Β. Ι. Λένιν

Σχετικά με το Ζήτημα των Εθνοτήτων ή της «Αυτονόμησης» στην ΕΣΣΔ

(Τελευταία κείμενα για το Εθνικό Ζήτημα)

Εισαγωγικό σημείωμα

Το φθινόπωρο του 1922 ο Λένιν είναι πια σοβαρά άρρωστος και η υγεία του επιδεινώνεται συνεχώς. Αυτό τον αναγκάζει να αποσύρεται από την ενεργό πολιτική για όλο και μεγαλύτερα διαστήματα και κάθε φορά που ξαναεπιστρέφει, ανακαλύπτει την αλματώδη εξέλιξη της γραφειοκρατικοποίησης του κρατικού και κομματικού μηχανισμού. Αρχίζει να ανακαλύπτει, ότι η διάβρωση ξεκινάει από πάνω, από την ηγεσία του μπολσεβίκικου κόμματος και την Κεντρική του Επιτροπή, η οποία μάλιστα, με πρόσχημα την θεραπεία του, του επιβάλει σταδιακά μια αυστηρή απομόνωση, μην επιτρέποντάς του να δέχεται πληροφορίες για την πολιτική κατάσταση, ούτε και να γράφει. Παρ’ όλ’ αυτά, μέσα σ’ αυτές τις πρωτοφανείς συνθήκες τις οποίες η ασθένεια τις κάνει πιο δύσκολες, ο Λένιν προσπαθεί να μάθει τι γίνεται – κυρίως όμως να κατανοήσει και να αναλύσει μια πολιτική και κοινωνική κατάσταση που διαπιστώνει με τρόμο, ότι απειλεί τις επαναστατικές κατακτήσεις. Το εθνικό ζήτημα έχει ιδιαίτερη θέση στις ανησυχίες του, καθώς είναι ένα από τα πεδία στα οποία η μεγαλορωσική και εθνικιστική γραφειοκρατία προσπαθεί να επιβάλει τον έλεγχό της. Αναλυτική περιγραφή αυτού του ζητήματος υπάρχει στο βιβλίο του Μοσέ Λεβίν, αποσπάσματα του οποίου δημοσιεύουμε σε άλλη ανάρτηση («Η μάχη του Λένιν ενάντια στη σοβιετική γραφειοκρατία για τα δικαιώματαν των εθνοτήτων της ΕΣΣΔ»). Από το βιβλίο αυτό παίρνουμε και τα σχετικά κείμενα του Λένιν που δημοσιεύουμε εδώ.

Τα κείμενα αυτά αναφέρονται σε δύο ζητήματα, που σχετίζονταν μεταξύ τους. Το ένα ήταν η συζήτηση για τη συνταγματική αποτύπωση της σχέσεις μεταξύ των έξι εθνικών Δημοκρατιών που αποτελούσαν το σοβιετικό κράτος. Το σχέδιο που συνέταξε ο Στάλιν και αποδέχτηκε η πλειοψηφία της ΚΕ, περιόριζε δραστικά τις εξουσίες των κυβερνήσεων των εθνικών Δημοκρατιών. Η μεγαλύτερη αντίδραση σ’ αυτό το σχέδιο προήλθε από τη Δημοκρατία της Γεωργίας, την οποία ούτως ή άλλως ο Στάλιν σκόπευε να καταργήσει. Η αντίθεση των Γεωργιανών κομουνιστών εξόργισε την ΚΕ και ένα πρωτοπαλίκαρό του Στάλιν έφτασε στο σημείο να χτυπήσει έναν Γεωργιανό σύντροφό του.

Ο Λένιν, πριν ασχοληθεί με το ζήτημα της Γεωργίας, είχε θεωρήσει απαράδεκτο το σχέδιο που συνέταξε ο Στάλιν και με μια αποφασιστική παρέμβασή του, υπέρ των εθνικών Δημοκρατιών, επέβαλε την απόσυρσή του. Είχε όμως διαπιστώσει, ότι το σχέδιο αυτό απέρρεε από τον «μεγαλορωσικό σωβινισμό» που αναπτύσσονταν μέσα στα ανώτερα κλιμάκια του κόμματος και του κράτους.

Στο ζήτημα της Γεωργίας δεν κατανόησε εξ αρχής το πραγματικό διακύβευμα της αντιπαράθεσης, γι’ αυτό και στην πρώτη παρέμβασή του γι’ αυτό -χωρίς να παίρνει θέση επί του ζητήματος- επιπλήττει τους Γεωργιανούς κομουνιστές για την υποτιθέμενη αδιαλλαξία τους. Όταν όμως πληροφορήθηκε τι έγινε εξοργίστηκε με τον Στάλιν και τα υπόλοιπα μέλη της ΚΕ που ανέχτηκαν μια τέτοια συμπεριφορά εναντίον των Γεωργιανών και τάχθηκε ολόψυχα με τη μεριά τους. Όμως βρισκόταν πια πλήρως αποκλεισμένος, καθώς του είχε απαγορευτεί οποιαδήποτε πολιτική παρέμβαση. Επικοινώνησε κρυφά με τον Τρότσκι και του ζήτησε να υπερασπιστούν μαζί τους Γεωργιανούς κομουνιστές. Όμως τις επόμενες μέρες η ασθένειά του χειροτέρεψε. Τους επόμενους έντεκα μήνες που έζησε, δεν μπόρεσε να ξαναμιλήσει. Ο Τρότσκι, δυστυχώς, δεν υπερασπίστηκε τους Γεωργιανούς κομουνιστές.

