν φλόγα από την αφοσίωσή της.»
Καθώς κινήθηκε προς τα αριστερά, η Ομοσπονδία του Ανατολικού Λονδίνου μετατράπηκε σε Ομοσπονδία για το Δικαίωμα Ψήφου των γυναικών (WSF / Women’s Suffrage Federation) το 1916. Όταν ξέσπασε η Φεβρουαριανή Επανάσταση στη Ρωσία το 1917, σε ένα κύριο άρθρο στο Dreadnought η Σύλβια εξήγησε την κατάσταση ως εξής: «Αυτή τη στιγμή υπάρχουν ουσιαστικά δύο κυβερνήσεις στη Ρωσία – η Προσωρινή Κυβέρνηση που διορίστηκε από τη Δούμα και το Συμβούλιο των Εργατικών Αντιπροσώπων, το οποίο είναι υπεύθυνο απέναντι στους εκλεγμένους αντιπροσώπους των εργατών και των στρατιωτών».
Μέχρι τον Ιούνιο, η εφημερίδα τάχθηκε σταθερά στο πλευρό των Μπολσεβίκων, με το σκεπτικό ότι ήθελαν να «εγκαθιδρύσουν ένα σοσιαλιστικό σύστημα οργάνωσης και βιομηχανίας στη Ρωσία, πριν ο ρωσικός καπιταλισμός, ο οποίος βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα, κερδίσει την εξουσία και γίνει πιο δύσκολο από ό,τι σήμερα να ανατραπεί». Στα τέλη Σεπτεμβρίου, το Workers’ Dreadnought –όπως είχε μετονομαστεί το Woman’s Dreadnought τον Ιούλιο του 1917– ανέφερε ότι ήταν «πηγή μεγάλης ικανοποίησης» το γεγονός ότι οι Μπολσεβίκοι είχαν κερδίσει την πλειοψηφία στο Σοβιέτ της Πετρούπολης.
Η Σύλβια περιέγραψε τους οπαδούς του Βλαντιμίρ Λένιν ως «τους διεθνείς σοσιαλιστές που αναγνωρίζουν ότι πρόκειται για έναν καπιταλιστικό πόλεμο και απαιτούν άμεση ειρήνη, και που επιθυμούν να εγκαθιδρύσουν στη Ρωσία όχι μια ημι-δημοκρατική κυβέρνηση και το καπιταλιστικό σύστημα, όπως έχουμε εδώ στην Αγγλία, αλλά ένα σοσιαλιστικό κράτος». Το WSF κράτησε γερά τη σημαία του στον ιστό της Οκτωβριανής Επανάστασης: «Οι θερμές μας ελπίδες είναι για την ταχεία επιτυχία των Μπολσεβίκων της Ρωσίας: ας ανοίξουν την πόρτα που οδηγεί στην ελευθερία για τους λαούς όλου του κόσμου».
Βρετανικός Κομμουνισμός
Τον Ιούνιο του 1918, οι τελικοί δεσμοί με τις σουφραζέτες διακόπηκαν όταν η Σοσιαλιστική Ομοσπονδία Γυναικών μετονομάστηκε σε Σοσιαλιστική Ομοσπονδία Εργατών [Workers’ Socialist Federation ]. Τώρα πια είχε είκοσι δύο παραρτήματα σε όλη τη Βρετανία, μεταξύ των οποίων στο Μπέρμιγχαμ, τη Γλασκώβη, το Λιντς, το Μάντσεστερ και στο Μιντ Ρόντα, στην καρδιά του ανθρακορυχείου της Νότιας Ουαλίας.
Η Σύλβια και το WSF ήταν επίσης οι εμπνευστές του Λαϊκού Γραφείου Πληροφόρησης για τη Ρωσία Πληροφόρησης (PRIB / People’s Russian Information Bureau). Αυτό έφερε σε επαφή τα μαρξιστικά κόμματα της Βρετανίας, τη βασική εργατική επιτροπή του Λονδίνου και τους σιδηροδρομικούς για να διανείμουν φυλλάδια και προκηρύξεις ενάντια στην αντισοβιετική προπαγάνδα. Το εβδομαδιαίο δελτίο του μετέδιδε ειδήσεις από τον ρωσικό εμφύλιο πόλεμο, αναφορές για τις εξελίξεις στη σοβιετική κοινωνία και αποσπάσματα από ρωσικές επαναστατικές εφημερίδες. Επίσης, διακινούσε το άρθρο του Βλαντιμίρ Λένιν, «Είσαι μέλος του συνδικάτου; Μια έκκληση προς τους Βρετανούς εργάτες»[2].
