Μέλη της Jewish Voice for Peace και του κινήματος If Not Now, δύο εβραϊκών ακτιβιστικών ομάδων, στη συγκέντρωση στις 18 Οκτωβρίου έξω από το Καπιτώλιο της Ουάσινγκτον, για να ζητήσουν κατάπαυση του πυρός στον πόλεμο του Ισραήλ εναντίον της Γάζας. [Alex Wong/Getty Images]

Το παρακάτω άρθρο είναι μια απάντηση στο άρθρο «Προς μια ανθρώπινη Αριστερά» του Joshua Leifer (Joshua Leifer, “Toward a Humane Left”, Dissent, 12 Οκτωβρίου 2023, https://www.dissentmagazine.org/online_articles/toward-a-humane-left/. Και η απάντηση του Leifer: Joshua Leifer, “A Reply to Gabriel Winant”, Dissent, 13 Οκτωβρίου 2023, https://www.dissentmagazine.org/online_articles/a-reply-to-gabriel-winant).

Gabriel Winant

Για το πένθος και την κρατική κυριαρχία

Ένας τρόπος κατανόησης του Ισραήλ που νομίζω ότι δεν θα πρέπει να είναι αμφισβητούμενος είναι να πούμε ότι είναι μια μηχανή μετατροπής της θλίψης σε εξουσία. Το σιωνιστικό όνειρο, που γεννήθηκε αρχικά μέσα από τις φλόγες των πογκρόμ και τις ρομαντικές εθνικιστικές φιλοδοξίες που ήταν τόσο συνηθισμένες στον 19ο αιώνα, έγινε πραγματικότητα μέσα στις στάχτες της Σοά [εβρ.: Ολοκαύτωμα], με το σύνθημα «ποτέ ξανά». Η ανάμνηση της φρικτής βίας που ασκήθηκε στους Εβραίους, όπως όλοι γνωρίζουμε, είναι κεντρικό στοιχείο για το τι σημαίνει Ισραήλ και τη νομιμότητα που κατέχει το κράτος – το ξίφος και η ασπίδα στα χέρια του εβραϊκού λαού ενάντια στην επανάληψη. Οποιοσδήποτε έχει περάσει χρόνο σε συναγωγές οπουδήποτε στον κόσμο, πόσο μάλλον αν έχει βρεθεί στο Ισραήλ για το Γιομ Χα Σοά [εβρ.: Ημέρα του Ολοκαυτώματος] ή έχει επισκεφθεί το Γιαντ Βασσέμ, μπορεί να αναγνωρίσει αυτή τη στενή σύνδεση μεταξύ πένθους και κρατικής κυριαρχίας.

Αυτό, αν το καλοσκεφτεί κανείς, είναι ένα αποτρόπαιο γεγονός. Διότι αυτό που σημαίνει είναι ότι δεν είναι δυνατόν να θρηνήσεις δημόσια μια ισραηλινή εβραϊκή ζωή που χάθηκε βίαια, χωρίς να δίνεις ιδεολογική συνδρομή στις IDF – είτε σου αρέσει είτε όχι. Πολλοί Ισραηλινοί που επιθυμούν την ειρήνη φυσικά φωνάζουν ότι οι αγαπημένοι τους δεν πρέπει να επιστρατεύονται νεκροί με αυτόν τον τρόπο. Όπως είπε η Νόι Κάτσμαν για τον αδελφό της Χαΐμ, ο οποίος σκοτώθηκε στην επίθεση της Χαμάς,