Τα κείμενα που δημοσιεύουμε εδώ, αν και εξαιρετικά σύντομα (τηλεγραφικά σχεδόν) και αποσπασματικά (λόγω των συνθηκών κάτω απ’ τις οποίες γράφτηκαν), συνιστούν μια πολύτιμη συμβολή στη συζήτηση για το περιεχόμενο του σοσιαλισμού. Σύμφωνα με τον Λένιν, ο σοσιαλισμός δεν καθιστά περιττά τα δημοκρατικά δικαιώματα, μεταξύ των οποίων και τα εθνικά δικαιώματα, αλλά αντίθετα, η πλήρης άσκησή τους αποτελεί βασική προϋπόθεση του σοσιαλισμού. Ο σοσιαλισμός μπορεί να υπάρξει μόνο μέσα από μια διαδικασία συνεχούς σύγκρουσης με τον εθνικισμό, ο οποίος θα συνεχίσει να επιβιώνει ακόμα και μετά την ανατροπή της εξουσίας της αστικής τάξης.

e la libertà

α) Σχετικά με τη δημιουργία της ΕΣΣΔ

α1) Για το Προεδρείο της ΚΕΕ

Σύντροφε, Κάμενεφ! Κηρύσσω πόλεμο ζωής ή θανάτου ενάντια στο μεγαλορωσικό σωβινισμό. Μόλις απαλλαγώ απ’ αυτό το καταραμένο δόντι, θα τον φάω με όλα μου τα γερά δόντια.

Πρέπει οπωσδήποτε να επιμένουμε, ώστε στην ενωσιακή Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή να προεδρεύουν με τη σειρά:

ένας Ρώσος

ένας Ουκρανός

ένας Γεωργιανός κλπ.

Οπωσδήποτε!

Δικός σας

Λένιν

[Πρωτοδημοσιεύτηκε στις 21 του Γενάρη 1937 στην εφημερίδα Πράβντα, αρ. φύλ. 21]

α2) Σχετικά με το Ζήτημα των Εθνοτήτων ή της «Αυτονόμησης»

[30 Δεκεμβρίου 1922] Νομίζω πως έχω μεγάλο φταίξιμο απέναντι στους εργάτες της Ρωσίας, που δεν επέμβηκα αρκετά ενεργά και αρκετά έντονα στο περιβόητο ζήτημα της αυτονόμησης, που επίσημα ονομάζεται, μου φαίνεται, ζήτημα της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών.

Το καλοκαίρι, όταν εμφανίστηκε το ζήτημα αυτό, ήμουν άρρωστος, και μετά, το φθινόπωρο, εναπόθεσα υπερβολικές ελπίδες στην ανάρρωσή μου και στο ότι οι Ολομέλειες του Οχτώβρη και του Δεκέμβρη θα μου δώσουν τη δυνατότητα να επέμβω στο ζήτημα αυτό. Στο μεταξύ όμως δεν μπόρεσα να παραβρεθώ ούτε στην ολομέλεια του Οχτώβρη (για το ζήτημα αυτό) ούτε στην ολομέλεια του Δεκέμβρη, κι έτσι το ζήτημα ξέφυγε σχεδόν εντελώς από μένα.

Πρόφτασα μόνο να συζητήσω με τον σύντροφο Τζερζίνσκι που ήρθε από τον Καύκασο και με κατατόπισε πως μπαίνει το ζήτημα αυτό στη Γεωργία. Πρόφτασα επίσης να ανταλλάξω μερικά λόγια με τον σύντροφο Ζινόβιεφ και να του εκφράσω τις ανησυχίες μου γι’ αυτό το ζήτημα. Από όσα με πληροφόρησε ο σύντροφο Τζερζίνσκι, ο όποιος ήταν επικεφαλής της επιτροπής που έστειλε η Κεντρική Επιτροπή για την «εξέταση» του επεισοδίου της Γεωργίας, το μόνο που μπόρεσα να αποκομίσω ήταν να ανησυχήσω σοβαρά. Αν η υπόθεση έφτασε στο σημείο, ώστε ο Ορτζονικίτζε να εκτραχηλιστεί σε τέτοιο βαθμό που να καταφύγει στη βιαιοπραγία, όπως μου ανακοίνωσε ο σύντροφο Τζερζίνσκι, τότε μπορεί κανείς να φανταστεί σε τι βάλτο κατρακυλήσαμε. Όπως φαίνεται, όλο αυτό το σχέδιο της «αυτονόμησης» ήταν ριζικά λαθεμένο και άκαιρο.

