Μαρία Πριματσένκο, Η απειλή του πολέμου, 1986.
Svitlana Biedarieva
Έργα σημαντικών Ουκρανών λαϊκών καλλιτεχνών δέχονται επίθεση στην Ουκρανία
Μια από τις πρώτες ημέρες της συνεχιζόμενης εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, τα ρωσικά στρατεύματα έκαψαν το ιστορικό μουσείο στο Ιβάνκιβ, μια πόλη κοντά στο Κίεβο. Τα εκθέματα του μουσείου περιλάμβαναν μια συλλογή αρχαιολογικών αντικειμένων του πρώιμου μεσαίωνα, σπάνιες λαϊκές εικόνες της Πολισίας (της Βόρειας Ουκρανίας και της Νότιας Λευκορωσίας) και μια συλλογή 25 έργων της Μαρίας Πριματσένκο, μιας λαϊκής καλλιτέχνιδας που γεννήθηκε στην περιοχή του Ιβάνκιβ και έγινε σύμβολο του ουκρανικού πολιτισμού. Στη συνέχεια, διαπιστώθηκε ότι τα έργα της Πριματσένκο σώθηκαν χάρη στην αποφασιστικότητα των ντόπιων που πριν από την εισβολή έκρυψαν τα έργα στα σπίτια τους. Παραμένει, ωστόσο, ανεπιβεβαίωτο αν σώθηκαν όλα τα έργα και πού βρίσκονται σήμερα. Τα έργα της είναι συνήθως γκουάς σε χαρτί, οπότε η σωστή αρχειακή διατήρηση είναι απαραίτητη λόγω της ευθραυστότητάς τους.
Η Μαρία Πριματσένκο. Ευγενική παραχώρηση του Ιδρύματος Mari Prymachenko Family Foundation.
Η Μαρία Πριματσένκο είναι μια καλλιτέχνιδα κομβικής σημασίας για τον ουκρανικό πολιτισμό. Αντιπροσωπεύει τόσο τη λαϊκή αφέλεια και τις ρίζες στην παράδοση όσο και την απελευθέρωση από τις συμβάσεις που βίωσαν οι γυναίκες στην αγροτική Ουκρανία. Ανάμεσα στη σκληρή ρουτίνα της ζωής του χωριού της σοβιετικής εποχής, κατάφερε να ανοίξει ένα παράθυρο σε μια ποικιλία νέων κόσμων που κουβαλούσε η φαντασία της. Η καλλιτεχνική της μέθοδος ήταν εμπνευσμένη τόσο από το τοπικό στυλ της λαϊκής ζωγραφικής –πριν από την Πριματσένκο που χρησιμοποιήθηκε κυρίως στις διακοσμητικές τέχνες– όσο και από έναν ιδιαίτερο διάλογο με την ουκρανική και την ευρωπαϊκή πρωτοπορία των αρχών του εικοστού αιώνα.
Είναι σημαντικό ότι η Πριματσένκο εξέφραζε τις πολιτικές και κοινωνικά στρατευμένες απόψεις της μέσω της τέχνης της. Στο έργο της Ας είναι καταραμένος αυτός ο πυρηνικός πόλεμος! του 1978, δεν της λείπουν τα έντονα, φωσφορίζοντα χρώματα για να απεικονίσει ένα τέρας του πολέμου με διπλή γλώσσα που μοιάζει με φίδι, απειλητικό και γοητευτικό ταυτόχρονα. Ένα άλλο έργο, το Η απειλή του πολέμου (1986), είναι αντίθετα ζωγραφισμένο με σκοτεινά, ζοφερά χρώματα που απεικονίζουν ένα ζώο που μοιάζει με πύραυλο με πολλά πόδια εντόμου και πάλι με μια μακριά αρπακτική γλώσσα που αναζητά άπληστα τα θύματά του.
Ας είναι καταραμένος αυτός ο πυρηνικός πόλεμος!, 1978
Σε άλλα έργα της, το θέμα του ειρηνικού ουρανού αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Ο στρατός μας, οι προστάτες μας (1978) απεικονίζει μια γιορτή του χωριού, με τον ήλιο να λάμπει πάνω από το χωριό, ζευγάρια να χορεύουν σαν να γιορτάζουν τη νίκη και δύο πουλιά να προστατεύουν τον ουρανό. Αυτό ακριβώς είναι που λείπει από την ουκρανική κοινωνία, ενώ διαθέτει έναν ισχυρό και επιδέξιο στρατό, στην σημερινή κατάσταση του συνεχιζόμενου πολέμου: η αεροπορία που θα βοηθούσε στην κάλυψη του ουρανού. Ο πίνακας Ένα Περιστέρι Άνοιξε τα Φτερά του και Ζητάει Ειρήνη (1982) απεικονίζει ένα περιστέρι της ειρήνης καλυμμένο με περίτεχνα λαϊκά μοτίβα. Τα προστατευτικά του φτερά επισκιάζουν το έδαφος και το προστατεύουν, αποτίοντας φόρο τιμής στον Πάμπλο Πικάσο, ο οποίος φέρεται να γοητεύτηκε από τα έργα της που είδε στη Διεθνή Έκθεση στο Παρίσι το 1937.
