Jaime Pastor

Προς μια νέα αυτοκρατορική (διαταραγμένη) τάξη του Τραμπ και η νέα Ευρώπη

Λίγο περισσότερο από ένα μήνα μετά την ανάληψη των καθηκόντων του Ντόναλντ Τραμπ ως Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, με τον ολιγάρχη της τεχνολογίας Μασκ στο πλευρό του, ο κατάλογος των πρωτοβουλιών και των μέτρων που είναι έτοιμο να εφαρμόσει το δίδυμο στο τιμόνι της ακόμη κορυφαίας παγκόσμιας δύναμης είναι ήδη αρκετά εκτεταμένος. Από όλες αυτές, δεν είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς την ακλόνητη αποφασιστικότητά τους να εγκαθιδρύσουν μια νέα «κοινή λογική» –όπως οι ίδιοι την ορίζουν– ένα υπερφιλελεύθερο οικονομικό πρότυπο, αυταρχικό στην πολιτική και αντιδραστικό στην κουλτούρα, στην υπηρεσία του σχεδίου τους MAGA, δηλαδή της ακλόνητης πρόθεσής τους να ανακόψουν δραστικά την αυτοκρατορική παρακμή που υφίσταται η χώρα τους εδώ και αρκετό καιρό.

Αρκετοί προβληματισμοί και κριτικές έχουν ήδη εμφανιστεί στο viento sur και σε άλλα παρόμοια εναλλακτικά μέσα ενημέρωσης σχετικά με τη σημασία αυτής της νέας προεδρίας του Λευκού Οίκου. Σε αυτό το άρθρο, θα επικεντρωθώ στις επιπτώσεις των βημάτων που ανακοινώθηκαν κυρίως στο γεωπολιτικό μέτωπο: ξεκινώντας από τις φιλοδοξίες τους να αποκτήσουν τη Γροιλανδία, τον Καναδά και τη διώρυγα του Παναμά, στη συνέχεια από την ενίσχυση της απόλυτης υποστήριξής τους προς τον Νετανιάχου στη γενοκτονική πολιτική που εφαρμόζει εναντίον του παλαιστινιακού λαού και, φυσικά, από την αποδαιμονοποίηση του Πούτιν και την προθυμία τους να αναγνωρίσουν τα εδάφη που κατέλαβε η Ρωσία στην Ουκρανία (με αντάλλαγμα, φυσικά, την εκμετάλλευση ενός σημαντικού μέρους των ορυκτών σπάνιων γαιών...).

Προφανώς, η στρατηγική αυτή εξυπηρετεί ένα νεο-ιμπεριαλιστικό σχέδιο που αποσκοπεί στη σταδιακή επέκταση της πίσω αυλής της, στην υποταγή της Ευρώπης, στην προσπάθεια αποκλιμάκωσης με τη Ρωσία και στην εξασφάλιση του ελέγχου της Μέσης Ανατολής, προκειμένου να επικεντρωθεί στην περιοχή της Ινδο-Ασίας και, κυρίως, στον γεωστρατηγικό ανταγωνισμό με την Κίνα. Όλα αυτά στο πλαίσιο ενός τεχνολογικού, εμπορικού και εξορυκτικού πολέμου σε παγκόσμια κλίμακα, στο όνομα της ανάγκης να δοθεί προτεραιότητα στην προστασία των Αμερικανών WASP [White, Anglo-Saxon and Protestant / Λευκοί, Αγγλο-Σάξονες και Προτεστάντες] και του αμφισβητούμενου πλέον αυτοκρατορικού τρόπου ζωής τους έναντι του υπόλοιπου κόσμου. Η πρακτική βιωσιμότητα του όλου εγχειρήματος, ιδιαίτερα οι επιπτώσεις του στην αμερικανική οικονομία και κοινωνία, αλλά και μπροστά στην αντίσταση που αρχίζει να εκδηλώνεται από πολύ διαφορετικά μέτωπα, μένει να φανεί.