«Το πιο σημαντικό για μένα και για τον αδελφό μου είναι να μην χρησιμοποιηθεί ο θάνατός του για τη δολοφονία αθώων ανθρώπων. Και δυστυχώς, η κυβέρνησή μου χρησιμοποιεί κυνικά τον θάνατο ανθρώπων για να σκοτώσει απλώς – υπόσχονται ότι αυτό θα μας φέρει ασφάλεια, αλλά φυσικά δεν πρόκειται για ασφάλεια. Μας λένε πάντα ότι, αν σκοτώσουμε αρκετούς Παλαιστίνιους, θα είναι καλύτερα για εμάς. Αλλά φυσικά αυτό ποτέ δεν μας φέρνει ειρήνη και ποτέ δεν μας φέρνει καλύτερη ζωή, απλά φέρνει όλο και περισσότερο τρόμο και όλο και περισσότερους ανθρώπους που σκοτώνονται, όπως ο αδελφός μου. Και δεν θέλω να συμβεί τίποτα στους ανθρώπους στη Γάζα, όπως συνέβη στον αδελφό μου, και είμαι σίγουρη ότι ούτε αυτός θα ήθελε.»^[1]

Αλλά όπως παρατηρεί η Κάτσμαν, δεν εξαρτάται από αυτούς. Το κράτος θα κάνει –και ήδη κάνει– ό,τι κάνει με την εβραϊκή θλίψη: θα τη μετατρέψει σε βία. Για τον αυτουργό, οι άμεσες ψυχικές ικανοποιήσεις αυτού του χειρισμού είναι αρκετά εύκολο να κατανοηθούν, αν και το μακροπρόθεσμο κόστος αποδεικνύεται κάπως πιο περίπλοκο.

Είναι αυτό το πλαίσιο –η ήδη πολιτική θλίψη στον πυρήνα της σιωνιστικής περιπέτειας– που κάνει πολλούς αριστερούς να είναι τόσο επιφυλακτικοί στο να κλάψουν δημόσια για τα θύματα της Χαμάς. Είναι, θα μπορούσαμε να πούμε απαισιόδοξα, «προ-θρηνημένα» [“pre-grieved”]: δηλαδή, ένας μηχανισμός είναι ήδη σε λειτουργία για να πάρει τους θανάτους τους και να τους προσδώσει όχι ένα οποιοδήποτε νόημα, αλλά ειδικά το νόημα που βρίσκουν στις βόμβες που πέφτουν στη Γάζα. Η όρεξη για τις πιο γκροτέσκες εικόνες βίας εναντίον Ισραηλινών είναι τόσο αδηφάγα –οδηγώντας στην επανάληψη αμφίβολων ισχυρισμών για μαζικούς αποκεφαλισμούς και βιασμούς που μοιάζουν με αιματοβαμμένες λιβελογραφίες– επειδή ο μηχανισμός της κρατικής θλίψης λειτουργεί τόσο έντονα. Απαιτεί πρώτη ύλη. Η δύναμή του, με τη σειρά της, είναι τέτοια που οι πιο δυνατές διαφωνίες που καλούν αντιθέτως για ειρήνη και ανθρώπινο πένθος για όλους –όπως του Έρικ Λέβιτζ και του Τζόσουα Λάιφερ– ωστόσο, αντηχούν μόνο ως συναισθηματικά κλαψουρίσματα. Όποιο κι αν είναι το ευγενές και αξιοθαύμαστο περιεχόμενο τέτοιων ανθρωπιστικών προσπαθειών, η μορφή τους έχει ήδη διαμορφωθεί. Συμμετέχουν, πιθανότατα χωρίς πρόθεση, σε ένα νέο Κόκκινο Πανικό^[2] που ετοιμάζεται όχι εναντίον μεμονωμένων ανάλγητων υποστηρικτών της Χαμάς, αλλά εναντίον όλων όσοι υπερασπίζονται το δικαίωμα των Παλαιστινίων να ζουν, και να ζουν ως ίσοι.