Λένε ότι ήταν απαραίτητη η ενότητα του μηχανισμού. Από πού όμως ξεκινούσαν αυτές οι διαβεβαιώσεις; Μήπως ξεκινούσαν απ’ αυτόν τον ίδιο το ρωσικό μηχανισμό που, όπως υπόδειξα ήδη σ’ ένα από τα προηγούμενα φύλλα του ημερολογίου μου, τον έχουμε κληρονομήσει από τον τσαρισμό και μόλις τον πασαλείψαμε λιγάκι με τη σοβιετική πραγματικότητα; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έπρεπε να ανεχθούμε αυτή την κατάσταση, ώσπου να φτάσουμε στο σημείο που να μπορούμε να πούμε ότι εγγυόμαστε για το μηχανισμό μας, σαν πραγματικά δικό μας. Τώρα όμως πρέπει να βάλουμε το χέρι στην καρδιά και να πούμε το αντίθετο γι’ αυτό που ονομάζουμε δικό μας μηχανισμό, που ουσιαστικά είναι πέρα για πέρα ξένος προς εμάς και αποτελεί ένα αστικό και τσαρικό μείγμα, η αλλαγή του οποίου ήταν πράγμα εντελώς ανέφικτο να γίνει μέσα σε πέντε χρόνια, όταν δεν υπήρχε καμιά βοήθεια από τις άλλες χώρες και όταν επικρατούσαν οι πολεμικές «ασχολίες» και η πάλη ενάντια στην πείνα.

Σε τέτοιες συνθήκες είναι πολύ φυσικό η «ελευθερία εξόδου από την Ένωση», με την οποία δικαιολογούμαστε, να αποδειχτεί ένα άχρηστο χαρτί, που είναι ανίκανο να υπερασπιστεί τους Αλλοεθνείς που ζουν στη Ρωσία από την επιδρομή του βέρου εκείνου ρώσου, του μεγαλορώσου σοβινιστή, του ουσιαστικά παλιανθρώπου και δυνάστη, όπως είναι ο τυπικός ρώσος γραφειοκράτης. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το μηδαμινό ποσοστό των σοβιετικών εργατών, καθώς και των εργατών που έχουν σοβιετικοποιηθεί, θα πνιγεί μέσα στη θάλασσα αυτή της μεγαλορωσικής σαβούρας, σαν τη μύγα μέσα στο γάλα.

Για να υπερασπίσουν το μέτρο αυτό, λένε ότι ξεχώρισαν τα Λαϊκά Επιτροπάτα που αφορούν άμεσα την εθνική ψυχολογία, την εθνική παιδεία. Εδώ όμως προβάλλει ένα ζήτημα, μπορεί να ξεχωρίσει κανείς τα Λαϊκά αυτά Επιτροπάτα ολοκληρωτικά, και ένα δεύτερο ζήτημα, πήραμε άραγε με αρκετή φροντίδα μέτρα, ώστε να υπερασπίσουμε πραγματικά τους Αλλοεθνείς από το βέρο ρώσο ντερζιμόρντα;^* Νομίζω πως δεν πήραμε τέτοια μέτρα, αν και μπορούσαμε και έπρεπε να τα πάρουμε.

Έχω τη γνώμη ότι εδώ μοιραίο ρόλο έπαιξαν η βιασύνη και ο διοικητικός ζήλος του Στάλιν, καθώς επίσης και το μένος του ενάντια στον περιβόητο «σοσιαλεθνικισμό». Γενικά το μένος στην πολιτική παίζει συνήθως τον πιο χειρότερο ρόλο.

Φοβάμαι επίσης ότι τον σύντροφο Τζερζίνσκι που πήγε στον Καύκασο να εξετάσει την υπόθεση για τα «εγκλήματα» αυτών των «σοσιαλεθνικών», τον διέκρινε κι αυτόν εδώ μόνο η ρωσική αληθινά νοοτροπία του (είναι γνωστό ότι οι ρωσοποιημένοι Αλλοεθνείς πάντοτε το παραξηλώνουν οσοναφορά την αληθινά ρωσική νοοτροπία) και ότι για την αμεροληψία ολόκληρης της επιτροπής του είναι αρκετά χαρακτηριστική η «χειροδικία» του Ορτζονικίτζε. Νομίζω ότι καμιά προβοκάτσια, καμιά έστω προσβολή δεν πρέπει να δικαιολογήσει τη ρωσική αυτή χειροδικία και ότι ο σύντροφος Τζερζίνσκι έχει τεράστια ευθύνη για το γεγονός ότι φέρθηκε απέναντι σ’ αυτή τη χειροδικία επιπόλαια.

