Χάρης Παπαδόπουλος
Η κληρονομιά του Γκότσε Ντέλτσεφ
«Αντιλαμβάνομαι τον κόσμο ως ένα πεδίο πολιτιστικής -και μόνο- άμιλλας των λαών»
(Γκότσε Ντέλτσεφ)
Σαν σήμερα, στις 4 Μάη 1903, στο χωριό Μπάνιτσα (σήμερα Καρυές) του νομού Σερρών έπεσε νεκρός, σε μάχη με τον οθωμανικό στρατό, ένας εμβληματικός βαλκάνιος επαναστάτης. Ο Μακεδόνας σοσιαλιστής Γκότσε Ντέλτσεφ. Ήταν μόλις 31 ετών, όταν έχασε τη ζωή του.
Όμως, ο Γκότσε Ντέλτσεφ είχε προλάβει να αφήσει πίσω του μια δυνατή επαναστατική παράδοση. Και μια οργάνωση με σοσιαλιστικές επιρροές που θα ξεσήκωνε, σε τρεις μόλις μήνες από τον θάνατό του, την επανάσταση του Ίλιντεν, που συντάραξε την οθωμανική Μακεδονία.
Το Ίλιντεν, δηλαδή η γιορτή του προφήτη Ηλία τη χρονιά του 1903, ήταν ένας κοινωνικός ξεσηκωμός των Μακεδόνων χωρικών, που στράφηκαν ενάντια στην οθωμανική κατοχή, όπως και ενάντια στους μπέηδες αλλά και τους χριστιανούς γαιοκτήμονες. Στη διάρκεια του Ίλιντεν ιδρύθηκε η ολιγοήμερη δημοκρατία του Κρούσεβο. Η επανάσταση αυτή κόστισε χιλιάδες νεκρούς από τον οθωμανικό στρατό, ο οποίος στάλθηκε να την καταστείλει. Και αποτελεί τη γενεσιουργό στιγμή του Μακεδονικού έθνους στην Ιστορία.
«Τότε οι νεκροί πεθαίνουνε, όταν τους λησμονάνε» – (Κώστας Ουράνης)
Σήμερα, στην Ελλάδα του 21ου αιώνα, το όνομα του Γκότσε Ντέλτσεφ είναι σχεδόν άγνωστο. Και παντελώς άγνωστοι είναι οι στενοί του συνεργάτες στην Επαναστατική Μακεδονική Εσωτερική Οργάνωση (ΕΜΕΟ). Οι Ντάμε Γκρούεφ, Γκόρτσε Πετρώφ και Μπόρις Σαράφωφ. Και όμως, επρόκειτο για επαναστάτες μεγέθους τουλάχιστον των τριών ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας, του Ξάνθου, Τσακάλωφ και Σκουφά.
Ενώ ο ίδιος ο Γκότσε Ντέλτσεφ, κατά τη γνώμη μας, ανέρχεται στο επίπεδο του οραματιστή Ρήγα Φεραίου. Αν και σε επίπεδο οργανωτικού -και στρατιωτικού- ταλέντου, ο Γκότσε Ντέλτσεφ υπήρξε άφταστα ανώτερος του Ρήγα.
Παρόλο που στη σημερινή Βόρεια Ελλάδα ζει ακόμη ένας πληθυσμός πολλών δεκάδων χιλιάδων εθνικά Μακεδόνων, οι άνθρωποι αυτοί δεν αναγνωρίζονται ως εθνική μειονότητα από το ελληνικό κράτος και δεν έχουν δικαίωμα να μαθαίνουν στο σχολείο για τους εθνικούς τους ήρωες. Και φυσικά δεν διδάσκονται καν τη γλώσσα τους. Και καταδικάζονται να σβήσουν σιγά-σιγά, ως ιστορική παράδοση και κουλτούρα, στη λήθη και την εξαναγκαστική αφομοίωση.
«Εδώ ‘ναι η στάχτη ενός λαού, που ήταν αιώνια φλόγα» (Κώστας Βάρναλης)
Αντίθετα στα δύο βόρεια γειτονικά κράτη, τη Δημοκρατία της Μακεδονίας και τη Βουλγαρία, ο Γκότσε Ντέλτσεφ τιμάται και δοξάζεται ως μεγάλος εθνικός ήρωας. Πόλεις και βουνοκορφές έχουν πάρει το όνομά του και παντού βρίσκονται αδριάντες του.