Υπάρχει μια αδιαμφισβήτητη προσπάθεια να ωθηθεί η φιλοπαλαιστινιακή αριστερά, συμπεριλαμβανομένης της εβραϊκής φιλοπαλαιστινιακής αριστεράς, στο περιθώριο με όπλο τη θλίψη, με αποτέλεσμα θλιβερά κωμικές σκηνές όπως η άρνηση Γερμανών πολιτικών να μιλήσουν στον Μπέρνι Σάντερς, του οποίου η οικογένεια πέθανε στη Σοά, για να δείξουν τον δέοντα σεβασμό στον εβραϊκό θάνατο. Αυτή είναι η δύναμη της ισραηλινής μηχανής θλίψης: εξουσιοδοτεί τους Γερμανούς να λένε στους Εβραίους ότι θρηνούν λάθος. Αστειεύτηκα, στην είδηση για τον Σάντερς, ότι θα μπορούσα να φανταστώ έναν Γερμανό να με βάζει σε ένα βαγόνι για ζώα, κλαίγοντας για την ιδιαίτερη γερμανική ευθύνη να διασφαλιστεί ότι το Ολοκαύτωμα δεν θα επαναληφθεί ποτέ. Σε όλη την Ευρώπη, οι κυβερνήσεις προσπαθούν να καταπνίξουν κάθε διαδήλωση κατά της κατοχής, ενώ οι Αμερικανοί πολιτικοί συκοφαντούν μαζικά τους μουσουλμάνους και καλούν σε λογοκρισία κάθε ανοιχτό σύμμαχο της Παλαιστίνης. Η σημασία αυτού του γεγονότος είναι ότι, κατά τις πολλές ημέρες που περάσαμε συζητώντας για το αν η Αριστερά συμπεριφέρεται με αρκετή αξιοπρέπεια προς τα θύματα της Χαμάς, το Ισραήλ εξόπλισε τη μηχανή γενοκτονίας του – την οποία τώρα απελευθερώνει. Πιθανότατα κάποια στιγμή την επόμενη εβδομάδα, οι δυτικοί ηγέτες θα αρχίσουν να εκφράζουν ανησυχίες, οπότε θα είναι πια πολύ αργά. Η αφηρημένη αξιοπρέπεια είναι εντελώς διαφορετική από τα ερωτήματα που μας πιέζουν όταν εκατοντάδες χιλιάδες ακόμη παιδιά βρίσκονται κάτω από το στόχαστρο των βομβαρδιστικών.

Ταυτόχρονα, ο θάνατος των Παλαιστινίων είναι, ως γνωστόν, δημόσια ασήμαντος και ανάξιος μνήμης. Οι Ισραηλινοί πολιτικοί θα αντιδράσουν οργισμένα αν έστω ερωτηθούν για το θέμα των παλαιστινιακών απωλειών μεταξύ των αμάχων, οι οποίες ήδη ξεπερνούν κατά πολύ τις απώλειες κατά την αρχική επίθεση της Χαμάς – και είμαστε μόνο στην αρχή. Το κράτος δηλώνει ανοιχτά ότι δεν υπάρχουν αθώοι στη Γάζα, μια κοινωνία της οποίας ο μισός πληθυσμός είναι κάτω των δεκαοκτώ ετών. Σε όλο τον κόσμο, οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι ηγέτες αρνούνται επιδεικτικά να ασχοληθούν με οποιονδήποτε τρόπο με το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι το Ισραήλ διαπράττει εγκλήματα πολέμου στο φως της ημέρας, βιντεοσκοπημένα, κάθε ώρα.