Ο Ορτζονικίτζε ήταν εξουσία για όλους τους άλλους πολίτες στον Καύκασο. Ο Ορτζονικίτζε δεν είχε το δικαίωμα να δείχνει τόσο εκνευρισμό, τον όποιο επικαλέστηκε και αυτός και ο Τζερζίνσκι. Αντίθετα, ο Ορτζονικίτζε ήταν υποχρεωμένος να δείξει ψυχραιμία, που δεν ήταν υποχρεωμένος να δείξει κανένας από τους απλούς πολίτες και μάλιστα κατηγορούμενος για «πολιτικό» έγκλημα. Γιατί, ουσιαστικά, οι σοσιαλεθνικοί ήταν πολίτες που κατηγορούνταν για πολιτικό έγκλημα, και όλος ο τρόπος που είχε απαγγελθεί η κατηγορία αυτή μόνο έτσι και θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει.

Εδώ προβάλλει ήδη ένα σοβαρό ζήτημα αρχών: πώς εννοούμε το διεθνισμό;

[31 Δεκεμβρίου 1922] Έγραψα ήδη στις εργασίες μου για το εθνικό ζήτημα ότι δεν έχει καμιά αξία η αφηρημένη τοποθέτηση του ζητήματος για τον εθνικισμό γενικά. Είναι απαραίτητο να ξεχωρίσουμε τον εθνικισμό του έθνους που καταπιέζει από τον εθνικισμό του έθνους που καταπιέζεται, τον εθνικισμό του μεγάλου έθνους από τον εθνικισμό του μικρού έθνους Απέναντι στον δεύτερο εθνικισμό πάντοτε στην ιστορική πρακτική εμείς, οι πολίτες του μεγάλου έθνους, είμαστε υπεύθυνοι για τις αμέτρητες πράξεις βίας, και μάλιστα κάτι περισσότερο, χωρίς να το καταλαβαίνουμε πραγματοποιούμε αμέτρητες πράξεις βίας και προσβολών. Αξίζει τον κόπο να θυμηθεί κανείς τις αναμνήσεις μου από την περιοχή του Βόλγα για το πως κακομεταχειρίζονται τους Αλλοεθνείς, πώς το Πολωνό τον αποκαλούν «παλιοπολωνό», πώς τον Τάταρο τον κοροϊδεύουν, αποκαλώντας τον «πρίγκιπα», τον Ουκρανό «χαχόλο», τον Γεωργιανό και τους άλλους καυκάσιους Αλλοεθνείς «πλατσοκέφαλους».

Γι’ αυτό ο διεθνισμός του έθνους που καταπιέζει ή του λεγόμενου «μεγάλου» έθνους (αν και είναι μεγάλο μόνο με τους καταναγκασμούς του, μεγάλο μόνο όσο είναι μεγάλος και ο ντερζιμόρντα) δεν πρέπει να σημαίνει μόνο την τήρηση μιας τυπικής ισοτιμίας των εθνών, άλλα πρέπει να σημαίνει και μια τέτοια ανισότητα που θα αντιστάθμιζε από την πλευρά του έθνους- καταπιεστή, του έθνους του μεγάλου, την ανισότητα εκείνη που διαμορφώνεται πραγματικά στη ζωή. Όποιος δεν το κατάλαβε αυτό, δεν κατάλαβε την πραγματικά προλεταριακή στάση απέναντι στο εθνικό ζήτημα, έμεινε ουσιαστικά στη μικροαστική άποψη, και γι’ αυτό δεν μπορεί παρά να κατρακυλάει κάθε λεπτό προς τη μικροαστική αυτή άποψη.

Ποιο πράγμα έχει σημασία για τον προλετάριο; Για τον προλετάριο δεν έχει μόνο σημασία, άλλα είναι και ουσιωδώς απαραίτητο να εξασφαλίσει στον ανώτατο βαθμό την εμπιστοσύνη των Αλλοεθνών στην προλεταριακή ταξική πάλη. Τι χρειάζεται γι’ αυτό; Γι’ αυτό δεν χρειάζεται μόνο η τυπική Ισοτιμία. Γι’ αυτό χρειάζεται να επανορθώσει με τον ένα η τον άλλο τρόπο, με τη συμπεριφορά του η με τις παραχωρήσεις του απέναντι στον Αλλοεθνή, τη δυσπιστία εκείνη, την καχυποψία εκείνη, τις προσβολές εκείνες που στο ιστορικό παρελθόν του έχει προξενήσει η κυβέρνηση του «μεγαλοκρατικού» έθνους. Νομίζω ότι για τους μπολσεβίκους, για τους κομμουνιστές δεν χρειάζεται να εξηγηθεί αυτό περισσότερο και λεπτομερέστερα. Και έχω τη γνώμη ότι σε τούτη την περίπτωση, τη σχετική με το γεωργιανό έθνος, έχουμε μπροστά μας ένα τυπικό παράδειγμα για το πως μια αληθινά προλεταριακή στάση απέναντι στην υπόθεση αυτή απαιτεί απόμερους μας μια εξαιρετική περίσκεψη, προνοητικότητα και υποχωρητικότητα. Ο γεωργιανός που περιφρονεί την πλευρά αυτή του ζητήματος, ρίχνει περιφρονητικά κατηγορίες για «σοσιαλεθνικισμό» (ενώ ο ίδιος είναι ένας πραγματικός και αληθινός όχι μόνο «σοσιαλεθνικός», άλλο και σκαιός μεγαλορώσος ντερζιμόρντα). Ο γεωργιανός αυτός ουσιαστικά παραβιάζει τα συμφέροντα της προλεταριακής ταξικής αλληλεγγύης, γιατί τίποτε δεν καθυστερεί τόσο την ανάπτυξη και τη στερέωση της προλεταριακής ταξικής αλληλεγγύης, όσο η εθνική αδικία, και για τίποτε άλλο δεν είναι τόσο ευαίσθητοι οι «προσβλημένοι» πολίτες άλλων εθνοτήτων, όσο όταν θίγεται το αίσθημα της ισότητας και όταν παραβιάζεται αυτή η ισότητα από τους συντρόφους τους προλετάριους, έστω και από αμέλεια, έστω ακόμη και με τη μορφή αστείου. Να γιατί στην περίπτωση αυτή καλύτερα να το παρακάνουμε λίγο στο ζήτημα της υποχωρητικότητας και της ηπιότητας προς τις εθνικές μειονότητες, παρά να μισοεαρμόζουμε αυτές τις αρχές. Να γιατί στην περίπτωση αυτή το ζωτικό συμφέρον της προλεταριακής αλληλεγγύης και συνεπώς και της προλεταριακής ταξικής πάλης απαιτεί να μη φερνόμαστε ποτέ τυπικά απέναντι στο εθνικό ζήτημα, άλλα πάντοτε να παίρνουμε υπόψη μας την υποχρεωτική διαφορά ανάμεσα στον προλετάριο του έθνους που καταπιέζεται (η του μικρού) και στον προλετάριο του έθνους που καταπιέζει (η του μεγάλου).

