Pierre Rousset
Μιανμάρ, το φλεγόμενο μέτωπο της Ανατολικής Ασίας: το ιστορικό της σημερινής κρίσης
Η Ανατολική Ασία αποτελεί σήμερα ένα από τα παγκόσμια1 επίκεντρα σημαντικών κινημάτων δημοκρατικής αντίστασης, που ξεκίνησαν ως αντίδραση στην αυταρχική και δικτατορική διολίσθηση πολλών πολιτικών καθεστώτων. Μετά το Χονγκ Κονγκ και την Ταϊλάνδη, η Μιανμάρ έχει γίνει, στην περιοχή, το «φλεγόμενο μέτωπο» μεταξύ αυτών των θερμών μετώπων. Κατέχει τώρα μια ιδιαίτερη θέση λόγω της κοινωνικής κλίμακας του κινήματος πολιτικής ανυπακοής που πυροδοτήθηκε ως αντίδραση στο στρατιωτικό πραξικόπημα του Φεβρουαρίου του 2021 και επίσης λόγω της ακραίας βίας με την οποία η κυβερνώσα χούντα προσπαθεί να πνίξει στο αίμα κάθε αντιπολίτευση.2
Την Πέμπτη 1 Απριλίου 2021, δύο μήνες μετά το πραξικόπημα, ο ιστότοπος Irrawaddy μετρούσε 540 θύματα (τώρα είναι περισσότερα από 800), που δολοφονήθηκαν από τις δυνάμεις καταστολής, μεταξύ των οποίων δεκάδες παιδιά και νεαροί έφηβοι. Το 1988, μια αντιδικτατορική εξέγερση με χαρακτηριστικά αρκετά παρόμοια με αυτά που βλέπουμε σήμερα συνετρίβη μέσα σε ένα λουτρό αίματος: τουλάχιστον 3.000 νεκροί μέσα σε λίγους μήνες. Όλοι στη Μιανμάρ γνωρίζουν αυτό το προηγούμενο, το οποίο στοιχειώνει τους επιζώντες της γενιάς των μαχητών που το βίωσαν, τη λεγόμενη «γενιά του ’88». Ενδεχομένως σήμερα να είναι διαφορετικά τα πράγματα, αλλά η μάχη αποδεικνύεται επίπονη και παρατεταμένη, γιατί αυτό που διακυβεύεται είναι η ριζική εκδίωξη –μια για πάντα!– του στρατού από τα πολιτικά, διοικητικά και οικονομικά κέντρα εξουσίας που κατέχει διαρκώς από το 1962, από την κορυφή ως τη βάση του κράτους, από την κορυφή ως τη βάση της κοινωνίας3.
Πριν από την 1η Φεβρουαρίου 2021, η εξουσία μοιραζόταν, με πολύ άνισο τρόπο, μεταξύ της εκλεγμένης πολιτικής κυβέρνησης, υπό την ηγεσία του Εθνικού Συνδέσμου για τη Δημοκρατία (NLD / National League for Democracy), ο οποίος είχε κερδίσει τις δημοκρατικές εκλογές με συντριπτική πλειοψηφία και του στρατού ο οποίος κατέχει την κυρίαρχη θέση (ονομάζεται Τατμαντό). Το Σύνταγμα, που είχε συνταχθεί από τον στρατό, του εγγυάται μια μειοψηφία η οποία μπορεί να μπλοκάρει τις διαδικασίες σε όλες τις νομοθετικές συνελεύσεις (κατέχει το 25% των μη εκλεγμένων εδρών· για οποιαδήποτε τροποποίηση του Συντάγματος απαιτείται τουλάχιστον το 75% των ψήφων), τη διαχείριση βασικών υπουργείων (Άμυνας, Εσωτερικών και Ασφάλειας Συνόρων), την απουσία οποιουδήποτε πολιτικού ελέγχου επί του στρατιωτικού μηχανισμού, ο οποίος, από την άλλη πλευρά, έχει στην ιδιοκτησία του ολόκληρα τμήματα της οικονομίας: Η Μιανμάρ είναι μία από τις χώρες όπου η «χακί οικονομία» είναι η πιο ανεπτυγμένη.
Συνεπώς, το πραξικόπημα της 1ης Φεβρουαρίου δεν αποσκοπούσε στην «κατάκτηση» της εξουσίας. Ήταν αποτέλεσμα του αδιεξόδου μιας δημοκρατικής μετάβασης που μπλοκαρίστηκε εκ των πραγμάτων λόγω της άρνησης του στρατού να παραιτηθεί από τα προνόμιά του. Ο Τατμαντό κινήθηκε πρώτος, προκειμένου να μην υπονομευθεί σταδιακά η επιρροή του στο κράτος και τη χώρα απέναντι στην ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών, την εκλογική νομιμοποίηση του Εθνικού Συνδέσμου για τη Δημοκρατία και στην ηγετική του φυσιογνωμία, την Άουνγκ Σαν Σούου Κιί, η οποία ασκούσε, στους διαδρόμους της εξουσίας, πιέσεις για να διευρύνει τα πεδία αρμοδιότητας της κυβέρνησής της4. Ο NLD δεν ήταν ο μόνος στόχος αυτού του «προληπτικού πραξικοπήματος», το ίδιο ίσχυε και για τις ενώσεις, τα σωματεία κ.λπ. Έχοντας πάρει τα διδάγματα του 1988, το Κίνημα Πολιτικής Ανυπακοής (CDM / Civil Disobedience Movement) δημιουργήθηκε την επομένη του πραξικοπήματος, συγκεντρώνοντας τη νέα «Γενιά Ζ» (μαθητές λυκείου), τους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας, τους δημόσιους υπαλλήλους που απεργούσαν μαζικά, τα συνδικάτα, συμπεριλαμβανομένης της ομοσπονδίας CTUM [Confederation of Trade Unions Myanmar]... Λόγω της θέσης τους στην οικογένεια, την κοινωνία και την παραγωγή, οι γυναίκες διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτό το ευρύτερο κίνημα.5 Οι φεμινίστριες επιδοκιμάζουν αυτή την ορατότητα και σημειώνουν σημαντική πρόοδο σε σχέση με τις κινητοποιήσεις του 1988, μια αλλαγή στα πρότυπα των φύλων: «Το 1988, την ηγεσία την είχαν οι άνδρες. Σ’ αυτό το κίνημα, είναι οι γυναίκες. Είναι συναρπαστικό». Φοβούνται, ωστόσο, ότι αυτή η αλλαγή θα είναι μόνο προσωρινή αν η κατάσταση «εξομαλυνθεί»6.
Όσον αφορά τον NLD, πολλοί από τους ηγέτες του οποίου συνελήφθησαν αμέσως, συγκάλεσε επίσημα μια αντιπροσώπηση, στην παρανομία ή στην εξορία, του εκλεγμένου κοινοβουλίου, με το ακρωνύμιο CPHR7.
Ο στόχος της δημοκρατικής εξέγερσης δεν είναι απλώς να «διαγράψει» το πραξικόπημα και να επιστρέψει στην προηγούμενη κατάσταση, αλλά να δημιουργήσει μια νέα κατάσταση που θα επιτρέψει να τεθεί (και να διευθετηθεί) ένα δομικό ζήτημα: η θέση που κατείχε ο στρατός επί πέντε δεκαετίες στην κοινωνία της Μιανμάρ. Ένας αγώνας που προμηνύεται μακρύς και επίπονος και που απαιτεί δραστήρια διεθνή αλληλεγγύη.
Η σημαντική καμπή που συντελέστηκε πρόσφατα είναι ότι η ένοπλη αντίσταση εξαπλώνεται. Ήταν υπόθεση των εθνοτικών μειονοτήτων στα περίχωρα της χώρας. Τώρα εκδηλώνεται στην κεντρική πεδιάδα. Το κίνημα συνεχίζει να παίρνει μαζικές μορφές, όπως η άρνηση των εκπαιδευτικών και των δασκάλων να ξαναρχίσουν να εργάζονται υπό τις διαταγές της χούντας8, αλλά έχει επίσης αναγκαστεί να περάσει στην παρανομία. Ο Τατμαντό έχει αναπτυχθεί σε όλη τη χώρα και δεν διστάζει να βομβαρδίσει χωριά στην ύπαιθρο ή να απειλήσει με καταστροφή αστικών συνοικιών. Σε περιοχές όπως το Μανταλάι και το Σαγκάινγκ, ειδικότερα, στρατιωτικές περίπολοι πέφτουν σε ενέδρες, πληροφοριοδότες στην υπηρεσία του καθεστώτος εξοντώνονται, νέοι διοικητές που είναι υπεύθυνοι για την αντικατάσταση αντιφρονούντων τοπικών αξιωματούχων εκτελούνται... Η χούντα ανταπαντά με μέτρα συλλογικής τιμωρίας (καμένα χωριά, λεηλατημένα σπίτια, κλεμμένα ζώα, βιασμοί, εκτελέσεις με συνοπτικές διαδικασίες...).
Σκοπός αυτού του άρθρου δεν είναι να αποτιμήσει την παρούσα κατάσταση και το τι διακυβεύεται σε αυτήν, κάτι που έχει επιχειρηθεί αλλού9, αλλά να επικεντρωθεί στο πλαίσιο της κρίσης της Μιανμάρ και στο ιστορικό της... Με αυτόν τον τρόπο, ερχόμαστε αντιμέτωποι με την πολυπλοκότητα των πραγματικοτήτων και των κληρονομιών που είναι δύσκολο να κατανοήσουμε όταν δεν έχουμε επαρκή γνώση της χώρας (κάτι που ισχύει στην περίπτωσή μου: έχω ταξιδέψει στην περιοχή, αλλά όχι στη Μιανμάρ).
Η Μιανμάρ στη Νοτιοανατολική Ασία. Σημειώσεις για την ιστορία και τη γεωγραφία
Όσον αφορά το ιστορικό πλαίσιο, είναι μάλλον χρήσιμο να επιστρέψουμε στη διαδικασία της ιστορικής διαμόρφωσης της Μιανμάρ στο γεωγραφικό και περιφερειακό της πλαίσιο10. Σήμερα έχει περισσότερους από 56 εκατομμύρια κατοίκους σε μια έκταση παρόμοια με αυτή της Γαλλίας και συνορεύει με το Μπαγκλαντές στα δυτικά, την Ινδία στα βόρεια-βορειοδυτικά, την Κίνα στα βόρεια-βορειοανατολικά, το Λάος στα ανατολικά και την Ταϊλάνδη στα νότια-νοτιοανατολικά. Οι ακτές της, στο νότιο τμήμα της, βρέχονται από τη Θάλασσα Ανταμάν και τον Κόλπο της Βεγγάλης (στον Ινδικό Ωκεανό).
Η Βιρμανία (Μιανμάρ) στην Ασία. DR.
Η Νοτιοανατολική Ασία αποτελείται από μια χερσόνησο και ένα σύνολο αρχιπελάγων που εκτείνονται μέχρι τους αντίποδές μας. Από τις διαστάσεις της, καθώς και από το μέγεθος του πληθυσμού της, είναι συγκρίσιμη με την Ευρώπη, από τον Ατλαντικό έως τα Ουράλια. Αποτελεί αυτή τη «γωνία της Ασίας» που χαράζει τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ των χωρών που συνορεύουν με τον Ειρηνικό και τον Ινδικό Ωκεανό. Θα μείνουμε εδώ μόνο στη χερσόνησο. Εκτός από τους Γάλλους, οι οποίοι σκέφτονται τις πρώην αποικίες τους, ο όρος Ινδοκίνα παραπέμπει σε μια περιοχή όπου συναντώνται δύο πολιτισμικές γραμμές, αυτές της Ινδίας και της Κίνας, στις οποίες έχουν προστεθεί, με τη βοήθεια του εμπορίου και στη συνέχεια του αποικισμού, αυτές του αραβικού κόσμου και της Δύσης.
Η περιοχή αυτή δεν είναι μια «αποθήκη» όπου θα μπορούσαν να τοποθετηθούν τα «υπολείμματα», μετά από ένα διαχωρισμό των χωρών μεταξύ της Νότιας και της Ανατολικής Ασίας. Έχει τη δική της ιστορία, αλλά αυτή η ιστορία έχει δημιουργήσει μεγάλη ποικιλομορφία και πολλές αντιθέσεις, οι οποίες θα πρέπει να μας εμποδίσουν να καταφεύγουμε σε απλουστευτικές γενικεύσεις.
Πολιτιστικές και θρησκευτικές επιρροές έχουν συμβάλει στην ποικιλομορφία της Νοτιοανατολικής Ασίας. Κατά τους προ-αποικιακούς χρόνους, ήταν ίσως η περιοχή του κόσμου όπου οι πολιτισμικές επιρροές ήταν οι πολυπληθέστερες. Ο ανιμισμός είναι παρών με διάχυτο τρόπο. Ο βουδισμός αποτελεί κοινή αναφορά από τη Βιρμανία έως το Βιετνάμ, συμπεριλαμβανομένων των χωρών του Δέλτα του Μεκόνγκ. Ο Ινδουισμός είναι διάχυτος από τη Βιρμανία έως την Ινδονησία, μέσω της Ταϊλάνδης και της Μαλαισίας. Πέρα από το Βιετνάμ, ο κομφουκιανισμός συνοδεύει την επέκταση της κινεζικής διασποράς. Από τον δέκατο έκτο αιώνα, ο χριστιανισμός ρίζωσε στις Φιλιππίνες – και πριν από αυτόν, το Ισλάμ εισήχθη στις νότιες Φιλιππίνες, στο Ινδονησιακό Αρχιπέλαγος και στη χερσόνησο της Μαλαισίας. Πράγματι, από τον δωδέκατο αιώνα, πολύ πριν από τους Ευρωπαίους, οι Άραβες έμποροι αναμείχθηκαν με Κινέζους και Ινδούς εμπόρους στα λιμάνια του Μιντανάο, της Ιάβας και της Σουμάτρας...
