Davide Abbatescianni

Η ταινία «Σιωπηλή πόλη»: Η απελπισμένη αναζήτηση μιας μητέρας για το γιο της

Με δυνατές ερμηνείες και μινιμαλιστικό σκηνικό, η τρίτη μεγάλου μήκους ταινία του Ιρανού σεναριογράφου και σκηνοθέτη Ahmad Bahrami σκιαγραφεί το πορτρέτο μιας χαμένης γυναίκας, ξεδιπλώνοντας ένα ολόκληρο σύμπαν απελπισίας και παραίτησης.

«Πόσο μακριά θα φτάσει;» Αυτό είναι το κύριο ερώτημα που μπορεί να θέσουν οι θεατές βλέποντας σε δράση την απελπισμένη πρωταγωνίστρια της τρίτης μεγάλου μήκους ταινίας του Αχμάντ Μπαχραμί.

Με τίτλο Σιωπηλή πόλη και παγκόσμια πρεμιέρα στο διεθνές διαγωνιστικό τμήμα του φετινού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Μαύρες Νύχτες του Ταλίν (11-27 Νοεμβρίου)^[1], η ταινία έχει πολλά κοινά σημεία με την προηγούμενη προσπάθεια του σκηνοθέτη με καταγωγή από το Σαχριάρ, Σιωπηλός κάμπος^[2], ιδίως όσον αφορά την αισθητική και τη σκηνοθεσία της.

Ωστόσο, η Σιωπηλή πόλη αποτελεί μια εντελώς νέα εμπειρία θέασης. Το ενδιαφέρον σενάριο δείχνει την πρωταγωνίστριά μας, μια σαραντάρα γυναίκα ονόματι Μπεμανί (την υποδύεται η Μπαράν Κοσαρί), η οποία επισκέπτεται ένα απομακρυσμένο εργαστήριο διάλυσης αυτοκινήτων.

Από την πρώτη συζήτηση που έχει με έναν φρουρό που στέκεται στην είσοδο του χώρου, συνειδητοποιούμε ότι έχει περάσει δέκα χρόνια στη φυλακή μετά τη δολοφονία του συζύγου της.

Αποφυλακισμένη προσωρινά, η γυναίκα αρχίζει να αναζητά τον γιο της, ο οποίος φέρεται να δόθηκε στην οικογένεια του συζύγου της. Ο κουνιάδος της Μπεμανί, ο Εμπί (ο Άλι Μπαγερί, ο οποίος εμφανίστηκε και στην ταινία Σιωπηλός κάμπος), εργάζεται εκεί και η γυναίκα ανακαλύπτει ότι ο συγκεκριμένος άνδρας πούλησε το παιδί σε μια πλούσια οικογένεια.

Συνειδητοποιούμε επίσης ότι οι δυο τους διατηρούσαν κάποιου είδους συναισθηματική σχέση τη στιγμή της δολοφονίας και ότι αυτό ώθησε τα αδέλφια του Εμπί να πιστέψουν ότι ήταν συνεργός της Μπεμανί.

Από αυτή τη στιγμή και μετά, οι θεατές θα παρακολουθήσουν τις ατελείωτες προσπάθειες της Μπεμανί να αναζητήσει την αλήθεια και να βρει τον γιο της. Οι ενέργειές της θα την αναγκάσουν να αμφισβητήσει το νόημα της ίδιας της ύπαρξής της μαζί με την ηθική της στάση πολύ περισσότερο από όσο θα περίμενε ποτέ.

Καθώς η πλοκή εξελίσσεται, η ντροπή, η κακοποίηση και η μετάνοια θα αποτελέσουν επίσης εξέχοντα θέματα τα οποία όλοι οι χαρακτήρες θα καταλήξουν να αντιμετωπίσουν.

Από άποψη ύφους, η σκηνοθεσία του Μπαχραμί είναι ελεγχόμενη και με αργούς ρυθμούς, αλλά και ικανή να δημιουργήσει μια εξαιρετικά τεταμένη, ζοφερή ατμόσφαιρα.