[31 Δεκεμβρίου 1922] Τι πρακτικά μέτρα πρέπει να πάρουμε στην κατάσταση που δημιουργήθηκε;

Πρώτο, πρέπει να διαφυλάξουμε και να δυναμώσουμε την ένωση των Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών· για το μέτρο αυτό δεν μπορεί να υπάρξει καμιά αμφιβολία. Αυτό μας χρειάζεται, όπως χρειάζεται επίσης και στο παγκόσμιο κομμουνιστικό προλεταριάτο στην πάλη του ενάντια στην παγκόσμια αστική τάξη και για την υπεράσπισή του από τις μηχανορραφίες της. Δεύτερο, πρέπει να διαφυλάξουμε την ένωση των Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών και οσοναφορά το διπλωματικό μηχανισμό. Με την ευκαιρία μπορούμε να πούμε πως ο μηχανισμός αυτός αποτελεί εξαίρεση μέσα σε ολόκληρο τον κρατικό μας μηχανισμό. Σ’ αυτόν δεν αφήσαμε να μπει ούτε ένας άνθρωπος με κάποια επιρροή από τον παλιό τσαρικό μηχανισμό. Εδώ όλος ο μηχανισμός με κάποιο κύρος συγκροτήθηκε από κομμουνιστές. Γι’ αυτό ο μηχανισμός αυτός κατάκτησε ήδη (μπορεί να το πει κανείς αυτό θαρραλέα) το όνομα ενός δοκιμασμένου κομμουνιστικού μηχανισμού, που ξεκαθαρίστηκε από τον παλιό τσαρικό, αστικό και μικροαστικό μηχανισμό σε ασύγκριτα, σε απροσμέτρητα μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι είναι ξεκαθαρισμένος ο μηχανισμός στα υπόλοιπα Λαϊκά Επιτροπάτα και που είμαστε αναγκασμένοι να αρκεστούμε σ’ αυτόν.

Τρίτο, πρέπει να τιμωρήσουμε παραδειγματικά τον σύντροφο Ορτζονικίτζε (το λέω αυτό με ακόμη μεγαλύτερη λύπη, γιατί είμαι προσωπικός του φίλος και δούλεψα μαζί του στην εμιγκράτσια στο εξωτερικό), όπως επίσης πρέπει να τελειώσει η εξέταση ή να εξεταστεί ξανά όλο το υλικό της επιτροπής του Τζερζίνσκι με σκοπό την επανόρθωση των τεράστιων αδικιών και των εμπαθών κρίσεων που υπάρχουν αναμφίβολα στο υλικό αυτό. Πολιτικά υπεύθυνους για όλη αυτή την πραγματικά μεγαλορωσική-εθνικιστική καμπάνια πρέπει φυσικά να καταστήσουμε τον Στάλιν και τον Τζερζίνσκι.

Τέταρτο, πρέπει να καθιερώσουμε αυστηρότατους κανόνες οσοναφορά τη χρήση της εθνικής γλώσσας στις Αλλοεθνείς Δημοκρατίες που έχουν μπει στην ένωση μας, και να ασκήσουμε εξαντλητικό έλεγχο σ’ αυτούς τους κανόνες. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι με το πρόσχημα της ενότητας των σιδηροδρομικών υπηρεσιών, των δημόσιων οικονομικών κτλ. στις συνθήκες του σημερινού μηχανισμού μας θα τρυπώνει πλήθος υπερβάσεων καθαρά ρωσικού χαρακτήρα. Για την πάλη ενάντια σ’ αυτές τις υπερβάσεις θα χρειαστεί μια ιδιαίτερη εφευρετικότητα, χωρίς να μιλάμε βέβαια για την ιδιαίτερη ειλικρίνεια όλων εκείνων που θα καταπιαστούν μ’ αυτή την πάλη. Εδώ θα χρειαστεί ένας λεπτομερειακός κώδικας, που μπορούν να τον συντάξουν κάπως πετυχημένα μόνο οι άνθρωποι της εθνότητας που ζουν στη δοσμένη Δημοκρατία.