Η φυσική γεωγραφία είχε (και εξακολουθεί να έχει) ισχυρή επιρροή στη διαφορετική ιστορία της Νοτιοανατολικής Ασίας. Η φυσική γεωγραφία επηρέασε (και εξακολουθεί να επηρεάζει) έντονα την ποικιλόμορφη ιστορία της Νοτιοανατολικής Ασίας. Οι οροσειρές συνέβαλαν, στην ήπειρο, στη διαμόρφωση των κρατικών συνόρων: χωρίζουν ιδίως τη Νοτιοανατολική Ασία από την Κίνα, καθορίζουν τα βόρεια όρια της σημερινής Ταϊλάνδης και του Βιετνάμ – η οροσειρά του Αννάμ χωρίζει επίσης την τελευταία χώρα από το Λάος... Μιλάμε για φυσικά σύνορα, αλλά δεν ήταν ιστορικά αναγκαία, αναπόφευκτα σύνορα.
Η Μιανμάρ παρουσιάζεται εδώ ως χαρακτηριστική περίπτωση μελέτης. Ολόκληρη η χερσαία περιφέρεια της χώρας αποτελείται από οροσειρές σε σχήμα «πετάλου» που δεσπόζουν πάνω από έναν κλειστό, σαφώς καθορισμένο χώρο: τη λεκάνη Ιρραουάντι. Ο ποταμός αυτός έχει τις πηγές του στην ίδια τη χώρα και ο έλεγχος των υδάτων του δεν αποτελεί, όπως συμβαίνει συχνά αλλού, αντικείμενο επαναλαμβανόμενων γεωπολιτικών συγκρούσεων. Η γειτονική λεκάνη του Μεκόνγκ, από την άλλη πλευρά, είναι ταυτόχρονα άξονας πολιτισμικών επαφών, επικοινωνιών, ανταλλαγών και πεδίο συγκρούσεων μεταξύ Κίνας, Βιετνάμ, Λάος, Ταϊλάνδης και Καμπότζης, οι οποίες έχουν σημαντικές οικολογικές και δημογραφικές συνέπειες (η πλειονότητα του Λάος ζει σήμερα στο Ισάν, στη βορειοανατολική Ταϊλάνδη)11.
Ο χάρτης της ηπειρωτικής Νοτιοανατολικής Ασίας άλλαζε συνεχώς με την πάροδο των αιώνων. Κυρίως στους δύο χώρους που οριοθετούνται από τις οροσειρές πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των αιώνων ο σχηματισμός πολιτικών οντοτήτων, προ-αποικιακών βασιλείων, η παρακμή τους και η επέκτασή τους, ειρηνική ή πολεμική. Στη λεκάνη του Ιρραουάντι, μετά από πολλές περιπέτειες, προέκυψε η ενοποίηση της σημερινής Μιανμάρ τον δέκατο όγδοο αιώνα – με τίμημα τη σφαγή πολλών από τους Μον. Στην ακμή της, η δυναστεία Κονμπάουνγκ κατάφερε να κατακτήσει για λίγο, το 1767, την πρωτεύουσα Αγιουτάγια, στη σημερινή Ταϊλάνδη. Σε αντάλλαγμα, η τελευταία μπορούσε να εδραιώσει την επιρροή της στον δυτικό της γείτονα και η πορεία της ιστορίας να διαφοροποιηθεί12.
Η περίοδος της αποικιοκρατίας
Οι Ευρωπαίοι έκαναν την εμφάνισή τους στην περιοχή τον δέκατο έκτο αιώνα, με την κατάληψη από τους Πορτογάλους το 1511 της Μαλάκκα, η οποία ελέγχει τον ομώνυμο θαλάσσιο πορθμό μεταξύ της χερσονήσου της Μαλαισίας και του ινδονησιακού αρχιπελάγους. Ακολούθησαν οι Ισπανοί, οι Γάλλοι, οι Βρετανοί, οι Ολλανδοί και οι Γερμανοί... Η ωκεάνια γεωγραφία της Νοτιοανατολικής Ασίας τους βόλευε, διότι εκείνη την εποχή αρκούνταν να εγκαθιστούν εμπορικούς σταθμούς σε λιμενικές περιοχές, στρατηγικές βάσεις, χωρίς να επιδιώκουν την κατάκτηση εδαφών13. Ήθελαν να ελέγχουν το εμπόριο πολύτιμων αγαθών (μπαχαρικά) και τους διαύλους εμπορικής επικοινωνίας.
Η Βιρμανία - Φυσικός χάρτης.
Η Βιρμανία σήμερα - Διοικητικός χάρτης.
Τρεις αιώνες μετά τη Λατινική Αμερική, ο εδαφικός αποικισμός της Νοτιοανατολικής Ασίας από τις δυτικές δυνάμεις άρχισε να γίνεται πραγματικότητα14. Οι Κάτω Χώρες, εγκατεστημένες στη Μπατάβια (Τζακάρτα) από το 1619, επέκτειναν την επιρροή τους στο αρχιπέλαγος. Οι Βρετανοί προσπάθησαν να φτάσουν στην Κίνα κατακτώντας τη Μιανμάρ (1826-1885) και οι Γάλλοι έκαναν το ίδιο μέσω της μετέπειτα Ινδοκίνας (1859-1893). Έχοντας επίσης στο στόχαστρο την κινεζική αγορά, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπήκαν στο χορό, αγοράζοντας(!) στη Μαδρίτη τις Φιλιππίνες και στη συνέχεια συντρίβοντας την αντιαποικιακή επανάσταση που είχε ξεσπάσει στο αρχιπέλαγος το 189615.
Η αποικιακή κατάκτηση εγκαινίασε την εποχή της εθνικής αντίστασης στη Νοτιοανατολική Ασία. Η άμεση υποταγή των κοινωνιών είχε τις ίδιες συνέπειες για όλους τους πληθυσμούς. Στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα η περιοχή περνούσε μέσα από μια παγκόσμια κοσμογονική αλλαγή. Ωστόσο, δεν υπήρχαν ένας ή δύο κυρίαρχοι ιμπεριαλισμοί, όπως σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου, αλλά πέντε (Βρετανία, Γαλλία, Ισπανία, Ολλανδία, Ηνωμένες Πολιτείες), για να μην αναφέρουμε την Πορτογαλία στο Ανατολικό Τιμόρ και τη Γερμανία που διατηρούσε την επιρροή της, παρόλο που δεν είχε καταφέρει να δημιουργήσει μια δική της αποικία.
Κάθε δύναμη επέβαλε τους δικούς της τρόπους κυριαρχίας στις κτήσεις της, δημιουργώντας πολύ διαφορετικούς κοινωνικούς σχηματισμούς, αν και όλοι τους ήταν υποτελείς. Συνολικά, η αυστηρά αποικιοκρατική περίοδος θα διαρκέσει στη Νοτιοανατολική Ασία λιγότερο από δύο αιώνες, αλλά σχεδόν τέσσερις αιώνες στις Φιλιππίνες.
Στη Μιανμάρ, οι εδαφικές και διαεθνοτικές συγκρούσεις του παρελθόντος κατέληξαν σε πολιτιστική όσμωση και σε μια ορισμένη αμοιβαία ανοχή16. Το Λονδίνο, κυρίαρχος της χώρας μετά από έξι δεκαετίες πολέμων, αναζωπύρωσε τις εντάσεις εφαρμόζοντας την παραδοσιακή πολιτική του «διαίρει και βασίλευε». Η αποικιακή αρχή δημιούργησε δύο ξεχωριστές διοικητικές περιοχές. Από τη μία πλευρά, την κεντρική περιοχή, την οποία ανέπτυξε (καλλιέργεια ρυζιού κ.λπ.). Από την άλλη, τις εθνοτικές ζώνες, τις οποίες άφησε σε μεγάλο βαθμό στην τύχη τους και στις οποίες παρενέβη ελάχιστα. Χρησιμοποίησε επίσης ινδικά στρατεύματα και την εθνική μειονότητα των Καρέν για να κάμψει την κοινωνική αντίσταση.
Η χώρα είχε γίνει επαρχία της Βρετανικής Ινδίας. Οι αρχές ευνόησαν την άφιξη Κινέζων και Ινδών εμπόρων, εκδιώκοντας τους Βιρμανέζους. Δεδομένου ότι το αποικιακό κράτος είχε ανάγκη από άφθονο εργατικό δυναμικό, για να αναπτύξει την εμπορική καλλιέργεια του ρυζιού και να ασκήσει τη διοίκησή του, οργάνωσε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα τη μαζική εγκατάσταση μεταναστών από την Ινδία (Ινδουιστών και Μουσουλμάνων)17. Ως αποτέλεσμα, παρά την αρχαία παρουσία διαφορετικών μουσουλμανικών πληθυσμών στο Αρακάν, οι Μουσουλμάνοι στο σύνολό τους θα μπορούσαν στη συνέχεια να συσχετιστούν με τον βρετανικό ιμπεριαλισμό από ξενοφοβικά κινήματα, με τραγικές συνέπειες.
Η αποικιοκρατία εδραίωσε επίσης μια μορφή «διαχωρισμού», σύμβολο της οποίας ήταν η βρετανική λέσχη. Για τον François Robinne, ο Mikael Gravers αποκατέστησε σε αυτό το θέμα τη συστηματική σύνδεση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, που καθιερώθηκε με αναφορά στο έργο Μέρες της Βιρμανίας του Τζορτζ Όργουελ (1934), φέρνοντας αυτή την έννοια του διαχωρισμού «πιο κοντά στη σχέση αφεντικού/πελάτη και στα στερεότυπά της –εθνοτικά, θρησκευτικά ή πολιτισμικά– στα οποία βασίζεται σήμερα το σύστημα που έχει δημιουργηθεί, όπως και στο παρελθόν»18.
Αυτή η αποικιοκρατική τάξη προκάλεσε αντιστάσεις, οι οποίες έχουν τις αντανακλάσεις τους και στο σήμερα. Η πιο γνωστή από αυτές ήταν, στη δεκαετία του 1920, το κίνημα της πολιτικής ανυπακοής, η μνήμη του οποίου αναβιώνει σήμερα19, δηλαδή ένα τεράστιο κίνημα για το μποϊκοτάρισμα της τότε αποικιακής τάξης, όπως και σήμερα της στρατιωτικής τάξης. Οι ενώσεις Μπούου (λέξη που σημαίνει «Όχι») πολλαπλασιάστηκαν, υποστηρίζοντας τη μη συνεργασία: άρνηση πληρωμής φόρων, άρνηση καταχώρησης εμπορικών αδειών, μποϊκοτάζ εισαγόμενων προϊόντων... Η καταστολή ήταν πολύ βίαιη. Ένα άλλο παράδειγμα: η αγροτική και εθνικική εξέγερση του 1930 που ξεκίνησε με το κίνημα Ντομπάμα Ασί-Αγιόνε (Εμείς, οι Βιρμανοί), τα μέλη του οποίου πήραν τον τίτλο του Τακίν, δηλαδή του αφεντικού, μια πραγματική πρόκληση για τον αποικιοκράτη.
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και οι συνέπειές του
Εκτός από την αντίσταση με βουδιστικές αναφορές στην περίοδο του μεσοπολέμου, υπήρχαν μια σειρά από σύγχρονα ρεύματα που συνδέονταν με διάφορες αντιλήψεις του σοσιαλισμού, του μαρξισμού και του κομμουνισμού (στον απόηχο της ρωσικής επανάστασης ειδικότερα και με την επιστροφή φοιτητών από τη Βρετανία). Οι πιο γνωστές οργανώσεις ήταν συγκεντρωτικές, κάθετες, αλλά οι διανοούμενοι ανέπτυξαν επίσης αντιλήψεις που έδιναν μεγαλύτερη σημασία σε μια έκφραση «από κάτω προς τα πάνω», αντί για «από πάνω προς τα κάτω»20.
Ήταν επίσης η εποχή που πολλοί Ασιάτες εθνικιστές συναντιόντουσαν στην Ιαπωνία. Στην Κίνα, ο ιαπωνικός στρατός είχε εμπλακεί από τη δεκαετία του 1930 σε έναν ανελέητο κατακτητικό πόλεμο. Η αυτοκρατορική Ιαπωνία είχε ωστόσο καταφέρει να παρουσιάζεται, στα μάτια των εθνικιστών της Ανατολικής Ασίας, ως μια δύναμη που άνοιγε το δρόμο για την εθνική απελευθέρωση των χωρών της περιοχής.
Το Τόκιο ανέλαβε (εκτός του αρχιπελάγους) τη στρατιωτική εκπαίδευση «τριάντα συντρόφων», δηλαδή των στελεχών του μελλοντικού Στρατού Ανεξαρτησίας της Βιρμανίας. Ο τελευταίος θα έφερε στη συνέχεια διαδοχικά διάφορα ονόματα, μεταξύ των οποίων και αυτό του Εθνικού Στρατού της Βιρμανίας (BNA / Burmese National Army). Διοικητής του ήταν ο Άουνγκ Σαν (πατέρας της Άουνγκ Σαν Σούου Κιί), ο ίδιος προερχόμενος από το κίνημα Ντομπάμα Ασί-Αγιόνε, ο οποίος το 1939 ίδρυσε το Κομμουνιστικό Κόμμα της Βιρμανίας (ΚΚΒ / CPB / Communist Party of Burma).