Είναι όμως τεράστια η διαστρέβλωση που επιχειρείται γύρω από το πρόσωπό του ιδρυτή της ΕΜΕΟ και τον αγώνα του. Τόσο, που αισθάνεσαι κάποιες στιγμές πως η κουρτίνα σιωπής, που ρίχνει πάνω στον νεκρό σοσιαλιστή επαναστάτη το ελληνικό κράτος, είναι μια κάπως καλύτερη μεταχείριση σε σχέση με τη σπέκουλα που επιχειρούν οι επίγονοι που ορκίζονται στο όνομά του.
Η Βουλγαρία, ενώ τιμά υποτίθεται τον Γκότσε Ντέλτσεφ, τον παρουσιάζει ως ήρωα του αγώνα για τη Μεγάλη Βουλγαρία.
Ταυτόχρονα, κάθε φορά που η βουλγαρική κυβέρνηση επιτίθεται στη Δημοκρατία της Μακεδονίας κατηγορώντας την για «σφετερισμό» του ονόματος του Ντέλτσεφ, δεν παραλείπει να χρησιμοποιήσει αυτές τις ευκαιρίες για έξαλλη αντικομμουνιστική προπαγάνδα.
Η αφορμή γι’ αυτό: το ότι η φιλοσοβιετική μεταπολεμική κυβέρνηση της Βουλγαρίας παρέδωσε τον Οκτώβρη του 1946 τα οστά του Γκότσε Ντέλτσεφ στη Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας για να ταφούν οριστικά στην πόλη των Σκοπίων. Πράγμα που η σημερινή βουλγαρική κυβέρνηση το παρουσιάζει ως «ύψιστη αντεθνική ενέργεια των κομμουνιστών».
Όμως ο Γκότσε Ντέλτσεφ κάθε άλλο παρά ήταν στρατευμένος στην υπόθεση της Μεγάλης Βουλγαρίας. Ο ίδιος είχε προσδιοριστεί σε κάποια κείμενά του ως Βούλγαρος. Αλλά το έκανε μόνο και μόνο για δηλώσει πως είναι φανατικός αντίπαλος της βουλγαρικής μοναρχίας και εχθρός κάθε σωβινισμού.
Ο Γκότσε Ντέλτσεφ ήρθε σε σκληρή αντιπαράθεση με το βουλγαρικό κομιτάτο, τους βερχοβιστές, αντιπαράθεση που μετά τον θάνατό του έφτασε να καταλήξει ακόμη και σε ένοπλες αντιπαραθέσεις ανάμεσα στους -σοσιαλιστικών επιρροών- επαναστάτες της ΕΜΕΟ με τους εντεταλμένους στρατιωτικούς της Βουλγαρίας, που επιχειρούσαν πρόωρες εξεγερτικές κινήσεις στη Μακεδονία, για να κατοχυρώσουν την περιοχή ως διεκδικήσιμη περιοχή για το βουλγαρικό βασίλειο.
Αν όμως η οικειοποίηση του Ντέλτσεφ από το βουλγαρικό κράτος δείχνει χοντροκομμένη και ανόητη, η αντίστοιχη επιχείρηση της ηγεσίας του μακεδονικού κράτους ξεπερνά κάθε όριο ευτέλειας.
Στις 5 Φλεβάρη φέτος, στην επέτειο της γέννησης του Γκότσε Ντέλτσεφ, ο –υποτίθεται- σοσιαλιστής Ζόραν Ζάεφ, πρωθυπουργός της χώρας, δήλωσε ανερυθρίαστα:
«Είμαι πεπεισμένος ότι ο Ντέλτσεφ και οι επαναστάτες εκείνης της περιόδου είναι περήφανοι για το επίτευγμά μας σήμερα, που κάναμε τη χώρα μας μέλος του ΝΑΤΟ και που επιταχύνουμε την πρόσκληση για έναρξη διαπραγματεύσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση».