Συνάμα δεν πρέπει με κανέναν τρόπο να απορίπτουμε προκαταβολικά ότι, υστέρα απ’ όλη αυτή τη δουλειά, μπορεί να γυρίσουμε στο επόμενο συνέδριο των Σοβιέτ πίσω, δηλ. να διατηρήσουμε την ένωση των Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών μόνο στο στρατιωτικό και διπλωματικό τομέα και σε όλους τους άλλους τομείς να αποκαταστήσουμε την πλήρη ανεξαρτησία των ξεχωριστών Λαϊκών Επιτροπάτων.

Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι το κομμάτιασμα των Λαϊκών Επιτροπάτων και η έλλειψη συντονισμού της δουλειάς τους με τη Μόσχα και τα άλλα κέντρα μπορούν να εξουδετερωθούν αρκετά από το κομματικό κύρος, αν αυτό χρησιμοποιηθεί με την απαιτούμενη περίσκεψη και αμεροληψία! Η ζημιά που μπορεί να προκύψει στο κράτος μας από την έλλειψη ενότητας των εθνικών μηχανισμών με το ρωσικό μηχανισμό είναι απροσμέτρητα μικρότερη, ασύγκριτα μικρότερη από τη ζημιά που θα προκύψει όχι μόνο για μας, άλλα και για όλη τη Διεθνή, για τις εκατοντάδες εκατομμύρια των λαών της Ασίας, η οποία πρόκειται να εμφανιστεί στο προσκήνιο της ιστορίας στο άμεσο μέλλον, ύστερα από μας. Θα ήταν ασυγχώρητος οπορτουνισμός, αν εμείς στις παραμονές αυτής της εμφάνισης της Ανατολής και στις αρχές της αφύπνισης της κουρελιάζαμε το κύρος μας ανάμεσά της, έστω και με την παραμικρότερη βάναυση συμπεριφορά μας και αδικία μας απέναντι στους δικούς μας Αλλοεθνείς. Άλλο πράγμα είναι η ανάγκη της συσπείρωσης ενάντια στους ιμπεριαλιστές της Δύσης που υπερασπίζονται τον καπιταλιστικό κόσμο. Εδώ δεν μπορεί να υπάρξει αμφιβολία και είναι περιττό να το τονίσω ότι εγκρίνω ανεπιφύλακτα τα μέτρα αυτά. Άλλο πράγμα όμως είναι όταν εμείς οι ίδιοι ξεπέφτουμε, έστω και σε μικροπράγματα, στις ιμπεριαλιστικές μεθόδους απέναντι στις καταπιεζόμενες λαότητες, υποσκάπτοντας έτσι εντελώς όλη την ειλικρίνεια των αρχών μας, όλη τη στηριζόμενη σε αρχές υπεράσπιση της πάλης ενάντια στον ιμπεριαλισμό.

Και η αυριανή μέρα στην παγκόσμια ιστορία θα είναι μια τέτια ακριβώς μέρα, όταν θα ξυπνήσουν πια οριστικά οι αφυπνισμένοι και καταπιεζόμενοι από τον ιμπεριαλισμό λαοί και θα αρχίσει η αποφασιστική, μακρόχρονη και σκληρή μάχη για την απελευθέρωση τους.

Λένιν

[Υπαγορεύτηκε στη Μ. Β. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1956, στο ρωσικό περιοδικό Κόμουνιστ, Τεύχ. 9]

α3) Γράμμα προς τον Λ. Κάμενεφ για τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΚΡ (μπ)

σ. Κάμενεφ! Θα πήρατε ίσως ήδη από τον Στάλιν την απόφαση της επιτροπής του για την προσχώρηση των ανεξάρτητων Δημοκρατιών στη ΣΟΣΔΡ.

Αν δεν την πήρατε, πάρτε την από τον γραμματέα και διαβάστε την, Σας παρακαλώ, αμέσως. Μίλησα για το ζήτημα αυτό χθες με τον Σοκόλνικοφ και σήμερα με τον Στάλιν. Αύριο θα δω τον Μντιβάνι (γεωργιανός κομμουνιστής, για τον όποιο υποπτευόμαστε ότι είναι «υπέρ της ανεξαρτησίας»).

Κατά τη γνώμη μου, το ζήτημα είναι εξαιρετικά σοβαρό. Ο Στάλιν έχει λίγο την τάση να βιάζεται.