Το 1942 άρχισε η ιαπωνική εισβολή στη χώρα με την υποστήριξη του Στρατού Ανεξαρτησίας της Βιρμανίας. Αντίθετα, οι περισσότερες εθνοτικές μειονότητες τάχθηκαν στο πλευρό των Βρετανών, γεγονός που δημιούργησε σφήνα μεταξύ αυτών και των εθνικιστών Μπαμάρ (της πλειοψηφούσας εθνοτικής ομάδας), οι οποίοι κατέστειλαν τους Καρέν, καταγγέλλοντάς τους για «προδοσία». Το 1943, εγκαθιδρύθηκε μια κυβέρνηση μαριονέτας με τον Άουνγκ Σαν ως υπουργό πολέμου και αρχηγό του στρατού. Ωστόσο, αντιλαμβανόμενος τελικά ότι οι Ιάπωνες συμπεριφέρονταν ως νέος κατακτητής, ίδρυσε την Αντιφασιστική Λαϊκή Ένωση Ελευθερίας (AFPFL / Anti-Fascist People’s Freedom League) και με τη σειρά του πέρασε κι αυτός με τους Βρετανούς. Στις 27 Μαρτίου 1945, ο στρατός της Βιρμανίας ξεσηκώθηκε εναντίον των Ιαπώνων. Έτσι, στις 15 Ιουνίου 1945, στην παρέλαση της νίκης, οι σημαίες του Ηνωμένου Βασιλείου και της Βιρμανικής Αντίστασης κυμάτιζαν μαζί. Στις 19 Ιουλίου 1947, ο Άουνγκ Σαν και άλλα έξι μέλη της προσωρινής κυβέρνησης δολοφονήθηκαν από έναν ακροδεξιό ηγέτη μετά τη σύναψη των συμφωνιών της Πανγκλόνγκ21 με τις εθνοτικές μειονότητες. Η ανεξαρτησία ανακηρύχθηκε επίσημα στις 4 Ιανουαρίου 1948, γεννώντας την Ένωση της Βιρμανίας (επίσημη ονομασία του κράτους), της οποίας ο Ου Νου ήταν πρωθυπουργός μέχρι το 1962.
Το νέο σύνταγμα καθιέρωσε ένα περιορισμένο ομοσπονδιακό σύστημα και παραχώρησε στα κρατίδια Σαν και Καρέννι το δικαίωμα να αποσχιστούν από την Ένωση μετά από δέκα χρόνια. Οι Καρέν, στους οποίους το Λονδίνο είχε υποσχεθεί ανεξαρτησία, ξανάρχισαν τον ένοπλο αγώνα. Γενικότερα, το «ζήτημα» των εθνοτικών μειονοτήτων παραμένει άλυτο, και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, δεδομένης της φύσης των κυρίαρχων πολιτικών δυνάμεων στη Μιανμάρ, κληρονομιάς των προηγούμενων δεκαετιών.
Παρά την περίπλοκη ιστορία του, μετά την ανεξαρτησία, ο Εθνικός Στρατός της Βιρμανίας έγινε ιδρυτικός μύθος της Βιρμανίας και ο Άουνγκ Σαν μια εμβληματική μορφή. Ωστόσο, ανεξάρτητα από τις λαϊκές ρίζες του ΚΚΒ, στη Βιρμανία δεν υπήρξε μια μακρά διαδικασία που να συνδυάζει λαϊκό πόλεμο, εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα και κοινωνική επανάσταση όπως στην Κίνα. Το κίνημα του Άουνγκ Σαν παρέμεινε επίσης αποκλειστικά Μπαμάρ.
Στα γαλλικά χρησιμοποιούνται τρεις όροι, εκ των οποίων μόνο ο ένας ανήκει στη σημερινή γλώσσα: ο όρος Βιρμανία, που συνήθως σημαίνει όλους τους κατοίκους της Βιρμανίας. Ο όρος «Μπαμάρ» αναφέρεται ακριβώς στα μέλη της πλειοψηφούσας εθνοτικής ομάδας που καταλαμβάνει τις πεδιάδες. Η ονομασία Μιανμάρ, που χρησιμοποιείται ευρέως σήμερα στα αγγλικά, είναι συνώνυμο της Βιρμανίας22. Έχει το πλεονέκτημα ότι αίρει κάθε αμφισημία, καθιστώντας δυνατή την αναγνώριση της εθνικής πολυφωνίας της χώρας – είναι «σωστός», αλλά άγνωστος στο ευρύ κοινό, παρόλο που αρχίζει να διαδίδεται πέρα από τον ακαδημαϊκό χώρο, στους κύκλους των ακτιβιστών.
Το ερώτημα δεν είναι δευτερεύον. Η άποψη της ιστορικά κυρίαρχης αριστερής παράδοσης στη Βιρμανία, όπως την ενσάρκωσε ο Άουνγκ Σαν (και επεκτάθηκε από την κόρη του Σούου Κιί), είναι αυτή της κοινωνικής ελίτ των Μπαμάρ, δηλαδή ένας εθνοτικός εθνικισμός που αρνείται να αναγνωρίσει την πολυμορφία της χώρας και αντιλαμβάνεται τον «άλλο» ως εσωτερική απειλή ή εξωτερική παρέμβαση. Ο στόχος που επιβεβαιώνει η Εθνική Ένωση για τη Δημοκρατία, το πάντρεμα του σοσιαλισμού και του βουδισμού, γίνεται χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ότι ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού δεν είναι βουδιστές. Δεν μπόρεσε να προσφέρει στις εθνοτικές μειονότητες ένα κοινό σχέδιο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης που να ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες ανάγκες τους.
Η παράδοση αυτής της αριστεράς είναι ταυτόχρονα αυταρχική και ρεφορμιστική. Καλλιεργεί μια πολύ «ρεαλιστική» αντίληψη της πάλης για την εξουσία, που μονοπωλείται από τους μηχανισμούς και είναι καχύποπτη απέναντι στην ανάπτυξη αυτόνομων κοινωνικών κινημάτων. Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάδειξη του στρατού σε ιδρυτικό μύθο, εκφραστή και εγγυητή του απελευθερωμένου έθνους, δεν ήταν χωρίς συνέπειες.
Μια νέα Βιρμανία (Μιανμάρ) μπορεί να γεννηθεί αύριο στο τέλος της σημερινής τρομερής δοκιμασίας, αλλά θα πρέπει να έρθει σε ρήξη με αυτό που ήταν η κυρίαρχη κληρονομιά των σοσιαλιστικών και κομμουνιστικών κινημάτων μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ακόμη και αν αυτό σημαίνει να ανακαλύψει εκ νέου άλλες λιγότερο γνωστές ρίζες.
Προς τη στρατιωτική δικτατορία
Για τους ειδικούς (παραδέχομαι την πλήρη αδυναμία μου σε αυτόν τον τομέα), το πεδίο της εξουσίας, που ταυτίζεται με μια θρησκευτική τάξη, αναφέρεται και στη βουδιστική κοσμολογία. Το καθεστώς εγγυάται μια ισορροπία που δεν μπορεί να διαταραχθεί χωρίς τον κίνδυνο να διαταραχθεί η τάξη του κόσμου. Η αντίληψη αυτή, που αναπτύχθηκε από τη «λέσχη» του στρατηγού (και μελλοντικού δικτάτορα) Νε Γουίν, καλλιεργείται στο πλαίσιο μιας διαλεκτικής της ενότητας ή του χάους, σύμφωνα με την οποία «χωρίς συγκεντρωτισμό, η κοινωνία τείνει προς την αναρχία». Για τον Mikael Gravers, το αποκορύφωμα αυτής της λογικής οδηγεί στο να δοθεί μια οιονεί θρησκευτική μορφή στον εθνικισμό, ωστόσο «ο εθνικισμός δεν είναι θρησκεία και ούτε ο εθνικισμός ούτε η θρησκεία είναι ως τέτοιοι παράγοντες της ιστορίας. Ο εθνικισμός είναι ένας αναγωγικός χαρακτηρισμός για τη διαδικασία, τα μοντέλα και τις στρατηγικές του»23.
Ακόμα και από δυτική άποψη, η Μιανμάρ δεν ήταν μια «καθυστερημένη» χώρα (όρος που, γενικά, καλό είναι να χρησιμοποιείται με επιφύλαξη). Η χώρα απολάμβανε σχετική ευημερία, ήταν ο κορυφαίος εξαγωγέας ρυζιού στη Νοτιοανατολική Ασία, το εκπαιδευτικό της σύστημα ήταν φημισμένο και το ποσοστό αλφαβητισμού πολύ υψηλό. Στις δεκαετίες του 1940 και του 1950, το Πανεπιστήμιο της Ρανγκούν ήταν ένα από τα πιο φημισμένα της Ασίας. Όπως και σε άλλες χώρες της περιοχής (Πακιστάν...), η ποίηση κατέχει σημαντική θέση στον μπαμαρικό και βουδιστικό πολιτισμό, ο οποίος επηρεάστηκε επίσης μέσω του αποικισμού από την αγγλική λογοτεχνία24.
Ωστόσο, ο στρατός διαλυόταν. Ξεκίνησε μια περίοδος εμφυλίου πολέμου και αστάθειας, από την οποία ο Νε Γουίν βγήκε νικητής το 1962, μετά από ένα αιματηρό πραξικόπημα. Εγκαθίδρυσε μια δικτατορία που αυτοπροσδιοριζόταν ως σοσιαλιστική (πολλά καθεστώτα που δεν ήταν σε καμία περίπτωση σοσιαλιστικά αυτοπροσδιορίζονταν ως τέτοια εκείνη την εποχή), αλλά επίσης, θα πρέπει να πούμε, αντικομμουνιστική. Τότε ήταν που σχηματίστηκε η μήτρα των στρατιωτικών καθεστώτων, της οποίας κληρονόμος είναι η σημερινή χούντα.
Ο Νε Γουίν απομόνωσε τη χώρα, την απέκλεισε από το εξωτερικό εμπόριο και έκανε μαζικές εθνικοποιήσεις προς όφελος του στρατού. Ο Τατμαντό έγινε η ραχοκοκαλιά της κρατικής εξουσίας σε όλους τους τομείς. Ένας μεγάλος αριθμός εργαζομένων απασχολούνταν από το κράτος (εξ ου και η σημασία, ακόμη και σήμερα, των δημοσίων υπαλλήλων). Καταδίωξε το Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο έχει εγκαταστήσει βάσεις στα σύνορα της Κίνας, και εξαπέλυσε σφοδρή καταστολή εναντίον ορισμένων εθνοτικών μειονοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των Καρέν.
Η οπισθοδρόμηση της Μιανμάρ ήταν ιστορική. Η «διαχείριση» της χώρας από τη δικτατορία εξελισσόταν σε καταστροφή. Η φτώχεια αυξανόταν εκρηκτικά και το εκπαιδευτικό σύστημα κατέρρεε. Η ποίηση βρισκόταν κάτω από ένα μολύβδινο καβούκι. Από την άλλη πλευρά, η αριθμολογία25, η οποία αποτελεί μέρος του πολιτισμού των Μπαμάρ, προωθήθηκε έντονα. Μετά από τριάντα χρόνια, ο Νε Γουίν αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την εξουσία. Αλλά η εξουσία του στρατού διατηρήθηκε. Μέχρι σήμερα.
Κινήματα αντίστασης
Αν κοιτάξουμε πίσω στην ιστορία26, τα περισσότερα κύματα αντι-δικτατορικής κινητοποίησης είχαν ως αφορμή ή υπόβαθρό τους μια κοινωνικοοικονομική κρίση.
Η κρίση του 1988. Εκείνη τη χρονιά, ο Νε Γουίν απέσυρε από την κυκλοφορία τα χαρτονομίσματα των 25, 35 και 75 κιατ (το όνομα του βιρμανικού νομίσματος), προκαλώντας την ξαφνική εξαθλίωση ενός πληθυσμού που είχε ήδη πληγεί από οικονομικές δυσκολίες. Οι πολιτικοποιημένοι φοιτητές κινητοποιήθηκαν επίσης μετά την απελευθέρωση από την αστυνομία του γιου ενός από τους ηγέτες του μοναδικού κόμματος εξουσίας, του Κόμματος Σοσιαλιστικού Προγράμματος της Βιρμανίας, ο οποίος είχε εμπλακεί σε καυγά. Υπήρξε μια εκρηκτική αντίδραση όταν τα ΜΑΤ σκότωσαν έναν φοιτητή κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων ενάντια σε αυτή την προνομιακή μεταχείριση και ενάντια στην απονομισματοποίηση.
Το κίνημα εξαπλώθηκε και σε άλλους κοινωνικούς τομείς, συμπεριλαμβανομένων των μοναχών, των δημοσίων υπαλλήλων και των μελών της αστυνομίας. Στις 8 Αυγούστου 1988, εκατοντάδες χιλιάδες Βιρμανοί διαδήλωσαν στη χώρα. Η καταστολή ήταν αιματηρή και ο αριθμός των νεκρών τεράστιος, υπολογίζεται ότι ήταν τουλάχιστον 3.000 μεταξύ Μαρτίου και Σεπτεμβρίου. Πολλοί κατέφυγαν στο κρατίδιο Καρέν, όπου έγιναν δεκτοί και μερικές φορές έλαβαν στρατιωτική εκπαίδευση από την Εθνική Ένωση Καρέν (KNU / Karen National Union).
Το κίνημα συνετρίβη, αλλά ο Νε Γουίν έπρεπε να παραιτηθεί. Δημιουργήθηκε ένα νέο «Κρατικό Συμβούλιο για την αποκατάσταση του νόμου και της τάξης», με επικεφαλής τον στρατηγό Σάου Μάουνγκ και στη συνέχεια, το 1992, τον στρατηγό Ταν Σιουέ. Αντιμέτωπη με τη διεθνή αποδοκιμασία, η χούντα υποσχέθηκε να οργανώσει πολυκομματικές εκλογές, πιθανώς πεπεισμένη ότι θα τις κέρδιζε, επειδή πίστευε ότι ενσάρκωνε την ιστορική νομιμότητα του Στρατού Ανεξαρτησίας. Έκανε λάθος!