Ο στρατός μας, οι προστάτες μας, 1978.
Το χωριό καταγωγής της Μαρίας Πριματσένκο, η Μπολότνια, μαζί με το κέντρο της περιοχής, το Ιβάνκιβ, είναι τώρα υπό την κατοχή των ρωσικών στρατευμάτων, όπου πολλά κτίρια έχουν βομβαρδιστεί και έχουν σημειωθεί πολυάριθμες απώλειες μεταξύ των αμάχων. Η κατάσταση αυτή δείχνει την απειλή που αντιμετωπίζουν τόσο η πολιτιστική κληρονομιά όσο και οι ανθρώπινες ζωές στον συνεχιζόμενο πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας.
Ένα Περιστέρι Άνοιξε τα Φτερά του και Ζητάει Ειρήνη, 1982
Ένα άλλο παράδειγμα του κινδύνου που διατρέχουν τα πολιτιστικά αντικείμενα στην Ουκρανία ήταν οι πρόσφατες ανησυχίες για το σπίτι μιας άλλης Ουκρανής καλλιτέχνιδας, της Πολίνα Ράικο, η οποία εργάστηκε σε λαϊκό στυλ στην πόλη Ολέσκι της περιφέρειας Χερσώνα στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Το μουσείο της που τόσο εκτιμάται από την κοινότητα του χωριού είναι στην πραγματικότητα το σπίτι όπου η καλλιτέχνης ζούσε και ζωγράφιζε τοιχογραφίες στους τοίχους του. Οι ναΐφ απεικονίσεις αγγέλων, φυτικών διακοσμήσεων, θρησκευτικών σκηνών εμπνευσμένων από λαϊκές εικόνες και φανταστικών ζώων καλύπτουν τους τοίχους σε έναν ατελείωτο πίνακα ζωγραφικής. Προς το παρόν δεν υπάρχει πρόσβαση σε αυτό το μέρος και σύμφωνα με στρατιωτικούς χάρτες, βρισκόταν στην περιοχή που βομβαρδίστηκε έντονα από τους Ρώσους, οπότε εκφράστηκαν αρκετές ανησυχίες για το ενδεχόμενο το σπίτι να έχει καταστραφεί. Το φιλανθρωπικό ίδρυμα Πολίνα Ράικο, ωστόσο, επιβεβαίωσε ότι το σπίτι έμεινε ευτυχώς άθικτο, σε αντίθεση με άλλα κτίρια στην περιοχή. Ωστόσο, ενώ η εισβολή συνεχίζεται, η απειλή είναι πάντα παρούσα.
Το σπίτι της Πολίνα Ράικο. Ευγενική παραχώρηση του House-Museum of Polina Raiko
Καθώς η ουκρανική παράδοση κινδυνεύει, η σημερινή ιστορία αποδεικνύει ότι τα θέματα που θίγουν οι Ουκρανοί λαϊκοί καλλιτέχνες, και ιδιαίτερα η Πριματσένκο, εξακολουθούν να είναι πολύ επίκαιρα, καθώς ανταποκρίνονται στους φόβους της εποχής. Η καταστροφή της κληρονομιάς από τον ρωσικό στρατό θα πρέπει να καταδικαστεί από όλους τους οργανισμούς προστασίας της παγκόσμιας κληρονομιάς και η Ρωσία θα πρέπει να στερηθεί κάθε σχέση με αυτούς τους οργανισμούς, για την εσκεμμένη καταστροφή του ουκρανικού πολιτισμού και των ζωών των Ουκρανών πολιτών.
Μετάφραση: elaliberta.gr
Svitlana Biedarieva, “Works by major Ukrainian folk artists under attack in Ukraine”, 5Harfliler, 30 Μαρτίου 2022, https://www.5harfliler.com/works-by-major-ukrainian-folk-artists-under-attack-in-ukraine/. Αναδημοσίευση: Lefteast, 29 Αυγούστου 2022, https://lefteast.org/works-by-major-ukrainian-folk-artists-under-attack-in-ukraine/.