Παρά τη σύγχυση που μπορεί να έχει προκαλέσει αυτή η ριζική αλλαγή στη διεθνή σκηνή, δεν είναι δύσκολο να κατανοήσουμε ότι εντάσσεται σε ένα γενικότερο πλαίσιο ολοένα και περισσότερο αλληλένδετων κρίσεων –με την οικολογική κρίση να αποτελεί τη μέγιστη έκφρασή της– και τη συνακόλουθη είσοδο σε ένα ολοένα και πιο ανταγωνιστικό παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος στον αγώνα για τους πόρους σε «έναν κόσμο όπου οι ελίτ πιστεύουν ότι η πίτα δεν μπορεί πλέον να μεγαλώσει». Από εκεί και πέρα, ο μόνος τρόπος για να διατηρήσουν ή να βελτιώσουν τη θέση τους, ελλείψει εναλλακτικού συστήματος, γίνεται η αρπαγή. Αυτή είναι η εποχή στην οποία εισερχόμαστε», όπως καταλήγει ο Arnaud Orain^[1].

Υπερολιγαρχία, αλλαγή καθεστώτος και μια νέα αποικιοκρατική μοιρασιά

Μια εποχή στην οποία η «υπερολιγαρχία του χρηματοπιστωτικού και επικοινωνιακού ελέγχου» (Louça, 2025) στοχεύει να συνδυάσει τη δύναμή της στην αγορά με τον άμεσο έλεγχο της κρατικής εξουσίας, με τον Έλον Μασκ να αποτελεί την απόλυτη έκφραση της επιθυμίας της να επιβάλει τα συμφέροντά της σε διεθνή κλίμακα.

Ένα άλμα προς τα εμπρός που επιδιώκει να στηριχθεί σε μια συμμαχία με τις κυβερνήσεις και τις πολιτικές δυνάμεις που ήδη δρουν υπό την ώθηση της αντιδραστικής Διεθνούς για να προωθήσει, όπως εξέφρασε ο Τζ. Ντ. Βανς στη σύνοδο κορυφής του Μονάχου, μια πραγματική «αλλαγή καθεστώτος» σε εκείνες τις χώρες όπου επιβιώνουν ακόμη μορφές φιλελεύθερης δημοκρατίας που κληρονομήθηκαν από την αντιφασιστική συναίνεση μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Έτσι, αν και είναι ακόμη πολύ νωρίς για να θεωρήσουμε ότι το σχέδιο αυτό θα επιτύχει τους κύριους στόχους του, φαίνεται προφανές ότι περνάμε από ένα μεσοδιάστημα στην αρχή μιας άλλης φάσης στην οποία η αναδιαμόρφωση της αυτοκρατορικής τάξης από τις ΗΠΑ επιδιώκει να προσφερθεί ως σημείο αναφοράς για τη σταθεροποίηση και τη γενίκευση ενός νέου τρόπου διαχείρισης, οικοδόμησης ηγεμονίας και πολιτικής διακυβέρνησης: αυτόν των αντιδραστικών αυταρχισμών (Urbán, 2024) ή των εκλογικών απολυταρχιών (Forti, 2025), που φιλοδοξούν να δημιουργήσουν τις καλύτερες δυνατές συνθήκες για να βρουν διέξοδο από την κοσμική στασιμότητα που χαρακτηρίζει τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Αυτή η διέξοδος περιλαμβάνει προφανώς την επιβολή της λογικής της συσσώρευσης πάνω σε πολλές από τις κοινωνικές και πολιτικές κατακτήσεις που επιτεύχθηκαν από τα κάτω και στα βιοφυσικά όρια του πλανήτη.

Ως εκ τούτου, η προθυμία του Τραμπ να επαναπροσδιορίσει μια γεωπολιτική ευνοϊκή για τα συμφέροντα του MAGA του θα πρέπει να θεωρηθεί ως η απάντηση στο τέλος της ευτυχούς παγκοσμιοποίησης –από την οποία η Κίνα υπήρξε ο κύριος ωφελημένος– μέσω ενός προστατευτισμού και ενός ολιγαρχικού εθνοτικού-εθνικισμού που με τη σειρά του βρίσκει το δρόμο του και μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων από τη μία ή την άλλη πλευρά. Στην αμερικανική περίπτωση, αυτό τον οδηγεί τώρα να αμφισβητήσει ριζικά την εξωτερική πολιτική που αναπτύχθηκε μετά την πτώση του σοβιετικού μπλοκ από τους διαδοχικούς προέδρους των ΗΠΑ, ιδίως όσον αφορά τη σχέση με τον παλιό εχθρό από την Ανατολή, για να αναδιαμορφώσει την αυτοκρατορία του.