Οι εκλογές του 1990. Η Άουνγκ Σαν Σούου Κιί (κόρη του Άουνγκ Σαν) κατέβηκε στις εκλογές. Κινητοποίησε πλήθη και ίδρυσε τον Εθνικό Σύνδεσμο για τη Δημοκρατία (NLD / National League for Democracy). Ήταν ένας αγώνας για την ιστορική νομιμότητα. Σε ένα βαθύτερο επίπεδο, οι εκλογές αποτέλεσαν την αφορμή για να εκφραστεί μια μαζική απόρριψη του στρατιωτικού καθεστώτος. Τον Μάιο του 1990, ενώ η Σούου Κιί βρισκόταν σε κατ’ οίκον περιορισμό, ο Εθνικός Λαϊκός Σύνδεσμος, του οποίου το καθεστώς του είχε στερήσει την ηγέτιδά του, κέρδισε 392 από τις 485 έδρες του Κοινοβουλίου!
Η χούντα ακύρωσε το αποτέλεσμα των εκλογών που η ίδια είχε οργανώσει. Οι βουλευτές του NLD καταδιώχθηκαν, η Σούου Κιί παρέμεινε σε κατ’ οίκον περιορισμό. Η αντιπολίτευση ίδρυσε, ως απάντηση, μια Εθνική Κυβέρνηση Συνασπισμού της Ένωσης της Βιρμανίας (NCGUB / National Coalition Government of the Union of Burma), αποτελούμενη από βουλευτές που εξελέγησαν στις βουλευτικές εκλογές. Αλλά αυτή η εξόριστη κυβέρνηση της Βιρμανίας δεν αναγνωρίστηκε. Η χούντα συνέχισε να εκπροσωπεί τη Βιρμανία στα διεθνή φόρουμ.
Αντιμέτωπη με τις κρίσεις του 1988 και του 1990, η «διεθνής κοινότητα» ήταν διχασμένη μεταξύ των υποστηρικτών της πολιτικής των κυρώσεων (όχι αρκετά αποτελεσματικών για να ανατρέψουν τη χούντα) που υποστήριζαν οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο Καναδάς, η Νέα Ζηλανδία και η Αυστραλία – και των υποστηρικτών μιας «εποικοδομητικής συνεργασίας» που διατηρούσε το status quo.
Το 2007 και η «σαφράν επανάσταση». Τον Αύγουστο του 2007, η χούντα αποφάσισε να αυξήσει την τιμή των καυσίμων χωρίς προειδοποίηση (ένα μέτρο που οδήγησε σε γενική αύξηση των τιμών και το οποίο αποτέλεσε την αιτία πραγματικών εξεγέρσεων σε πολλές χώρες). Πρώην ηγέτες του φοιτητικού κινήματος του 1988, οι οποίοι είχαν αποφυλακιστεί μετά από πολυετή παραμονή στη φυλακή, ανέλαβαν και πάλι δράση, κινητοποιούμενοι ταυτόχρονα εναντίον της αύξησης των τιμών και υπέρ της δημοκρατίας. Όταν συνελήφθησαν και πάλι, τη σκυτάλη πήραν βουδιστές μοναχοί, κυρίως επειδή επηρεάζονταν άμεσα από την επιδεινούμενη κοινωνική κρίση. Εξαρτώνται από τις δωρεές τροφίμων, που συγκεντρώνονται κάθε μέρα το πρωί, για να τραφούν! Ίδρυσαν την παράνομη οργάνωση Παν-Βιρμανική Συμμαχία Μοναχών. Απαίτησαν την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων και την έναρξη διαλόγου με τις δημοκρατικές δυνάμεις. Ορισμένοι μοναχοί πήγαν ακόμη και στο σπίτι της Άουνγκ Σαν Σούου Κιί, όπου παρέμεινε σε κατ’ οίκον περιορισμό.*
Οι διαδηλώσεις αυξήθηκαν κατά τη διάρκεια του Σεπτεμβρίου. Η καταστολή αυτή τη φορά προκάλεσε λίγους θανάτους (υπήρχε διεθνές ενδιαφέρον), αλλά το καθεστώς επιτέθηκε σε δημοσιογράφους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της Δημοκρατικής Φωνής της Βιρμανίας, ενός βιρμανικού οπτικοακουστικού μέσου του οποίου οι εικόνες αναπαράγονται σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι συλλήψεις αυξάνονταν. Κηρύχθηκε απαγόρευση κυκλοφορίας. Τα μοναστήρια έγιναν αντικείμενο νυχτερινών επιδρομών. Στις αρχές Οκτωβρίου, το κίνημα της αντιπολίτευσης εξαντλήθηκε.
Η χούντα διοργάνωσε εκ νέου εκλογές τον Νοέμβριο του 2010, οι οποίες αυτή τη φορά δεν ήταν ούτε ελεύθερες ούτε διαφανείς και τις οποίες ο NLD τις μποϊκοτάρισε. Το στρατιωτικό κόμμα, το Κόμμα Αλληλεγγύης και Ανάπτυξης της Ένωσης (USDP / Union Solidarity and Development Party), κέρδισε μια νίκη χωρίς νομιμοποίηση. Έπρεπε να διαπραγματευτεί και να απελευθερώσει την Άουνγκ Σαν Σούου Κιί. Οι βουλευτικές εκλογές του 2012, του 2015 και του 2020 κερδήθηκαν όλες με διαφορά από τον NLD. Ο στρατός συμβιβάστηκε με τον διαμοιρασμό της εξουσίας, αφού όμως επέβαλε, το 2008, ένα Σύνταγμα που εγγυάται τη μονιμότητα της δικής του εξουσίας (βλ. την εισαγωγή αυτού του άρθρου). Η Σούου Κιί, η de facto επικεφαλής της κυβέρνησης της Μιανμάρ από τον Απρίλιο του 2016, υιοθέτησε την πολιτική της «εποικοδομητικής συνεργασίας», με την ελπίδα, όπως φαίνεται (η οποία αποδείχθηκε απατηλή), ότι ο Τατμαντό θα αποδεχόταν τελικά μια συνταγματική μεταρρύθμιση αντίθετη προς τα δικά του συμφέροντα.
Οι ιδιαιτερότητες του στρατού της Βιρμανίας
Λαμβάνοντας υπόψη τι είναι ο στρατός της Βιρμανίας, θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά;
Το πρώτο ερώτημα που τέθηκε μετά το πραξικόπημα της 1ης Φεβρουαρίου ήταν: γιατί ο στρατός αποφάσισε να το κάνει αυτό σε μια χώρα στην οποία ήδη ήλεγχε τους βασικούς μοχλούς της εξουσίας; Από την άποψη του γενικού πολιτικού προσανατολισμού, καμία διαφωνία με τον NLD δεν δικαιολογούσε τη ρήξη. Ένα μικρό μέρος του κινήτρου του ήταν να διασφαλίσει το μέλλον του αρχιστράτηγου Μιν Άουνγκ Χλάινγκ, του οποίο πλησίαζε η ηλικία συνταξιοδότησης· ένα μεγάλο μέρος αφορούσε στην ανάκτηση του ελέγχου όταν, ως αποτέλεσμα διαδοχικών εκλογικών αποτυχιών, η πολιτική νομιμοποίηση του Τατμαντό μειωνόταν υπέρ του Εθνικού Συνδέσμου για τη Δημοκρατία της Άουνγκ Σαν Σούου Κιί. Ο στρατός της Βιρμανίας επέλεξε να παίξει τον ρόλο του Τραμπ: ποτέ δεν φανταστήκαμε ότι αυτό θα μπορούσε να συμβεί, οπότε δεν συνέβη.
Με βάση την εκλογική του νομιμοποίηση, ο NLD θέλησε να μετακινήσει τις γραμμές εντός της άνισης ισορροπίας δυνάμεων επεκτείνοντας σταδιακά τη σφαίρα αρμοδιοτήτων της πολιτικής κυβέρνησης. Η Σούου Κιί είχε φροντίσει να μην αμφισβητήσει τις πηγές πλουτισμού των στρατηγών και προφανώς δεν είχε προβλέψει τη σφοδρότητα της αντίδρασής τους. Ο Τατμαντό αποφάσισε στην πραγματικότητα να θέσει τέλος στη συνεργασία τους, μια για πάντα, χωρίς να μοιραστεί κανένα προνόμιο. Το πραξικόπημα της 1ης Φεβρουαρίου έθεσε τέλος στη συνύπαρξη μεταξύ του στρατού και μιας κυβέρνησης που εξελέγη έπειτα από ελεύθερες εκλογές, η οποία έδινε αναπόφευκτα την πλειοψηφία σε ένα ανταγωνιστικό κόμμα, αυτό του οποίου ηγείται η «σύμβουλος του κράτους» Άουνγκ Σαν Σούου Κιί. Γενικότερα, η χούντα επιτέθηκε σε ολόκληρη την «κοινωνία των πολιτών», η οποία είχε αναπτυχθεί μετά το οικονομικό άνοιγμα της χώρας μια δεκαετία νωρίτερα: ενώσεις και συνδικάτα, πολιτικά δικαιώματα κ.λπ. Αν το Κίνημα Ανυπακοής των Πολιτών (CDM / Civil Disobedience Movement) σχηματίστηκε αμέσως την επομένη του πραξικοπήματος, αυτό δεν έγινε μόνο για να διαμαρτυρηθούν για την ανατροπή μιας εκλεγμένης κυβέρνησης, αλλά επειδή οι ελευθερίες τους τέθηκαν άμεσα στο στόχαστρο – το προηγούμενο του 1988 δεν είχε ξεχαστεί.
Το δεύτερο ερώτημα που τέθηκε, στο εξωτερικό, την επομένη του πραξικοπήματος, αφορούσε ακριβώς αυτό το ερώτημα: θα ενεργούσε η γενιά των στρατηγών που εκπροσωπείται από τον αρχιστράτηγο Μιν Άουνγκ Χλάινγκ με την ίδια βιαιότητα όπως η προηγούμενη ή θα ήταν πιο μετριοπαθής. Πήραμε γρήγορα την απάντηση. Ο Τατμαντό δεν έχει αλλάξει.
Ο Τατμαντό δεν μπορεί να αλλάξει και αυτό είναι το πρόβλημα. Αποτελείται από τουλάχιστον 350.000 άνδρες, είναι ένα κράτος μέσα στο κράτος, μια μορφή «απόλυτης εξουσίας», ένας κόσμος ξεχωριστός. Η επαγγελματική ραχοκοκαλιά του στρατού (ο οποίος στρατολογεί επίσης υποχρεωτικά στρατεύσιμους από κάθε οικογένεια) αποτελεί ένα κοινωνικό ασανσέρ για τους νέους που εκπαιδεύονται στη λατρεία του αρχηγού. Οι αξιωματικοί και οι οικογένειές τους ζουν σε κλειστό κύκλωμα και επωφελούνται από προνόμια που τους καθιστούν μια κάστα, απομακρυσμένη από την κοινωνία και αιωρούμενη πάνω από αυτήν (το ίδιο συμβαίνει, παρεμπιπτόντως, και με τμήματα της παγκοσμιοποιημένης αστικής τάξης). Το σώμα των αξιωματικών αποκομίζει τεράστια οφέλη από τον έλεγχό του στην κρατική γραφειοκρατία και σε δύο μεγάλους ομίλους, την Myanmar Economic Corporation (MEC) και την Myanmar Economic Holdings Limited (MEHL)27, καθώς και από το εμπόριο πολύτιμων λίθων και ξύλου. Ενίοτε αποτελούν οιονεί μονοπώλια και περιλαμβάνουν πολλούς τομείς: αερομεταφορές, τράπεζες και ασφάλειες, ενέργεια, φαρμακευτικά προϊόντα, εισαγωγές, κατασκευές, τουρισμό, ορυχεία (ιδίως νεφρίτη) κ.λπ.
Ο στρατός χορηγεί εγκρίσεις και άδειες σε πολλούς τομείς δραστηριότητας. Η «χακί οικονομία» δεν είναι αποκλειστικότητα της Βιρμανίας, κάθε άλλο, αλλά είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη εδώ, γεννώντας έναν «πελατειακό καπιταλισμό», όργανο διαφθοράς και ελέγχου. Η εξουσία του Τατμαντό δεν είναι οργανωμένη μόνο σε εθνικό επίπεδο. Ο στρατός αποτελεί μια παράλληλη εξουσία που διπλασιάζει, από πάνω προς τα κάτω, την πολιτική διοίκηση, δίνοντάς της σε κάθε επίπεδο μια ισχυρή ικανότητα επιρροής στην κοινωνία. Ακόμη και σε περιόδους κρίσης, είναι αβέβαιο να ελπίζει κανείς σε σημαντικές αποστασίες στο εσωτερικό του (σε αντίθεση με την αστυνομία, όπου έχουν συμβεί, και τους υποχρεωτικά στρατεύσιμους που ζουν υπό την απειλή αντιποίνων αν αρνηθούν να υπακούσουν στις διαταγές). Η εμπειρία του παρελθόντος του δίνει εμπιστοσύνη στην ικανότητά του να αντέχει, απέναντι στις καταγγελίες και τις (αρκετά αντίστοιχες) διεθνείς κυρώσεις. Γνωρίζει ότι όταν οι καιροί είναι δύσκολοι μπορεί να υπολογίζει στην υποστήριξη της Κίνας και της Ρωσίας. Η χούντα πιστεύει ότι έχει τον χρόνο με το μέρος της
Ο αριθμός των αποστασιών φαίνεται να αυξάνεται, αλλά παραμένει οριακός. Ωστόσο, οι εσωτερικές αντιπαλότητες μεταξύ των διοικητών θα μπορούσαν να διχάσουν το γενικό επιτελείο, ειδικά αν το κόστος των κυρώσεων γίνει τόσο υψηλό ώστε η χακί οικονομία να μπει σε κρίση και τα κέρδη της να καταρρεύσουν. Αυτό είναι θεωρητικά δυνατό, αλλά δεν έχει συμβεί ποτέ στο παρελθόν.