Μια γενοκτονία των Παλαιστινίων φαίνεται να βρίσκεται σε εξέλιξη. Ξέρω ότι ο Λέβιτς και ο Λέιφερ δεν θα διαφωνούσαν με αυτή την εκτίμηση και ότι είναι καταρρακωμένοι για το γεγονός αυτό. Αλλά δεν είναι αρκετά καταρρακωμένοι ώστε να αρνηθούν να συμμετάσχουν στην ιδεολογική επιχείρηση του ισραηλινού κράτους, έστω και με ακούσιο και έμμεσο τρόπο. Το γνήσιο ανθρώπινο συναίσθημα ότι είναι δυνατόν να θρηνήσουμε εξίσου για όσους βρίσκονται και στις δύο πλευρές δεν είναι, δυστυχώς, αλήθεια. Η μία πλευρά έχει μια τεράστια μηχανή θρήνου, την καλύτερη στον κόσμο, σε λειτουργία, που τρέφεται με πτώματα και δάκρυα και τα μετατρέπει σε βόμβες. Η άλλη πλευρά διψάει για λύπη. «Σύντομα θα εξαντληθεί και το τελευταίο ίχνος ηλεκτρικού ρεύματος και σύνδεσης», έγραψε στο Twitter ο Παλαιστίνιος γιατρός Μπελάλ Αλνταμπούρ την Τετάρτη από τη Γάζα. «Αν πεθάνω, να θυμάστε ότι εγώ, εμείς, ήμασταν άτομα, άνθρωποι, είχαμε ονόματα, όνειρα και επιτεύγματα και το μόνο μας λάθος ήταν ότι μας κατέταξαν απλώς ως κατώτερους»^[3]. Η Γάζα συχνά αποκαλείται υπαίθρια φυλακή, αλλά επίσης, οι εικόνες από τις βομβαρδισμένες γειτονιές αποκαλύπτουν έναν τεράστιο μαζικό τάφο που δεν έχει επισημανθεί.

Η ισραηλινή κυβέρνηση δεν ενδιαφέρεται αν εσείς, ένα άτομο με αρχές, εκδηλώσετε την ίδια θλίψη για όλα τα θύματα: θα καταβροχθίσει τη θλίψη σας για τους Εβραίους και θα τη χρησιμοποιήσει για να δημιουργήσει περισσότερα θύματα Παλαιστινίων, ενώ η εξισορροπητική σας θλίψη για τους Παλαιστινίους θα παρασυρθεί από τον συνοδευτικό θόρυβο της βίας και της καταστολής. Η παρόρμηση, που επανειλημμένα αποκλήθηκε «ανθρωπιστική» την περασμένη εβδομάδα, να βρεθεί η ειρήνη αναγνωρίζοντας εξίσου τις απώλειες σε όλες τις πλευρές στηρίζεται σε μια φαντασίωση ότι το πένθος μπορεί να αποπολιτικοποιηθεί. Μακάρι να ήταν έτσι – αλλά αυτό θα ήταν το τέλος του Σιωνισμού, τελικά. Το πιο τραγικό είναι ότι το συναίσθημα εκείνων που θέλουν ειρήνη και δικαιοσύνη για όλους και το εκφράζουν με το να επιπλήττουν εκείνους στη Δύση που τους βλέπουν να αντιδρούν με ανεπαρκή θλίψη και υπερβολική πολιτικοποίηση, το μόνο που έχει κάνει είναι να δώσει ενίσχυση στη μηχανή προπαγάνδας που τώρα ζητά φανερά το αίμα των αθώων και τη σιωπή των αμφισβητιών.