Ο επαναστάτης που πάλευε για την ενότητα των καταπιεσμένων όλων των εθνών ενάντια στους δυνάστες τους, θα ήταν, τάχα, σήμερα περήφανος για τον σημερινό επικεφαλής της μακεδονικής κυβέρνησης και καρπαζοεισπράκτορα των ιμπεριαλιστών επειδή κατάφερε την ένταξη της Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε.!
Και όμως, ο Γκότσε Ντέλτσεφ, λες και ήθελε να προλάβει τη σπέκουλα των επιγόνων του, είχε γράψει, πριν τον θάνατό του:
«Σύντροφοι, δεν βλέπετε ότι τώρα δεν είμαστε σκλάβοι του Οθωμανικού κράτους που καταρρέει, αλλά είμαστε σκλάβοι των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης, με τις οποίες η Τουρκία υπέγραψε πλήρη συνθηκολόγηση στο Βερολίνο;».
Αυτή η μεταχείριση της μνήμης του Γκότσε Ντέλτσεφ μάς θυμίζει μια αποφθεγματική αναφορά του Λένιν. Πρόκειται για τις πρώτες φράσεις του βιβλίου του «Κράτος και Επανάσταση»:
«Όσο βρίσκονται στη ζωή, οι μεγάλοι επαναστάτες αντιμετωπίζονται από τις καταπιέστριες τάξεις με διαρκείς διώξεις, άγρια κακοποίηση της διδασκαλίας τους, με λυσσαλέο μίσος και αδίστακτες εκστρατείες ψεύδους και συκοφαντίας.
Μετά τον θάνατό τους, γίνονται προσπάθειες μετατροπής τους σε ανώδυνα εικονίσματα, ώστε το όνομά τους να περιβληθεί με κάποιο φωτοστέφανο για παρηγοριά των καταπιεζόμενων τάξεων.
Στόχος είναι η εξαπάτηση των μαζών και ταυτόχρονα ο ευνουχισμός της ουσίας του επαναστατικού κηρύγματος, η άμβλυνση της επαναστατικής αιχμής του και ο εκχυδαϊσμός του».
Η μνήμη του Γκότσε Ντέλτσεφ δεν ξέφυγε από τον κανόνα που περιγράφει ο Λένιν. Αλλά και ο ίδιος ο Λένιν μετά θάνατον υπήρξε το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα παραχάραξης της επαναστατικής του παρακαταθήκης από τη σταλινική γραφειοκρατία.
«Το παρελθόν είναι πρόλογος» – (Σαίξπηρ)
Η Ιστορία, παρά τα όσα διδαχτήκαμε στα σχολεία, δεν είναι απομνημόνευση ημερομηνιών βασιλικών δυναστειών και σκληρών μαχών του παρελθόντος. Η Ιστορία είναι στην πραγματικότητα μια θετική και ακριβής επιστήμη: Σου διδάσκει το πώς εξελίχθηκε η ανθρωπότητα ως τα σήμερα και σου εμπεδώνει, αν τη μελετήσεις σωστά, βασικές γνώσεις για το πώς μπορεί να προχωρήσει η κοινωνική αλλαγή. Γι’ αυτό και ο κορυφαίος θεωρητικός της φιλοσοφίας της Ιστορίας είναι ο Καρλ Μαρξ, ο δημιουργός της θεωρίας του ιστορικού υλισμού, της υλιστικής αντίληψης της Ιστορίας.
Η Ιστορία είναι μνήμη, συμπεράσματα και κριτήρια. Και τα συμπεράσματα και τα κριτήρια είναι όπλα για την καθεμιά και τον καθένα, που θέλει να αλλάξει τον κόσμο.
Η μνήμη είναι η απαραίτητη αρχή για να ξεκινήσεις τη μελέτη: Και η μνήμη της ύπαρξης των μεγάλων επαναστατών του παρελθόντος είναι η αφετηρία για μας:
Η μνήμη του Σπάρτακου, που ξεσήκωσε τους σκλάβους της Ρώμης. Του σεΐχη Μπεντρεντίν, που ενέπνευσε τους χριστιανούς και μουσουλμάνους τον 14ο αιώνα σε Μικρά Ασία και Αιγαίο να ξεσηκωθούν για ισότητα.
Η μνήμη του Τόμας Μύντσερ και του πολέμου των χωρικών στη Γερμανία στα χρόνια της Μεταρρύθμισης.