Περιπτώσεις Βουδισμού
Στη Βιρμανία, όπως και αλλού, τα βουδιστικά ρεύματα που χρησιμοποιούνται ως αναφορά μπορούν, ανάλογα με την περίοδο ή το θέμα, να καλύψουν όλο το πολιτικό φάσμα. Τα μοναστήρια έχουν εμπλακεί σε δημοκρατικές αμφισβητήσεις, όπως το 2007 ή σήμερα στο Μανταλέι. Άλλα κινήματα μπορεί να τοποθετούνται στη φασιστική ακροδεξιά, όπως συνέβη με την Οργάνωση για την Υπεράσπιση της Φυλής και του Έθνους (Μα Μπα Τα), η οποία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη γενοκτονία των Ροχίνγκια. Όσον αφορά τις επίσημες θρησκευτικές αρχές (Σάνγχα), υποτίθεται ότι δεν εμπλέκονται στην πολιτική, αλλά παραδοσιακά προσφέρουν την υποστήριξή τους στο εκάστοτε καθεστώς, αποφεύγοντας να αναδείξουν τον δικτατορικό του χαρακτήρα σε αντικείμενο αντιπαράθεσης. Μετά το πραξικόπημα της 1ης Φεβρουαρίου, το γενικό επιτελείο φρόντισε να προσεταιριστεί περισσότερο από ποτέ τη θρησκευτική ιεραρχία.
Το μοναστικό τάγμα έχει 500.000 μέλη χωρισμένα σε 9 δόγματα28. Στην αρχή, μπροστά στην κρίση που προκλήθηκε από το πραξικόπημα της 1ης Φεβρουαρίου, ο κλήρος παρέμεινε διακριτικός. Ομάδες μπίκκου (μοναχών) συμμετείχαν ασφαλώς στις διαδηλώσεις, ανεμίζοντας πλακάτ, αλλά αυτό παρέμεινε περιστασιακό – ήταν λιγότερο πολυάριθμοι από τους φιλοστρατιωτικούς μοναχούς που υποστήριξαν δημοσίως το πραξικόπημα λίγες ημέρες αφότου εκδηλώθηκε. Ωστόσο, υπό τη συνεχή πίεση του κινήματος πολιτικής ανυπακοής, η συντηρητική συμμαχία μεταξύ των θρησκευτικών αρχών και του στρατιωτικού καθεστώτος άρχισε να παρουσιάζει σοβαρές ρωγμές. Μια από τις πιο σημαίνουσες προσωπικότητες, ο Σιτάγκου Σαγιάντα, πολύ κοντά στον αρχιστράτηγο, δέχθηκε κύμα επικρίσεων στα κοινωνικά δίκτυα. Το δόγμα του, το Σιούε Κιίν, κατέληξε να καλεί τον στρατό να είναι πιο συγκρατημένος στην καταστολή. Οι μοναχοί που τάσσονται υπέρ της δημοκρατίας κάνουν τώρα να ακουστεί η φωνή τους, ιδίως στο Μανταλέι, το δεύτερο αστικό κέντρο της Βιρμανίας, όπου αρκετά μοναστήρια έχουν εκδηλώσει ανοιχτή διαφωνία. Στην πόλη αυτή, κάθε μέρα, το απόγευμα, οι μοναχοί πρωτοστατούν σε μια αστραπιαία διαδήλωση, γνωρίζοντας ότι η παρουσία τους αποτελεί προστασία.
Πρόσφατα, ο πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Σάνγχα –μιας δομής που δημιουργήθηκε από τη χούντα και στην οποία διορίζει «σεβάσμιους» της επιλογής της– ανακοίνωσε ότι παύει όλες τις δραστηριότητές της. Κακά νέα για τη χούντα!
Μοναστήρια στο Μανταλέι και μοναχοί, κυρίως νέοι, αψήφησαν τα θρησκευτικά διατάγματα που τους απαγορεύουν την πολιτική δραστηριότητα προκειμένου να διακηρύξουν την αποδοκιμασία τους προς τους στρατηγούς. Ωστόσο, η φιλοστρατιωτική παράταξη του κλήρου παραμένει ισχυρή, υποστηρίζοντας ότι το καθεστώς προστατεύει τη βουδιστική ταυτότητα της Βιρμανίας από την υποτιθέμενη απειλή της αργής κατάληψής της από το Ισλάμ. Μεταξύ αυτής της ομάδας βρίσκουμε το κίνημα του Ιδρύματος Μπούντα Ντάμα Παραχίτα, προέκταση του Μα Μπα Τα (απαγορεύτηκε το 2017) με επικεφαλής τους Βίρατου / Παρμαούχα, τους υπερεθνικιστές και με μεγάλη επιρροή μοναχούς που το μίσος τους για τους Ροχίνγκια οδήγησε στη γενοκτονία. Στα μάτια τους, η Άουνγκ Σαν Σούου Κιί άνοιξε το δρόμο για «την εξαφάνιση της θρησκείας μας, της εθνικότητάς μας και ολόκληρης της χώρας»29.
Η Άουνγκ Σαν Σούου Κιί και το μέλλον του NLD
Η προσωπικότητα της Άουνγκ Σαν Σούου Κιί και ο κυρίαρχος ρόλος της στον Εθνικό Σύνδεσμο για τη Δημοκρατία έχουν καταλάβει σημαντική θέση στην πολιτική ιστορία της Βιρμανίας (και του κινήματος αλληλεγγύης) τις τελευταίες δεκαετίες30. Όσοι τη γνωρίζουν (που δεν δεν συγκαταλέγομαι σ’ αυτούς...) έχουν ενίοτε αντικρουόμενες απόψεις σχετικά μ’ αυτό το ζήτημα. Είναι πολύ θαρραλέα, αναμφισβήτητα. Αλλά, εξίσου αδιαμφισβήτητα, έχει υπάρξει μια πραγματική παρανόηση σχετικά με τη φύση της δημοκρατικής της αφοσίωσης. Η εικόνας της, της βραβευμένης με Νόμπελ Ειρήνης, καταρρακώθηκε όταν υπερασπίστηκε με νύχια και με δόντια, στη διεθνή σκηνή, την επέμβαση του στρατού που οδήγησε στη γενοκτονία των Ροχίνγκια, οι οποίοι σφαγιάστηκαν, εξαναγκάστηκαν σε φυγή (750.000 πρόσφυγες) και έγιναν ένας ανιθαγενής πληθυσμός χωρίς μέλλον. Αν τελικά ξεκινούσε μια δίκη εναντίον του στρατού που ευθύνεται για αυτή την τραγωδία, η Σούου Κιί θα καθόταν στο εδώλιο για συνενοχή.
Για κάποιους, όπως φαίνεται, η στάση της ήταν μόνο πολιτικός υπολογισμός στο πολύπλοκο παιχνίδι που έπαιζε με τον στρατό. Για άλλους, δεν ήθελε να αμαυρώσει τη φήμη ενός στρατού του οποίου ο πατέρας της ήταν ο ιδρυτής. Λαμβάνοντας υπόψη τη βιαιότητα και τις συνέπειες του λόγου της (αρνήθηκε να προφέρει το όνομα των Ροχίνγκια, θεωρώντας τους Μπαγκλαντεσιανούς) και τα εμπόδια που έθεσε στην επιστροφή τους, αυτές οι εξηγήσεις μου φαίνονται εντελώς ανεπαρκείς, ακόμη και αν δεν είναι δικαιολογίες.
Μπορούμε να ελπίζουμε ότι η δραματική (και πολύ συγκεκριμένη) ιστορία της μακρόχρονης δίωξης και γενοκτονίας του 2017 κατά των Ροχίνγκια, ενός κυρίως μουσουλμανικού πληθυσμού που ζει στο κρατίδιο Ρικάιν (Αρακάν), μπορεί επιτέλους να επανεξεταστεί από τις νέες γενιές.
Όπως έχουμε ήδη σημειώσει, η Άουνγκ Σαν Σούου Κιί ανήκει στην κοινωνική ελίτ των Μπαμάρ, της οποίας συμμερίζεται τις απόψεις για τις εθνικές μειονότητες και, όπως το αντιλαμβάνομαι, προσαρμόζεται στον κυρίαρχο εθνοτικό εθνικισμό. Είναι δημοκρατική στο βαθμό που υποστηρίζει την υπεροχή μιας πολιτικής κυβέρνησης. Είναι επίσης αυταρχική, δεν ενισχύει την κοινωνία των πολιτών και δεν της αρέσουν οι εναλλακτικοί έλεγχοι και οι ισορροπίες σε σχέση με το NLD. Είχε εμπλακεί πριν από το πραξικόπημα της 1ης Φεβρουαρίου σε ένα πολύπλοκο παιχνίδι πιέσεων-διαπραγματεύσεων στο οποίο ήθελε να διατηρήσει τον πλήρη έλεγχο, χωρίς την αυτόνομη παρέμβαση της κοινωνίας των πολιτών, τις ελευθερίες της οποίας «πλαισιώνει».
Η σημερινή κρίση μπορεί να ανακατέψει την τράπουλα. Ακόμα και αν στη χώρα των Μπαμάρ, η αντίσταση στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην εκλογική νομιμοποίηση της Σούου Κιί, του NLD και της CPHR, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι χρειάζεται να συμβάλουν στην καθημερινή οργάνωση του αγώνα στις περιοχές τους. Το κίνημα της πολιτικής ανυπακοής γεννήθηκε εκτός του ελέγχου του Συνδέσμου – και μια νέα γενιά στελεχών χρειάζεται να σφυρηλατηθεί μέσα στο ίδιο το NLD (η Άουνγκ Σαν Σούου Κιί είναι 75 χρονών).
Η εξέλιξη του NLD και η μαθητεία του πολιτικού πλουραλισμού στο αντιδικτατορικό στρατόπεδο είναι από τα μείζονα ερωτήματα που ανοίγει η παρούσα κρίση.
Μπαμάρ και εθνικές μειονότητες
Ένα άλλο μεγάλο ερώτημα είναι η σχέση μεταξύ των Μπαμάρ (68% του πληθυσμού) στο κέντρο και των μελών των εθνικών μειονοτήτων στις παρυφές της λεκάνης του Ιρραουάντι. Διατρέχει, όπως είδαμε, ολόκληρη την ιστορία της Βιρμανίας. Έχει κανείς την εντύπωση ότι, για πρώτη φορά, οι σημερινές συνθήκες καθιστούν δυνατή μια πραγματική, κοινά αποδεκτή ομοσπονδιακή λύση, δίνοντας περιεχόμενο στην επίσημη ονομασία της χώρας: Ένωση της Βιρμανίας ή Δημοκρατία της Ένωσης της Μιανμάρ, η οποία αναγνωρίζει την ύπαρξη 135 εθνοτικών ομάδων.
Διοικητικά τμήματα.
Info-Birmanie, 2018.
Μια νέα μαχητική γενιά, η λεγόμενη «Γενιά Ζ», πολύ νέα (μαθητές λυκείου), μπορεί να σπάσει τις προκαταλήψεις του παρελθόντος. Το κίνημα της πολιτικής ανυπακοής έχει κυριαρχήσει σε όλες σχεδόν τις περιοχές της χώρας και σε όλα τα κρατίδια των εθνικών μειονοτήτων. Μου φαίνεται ότι ποτέ άλλοτε αυτό δεν ίσχυε σε τέτοιο βαθμό.
Ομολογουμένως, υπάρχει ένα χάσμα μεταξύ των αυθόρμητων διαδηλώσεων εναντίον του πραξικοπήματος και των τοποθετήσεων των επίσημων αρχών (των κοινοβουλίων) των εθνικών κρατιδίων, οι οποίες συχνά παρέμειναν σε μια στάση αναμονής για να δουν πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα.
Ο πρώτος στόχος μιας εθνικής μειονότητας είναι να γίνει ουσιαστικά κύριος του σπιτιού της, να έχει τον έλεγχο της ιστορικής της επικράτειας και όχι να την στερηθεί. Ανάλογα με την κατάσταση, μπορεί να συνάψει ή να καταγγείλει συμφωνίες κατάπαυσης του πυρός με την κεντρική εξουσία. Σε αυτή την προοπτική, οι αρχές κάθε εθνοτικής ομάδας μπορούν να προχωρήσουν μόνες τους ή, αντίθετα, να δημιουργήσουν ένα κοινό μέτωπο για να ασκήσουν από κοινού μεγαλύτερες πιέσεις, για παράδειγμα για να επιβάλουν ένα πραγματικό ομοσπονδιακό σύστημα. Σήμερα βρισκόμαστε μάλλον σε μια ενδιάμεση κατάσταση31. Ένας άλλος παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι ότι συνήθως υπάρχουν περισσότερα από ένα ένοπλα κόμματα και κινήματα σε ένα εθνοτικό κράτος.