Ποιος μπορεί να αρνηθεί τα δάκρυα για εκείνους που χάθηκαν βίαια; Παρ’ όλα αυτά, το πώς θα θρηνήσουμε, τι νόημα θα δώσουμε σε αυτά τα δάκρυα, είναι ένα σκληρό πολιτικό ερώτημα, είτε μας αρέσει είτε όχι. Και είναι ένα ερώτημα για το οποίο οι Ισραηλινοί θα μπορούσαν να βρουν τις απαντήσεις σε κοντινή απόσταση. Οι Παλαιστίνιοι ζουν εδώ και καιρό με τον φόβο ότι ο ισραηλινός στρατός θα βεβηλώσει τα σώματα των Παλαιστινίων που σκοτώνει, θάβοντάς τα σε «μη ανακοινώσιμες στρατιωτικές ζώνες χωρίς τη συγκατάθεση ή τη γνώση της οικογένειάς τους», όπως γράφει η ανθρωπολόγος Ράντα Μάι Ουάχμπε. «Οι Παλαιστίνιοι αποκαλούν αυτά τα νεκροταφεία μακάμπερ αλ-άρκαμ –τα νεκροταφεία των αριθμών– για το κοινό χαρακτηριστικό τους, ότι αντικαθιστούν την ταυτότητα κάθε πτώματος με έναν αριθμημένο δείκτη ως ανώνυμο αναγνωριστικό τους»^[4]. Το αποτέλεσμα είναι ένας διαρκής αγώνας που δεν συμβαίνει έξω αλλά μέσα στη διαδικασία του πένθους: Οι Παλαιστίνιοι έπρεπε να μάθουν όχι μόνο να θρηνούν κάθε απώλεια ξεχωριστά, αλλά και να μετατρέπουν τις ίδιες τις πράξεις της ταφής και του μνημόσυνου σε ευκαιρίες για να αψηφήσουν το κράτος κατοχής: θυμηθείτε τη βίαιη επίθεση του Ισραήλ στην κηδεία της δολοφονημένης δημοσιογράφου Σιρίν Αμπού Άκλεχ. Οι Ισραηλινοί, αν ακούσουν, θα μπορούσαν να μάθουν από αυτό. Είναι υψηλό το κατώφλι –και αυτή τη στιγμή, ίσως απίθανο– να φανταστούμε ότι κάθε σίβα [εβρ.: εβδομάδα πένθους] θα μπορούσε να γίνει μια ευκαιρία να αναθεματίσουμε το κράτος που έκανε τους Εβραίους, από όλους τους ανθρώπους, γενοκτόνους. Παρ’ όλα αυτά, είναι εκείνο που πρέπει να πετύχουμε εμείς οι Εβραίοι που θέλουμε να κρατήσουμε την πίστη στην πλήρη έννοια του «ποτέ ξανά».

Μετάφραση: elaliberta.gr

Gabriel Winant, “On Mourning and Statehood: A Response to Joshua Leifer”, Dissent, 13 Οκτωβρίου 2023, https://www.dissentmagazine.org/online_articles/a-response-to-joshua-leifer/.

Ο Gabriel Winant είναι επίκουρος καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και μέλος της συντακτικής επιτροπής του Dissent.

Σημειώσεις

^[1] Avner Gvaryahu, “The most important thing for me…”, Χ, 12 Οκτωβρίου 2023, https://twitter.com/Agvaryahu/status/1712565145212436575.

^[2] [Σ.τ.Μ.:] Ο όρος «Κόκκινος Πανικός» (Red Scare) είναι μια μορφή δημόσιας υστερίας που προκαλείται από τον φόβο της υποτιθέμενης ανόδου των αριστερών ιδεολογιών σε μια κοινωνία, ιδίως του κομμουνισμού. Χρησιμοποιείται συνήθως για δύο περιόδους στην ιστορία των ΗΠΑ: πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου για τον φόβο των ανώτερων τάξεων εξαιτίας της ανάπτυξης του εργατικού κινήματος και του πολιτικού ριζοσπαστισμού που ακολούθησε μετά τις επαναστάσεις στην Ευρώπη. Και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, από τον φόβο της υποτιθέμενης διείσδυσης και της υπονομευτικής δράσης κομμουνιστών (ντόπιων ή ξένων) που κορυφώθηκε κατά την περίοδο του Μακαρθισμού. Βλ. “Red Scare”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Red_Scare.

^[3] Belal Aldabbour, “Soon, the last sliver of electricity…”, Χ, 11 Οκτωβρίου 2023, https://twitter.com/Belalmd12/status/1712044964920664535.

^[4] Randa May Wahbe, “The politics of karameh: Palestinian burial rites under the gun”, Critique of Anthropology, τόμος 40, τεύχος 3, Σεπτέμβριος 2020, https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0308275X20929401?icid=int.sj-full-text.similar-articles.9.