Πρέπει Εσείς (Εσείς κάποτε σκοπεύατε να ασχοληθείτε μ’ αυτό και μάλιστα ασχοληθήκατε λίγο) να το σκεφτείτε καλά. Ο Ζινόβιεφ επίσης. Ο Στάλιν συμφώνησε ήδη να κάνει μια υποχώρηση.

Στην § 1 αντί της «προσχώρησης» στη ΣΟΣΔΡ να πούμε - «Τυπική συνένωση μαζί με τη ΣΟΣΔΡ στην Ένωση Σοβιετικών Δημοκρατιών Ευρώπης και Ασίας».

Το πνεύμα αυτής της υποχώρησης ελπίζω να το καταλαβαίνετε: εμείς αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας ισότιμο με τη ΣΣΔ Ουκρανίας κ.ά. και μαζί και στο ίδιο επίπεδο μ’ αυτές προσχωρούμε στη νέα ένωση, στη νέα Ομοσπονδία, στην «Ένωση Σοβιετικών Δημοκρατιών Ευρώπης και Ασίας».

Η § 2 απαιτεί τότε επίσης αλλαγή. Εκτός από τις συνεδριάσεις της ΠΚΕΕ της ΣΟΣΔΡ να δημιουργηθεί κάτι σαν - «Πανομοσπονδιακή ΠΚΕΕ της Ένωσης Σοβιετικών Δημοκρατιών Ευρώπης και Ασίας».

Αν η πρώτη συνεδριάζει μια φορά την εβδομάδα και μια φορά η δεύτερη (ή ακόμη και μια φορά στις δυο εβδομάδες η δεύτερη), δεν είναι δύσκολο να ρυθμιστεί το ζήτημα αυτό.

Σημασία έχει το να μη δίνουμε αφορμή στους «ανεξάρτητους», να μην καταργούμε την ανεξαρτησία τους, αλλά να δημιουργούμε ακόμη έναν νέο όροφο, την Ομοσπονδία των ισότιμων Δημοκρατιών.

Το δεύτερο μέρος της § 2 θα μπορούσε να παραμείνει: οι δυσαρεστημένοι θα κάνουν ένσταση (της απόφασης του ΣΕΑ και του ΣΛΕ) στην πανομοσπονδιακή ΠΚΕΕ, χωρίς μ’ αυτό να αναστέλλεται η εκτέλεση (όπως και στη ΣΟΣΔΡ).

Η § 3 θα μπορούσε να παραμείνει με μια συντακτική τροποποίηση της: «συνενώνονται σε πανομοσπονδιακά Λαϊκά Επιτροπάτα με έδρα τη Μόσχα, έτσι που στα αντίστοιχα Λαϊκά Επιτροπάτα της ΣΟΣΔΡ να έχουν σε όλες τις Δημοκρατίες που μπήκαν στην Ένωση Δημοκρατιών Ευρώπης και Ασίας δικούς τους πληρεξούσιους με έναν μικρό μηχανισμό».

Το 2ο μέρος της § 3 παραμένει· ίσως θα μπορούσαμε να πούμε για μεγαλύτερη Ισοτιμία: «με συμφωνία των ΠΚΕΕ των Δημοκρατιών που περιλαμβάνονται στην Ένωση Σοβιετικών Δημοκρατιών Ευρώπης και Ασίας».

Το 3ο μέρος να το σκεφτούμε: μήπως μπορούσαμε να αντικαταστήσουμε το «σκόπιμο» με το «υποχρεωτικό»; Ή μήπως θα μπορούσε να προστεθεί η συμβατική υποχρεωτικότητα, έστω και στη μορφή επερώτησης και να επιτραπεί να παίρνεται απόφαση χωρίς επερώτηση μόνο σε περιπτώσεις «εξαιρετικά έκτακτης σπουδαιότητας»;

Στην § 4, μήπως θα μπορούσε επίσης να μπει «να συνενωθούν με συμφωνία των ΠΚΕΕ»;

Στην § 5, μήπως θα έπρεπε να προστεθεί: «με τη σύγκληση κοινών (ή γενικών) συνδιασκέψεων και συνεδρίων, που θα έχουν καθαρά συμβουλευτικό χαρακτήρα (ή μόνο συμβουλευτικό χαρακτήρα)»;

Αντίστοιχες αλλαγές στις σημειώσεις 1η και 2η.

Ο Στάλιν συμφώνησε να αναβάλει την υποβολή της απόφασης στο Πολιτικό Γραφείο της ΚΕ μέχρι τον ερχομό μου. Εγώ θα έρθω τη Δευτέρα, 2/Χ. Θα ήθελα να έχω συνάντηση με Σας και με τον Ρίκοφ στις 2 του μήνα το πρωί, λογουχάρη στις 12-2 και αν χρειαστεί το βράδι, λογουχάρη στις 5-7 ή στις 6-8.

Αυτό είναι το προκαταρκτικό μου σχέδιο. Με βάση τις συζητήσεις με τον Μντιβάνι και με άλλους συντρόφους θα κάνω προσθήκες ή αλλαγές.

Παρακαλώ πολύ κι Εσάς να κάνετε το ίδιο και να μου απαντήσετε.