Η μνήμη της Παρισινής Κομμούνας το 1871 αλλά και της μεγάλης προλεταριακής ρώσικης επανάστασης του 1917.
Η μνήμη των απειράριθμων δολοφονημένων μπολσεβίκων από τη σταλινική γραφειοκρατία στα χρόνια των Δικών της Μόσχας.
Και ο Γκότσε Ντέλτσεφ και οι επαναστάτες του είναι απαραίτητος κρίκος της ιστορικής μνήμης για κάθε μαχήτρια και μαχητή της κοινωνικής αλλαγής στα Βαλκάνια. Ο Γκότσε Ντέλτσεφ ήταν ολοκληρωτικά δικός μας σύντροφος.
«Μια αστραπή η ζωή μας. Μα προλαβαίνουμε» – (Νίκος Καζαντζάκης)
Γεννήθηκε στο Κιλκίς τον Φλεβάρη του 1872. Ήδη, νεαρός μαθητής στον τόπο καταγωγής του, είχε γνωριστεί και ενθουσιαστεί με τη σοσιαλιστική φιλολογία. Αργότερα συνεχίζει τις σπουδές στο Βουλγαρικό Σχολείο στη Θεσσαλονίκη, όπου προμηθεύεται και διανέμει σοσιαλιστικά έντυπα. Ταυτόχρονα ιδρύει μαζί με τους συμμαθητές του Ντάμε Γκρούεφ, Γκόρτσε Πετρώφ και Μπόρις Σαράφωφ μια μυστική επαναστατική ομάδα. Πρόκειται για τη μελλοντική ηγετική ομάδα της ΕΜΕΟ.
Ο Γκότσε Ντέλτσεφ θα φύγει από τη Θεσσαλονίκη στα 19 του χρόνια για να σπουδάσει στρατιωτικός στη Σόφια. Αλλά αμέσως νιώθει αηδιασμένος από το ασφυκτικό πολιτικό κλίμα στη Βουλγαρία και τον εθνικισμό. Ένα μόλις μήνα πριν από την αποφοίτησή του ο Γκότσε Ντέλτσεφ θα αποβληθεί δια παντός από τη Στρατιωτική Ακαδημία ‘Βασίλ Λέφσκι’: οι αρχές της Σχολής είχαν ανακαλύψει πως ο ανήσυχος σπουδαστής είχε ήδη ιδρύσει έναν ακόμη σοσιαλιστικό όμιλο, παράνομο φυσικά.
Ο απόβλητος σπουδαστής θα περάσει δύο χρόνια ως δάσκαλος σε διάφορες πόλεις, βρίσκοντας ευκαιρία να επανασυνδεθεί με τους παλιούς συντρόφους του από το Βουλγαρικό Σχολείο της Θεσσαλονίκης. Ένας από αυτούς, ο Ντάμε Γκρούεφ, έχει ήδη δημιουργήσει μια επαναστατική οργάνωση στο βιλαέτι της Αδριανούπολης που επεκτείνεται και προς τη Μακεδονία. Ο Γκότσε Ντέλτσεφ προσχωρεί στην οργάνωση και σύντομα θα εξελιχθεί σε βασικό ηγέτη της.
Ο Ντέλτσεφ είναι ήδη πια 24 χρονών. Εγκαταλείπει τη διδασκαλία σε σχολεία και από δω και μπρος, ως το τέλος της σύντομης ζωής του, θα διαβιεί ως επαγγελματίας επαναστάτης. Είναι η χρονιά του 1896 και ο Ντέλτσεφ ξεκινά να ταξιδεύει συνέχεια, να οργανώνει πυρήνες και ένοπλες ομάδες στα χωριά της Μακεδονίας. Επιδιώκει να εξασφαλίσει όπλα για τις επαναστατικές ομάδες αγοράζοντάς τα από λαθρέμπορους, αλλά και από λάφυρα επιθέσεων σε οθωμανικούς στόχους. Ταυτόχρονα, μαζί με τον Ντάμε Γκρούεφ, συντάσσουν τα πολιτικά μανιφέστα της νέας οργάνωσης. Έδρα -παράνομη φυσικά- της νεοϊδρυθείσας ΕΜΕΟ η Θεσσαλονίκη.