Διότι, όπως παρατηρεί ο Romaric Godin (2025): «Πρόκειται πλέον για την οικοδόμηση μιας πραγματικής αυτοκρατορίας, με ένα δίκτυο υποτελών που θα έρθουν να καταναλώσουν τα προϊόντα της, ιδίως τα τεχνολογικά προϊόντα της, το πετρέλαιο ή το υγροποιημένο αέριο (...) αυτό που διακυβεύεται σήμερα για ένα τμήμα του αμερικανικού καπιταλισμού είναι να αποφύγει τον ανταγωνισμό, δηλαδή όχι μια μεγάλη υπερατλαντική και υπερειρηνική αγορά όπως στη νεοφιλελεύθερη εποχή, αλλά μια αυτοκρατορία: ένα κέντρο και μια περιφέρεια όπου η καθεμία έχει να παίξει έναν ρόλο στη σχέση της με το κέντρο».

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η προσέγγιση με μια αντιδραστική Ρωσία που νοσταλγεί την παλιά της αυτοκρατορία, η οποία εκδηλώθηκε αποφασιστικά με την πρόσφατη κοινή τους ψήφο στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ σχετικά με την ουκρανική «σύγκρουση», είναι η πιο εμφανής απόδειξη της ριζικής αλλαγής που παρατηρούμε και στην οποία και οι δύο μεγάλες δυνάμεις συμφωνούν να σεβαστούν αμοιβαία την εφαρμογή του παλιού δικαίου της βίας στις αντίστοιχες σφαίρες επιρροής τους. Αυτό αντικατοπτρίζεται επίσης στην κοινή συμβολή τους στην οριστική κρίση νομιμοποίησης του ΟΗΕ και τόσων άλλων διεθνών οργανισμών (όπως η UNRWA, η UNESCO, ο ΠΟΥ...) που προέκυψαν μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου∙ ή, πράγμα ακόμη πιο σοβαρό, στην απόρριψη των μετριοπαθών συμφωνιών του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή.

Πάνω από αυτή την παλιά διεθνή αρχιτεκτονική βρίσκεται η επιδίωξη μιας διπλωματίας που ιδιοτελώς αποκαλείται «συναλλακτική» (στην πραγματικότητα, υποταγμένη στις συνήθεις συναλλαγές) μέσω διμερών διαπραγματεύσεων με διάφορες δυνάμεις, όπως βλέπουμε και με τον εμπορικό πόλεμο. Και, μαζί με αυτό, τη συνέχιση του παγκόσμιου πολιτισμικού πολέμου στο πολιτικό-ιδεολογικό επίπεδο μέσω του λόγου του τραμπισμού (Camargo, 2025), που αναλαμβάνει η αντιδραστική Διεθνής. Αυτή θεωρείται πλέον ο μόνος αξιόπιστος σύμμαχος για την υπεράσπιση αυτών που θεωρούν «πιο θεμελιώδεις αξίες» (δηλαδή, τη λευκή και χριστιανική υπεροχή, την πατριαρχική οικογένεια και την ισλαμοφοβία), οι οποίες απειλούνται από τη «μαζική μετανάστευση» και τη συνενοχή του προοδευτισμού, όπως κατήγγειλε ο αντιπρόεδρος Βανς στην προαναφερθείσα ομιλία του κατά τη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια.

Και η Ευρωπαϊκή Ένωση;

Εν μέσω αυτής της ριζικής αλλαγής του σεναρίου, η Ευρωπαϊκή Ένωση εμφανίζεται ως ένα περιφερειακό μπλοκ σε παρακμή και όλο και περισσότερο διχασμένη μεταξύ, αφενός, της επιλογής να συνταχθεί με τον σερίφη της Ουάσιγκτον, όπως ήδη κάνει ο Όρμπαν από την Ουγγαρία, και, αφετέρου, της αναζήτησης «στρατηγικής αυτονομίας» στο γεωπολιτικό, ενεργειακό, οικονομικό, τεχνολογικό και αμυντικό μέτωπο, όπως προτείνεται από την έκθεση Ντράγκι. Όσοι υπερασπίζονται αυτή την τελευταία επιλογή, κάνοντας αρετή την ανάγκη, φαίνονται πλέον πρόθυμοι να δώσουν απόλυτη προτεραιότητα όχι μόνο στις αμυντικές δαπάνες για τον επανεξοπλισμό –ακόμη και με τη Γαλλία του Μακρόν να προσφέρεται να μοιραστεί την πυρηνική της ομπρέλα– αλλά και στη μεγαλύτερη οικονομική απορρύθμιση στο όνομα της ανταγωνιστικότητας, ανοίγοντας έτσι την πόρτα σε μια «ελευθεριακή»^[2] στροφή και από την κορυφή της Ε.Ε.^[3] Στην πορεία αυτή, φαίνεται επίσης προφανές ότι θα υπάρξουν συνέπειες για τη δημοκρατία, τις ανισότητες κάθε είδους και την υπερθέρμανση του πλανήτη, δημιουργώντας έτσι αυξημένη ανασφάλεια για το μέλλον στις εργαζόμενες τάξεις και την ενίσχυση των εσωτερικών τους διαιρέσεων.