Δικός Σας

Λένιν

Υ. Γ. Να σταλούν αντίγραφα σε όλα τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου.

[Γράφτηκε στις 26 του Σεπτέμβρη 1922

Πρωτοδημοσιεύτηκε το 1959 στη Λενινιστική Συλλογή, τόμ. XXXVI]

β) Για το ζήτημα της Γεωργίας

β1) Προς την ΚΕ του ΚΚΓεωργίας

21 Οκτωβρίου 1922

Τμπιλίσι (Τιφλίδα), προς την Κ.Ε. του Κ.Κ.Γ., Τσιντσάντζε και Καβταράντζε (αντίγραφα στο μέλος της Κεντρικής επιτροπής Ορζονικίτζε και στο Γραμματέα του Ζακκραϊκόμ Οραχελασβίλι):

Μένω έκπληκτος απ’ τον άπρεπο τόνο του σημειώματος που στάλθηκε τηλεφωνικά με την υπογραφή του Τσιντσάντζε και άλλων, και που μου το διαβίβασε - ποιος ξέρει γιατί - ο Μπουχάριν και όχι κάποιος απ’ τους γραμματείς της Κεντρικής Επιτροπής. Ήμουν πεισμένος ότι όλες οι διχογνωμίες είχαν εξαντληθεί απ’ τις αποφάσεις της Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής, με την έμμεση δική μου συμμετοχή και την άμεση συμμετοχή του Μντιβάνι. Να γιατί καταδικάζω αποφασιστικά τις λοιδορίες που απευθύνονται στον Ορτζονικίτζε και επιμένω να μεταφέρετε τη διαφωνία σας σ’ ένα τόνο ήπιο και νόμιμο ώστε να την κρίνει οριστικά η Γραμματεία της Κ.Ε. του ΚΚΡ προς την οποία διαβιβάζω τη δήλωσή σας με άμεση τηλεφωνική επικοινωνία.

Λένιν

β2) Προς τον Λ. Ντ. Τρότσκι

Αυστηρά απόρρητο

Προσωπικό

Αγαπητέ σύντρ. Τρότσκι!

Θα Σας παρακαλούσα πολύ να αναλάβετε την υπεράσπιση στην ΚΕ του Κόμματος της υπόθεσης της Γεωργίας. Η υπόθεση αυτή βρίσκεται τώρα κάτω από «δίωξη» από τον Στάλιν και τον Τζερζίνσκι, γι’ αυτό δεν μπορώ να βασιστώ στην αμεροληψία τους. Μάλιστα εντελώς το αντίθετο. Αν θα συμφωνούσατε να αναλάβετε την υπεράσπιση της, τότε θα μπορούσα να ήμουν ήσυχος. Αν για κάποια αιτία δεν συμφωνείτε, τότε επιστρέψτε μου όλο το φάκελο της υπόθεσης. Αυτό θα το θεωρήσω ένδειξη της ασυμφωνίας Σας.

Με τον καλύτερο συντροφικό χαιρετισμό

Λένιν

[Υπαγορεύτηκε τηλεφωνικά στις 5 του Μάρτη 1923. Δημοσιεύεται σύμφωνα με το δακτυλογραφημένο αντίγραφο]

[Σε ξεχωριστό φύλλο, συνημμένο σε τούτο το γράμμα, υπάρχει υποσημείωση της γραμματέα:]

Σύντροφε Τρότσκι! Στο γράμμα που Σας μεταδόθηκε τηλεφωνικά ο Βλαντίμιρ Ιλίτς παρακάλεσε να προστεθεί για ενημέρωση Σας ότι ο σύντροφο Κάμενεφ πηγαίνει στη Γεωργία την Τετάρτη, και ζητά να μάθει, αν επιθυμείτε να στείλετε εκεί κάτι απομέρους Σας –5 του Μάρτη 1923.

β3) Προς τους Π. Γκ. Μντιβάνι, Φ. Ε. Μαχαράτζε και άλλους

Αυστηρά απόρρητο

στους σ.σ. Μντιβάνι, Μαχαράτζε και άλλους

Αντίγραφο –στους σ.σ. Τρότσκι και Κάμενεφ

Αξιότιμοι σύντροφοι!

Ολόψυχα παρακολουθώ την υπόθεση Σας. Είμαι αγανακτισμένος από την αγένεια του Ορτζονικίτζε και τις ανεκτικότητες του Στάλιν και του Τζερζίνσκι.

Ετοιμάζω για σας σημειώσεις και ομιλία.

6 του Μάρτη 1923.

Με εκτίμηση

Λένιν

Επιμέλεια: e la libertà

Διαβάστε επίσης:

Μοσέ Λεβίν, «Η μάχη του Λένιν ενάντια στη σοβιετική γραφειοκρατία για τα δικαιώματα των εθνοτήτων της ΕΣΣΔ»

Μίκαελ Λεβί, «Η Οκτωβριανή Επανάσταση και το εθνικό ζήτημα: Λένιν εναντίον Στάλιν»

Σημείωση