Το κρατίδιο Καρέν (ή κρατίδιο Καγίν, που συνορεύει με την Ταϊλάνδη) βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της αντιπολίτευσης ενάντια στη δικτατορία. Η Πέμπτη Ταξιαρχία της Εθνικής Ένωσης Καρέν (KNU / Karen National Union) αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες ένοπλες ομάδες της χώρας. Δήλωσε αμέσως έτοιμη να υποδεχτεί και να προστατεύσει τα παράνομα μέλη της CPHR, στη συνέχεια της NUG. Ξέσπασαν σφοδρές μάχες, με τον στρατό να βομβαρδίζει την περιοχή Παπούν. Περισσότεροι από δέκα χιλιάδες άνθρωποι εγκατέλειψαν τα χωριά τους, ορισμένοι από τους οποίους κατέφυγαν στην Ταϊλάνδη, απ’ όπου αρχικά απωθήθηκαν32. Ωστόσο, η σκληρότητα της σύγκρουσης άνοιξε μια πολιτική συζήτηση στις τάξεις της, στο πλαίσιο της προετοιμασίας του επόμενου συνεδρίου της.
Στο κρατίδιο Κατσίν, στο μακρινό βορρά, με την Ινδία και την Κίνα ως συνοριακές χώρες, ο Στρατός Ανεξαρτησίας του Κατσίν επιτέθηκε σε ένα απομακρυσμένο στρατιωτικό φυλάκιο, ως ένα μέτρο αντιποίνων, αφού είχαν σκοτωθεί διαδηλωτές του κινήματος πολιτικής ανυπακοής. Στην πόλη Σιουέγκου, περισσότεροι από 400 κυβερνητικοί υπάλληλοι, μεταξύ των οποίων και αστυνομικοί, φέρονται να συμμετέχουν στο κίνημα33.
Στο Αρακάν (κρατίδιο Ρικάιν), η χούντα αφαίρεσε τον Στρατό του Αρακάν (ΑΑ / Arakan Army) από τον κατάλογο των τρομοκρατικών οργανώσεων και υπεγράφη κατάπαυση του πυρός. Ωστόσο, ο ΑΑ απειλεί να τη σπάσει αν ο στρατός συνεχίσει να επιτίθεται στη δημοκρατική αντιπολίτευση στο έδαφός του.
Το ίδιο ισχύει και σε άλλα μειονοτικά κρατίδια. Οι δυνάμεις αυτοάμυνας παραμένουν σε στάση αναμονής, αλλά μπορούν να αντιδράσουν όταν ο στρατός δολοφονήσει διαδηλωτές.
Όπως έχει επισημανθεί, για τις εθνικές μειονότητες το ζήτημα του ομοσπονδιακού συστήματος είναι ουσιαστικό. Μπροστά στις αντιξοότητες, ο Εθνικός Σύνδεσμος για τη Δημοκρατία δεσμεύεται (επιτέλους) να λάβει αποτελεσματικά υπόψη του αυτό το ζήτημα. Εάν αυτή η δέσμευση λάβει σάρκα και οστά, μπορεί να αλλάξει τα γεωπολιτικά δεδομένα στην ίδια τη Βιρμανία. Διαφορετικά, ορισμένες μειονότητες απειλούν να διεκδικήσουν ανεξαρτησία.
Ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα είναι αυτό της ιθαγένειας. Ειδικότερα, αυτή ορίζεται παραδοσιακά μέσω της ένταξης σε μια αναγνωρισμένη εθνοτική μειονότητα, η οποία, σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο François Robinne, τείνει να παγιώσει τις εθνοτικές διαιρέσεις και τη γεωπολιτική των στρατιωτικών συγκρούσεων με επικίνδυνο τρόπο34.
Το παράνομο σύνταγμα της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (NUG) αποτελεί από αυτή την άποψη ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός. Η σύνθεσή του είναι πράγματι πολυεθνική35.
Η NGU εξέδωσε στις 3 Ιουνίου 2021 την «Πολιτική Θέση για τους Ροχίνγκια στο κρατίδιο Ρικάιν», η οποία αναγνωρίζει τη σοβαρότητα των αδικιών που έχουν γίνει σε αυτή τη μειονότητα και την ανάγκη αποκατάστασής τους, δεσμεύεται να αναγνωρίσει έναν πραγματικό ομοσπονδιακό χαρακτήρα που θα καθοριστεί σε συνεργασία με τις μειονότητες και ανακοινώνει έναν νέο νόμο που πρέπει να «βασίζει την ιθαγένεια στη γέννηση στη Μιανμάρ ή στη γέννηση οπουδήποτε ως παιδί πολιτών της Μιανμάρ»36.
Προς το παρόν, η Κίνα συνεχίζει να επηρεάζει την τοποθέτηση των βόρειων συνοριακών κρατιδίων και, ιδίως, εκείνη του πολύ ισχυρού στρατού Ενιαίος Στρατός του Κρατιδίου Γουά (UWSA / United Wa State Army), του καλύτερα εξοπλισμένου με όπλα. Όσον αφορά τη χούντα, κάνει τα πάντα για να ενσωματώσει τις κοινωνικές ελίτ των μειονοτήτων και να τις καταστήσει προσκολλημένες στην ίδια. Μια σύνθετη αντιπαράθεση βρίσκεται σε εξέλιξη, η έκβαση της οποίας θα συμβάλει στη διαμόρφωση του μέλλοντος της χώρας.
Ο γεωπολιτικός αντίκτυπος
Αν το κίνημα πολιτικής ανυπακοής είχε συντριβεί γρήγορα, η χούντα θα μπορούσε πιθανώς να τη γλιτώσει διεθνώς χωρίς μεγάλη ζημιά. Όσον αφορά τις επενδύσεις και το εμπόριο, η ολοκλήρωση της οικονομίας της Μιανμάρ είναι κυρίως περιφερειακή: (η πρώτη δυτική χώρα που ανησυχεί είναι η Μεγάλη Βρετανία). Ο χρυσός κανόνας της ASEAN37 είναι η μη ανάμειξη στις εσωτερικές υποθέσεις των χωρών μελών της (η ένωση αυτή είναι μια λέσχη αυταρχικών καθεστώτων). Αυτή είναι επίσης η παραδοσιακή θέση που υπερασπίζεται η Κίνα στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Οι δυτικές επιχειρήσεις (χαρακτηριστικό παράδειγμα των οποίων είναι η Total) διαδραματίζουν σημαντικό οικονομικό και χρηματοπιστωτικό ρόλο, αλλά έχουν συνηθίσει να συνεργάζονται χωρίς ενδοιασμούς με δικτατορίες.
Το κίνημα της πολιτικής ανυπακοής δεν έσβησε και άλλαξε ξαφνικά τους κανόνες του διπλωματικού παιχνιδιού. Η στάση της Κίνας είναι μάρτυρας αυτού του γεγονότος. Σε «κανονικούς» καιρούς, θα αρκούνταν, μαζί με τη Ρωσία, να αντιταχθεί στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ σε οποιαδήποτε «ανάμειξη» στις εσωτερικές υποθέσεις της Μιανμάρ (ο κινεζικός Τύπος είχε ξεκινήσει περιγράφοντας το πραξικόπημα ως μεγάλο ανασχηματισμό του υπουργικού συμβουλίου). Αυτή τη φορά, αν και η Κίνα ήταν αντίθετη με την καταδίκη της χούντας από το Συμβούλιο, έπρεπε να δεχτεί να εκφράσει τη «σοβαρή ανησυχία» της και να ζητήσει την «άμεση απελευθέρωση» όλων των κρατουμένων, καθώς και τον τερματισμό των περιορισμών σε δημοσιογράφους και ακτιβιστές.
Γενικότερα, το Πεκίνο πρέπει να συμβιβάσει αντικρουόμενα συμφέροντα, πράγμα που γίνεται δύσκολο σε περιόδους οξείας κρίσης. Η Άουνγκ Σαν Σούου Κιί είχε άριστες σχέσεις με τον Σι Τζινπίνγκ· τώρα είναι φυλακισμένη και έχει ανακοινωθεί η δίκη της για εσχάτη προδοσία. Το ΚΚΚ θεωρεί ότι τα συνοριακά εδάφη που καταλαμβάνονται στο βορρά από εθνικές μειονότητες αποτελούν μέρος της γεωστρατηγικής περιμέτρου ασφαλείας του και τους πουλάει όπλα. Ωστόσο, πρέπει να διασφαλίσει τις πολύ σημαντικές επενδύσεις που έχει πραγματοποιήσει στη χώρα, κάτι που απαιτεί συμφωνία με τους στρατιωτικούς που βρίσκονται στην εξουσία. Απαιτεί από τους τελευταίους να προστατεύσουν τις κινεζικές εταιρείες κλωστοϋφαντουργίας που έχουν εγκατασταθεί στη Βιρμανία (οι οποίες πυρπολούνται ως αντίποινα για την υποστήριξή της στη χούντα), καθώς και τους αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου που μεταφέρουν ζωτικής σημασίας ενέργεια από τα λιμάνια της Μιανμάρ. Η πρόσβαση στον Ινδικό Ωκεανό παραμένει ένας σημαντικός στόχος, ο «διάδρομος της Μιανμάρ» (εκτός από τον πακιστανικό «διάδρομο») της τον εξασφαλίζει. Υπό αυτές τις συνθήκες, η «σταθερότητα» της χώρας, για την οποία προς το παρόν δεν υπάρχει κανένα σημάδι, είναι πολύ πιθανό να αποτελεί προτεραιότητά της.
Η Βιρμανία (Μιανμάρ) παρέχει άμεση πρόσβαση στον Ινδικό Ωκεανό, δηλαδή δυτικά του Στενού της Μaλάκκα, ο οποίος «κλειδώνει» τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας. DR.
Δεν υπάρχει καμία χαμένη αγάπη μεταξύ του Πεκίνου και του πολύ αντικομμουνιστικού Τατμαντό (δεν υπάρχει πλέον τίποτα «κομμουνιστικό» στην κινεζική κρατική πλευρά, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι οι Βιρμανέζοι στρατηγοί το έχουν συνειδητοποιήσει αυτό). Ωστόσο, σε δύσκολους καιρούς, οι πραξικοπηματίες μπορούν να υπολογίζουν στην περισσότερο ή λιγότερο ενθουσιώδη υποστήριξη της Κίνας, της Ρωσίας, του Βιετνάμ και της Ινδίας του Μόντι. Όλες αυτές οι χώρες εκπροσωπήθηκαν στην εξέδρα κατά τη διάρκεια του εορτασμού της «Ημέρας του Στρατού», το Πεκίνο λίγο πιο διακριτικά από τη Μόσχα. Η χούντα διόρισε μια κυβέρνηση στην οποία συμμετέχουν βιρμανικές πολιτικές προσωπικότητες γνωστές για τους δεσμούς τους με το ΚΚΚ (στον τομέα της οικονομικής ή πολιτιστικής συνεργασίας)38. Ένα μέτρο που αποσκοπεί, πιθανότατα, στη διευκόλυνση της ανάπτυξης της κινεζικής προστατευτικής ασπίδας.
Είναι πιθανό ο Σι Τζινπίνγκ να είχε κάποια σχέση με το πραξικόπημα της 1ης Φεβρουαρίου (θα μπορούσε να το αποτρέψει;), αλλά είναι βέβαιο ότι το να μπορεί να παίξει το κινεζικό χαρτί θεωρήθηκε σημαντικό πλεονέκτημα από τη χούντα, ενθαρρύνοντας την αποφασιστικότητά της να ακολουθήσει την πολιτική των όπλων. Μπορεί να υπολογίζει στους δύο κύριους προμηθευτές της όπλων, την Κίνα και τη Ρωσία.
Η Μιανμάρ στην Ασία
Οι κυρώσεις
Ορισμένες κυρώσεις που ελήφθησαν μετά το πραξικόπημα ήταν οδυνηρές, όπως το πάγωμα από τον Πρόεδρο Μπάιντεν της μεταφοράς ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ προς τη Μιανμάρ. Άλλες δείχνουν τι θα μπορούσε να γίνει και αποτελούν μια ενθάρρυνση για τη διεθνή αλληλεγγύη που μπορεί, στο σημερινό πλαίσιο, να είναι αποτελεσματική. Συνολικά, ωστόσο, τα μέτρα στοχεύουν μόνο τα μέλη της χούντας ή τις πωλήσεις όπλων που προορίζονται για τις δυνάμεις καταστολής, δεν αφορούν την οικονομική αυτοκρατορία του Τατμαντό και δεν εφαρμόζονται, προς το παρόν, στις κυριότερες επιχειρήσεις που συναλλάσσονται με το κράτος και την χακί οικονομία.
Ήδη από το 2017 και τις διώξεις των Ροχίνγκια, εταιρείες είχαν αρχίσει να εγκαταλείπουν τη Μιανμάρ, όπως η τσιμεντοβιομηχανία LafargeHolcim. Η γαλλοελβετική εταιρεία ανακοίνωσε το καλοκαίρι του 2020 τη ρευστοποίηση της θυγατρικής της στη Μιανμάρ, όταν στην έκθεση ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ αναφέρθηκε ότι είχε συμβατικές ή εμπορικές σχέσεις με τον στρατό. Η ιαπωνική ζυθοποιία Kirin, από την πλευρά της, ανακοίνωσε στις αρχές Φεβρουαρίου ότι σκόπευε να τερματίσει γρήγορα τις σχέσεις της με τον βιρμανικό στρατό (διαθέτει δύο ζυθοποιεία στη χώρα). Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει πολύ επιφυλακτική σε αυτό το ζήτημα, όπως και, ιδίως, οι γαλλικές εταιρείες.