Η δέσμευση για την ενίσχυση μιας πολεμικής οικονομίας δεν έχει καμία δικαιολογία, διότι, επιπλέον, όπως κατήγγειλε η Mariana Mortagua, «οι χώρες της ΕΕ διαθέτουν μαζί περισσότερο ενεργό προσωπικό από τις ΗΠΑ και τη Ρωσία και το άθροισμα των αμυντικών προϋπολογισμών τους είναι υψηλότερο από εκείνο της Ρωσίας και πιο κοντά σε εκείνο της Κίνας».^[4] Σε αυτό προστίθεται το γεγονός ότι, ενώ η ΕΕ έχει δείξει την προθυμία της να συνεχίσει να υποστηρίζει την Ουκρανία ενάντια στην άδικη εισβολή που υφίσταται από τη Ρωσία, η στάση αυτή έρχεται σε αντίθεση με τη σταθερή συνενοχή της με το αποικιοκρατικό κράτος του Ισραήλ στη γενοκτονία που διαπράττει εναντίον του παλαιστινιακού λαού και την απόρριψη του νόμιμου δικαιώματός του για αυτοδιάθεση. Επομένως, είναι τα γεωπολιτικά συμφέροντα στη μία και στην άλλη περίπτωση, και όχι η υπεράσπιση της δημοκρατίας έναντι του αυταρχισμού ή του αντιφιλελευθερισμού, που βρίσκονται πίσω από την πρακτική των διπλών προτύπων από την ΕΕ, όπως ορθά κατήγγειλε πρόσφατα ο ιστορικός Ilan Pappé^[5].Ούτε καν το εξωφρενικό σχέδιο που ανακοίνωσαν ο Τραμπ και ο Μασκ για τη μετατροπή της Γάζας σε «τουριστικό παράδεισο» δεν οδήγησε σε ομόφωνη καταδίκη από την ΕΕ.

Επομένως, δεν πρέπει να εξαπατηθούμε ξανά σχετικά με την εξιδανίκευση μιας Ευρώπης της ευημερίας και των δημοκρατικών αξιών, όταν κάθε μέρα που περνάει βλέπουμε την εξέλιξη των συστημικών κομμάτων και την προσαρμογή τους στην ακροδεξιά ατζέντα ως προς την ασφάλεια και τη ρατσιστική πολιτική τους, όπως βλέπουμε με τη μεταναστευτική τους πολιτική και με τον αυξανόμενο περιορισμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών.

Και η αριστερά;

Σε αυτό το γενικό πλαίσιο, η ευρωπαϊκή αριστερά αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις που απαιτούν περισσότερους λόγους από ό,τι στο παρελθόν για να αντιμετωπίσει τη συνεχιζόμενη αναδιαμόρφωση της παλιάς αυτοκρατορικής τάξης. Η απόρριψη των νέων ενδοϊμπεριαλιστικών συμφωνιών που προσπαθούν να εγκαθιδρύσουν ο Τραμπ και ο Πούτιν θα πρέπει να συνδεθεί με την αποφασιστική αντίθεση σε μια ΕΕ που το μόνο που επιδιώκει είναι να ανακόψει την παρακμή της ως ιμπεριαλιστικό μπλοκ διεκδικώντας μια καλύτερη θέση στη νέα αποικιοκρατική μοιρασιά.