Στο πρώτο της συνέδριο, τον Ιούλιο του 1918, το PRIB συγκέντρωσε περισσότερους από διακόσιους αντιπροσώπους από ένα ευρύ φάσμα οργανώσεων. Τον Νοέμβριο του 1918, σε μια μαζική συγκέντρωση σε ένα κατάμεστο Royal Albert Hall στο Λονδίνο, ηγέτες του Εργατικού Κόμματος και στελέχη συνδικάτων ζήτησαν την απόσυρση των βρετανικών στρατευμάτων από τη Ρωσία, όπου είχαν επέμβει για να υποστηρίξουν τους λευκούς αντεπαναστάτες.
Στις αρχές του 1919, ο Χάρι Πόλιτ του WSF, ο μελλοντικός ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος, έπαιξε βασικό ρόλο στη δημιουργία της επιτροπής «Κάτω τα χέρια από τη Ρωσία». Το καλοκαίρι του 1920, η επιτροπή αυτή θα βρισκόταν στην πρώτη γραμμή της μαζικής εκστρατείας για να σταματήσει η εξαγωγή βρετανικών στρατιωτικών προμηθειών στην Πολωνία για τον πόλεμο της εναντίον της νεαρής Σοβιετικής Δημοκρατίας.
Το WSF της Πάνκχερστ δεν ήταν οι μόνοι Βρετανοί μαρξιστές που υποστήριξαν τους Μπολσεβίκους. Στις αρχές του 1918, την είχε προσεγγίσει για συνομιλίες ενοποίησης το Βρετανικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (BSP / British Socialist Party), το παλαιότερο φαινομενικά μαρξιστικό κόμμα στη Βρετανία. Όμως η Σύλβια ήταν αντίθετη στην ένταξη στο Εργατικό Κόμμα και στη συμμετοχή στις κοινοβουλευτικές εκλογές, δύο βασικά σημεία του προγράμματος του BSP, και οι συνομιλίες κατέρρευσαν.
Ο σχηματισμός της Κομμουνιστικής Διεθνούς τον Μάρτιο του 1919 οδήγησε σε νέα πίεση για επαναστατική ενότητα στη Βρετανία. Τον Ιούλιο, η Σύλβια έγραψε στον Λένιν ζητώντας τις «απόψεις του σχετικά με τη δράση στο κοινοβουλευτικό πεδίο», επειδή θεωρούσε ότι «η ιδέα να κατεβάσουμε κοινοβουλευτικούς υποψηφίους» ήταν «αποκρουστική για τον επαναστάτη βιομηχανικό εργάτη».
Ο Λένιν κατανοούσε την άποψή της, αλλά δεν τη συμμεριζόταν: «Προσωπικά είμαι πεπεισμένος ότι η αποκήρυξη της συμμετοχής στις βουλευτικές εκλογές είναι λάθος από την πλευρά των επαναστατών εργατών της Βρετανίας». Πρωτοδιατύπωσε τα επιχειρήματα της μπροσούρας του, που θα δημοσιευόταν λίγο αργότερα στο Αριστερισμός. Μια Παιδική Αρρώστια του Κομμουνισμού, της είπε ότι μια αντικοινοβουλευτική στάση έδειχνε «έλλειψη επαναστατικής εμπειρίας»[3].
Μια Ομιλία αγκιτάτορα
Ακόμη και με την παρέμβαση του Λένιν, οι συνομιλίες για την ενοποίηση τελικά κατέρρευσαν. Απογοητευμένη, η Σύλβια αρνήθηκε να συμμετάσχει στην ιδρυτική συνδιάσκεψη του Κομμουνιστικού Κόμματος της Μεγάλης Βρετανίας (CPGB / Communist Party of Great Britain) τον Ιούλιο του 1920. Αντί γι’ αυτό, άλλαξε το όνομα του WSF σε Κομμουνιστικό Κόμμα (Βρετανικό Τμήμα της Τρίτης Διεθνούς) [Communist Party (British Section of the Third International)].
Εκείνο το καλοκαίρι, στο Δεύτερο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς στη Μόσχα, έγινε μια προσπάθεια να γεφυρωθεί το χάσμα. Η Σύλβια ταξίδεψε στη Ρωσία, κρυμμένη σε μια βάρκα ενός Νορβηγού ψαρά, και έφτασε στο συνέδριο την ώρα που συνεδρίαζε. Αυτό έγινε «παρά τις προσπάθειες της νορβηγικής κυβέρνησης για να την εμποδίσει», όπως σημείωνε μάλλον με απογοήτευση μια έκθεση της βρετανικής υπηρεσίας πληροφοριών.
Από το βήμα του συνεδρίου μίλησε κατά της εκλογικής υποστήριξης ή της προσχώρησης στο Εργατικό Κόμμα. Η εισήγησή της, σύμφωνα με τον βετεράνο Γάλλο επαναστάτη Αλφρέντ Ροσμέρ, «ήταν κατάλληλη για μια δημόσια συγκέντρωση παρά για ένα συνέδριο∙ ήταν μια ομιλία αγκιτάτορα».