Ο ξενοδοχειακός όμιλος Accor παριστάνει τον αθώο, ενώ συνδέεται με έναν όμιλο της «χακί οικονομίας» στην κατασκευή ενός ξενοδοχείου πέντε αστέρων με 366 δωμάτια στη Γιανγκόν, το Novotel Yangon Max. Εταίρος του είναι ο όμιλος Max Myanmar Group. Η εταιρεία αυτή βοήθησε τον στρατό να κατασκευάσει υποδομές που εμπόδιζαν την επιστροφή των Ροχίνγκια στα εδάφη τους, στο κρατίδιο Ρικάιν (Αρακάν) μετά τις διώξεις του 2017 που είχαν οδηγήσει στην αναγκαστική τους έξοδο. Το 2019, ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ ολοκλήρωσαν μια έρευνα με την απόφαση ότι ο εταίρος της Accor θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ποινικής έρευνας, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε δίωξη για συμβολή σε έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Δεν πρόκειται για κάτι λιγότερο από αυτό!
Από το 1992, η Total εκμεταλλεύεται μέρος του κοιτάσματος φυσικού αερίου της Γιαντάνα, στα ανοικτά των ακτών της Μιανμάρ39. Το 2020, ο πρόεδρος της χώρας απένειμε στη Moattama Gas Transportation Co, τη θυγατρική του διεθνούς ομίλου Total που η έδρα της είναι στις Βερμούδες, το «βραβείο του μεγαλύτερου φορολογούμενου» στην κατηγορία «ξένες εταιρείες» για το οικονομικό έτος 2018-2019. Γενικότερα, η Total είναι ο μεγαλύτερος ή ένας από τους μεγαλύτερους οικονομικούς χρηματοδότες του κράτους της Μιανμάρ, καταβάλλοντάς του 257 εκατ. δολάρια (213 εκατ. ευρώ) το 2019. Στο εξής, όπως καταγγέλλει η ΜΚΟ Justice for Myanmar, «οι ξένοι επενδυτές θα χρηματοδοτούν ένα βάναυσο και παράνομο στρατιωτικό καθεστώς, όπως συνέβαινε και πριν από το 2011». Η NUG, η οποία εκπροσωπεί τη συνέχεια του εκλεγμένου κοινοβουλίου, άρα τη νόμιμη εξουσία της χώρας, απαίτησε από την Total να σταματήσει να καταβάλλει έσοδα με οποιαδήποτε μορφή στη χούντα και τον στρατό. Αρνούμενη να το πράξει, η Total επικροτεί το πραξικόπημα.
Το Canal + (γαλλικός τηλεοπτικός όμιλος, θυγατρική της Vivendi) έχει εταιρεία χαρτοφυλακίου με έδρα στη Σιγκαπούρη. Μεταδίδει, μεταξύ άλλων, την κρατική ραδιοφωνία και τηλεόραση της Μιανμάρ (MRTV). Ισχυρίζεται ότι δεν είναι τεχνικά σε θέση να την αφαιρέσει από τον κατάλογό της (πράγμα που έκανε το Facebook).
Άλλες γαλλικές εταιρείες επιδιώκουν να εισέλθουν στην αγορά της Μιανμάρ για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και τα συστήματα βιομετρικής ταυτοποίησης. Στην πραγματικότητα, ο αριθμός των γαλλικών και ευρωπαϊκών εταιρειών που εμπλέκονται στη Βιρμανία με το κράτος ή την χακί οικονομία είναι πολύ σημαντικός. Δεν θα πρέπει να τους επιτραπεί να συνεχίσουν να ασκούν διακριτικά τις δραστηριότητές τους.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν (μονομερώς) ένα πυρηνικό όπλο όσον αφορά τις κυρώσεις. Οποιαδήποτε συναλλαγή που πραγματοποιείται σε δολάρια ΗΠΑ οπουδήποτε στον κόσμο μπορεί να εμπίπτει στην αμερικανική δικαιοσύνη, εάν είναι αντίθετη με την πολιτική της Ουάσιγκτον. Το όπλο αυτό έχει ήδη χρησιμοποιηθεί, για παράδειγμα, εναντίον τραπεζών ή εταιρειών που δραστηριοποιούνται στο Ιράν και τα πρόστιμα που επιβάλλονται φτάνουν σε νέα ύψη! Άρνηση πληρωμής σημαίνει απαγόρευση παρουσίας στις Ηνωμένες Πολιτείες... Ο Τζο Μπάιντεν δήλωσε ότι μελετά το ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσει αυτή τη διαδικασία στην περίπτωση της Μιανμάρ... αλλά δεν το έχει κάνει μέχρι σήμερα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και κυρώσεις
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει παραμείνει σταθερά σε έναν περιοριστικό ορισμό των κυρώσεων και αυτό δεν φαίνεται να αλλάζει. Σύμφωνα με έναν διπλωμάτη, οι υπουργοί Εξωτερικών των 27 κρατών μελών της ΕΕ δήλωσαν τη Δευτέρα 22 Φεβρουαρίου ότι είναι «έτοιμοι να υιοθετήσουν περιοριστικά μέτρα με στόχο τούς άμεσα υπεύθυνους για το στρατιωτικό πραξικόπημα και τα οικονομικά τους συμφέροντα». «Οι κυρώσεις μπορούν να στοχεύουν μόνο ορισμένες διοικήσεις ή ορισμένα πρόσωπα, στρατιωτικά ή μη, αλλά πρέπει πρώτα να συγκεντρώσουμε τα στοιχεία και να συγκροτήσουμε μια νομική βάση για αυτές τις κυρώσεις»40. Όπως τονίζει η Sophie Brondel από την οργάνωση Info Birmanie, «δεν πρέπει να στοχεύσουμε μόνο τους στρατιωτικούς, των οποίων οι οικονομίες συχνά τοποθετούνται στη Σιγκαπούρη, αλλά και τις μεγάλες εταιρείες που ενισχύουν την εξουσία τους».
Μια νέα δέσμη κυρώσεων προετοιμάζεται στον ΟΗΕ και από διάφορες κυβερνήσεις – θα πρέπει να δούμε σε τι θα καταλήξουν.
Η αλληλεγγύη μας
Συμπερασματικά, είναι καιρός η αλληλεγγύη στη Γαλλία να επεκταθεί σε όλα τα επίπεδα: τα πολιτικά κόμματα, οι ενώσεις και τα συνδικάτα πρέπει να πάρουν θέση, να ασκήσουν πίεση στη γαλλική κυβέρνηση και την Ευρωπαϊκή Ένωση, να να βάλουν στο στόχαστρο τις εταιρείες που είναι ένοχες για τις συναλλαγές με την χακί οικονομία, να αναζητήσουν άμεσους δεσμούς με τους κοινωνικούς φορείς της δημοκρατικής αντίστασης...
Η Total είναι ένας πολυεθνικός όμιλος, αλλά επίσης, και πάνω απ’ όλα, μια γαλλική εταιρεία στην οποία το κράτος είναι μέτοχος. Η εταιρεία αυτή είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό: ο βραχίονας του γαλλικού ιμπεριαλισμού, ιδίως στην Αφρική, όπου παίζει έναν ρόλο όχι μόνο οικονομικό, αλλά και γεωστρατηγικό, με την υποστήριξη που παρέχει το Παρίσι στις δικτατορίες της francafrique. Κατά συνέπεια, ακόμη και αν η Μιανμάρ δεν ανήκει στον παραδοσιακό χώρο διεθνούς πολιτικής παρέμβασης της Γαλλίας, εμείς οι Γάλλοι εμπλεκόμαστε στην κρίση της Μιανμάρ και η ευθύνη μας είναι άμεσα συνυφασμένη. Ακόμα και αν αυτό δεν συνέβαινε, θα έπρεπε να κινητοποιηθούμε για την υποστήριξη των λαών της Μιανμάρ που υποφέρουν από εξαιρετικά βάναυση βία.
Υπάρχουν θέματα, στη Γαλλία, για τα οποία η Αριστερά παραμένει (σχεδόν) σιωπηλή, όπως τα γαλλικά πυρηνικά όπλα και η έρευνα που συνεχίζεται για τον «εκσυγχρονισμό» τους (με σκοπό να γίνει πολιτικά αποδεκτή η χρήση τους). Η Total είναι ένα από εκείνα τα σκοτεινά σημεία για τα οποία δεν είναι σωστό να μιλάμε. Ο Francis Christophe έγραψε ένα δυνατό άρθρο για την επιρροή της Total στη Γαλλία41. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η Anne Hidalgo, δήμαρχος του Παρισιού, μόλις διόρισε στο τμήμα διεθνών υποθέσεων της πόλης έναν πρώην διευθυντή δημοσίων σχέσεων της Total: τον Paul-David Regnier: «ο διορισμός του, με ένα τέτοιο προφίλ, ως υπεύθυνου για τη διεθνή εικόνα μιας πόλης που κυβερνάται από μια πλειοψηφία που περιλαμβάνει την EELV (τους Πράσινους / Europe Écologie Les Verts), δεν προκάλεσε κανένα δημόσιο σχόλιο. Αυτό δείχνει επίσης το μέτρο της επιρροής της Total και της ομερτά που τη συνοδεύει. Το τείχος της σιωπής αρχίζει να σπάει, ξεπερνώντας τα δίκτυα των ακτιβιστών. Έτσι, η εφημερίδα Le Monde αφιέρωσε δύο σελίδες στις 4 Μαΐου σε μια έρευνα για τον πετρελαϊκό γίγαντα42.
Ένα μέλος της EELV υπέβαλε πράγματι ερώτηση στο Κοινοβούλιο σχετικά με το Total, στην οποία, αντίθετα με τις συνήθεις διαδικασίες, δεν έλαβε απάντηση. Το Νέο Αντικαπιταλιστικό Κόμμα (NPA / Nouveau Parti anticapitaliste) έδωσε αμέσως μεγάλη σημασία στην κρίση της Μιανμάρ. Το ίδιο ισχύει και για το Διεθνές Συνδικαλιστικό Δίκτυο για την Αλληλεγγύη και τους Αγώνες. Από την πλευρά του, το ESSF παρέχει στην ιστοσελίδα του καθημερινές πληροφορίες για τη χώρα, την ιστορία της και τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται η κατάσταση. Η ομάδα μας απηύθυνε έκκληση για οικονομική αλληλεγγύη που προοριζόταν για τις συνιστώσες του κινήματος πολιτικής ανυπακοής43.
Οι κάτοικοι της Μιανμάρ που διαμένουν στη Γαλλία δημιούργησαν μια ένωση –τη Βιρμανική Κοινότητα της Γαλλίας– ζητώντας να αναγνωριστούν οι νόμιμες αρχές της Μιανμάρ. Στις 10 Μαΐου του περασμένου έτους, δημοσιεύθηκε στη Le Monde ένα αφιέρωμα από μια ομάδα ερευνητών και ειδικών για τη Μιανμάρ, το οποίο καλούσε τη Γαλλία να «αναγνωρίσει χωρίς καθυστέρηση την κυβέρνηση εθνικής ενότητας (NUG)»44.
Η χούντα της Μιανμάρ βρέθηκε σε κατάσταση μεγάλης αδυναμίας αμέσως μετά το πραξικόπημα, λόγω της μαζικής συμμετοχής του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού στην πολιτική ανυπακοή. Μπήκε φρένο στο πραξικόπημα. Δυστυχώς, λόγω της έλλειψης ευρείας διεθνούς αλληλεγγύης και αποτελεσματικών κυρώσεων, η χούντα κατάφερε σταδιακά να ανακτήσει την πρωτοβουλία των κινήσεων. Ο χρόνος λειτουργεί προς το παρόν υπέρ της – οι διεθνείς οργανισμοί δεν έχουν αναγνωρίσει επίσημα το GNU45. Η αντίσταση στη Μιανμάρ είναι τώρα έτοιμη να συνεχίσει την πορεία της για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η αλληλεγγύη πρέπει να κάνει το ίδιο.
Αυτό που διακυβεύεται στην κρίση της Μιανμάρ έχει διεθνή διάσταση. Η Νοτιοανατολική Ασία βρίσκεται στο σταυροδρόμι της περιοχής Ασίας-Ειρηνικού, της οποίας η γεωστρατηγική σημασία έχει καταστεί εξαιρετικά μεγάλη: εκεί διαδραματίζεται πρωτίστως η αντιπαράθεση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας. Είναι επίσης εκεί που, ως αντίδραση στη σκλήρυνση των δικτατορικών καθεστώτων, ξεκίνησε ένα κύμα δημοκρατικής αντίστασης, από το Χονγκ Κονγκ μέχρι την Ταϊλάνδη. Το κύμα αυτό συνεχίζεται στη Μιανμάρ. Για πολλούς λόγους, τα προοδευτικά κινήματα σε χώρες όπως οι Φιλιππίνες (όπου ο στρατός διεξάγει για άλλη μια φορά έναν ολοκληρωτικό πόλεμο ενάντια σε οτιδήποτε επιλέγει να θεωρήσει ανατρεπτικό και όπου οι εθνοτικές μειονότητες υφίστανται επίσης μια βίαιη διαδικασία καταλήστευσης) βλέπουν τον αγώνα των λαών της Μιανμάρ ως δικό τους αγώνα. Η έκβαση αυτού του αγώνα θα έχει επιπτώσεις σε ολόκληρη την περιοχή.
Μετάφραση: e la libertà
Pierre Rousset, «La Birmanie, front incandescent de l’Asie orientale: l’arrière-plan de la crise présente», Europe Solidaire Sans Frontières, 26 Μαΐου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article58320.
Pierre Rousset, «Myanmar, the incandescent front of East Asia: the background of the present crisis», Europe Solidaire Sans Frontières, 26 Μαΐου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article58738. Αναδημοσίευση: International Viewpoint, 28 Ιουνίου 2021, https://internationalviewpoint.org/spip.php?article7193.
Pierre Rousset, «Birmania, el frente incandescente de Asia Oriental», VientoSur, 26 Ιουνίου 2021, https://vientosur.info/birmania-el-frente-incandescente-de-asia-oriental/ (στην ισπανική μετάφραση έχουν παραλειφθεί οι παράγραφοι για τον ρόλο της Γαλλία και της Total).