Ακόμη και αν έχουμε επίγνωση της τεράστιας αδυναμίας της αντικαπιταλιστικής αριστεράς, είναι επείγον να ανακτήσουμε τη δύναμή μας εν μέσω των νέων αντιστάσεων που αναδύονται σε διάφορες χώρες για την υπεράσπιση και την επέκταση των δικαιωμάτων μας και των αντίρροπων δυνάμεών μας. Σε αυτή την πορεία, θα πρέπει να αρθρώσουμε ενωτικά κοινωνικοπολιτικά μέτωπα τόσο για τον κοινό αγώνα ενάντια στους διάφορους ιμπεριαλισμούς όσο και για να απαντήσουμε στην απειλή που αντιπροσωπεύουν οι αντιδραστικοί αυταρχισμοί που βρίσκονται σε άνοδο στις χώρες μας. Στόχους που θα πρέπει να συμβάλουν στην υπέρβαση του πλαισίου υποταγής στο μικρότερο κακό των διαφόρων εκδοχών του προοδευτικού νεοφιλελευθερισμού, αφού αυτές έχουν αποδείξει περίτρανα ότι έχουν αναπτύξει πολιτικές που δεν θίγουν στη ρίζα τους τους δομικούς παράγοντες που διευκόλυναν τη σημερινή αντιδραστική επιτάχυνση^[6].

Πρόκειται, επομένως, για την επαναδιατύπωση μιας διατομεακής, αντιηγεμονικής και οικοσοσιαλιστικής στρατηγικής, στενά συνδεδεμένης με τον αγώνα για τη διάλυση του ΝΑΤΟ και την αλληλεγγύη με όλους τους λαούς που δέχονται επίθεση για την υπεράσπιση του δικαιώματος να αποφασίζουν οι ίδιοι για το μέλλον τους, ενάντια σε κάθε παρέμβαση ή αποικιοκρατική αρπαγή των πόρων τους, είτε στη Γάζα είτε στην Ουκρανία. Με αυτή την έννοια, μπροστά στο ενδεχόμενο μιας ειρήνης στην Ουκρανία που θα συμφωνηθεί μεταξύ Τραμπ και Πούτιν, δεν πρέπει να σταματήσουμε να απαιτούμε –μαζί με την αντιστεκόμενη αριστερά στην Ουκρανία και την αντιπολεμική αντιπολίτευση στη Ρωσία– την άμεση απόσυρση των ρωσικών δυνάμεων από τα κατεχόμενα εδάφη, την άνευ όρων διαγραφή του χρέους που έχει συναφθεί από την αρχή του πολέμου (Toussaint, 2025) και την καθιέρωση ενός δίκαιου οικοκοινωνικού σχεδίου ανασυγκρότησης^[7].

Απέναντι σε κάθε είδους καμπισμό ή οπισθοχώρηση στο εθνικό κράτος, έχουμε μπροστά μας το διπλό και δύσκολο καθήκον να συνεχίσουμε να ποντάρουμε σε μια αποστρατιωτικοποιημένη Ευρώπη από τον Ατλαντικό μέχρι τα Ουράλια, στενά συνδεδεμένη με την αναζήτηση μιας παγκόσμιας και πολυδιάστατης ασφάλειας –αυτής που εμφανίστηκε ως υπαρξιακή ανάγκη κατά τη διάρκεια της προηγούμενης πανδημικής κρίσης– ενάντια σε αυτήν που κυριαρχεί σήμερα, μιλιταριστική προς τα έξω και τιμωρητική στο εσωτερικό των χωρών μας.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Jaime Pastor, «Hacia un nuevo (des)orden imperial», VientoSur, 1 Μαρτίου 2025, https://vientosur.info/hacia-un-nuevo-desorden-imperial/.

Jaime Pastor, “Trump’s New Imperial (Dis)order and the New Europe”, Europe Solidaire Sans Frontières, 1 Μαρτίου 2025, https://www.europe-solidaire.org/spip.php?article73798.

Αναφορές

Camargo, Laura (2024), Trumpismo discursivo. Origen y expansión del discurso de la ola reaccionaria global, Μαδρίτη: Verbum.

Forti, Steven (2024), Democracias en extinción, Μαδρίτη: Akal.

Godin, Romaric (2025), «Un capitalismo en crisis, depredador y autoritario», VientoSur, 1 Μαρτίου 2025, https://vientosur.info/un-capitalismo-en-crisis-depredador-y-autoritario/.

Louça, Francisco (2025), «¿Quién es el enemigo? La superoligarquía», VientoSur, 19 Φεβρουαρίου 2025, https://vientosur.info/quien-es-el-enemigo-la-superoligarquia/.