Όσο μεγαλώνει η οργάνωσή του Γκότσε Ντέλτσεφ, τόσο αυξάνεται και η εχθρότητα των αρχόντων της Βουλγαρίας απέναντι σε αυτό το ανεξέλεγκτο κίνημα. Παρόλα αυτά ο Ντέλτσεφ θα εξασφαλίσει μια σχετική επάρκεια οπλισμού οργανώνοντας ένα μυστικό εργοστάσιο όπλων, βομβών και πυρομαχικών της Οργάνωσης σε ένα βουλγαρικό χωριό. Από εκεί τα πολεμοφόδια θα έρχονται μέσα στην Οθωμανική Μακεδονία με ευφάνταστους τρόπους, αλλά σε σταθερή ροή.
Τόσο τα περισσότερα στελέχη της ΕΜΕΟ, όσο και οι βερχοβιστές, τρομοκράτες εντεταλμένοι του βασιλιά της Βουλγαρίας, πιέζουν για μια βιαστική εξεγερτική απόπειρα στη Μακεδονία. Ο Γκότσε Ντέλτσεφ διαφωνεί, ελίσσεται, επιχειρηματολογεί για το πρόωρο της εξέγερσης. Αλλά στο τέλος υποτάσσεται στη ροή των πραγμάτων, αφού πρώτα καταφέρνει να μεταθέσει το επαναστατικό ξέσπασμα από τον Μάη του 1903 για τον Αύγουστο. Ταυτόχρονα οργώνει τη Μακεδονία για να προετοιμάσει όσο γίνεται καλύτερα την επικείμενη μετωπική σύγκρουση.
Αυτό που προσπαθεί να πετύχει ο Ντέλτσεφ είναι οργανωθεί η μαζική συμμετοχή των αγροτών στη στήριξη των αντάρτικων ομάδων και στη δράση τους. Αυτή η τακτική θα εφαρμοστεί με επιτυχία λίγες δεκαετίες μετά από τον ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ στην Ελλάδα και από τον αντάρτικο στρατό του Τίτο στη Γιουγκοσλαβία.
Λίγο πριν σκοτωθεί, ο Γκότσε Ντέλτσεφ είχε μόλις επιστρέψει από την ανατίναξη της γέφυρας στον ποταμό Αγγίτη κοντά στο Παγγαίο και κατευθυνόταν στο βουνό Σλαβιάνκα (Όρβηλος) για να συναντήσει τους επικεφαλής της ΕΜΕΟ στις Σέρρες.
Άλλα δύο από τα αδέλφια του, ο Μίλαν Ντέλτσεφ και ο Μήτσο Ντέλτσεφ θα πέσουν νεκροί στις μάχες της ΕΜΕΟ με τα οθωμανικά στρατεύματα αυτά τα χρόνια.
Αυτός ήταν, σε μια πολύ σύντομη και φτωχή σκιαγράφηση, ο σοσιαλιστής ηγέτης Γκότσε Ντέλτσεφ. Αυτόν επιχειρεί το ελληνικό κράτος να θάψει στη λήψη. Αυτόν πασχίζουν οι θλιβεροί επίγονοι σε Βουλγαρία και Δημοκρατία της Μακεδονίας να τον χρησιμοποιήσουν ως άγιο και αβλαβές εικόνισμα. Αλλά οι επαναστάτες και επαναστάτριες είναι κομμάτι της δικιάς μας παράδοσης. Όχι των εθνικών μύθων και των κρατικών σωβινισμών.
Η αναφορά στον Γκότσε Ντέλτσεφ και στην επανάσταση του Ίλιντεν δεν είναι αλυτρωτισμός. Ο Γκότσε Ντέλτσεφ και η μακεδονική επαναστατική παράδοση είναι και δικιά μας ιστορία. Είναι κομμάτι της διεθνιστικής μας στράτευσης και περηφάνιας. Προαναγγελία της Κόκκινης Βαλκανικής Ομοσπονδίας, που μια μέρα θα αντικαταστήσει τα σύνορα-πληγές στο κορμί των Βαλκανίων.
Η Κόκκινη, 3 Μαΐου 2020.