Γενικά, αισθανόμαστε ότι ο Μπαχραμί πήρε τα καλύτερα στοιχεία της σύγχρονης σκηνοθεσίας και δραματουργίας, χωρίς να ξεχνά τη σημασία ορισμένων καλοδουλεμένων τεχνικών και μηχανισμών πλοκής.

Πιο συγκεκριμένα, οι θεατές μπορούν να εκτιμήσουν τον μοντερνισμό των στεγνών διαλόγων του έργου και τις διακριτικές ερμηνείες των ηθοποιών, αλλά και να αισθανθούν άνετα με τη χωροχρονική γραμμικότητα της πλοκής, τη σαφήνεια των συγκρούσεων των χαρακτήρων (είναι αξιέπαινο ότι αυτές δεν αναπτύσσονται υπερβολικά προβλέψιμα και καταφέρνουν να μας κρατήσουν καθηλωμένους) και την παρουσία κάποιων εργαλείων της παλιάς σχολής, όπως ένα παράξενο «όπλο του Τσέχωφ»^[3] και ο γενικός χρυσός κανόνας «δείξε, μην πεις» που εφαρμόζεται σε όλη τη διάρκεια.

Ο σεναριογράφος-σκηνοθέτης αναθέτει στον διευθυντή φωτογραφίας Μασούντ Αμινί Τιρανί (Σιωπηλός κάμπος και Το σύννεφο έφερε βροχή του Ματζίντ Μπαρζεγκάρ^[4]) να γυρίσει την ταινία εξ ολοκλήρου σε ασπρόμαυρο, επιλέγοντας το μέγεθος 4:3.

Η ασπρόμαυρη κινηματογράφηση ενισχύει την αντιληπτή συναισθηματική απόσταση μεταξύ των χαρακτήρων και των θεατών, μετατρέποντάς τους σταδιακά σε ένα είδος αρχέτυπου και ταιριάζει καλά με τη μινιμαλιστική σκηνοθετική προσέγγιση που υιοθετείται καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας. Από την άλλη πλευρά, η επιλογή της χρήσης του σχήµατος 4:3 είναι ίσως λιγότερο αξιοσηµείωτη.

Ενώ σε ορισμένες σκηνές ένα τέτοιο σχήμα μας δίνει την εντύπωση ότι οι χαρακτήρες είναι κάπως «φυλακισμένοι» και καταπιεσμένοι, σε κάποιες άλλες απλώς συρρικνώνει τον χώρο, ακόμη και όταν στην πραγματικότητα χρειάζεται περισσότερος. Αυτό συμβαίνει ιδίως με τα μακρινά πλάνα που απεικονίζουν το έρημο τοπίο του συνεργείου ή κάθε φορά που ένας χαρακτήρας εισέρχεται στο κάδρο ή αλληλεπιδρά με κάποιο από τα σκηνικά.

Επιπλέον, ο Μπαχραμί αναθέτει στον μουσικό του Φοάντ Γαχρεμανί (Σιωπηλή πόλη) να προσφέρει μια αγωνιώδη μουσική επένδυση, η οποία όμως παραμένει καλοδοσμένη και ποτέ υπερβολική. Ειδικότερα, οι τρανταχτές, καταιγιστικές νότες του ακορντεόν του Γαχρεμανί καταφέρνουν να αποδώσουν ένα ευρύ φάσμα ανησυχητικών συναισθημάτων, καθώς και να μεταφέρουν αποτελεσματικά τα συναισθήματα της ανικανότητας και της απελπισίας.

Το κλείσιμο του κύκλου της αφήγησης έρχεται την κατάλληλη στιγμή.

Σε αυτό, το ηχοτοπίο παίζει σημαντικό ρόλο, αναδεικνύοντας το πάθος της μοίρας της γυναίκας. Συνολικά, ο Μπαχραμί χαρίζει στους θεατές μια συναρπαστική –και πολύ βίαιη– εικόνα, στην οποία δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια για έλεος και κατανόηση, αλλά υπάρχουν πολλά να ανακαλύψει κανείς για την ανθρώπινη φύση και τις πιο σκοτεινές πτυχές της.