Toussaint, Eric (2025), «La deuda: un instrumento de presión y expolio en manos de los acreedores», VientoSur, 15 Φεβρουαρίου 2025, https://vientosur.info/la-deuda-un-instrumento-de-presion-y-expolio-en-manos-de-los-acreedores/.

Urbán, Miguel (2024), Trumpismos. Neoliberales y autoritarios, Βαρκελώνη: Verso.

Σημειώσεις

^[1] Arnaud Orain, «Es evidente que el “capitalismo de finitud” no necesita la democracia», SinPermiso, 6 Φεβρουαρίου 2025, https://www.sinpermiso.info/textos/es-evidente-que-el-capitalismo-de-finitud-no-necesita-la-democracia-entrevista-a-arnaud-orain.

^[2] [Σ.τ.Μ.:] Ως «Libertarians» («ελευθεριακοί») προσδιορίζονται οι οπαδοί της θεωρίας της ολοκληρωτικής αποδέσμευσης της οικονομίας από οποιαδήποτε κρατική ρύθμιση, του ρόλου του κράτους μόνο ως «νυχτοφύλακα» της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας, ή ακόμα και την εξάλειψη του κράτους προς όφελος των ιδιωτικά χρηματοδοτούμενων υπηρεσιών ασφαλείας, και κυρίως την κατάργηση όχι μόνο των νόμων προστασίας της εργασίας των λαϊκών δικαιωμάτων, αλλά και και του αστικού φιλελεύθερου πολιτικού συστήματος. Ο όρος «Libertarianism» μ’ αυτή τη σημασία χρησιμοποιείται κυρίως στις ΗΠΑ και σχετίζεται με διάφορες μορφές της άκρας δεξιάς.

^[3] Στην πραγματικότητα, αυτό συμβαίνει ήδη: Guillaume Duval, «Desregulación en lugar de deuda común: el “giro libertario” de la Comisión von der Leyen sobre el informe Draghi», elDC, 16 Φεβρουαρίου 2025, https://legrandcontinent.eu/es/2025/02/16/desregulacion-en-lugar-de-deuda-comun-el-giro-libertario-de-la-comision-von-der-leyen-sobre-el-informe-draghi/· και Ludovic Lamant et Jade Lindgaard, « UE : la Commission saborde son propre agenda vert », Mediapart, 26 Φεβρουαρίου 2025, https://www.mediapart.fr/journal/international/260225/ue-la-commission-saborde-son-propre-agenda-vert.

^[4] Mariana Mortágua, «Europa no se salvará cambiando el estado de bienestar por armas», SinPermiso, 22 Φεβρουαρίου 2025, https://www.sinpermiso.info/textos/europa-no-se-salvara-cambiando-el-estado-de-bienestar-por-armas.

^[5] Ilan Pappé, «Esta es la gran hipocresía europea: apoyar la resistencia de Ucrania mientras se tacha de terrorismo la resistencia de Palestina», elDiario.es, 25 Φεβρουαρίου 2025, https://www.eldiario.es/catalunya/ilan-pappe-historiador-israeli-hipocresia-apoyar-lucha-ucrania-tachar-terrorista-palestina_1_12078759.html.

^[6] Αυτό ισχύει και για τη σοσιαλφιλελεύθερη παραλλαγή, η οποία βρίσκεται σαφώς σε παρακμή, όπως είδαμε στις πρόσφατες εκλογές στη Γερμανία, όπου ανακοινώθηκε ένας νέος κυβερνητικός συνασπισμός με τη Χριστιανοδημοκρατία, ο οποίος θα μπορούσε να επιδεινώσει την κρίση της. Για την περίπτωση της Ισπανίας, σας παραπέμπω στο άρθρο μου: Jaime Pastor, «Con el cierre de filas en torno al líder no se para a la derecha», VientoSur, 7 Δεκεμβρίου 2024, https://vientosur.info/con-el-cierre-de-filas-en-torno-al-lider-no-se-para-a-la-derecha/.

^[7] Manuel Planelles, «La factura climática de la invasión de Ucrania asciende hasta los 250 millones de toneladas de gases de efecto invernadero», El País, 24 Φεβρουαρίου 2025, https://elpais.com/clima-y-medio-ambiente/2025-02-24/la-factura-climatica-de-la-invasion-de-ucrania-asciende-hasta-los-250-millones-de-toneladas-de-gases-de-efecto-invernadero.html.