Οι υποδείξεις τακτικής του Λένιν, που ζητούσαν την προσχώρηση στο Εργατικό Κόμμα και τη συμμετοχή στις βουλευτικές εκλογές, έπεισαν τους περισσότερους από τους Βρετανούς αντιπροσώπους που προηγουμένως τις είχαν απορρίψει. Αν και η Σύλβια παρέμεινε αντίθετη, όταν επέστρεψε στη Βρετανία, συμμετείχε κανονικά στις νέες συνομιλίες για την ενοποίηση, και τελικά το WSF συγχωνεύτηκε με το CPGB τον Ιανουάριο του 1921.
Η συγχώνευση δεν πέτυχε. Η Σύλβια δεν εμπιστευόταν τους ηγέτες του CPGB, οι οποίοι δεν είχαν διάθεση να ασχοληθούν μαζί της. Τον Ιούλιο του 1921, το Dreadnought επέκρινε τα μέλη του CPGB στο τοπικό συμβούλιο του Πόπλαρ του Λονδίνου για την περικοπή των πληρωμών προς τους άνεργους εργάτες. Το κόμμα την διέταξε να παραδώσει τον έλεγχο του Dreadnought, αλλά εκείνη αρνήθηκε, και τον Σεπτέμβριο του 1921 διαγράφηκε από το CPGB[4].
Στη συνέχεια συντάχθηκε με το ακροαριστερό Γερμανικό Κομμουνιστικό Εργατικό Κόμμα και την έκκλησή του για μια νέα κομμουνιστική διεθνή, αλλά έγινε μια όλο και πιο απομονωμένη μορφή στη μαρξιστική αριστερά. Λιγότερο από τρία χρόνια αργότερα, τόσο το Dreadnought όσο και η οργάνωσή της έπαψαν να υπάρχουν.
Η Σύλβια εγκατέλειψε την επαναστατική πολιτική και αφιέρωσε το υπόλοιπο της ζωής της στον αγώνα κατά του φασισμού και του ιμπεριαλισμού. Συγκεκριμένα, ήταν σθεναρή υπέρμαχος της ανεξαρτησίας της Αιθιοπίας, καθώς αυτή βρισκόταν υπό την κατοχή της Ιταλίας και στη συνέχεια της Βρετανίας κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1930 και του ’40. Πέθανε στην πρωτεύουσα της Αιθιοπίας Αντίς Αμπέμπα το 1960, όπου και είναι θαμμένη.
Θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε την εμπλοκή της Σύλβια Πάνκχερστ στην επαναστατική πολιτική ως παρέκκλιση. Ούτε είναι σωστό, όπως έκαναν ορισμένοι πρόσφατοι βιογράφοι, να θεωρήσουμε την υποστήριξή της στον μπολσεβικισμό ως ένα ακόμη επεισόδιο στην υποστήριξή της σε προοδευτικούς σκοπούς.
Ο αγώνας της για την απελευθέρωση των γυναικών και η αντίθεσή της στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο την οδήγησαν στην κατανόηση ότι η επανάσταση της εργατικής τάξης ήταν ο μόνος διαρκής τρόπος για να τερματιστεί κάθε αδικία. Αγωνίστηκε ηρωικά ενάντια στο βρετανικό κράτος και υπερασπίστηκε ασυμβίβαστα την Οκτωβριανή Επανάσταση. Γι’ αυτό, η Σύλβια Πάνκχερστ πρέπει να τιμάται από όλους εκείνους που σήμερα αγωνίζονται ενάντια στην τυραννία και την παγκόσμια καταπίεση του καπιταλισμού.
Μετάφραση: elaliberta.gr
Tony Collins, “Sylvia Pankhurst Was One of Britain’s Great Revolutionaries”, Jacobin, 10 Νοεμβρίου 2024, https://jacobin.com/2024/11/sylvia-pankhurst-britain-communism-suffragettes
Σημειώσεις
[1] Tony Collins, Raising the Red Flag. Marxism, Labourism, and the Roots of British Communism, 1884–1921, Historical Materialism, 2023.
[2] [Σ.τ.Μ.] Πρόκειται για το Β. Ι. Λένιν, «Γράμμα προς τους Άγγλους εργάτες», Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τόμος 41, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, χχεέ. σελ. 124
[3] [Σ.τ.Μ.] Β. Ι. Λένιν, «Γράμμα προς την Σύλβια Πάνκχερστ», Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τόμος 39, σσ. 162, 163.
[4] [Σ.τ.Μ.] Βλ. Sylvia Pankhurst, «Η Ελευθερία της Συζήτησης», e la libertà, 7 Φεβρουαρίου 2025, https://www.elaliberta.gr/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CE%B8%CE%B5%CF%89%CF%81%CE%AF%CE%B1/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1/9970-%CE%B7-%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%85%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%83%CF%85%CE%B6%CE%AE%CF%84%CE%B7%CF%83%CE%B7%CF%82