Όπως συμβαίνει με πολλές σημαντικές ταινίες, μας λέει ότι η υπόθεση είναι παγκόσμιας σημασίας, με τη δυνατότητα να κερδίσει τις καρδιές ενός πολύ μεγάλου κοινού. Στις σημειώσεις του για το φεστιβάλ, ο Μίχελ Μόελμαν, ένας από τους υπεύθυνους προγραμματισμού της εσθονικής συνάντησης, επισημαίνει πως ο Ιρανός σκηνοθέτης, με αυτή την συναρπαστική τρίτη ταινία του, «ξεχωρίζει ως δημιουργός με ιδιαίτερο στυλ». Και έχει απόλυτο δίκιο.

Θα είχε ενδιαφέρον, ωστόσο, να δούμε με πιο τρόπο το μοναδικό άγγιγμα του Μπαχραμί θα επηρεάσει τα μελλοντικά του έργα, ίσως μέσα σε ένα εντελώς διαφορετικό σκηνικό ή αντιμετωπίζοντας ένα νέο κινηματογραφικό είδος.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Davide Abbatescianni, “The Wastetown: A mother’s desperate search for her son”, The New Arab, 9 Δεκεμβρίου 2022, https://www.newarab.com/features/wastetown-mothers-desperate-search-her-son.

Ο Davide Abbatescianni είναι Ιταλός κριτικός κινηματογράφου και δημοσιογράφος που ζει στη Ρώμη.

Σημειώσεις

 ^[1] [Σ.τ.Μ.:] Στα περσικά: Σάχρε Χαμούς / شهر خاموش. Στα αγγλικά, The Wastetown. Βλ.: IMDb, https://www.imdb.com/title/tt22889064/?ref_=nm_knf_t_2.

^[2] [Σ.τ.Μ.:] Σιωπηλός κάμπος‎, του 2020. Στα περσικά: Ντάστε χαμούς / دشت خاموش. Στα αγγλικά αποδόθηκε ως The Wasteland. Στα ελληνικά έχει αποδοθεί και ως Έρημη χώρα. Βλ. “The Wasteland (2020 film)”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/The_Wasteland_(2020_film). Και «Έρημη χώρα», IMDb, https://www.imdb.com/title/tt12792588/?ref_=nm_knf_t_1. Άλλες ταινίες του είναι: Το καταφύγιο (Πανάχ / پناه), 2017. IMDb, https://www.imdb.com/title/tt7365234/plotsummary?ref_=tt_ov_pl. Το μοσχάρι (στα περσικά: Γκοσαλέ / گوساله. Στα αγγλικά The calf). IMDb, https://www.imdb.com/title/tt23985812/?ref_=nm_knf_t_4.

^[3] [Σ.τ.Μ.:] Το όπλο του Τσέχωφ είναι μια αφηγηματική αρχή που ορίζει ότι κάθε στοιχείο μιας ιστορίας πρέπει να είναι απαραίτητο και ότι τα άσχετα στοιχεία πρέπει να αφαιρούνται. Ας υποθέσουμε ότι ένας συγγραφέας έχει ένα όπλο σε μια ιστορία. Αν ο συγγραφέας το έχει, πρέπει να υπάρχει λόγος γι’ αυτό, όπως για παράδειγμα να πυροβολήσει κάποια στιγμή αργότερα στην πλοκή. Όλα τα στοιχεία πρέπει τελικά να εμφανιστούν σε κάποιο σημείο της ιστορίας. Η αρχή αυτή έχει καταγραφεί σε επιστολές του Άντον Τσέχωφ αρκετές φορές, με κάποιες παραλλαγές. Ήταν συμβουλή για νέους θεατρικούς συγγραφείς. “Chekhov’s gun”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Chekhov%27s_gun.

^[4] [Σ.τ.Μ.:] Στα περσικά: Αμπρ μπαρανάς γκερεφτέχ / ابر بارانش گرفته. Στα αγγλικά: The Rain Falls Where It Will. Βλ. “The Rain Falls Where It Will”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/The_Rain_Falls_Where_It_Will.