Σημειώσεις
1 Αυτό ισχύει για την ιστορία του εικοστού αιώνα (αλλά και πριν από αυτόν!). Βλέπε Pierre Grosser, L’histoire du monde se fait en Asie Une autre vision du 20e siècle. Παρίσι, Odile Jacob, 2017.
2 Αυτό το άρθρο γράφτηκε στις αρχές Απριλίου 2021 για το έντυπο περιοδικό Contretemp, το οποίο διαφέρει από την ηλεκτρονική επιθεώρηση Contretemps. Βλέπε Contretemps, νο 49 (νέα σειρά), Απρίλιος 2021, εκδόσεις Syllepse. Για αυτή τη δεύτερη έκδοση, πολύ μεγαλύτερη, διατηρήθηκε η γενική οικονομία της, χωρίς να επιχειρηθεί συστηματική ενημέρωση. Ωστόσο, το κείμενο έχει επικαιροποιηθεί εν μέρει και ορισμένες διατυπώσεις που αφορούν, ιδίως, την ιστορία της χώρας, έχουν επαναδιατυπωθεί, επεκταθεί, διευκρινιστεί, διορθωθεί ή συμπληρωθεί.
3 Σχετικά με την πολιτική οικονομία του στρατιωτικού καθεστώτος και αργότερα της κυβέρνησης του NLD, βλέπε τη μελέτη που εκπόνησε ο Walden Bello για το Transnational Institute (TNI): Walden Bello, “Paradigm Trap. The development establishment’s embrace of Myanmar and how to break loose”, Transnational Institute, Γιανγκόν/Αμστερνταμ, Ιούλιος 2018, https://www.tni.org/files/publication-downloads/paradigmtrap_190718_web.pdf. Το άρθρο πρότεινε επίσης μια εναλλακτική αναπτυξιακή στρατηγική βασισμένη στην αποπαγκοσμιοποίηση.
4 Επισήμως «Σύμβουλος του Κράτους», η Σούου Κιί ήταν de facto αρχηγός του κράτους, αλλά δεν μπορούσε να είναι de jure, επειδή ο στρατός είχε εισαγάγει εναντίον της μια συνταγματική διάταξη σύμφωνα με την οποία αυτή τη θέση δεν μπορούσε να καταλάβει κάποιος του οποίου ο σύζυγος ή τα παιδιά είχαν ξένη υπηκοότητα – κάτι που συνέβαινε με τον σύζυγό της.
5 Bianca Pessoa and Debbie Stothard: https://entreleslignesentrelesmots.blog/2021/05/15/. Αναδημοσιευμένο στο ESSF: «Entretien: Les femmes à la tête des efforts de démocratisation au Myanmar», ESSF [Europe Solidaire Sans Frontières], 7 Μαϊου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article58081.
6 Laura Villadiego, Equal Times, “The women’s revolution: what the coup means for gender equality in Myanmar”, Equal Times, 7 Μαΐου 2021, https://www.equaltimes.org/the-women-s-revolution-what-the#.YOYJMky_y1t. Αναδημοσίευση: ESSF, 7 Μαΐου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article58081.
7 CPHR: Επιτροπή που εκπροσωπεί το Pyidaungsu Hluttaw - δηλαδή το κοινοβούλιο που αντιστέκεται. Στη συνέχεια σχηματίστηκε η πολυεθνική Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (NUG / National Unity Government)- θα επανέλθουμε σε αυτήν αργότερα.
8 “Myanmar Junta Suspends Over 1,600 Educators for Refusing to Work”, The Irrawaddy, 8 Μαΐου 2021, https://www.irrawaddy.com/news/burma/myanmar-junta-suspends-over-1600-educators-for-refusing-to-work.html. Αναδημοσίευση: ESSF, 8 Μαΐου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article58162.
9 Βλ. ειδικότερα για το θέμα αυτό: Pierre Rousset, “Burma/Myanmar: From civil disobedience to armed resistance - what new Myanmar can emerge from today’s challenges?”, Europe Solidaire Sans Frontières, 22 Ιουνίου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article58704. [Pierre Rousset, «Βιρμανία. Από την πολιτική ανυπακοή στην ένοπλη αντίσταση», e la libertà, 1 Ιουλίου 2021, https://www.elaliberta.gr/%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%C.]
10 Βλέπε ιδίως Rodolphe de Koninck, L’Asie du Sud-Est, συλλογή U (Γεωγραφία), Armand Colin 2012, κεφάλαιο 8.
11 Τρία μεγάλα δέλτα ποταμών αρδεύουν τη χερσόνησο της Νοτιοανατολικής Ασίας: ο Ιρραουάντι στη Βιρμανία, ο Κόκκινος ποταμός στο βόρειο Βιετνάμ και ο Μεκόνγκ για το Λάος, την Ταϊλάνδη, την Καμπότζη και το νότιο Βιετνάμ. Επιπλέον, όλα τα κράτη σε αυτό το τμήμα του κόσμου διαθέτουν τουλάχιστον μία θαλάσσια ακτή, με εξαίρεση το Λάος.
12 Για ένα ολοκληρωμένο έργο για τη Βιρμανία, βλέπε Renaud Egreteau, Histoire de la Birmanie contemporaine. Le pays des prétoriens, Fayard 2010. Βλέπε επίσης Jean Perrin, “La Birmanie”, στο Le Thanh Khoi, L’Histoire du XXe siècle. L'Asie du Sud-Est, τ. I, Sirey, 1970. Για μια περαιτέρω παρακολούθηση, βλ. την ετήσια έκδοση L’Asie du Sud-Est. Bilan, enjeux et perspectives, Irasec et Indes savantes.
13 Η ισπανική κατάκτηση του «φιλιππινέζικου» αρχιπελάγους αποτελεί τη μεγάλη εξαίρεση.
14 Οι ενδοϊμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί επέτρεψαν ακόμη και στο Σιάμ (Ταϊλάνδη), με γερμανική βοήθεια, να παραμείνει ανεξάρτητο: ένα κράτος «μαξιλάρι» μεταξύ των ζωνών βρετανικής και γαλλικής επιρροής.
15 Η πώληση των Φιλιππίνων ήταν μια καλή συμφωνία για τη Μαδρίτη, καθώς η Ισπανία είχε χάσει σε μεγάλο βαθμό τον έλεγχο της αποικίας της.
16 Σύμφωνα με τις ενώσεις Ελβετίας-Βιρμανίας, Action Birmanie (Βέλγιο) και Info Birmanie (Γαλλία).
17 Βλέπε Alexandra de Mersan, «Epilogue: Contrasting perspectives on Arakan and the “Rohingya” issue», OpenEdition Books, https://books.openedition.org/pressesinalco/37192. Αναδημοσίευση: ESSF, 2017, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article58408.
18 François Robinne, “Nationalism as Political Paranoia in Burma. An Essay on the Historical Practice of Power, Mikael Gravers”, OpenEdition Journals, Σεπτέμβριος 2006, https://journals.openedition.org/moussons/1953. Αναδημοσίευση: «Comptes rendus (livres): sur “Nationalism as Political Paranoia in Burma. An Essay on the Historical Practice of Power”, de Mikael Gravers», ESSF, Σεπτέμβριος 2006, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article57718.
19 “The Long History of Myanmar’s Civil Disobedience Movement”, The Irrawaddy, 29 Μαρτίου 2021, https://www.irrawaddy.com/news/burma/long-history-myanmars-civil-disobedience-movement.html. Αναδημοσίευση: “From the 1920s to the 2021 CDM – The Long History of Myanmar’s Civil Disobedience Movement”, ESSF, 29 Μαρτίου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article57409.
20 Βλέπε Stephen Campbell, “Rethinking Myanmar’s Left Intellectual History: The Subaltern Politics of Banmaw Tin Aung and Thakin Po Hla Gyi”, Εργασία που κυκλοφόρησε στο ερευνητικό φόρουμ για τη Βιρμανία/Μιανμάρ 24/26 Οκτωβρίου 2014, Cornell University, Ίτακα. Δημοσιευμένη σε: Academia.edu, https://www.academia.edu/24486547/Rethinking_Myanmars_Left_Intellectual_History_The_Subaltern_Politics_of_Banmaw_Tin_Aung_and_Thakin_Po_Hla_Gyi. Αναδημοσίευση: ESSF, 24 Οκτωβρίου 2014, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article57189.
21 Πήραν το όνομά τους από μια πόλη στην πολιτεία Σαν, στη βορειοανατολική Βιρμανία.
22 Οι ονομασίες Βιρμανία και Μιανμάρ υπήρχαν στη Βιρμανία πριν από την αποικικρατεία. Οι Βρετανοί αγγλοποίησαν την πρώτη. Όλα τα κινήματα αλληλεγγύης του περασμένου αιώνα χρησιμοποίησαν τον όρο Βιρμανία και στη συνέχεια αρνήθηκαν να τον αντικαταστήσουν με τον όρο Μιανμάρ, επειδή ήταν ένα δικτατορικό καθεστώς που το 1989 τον έκανε επίσημη ονομασία της χώρας.
23 François Robinne, ό.π.
24 Ko Ko Thett & James Byrne, Bones will Crow. 15 Contemporary Burmese Poets, Arc Publications, 2012.
25 Ένα σύνολο πεποιθήσεων και πρακτικών που βασίζονται στην απόδοση ιδιοτήτων στους αριθμούς που διέπουν την ανθρώπινη ζωή, ιδιότητες που ποικίλλουν ανάλογα με το πλαίσιο.
26 Βλέπε ιδίως Frédéric Debomy, “Birmanie: l’armée peut-elle un jour abandonner le pouvoir?”, Asialyst, 12 Μαρτίου 2021, https://asialyst.com/fr/2021/03/12/birmanie-armee-tatmadaw-peut-elle-un-jour-abandonner-pouvoir/. Αναδημοσίευση: ESSF, 12 Μαρτίου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article57154.
* [Σ.τ.Μ.:] Για το ρόλο των βουδιστών μοναχών στην εξέγερση του 2007, βλ.: Ο Ιός, «Ο βουδισμός της Αντίστασης. Ποιοι είναι οι επαναστατημένοι μοναχοί της Μιανμάρ», Ελευθεροτυπία, 13 Οκτωβρίου 2007, http://www.iospress.gr/mikro2007/mikro20071013.htm.
27 Σύμφωνα με έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας, η MEHL διένειμε, μεταξύ 1990 και 2011, 18 δισεκατομμύρια δολάρια σε μερίσματα σε εν ενεργεία και συνταξιούχους στρατιωτικούς.
28 Για τον βουδισμό Τεραβάντα στη Βιρμανία και το σύγχρονο πλαίσιο, βλ. ιδίως Bénédicte Brac de la Perrière, “Les moines, une troisième force dans l’équilibre transitionnel des pouvoirs en Birmanie”, OpenEdition Books, https://books.openedition.org/pressesinalco/37102. Αναδημοσίευση: ESSF, 2020, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article58364. [(Σ.τ.Μ.:) Βλ. επίσης: «Ο μαχητικός Βουδισμός βρίσκεται σε εξέλιξη στη Νοτιοανατολική Ασία - από πού προήλθε;», e la libertà, 27 Νοεμβρίου 2017, https://www.elaliberta.gr/%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AE/%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1-%CF%89%CE%BA%CE%B5%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1/3808-%CE%BF-%CE%BC%CE%B1%CF%87%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82-%CE%B2%CE%BF%CF%85%CE%B4%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CE%B2%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%BA%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%B9-%CF%83%CE%B5-%CE%B5%CE%BE%CE%AD%CE%BB%CE%B9%CE%BE%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%BD%CE%BF%CF%84%CE%B9%CE%BF%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1-%CE.]
29 “Buddhist monks in Myanmar split on anti-junta movement”, Frontier Myanmar, 13 Μαΐου 2021, https://www.frontiermyanmar.net/en/buddhist-monks-in-myanmar-split-on-anti-junta-movement/.
30 Για μια συλλογή με άρθρα της Aung San Suu Kyi και ιδιαίτερα κολακευτικά σχόλια (εκείνη την εποχή ήταν κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης), βλέπε “Freedom From Fear and other writings”, Penguin Books, δεύτερη έκδοση, Λονδίνο: 1995.
31 David Scott Mathieson, “The rebels who will and won’t fight Myanmar’s coup”, Asia Times, 31 Μαρτίου 2021, https://asiatimes.com/2021/03/the-rebels-who-will-and-wont-fight-myanmars-coup/. Αναδημοσίευση: ESSF, 31 Μαρτίου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article57480.
32 “10,000 Karen Flee Myanmar Military Airstrikes”, The Irrawaddy, 29 Μαρτίου 2021, https://www.irrawaddy.com/news/burma/10000-karen-flee-myanmar-military-airstrikes.html. Αναδημοσίευση: ESSF, 29 Μαρτίου 2021, https://www.irrawaddy.com/news/burma/10000-karen-flee-myanmar-military-airstrikes.html.
33 “Kachin Independence Army Attacks a Myanmar Regime Police Station”, The Irrawaddy, 31 Μαρτίου 2021, https://www.irrawaddy.com/news/burma/kachin-independence-army-attacks-myanmar-regime-police-station.html. Αναδημοσίευση: ESSF, 31 Μαρτίου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article57448.
34 François Robinne, Δεκέμβριος 2018, «Guerre civile en Birmanie: la transition démocratique dans l’impasse identitaire», Les Grands dossiers de Diplomatie, νο 42, Δεκέμβριος 2018, σσ. 94-96.
35 “Who’s Who in Myanmar’s National Unity Government”, The Irrawaddy, 16 Απριλίου 2021, https://www.irrawaddy.com/news/burma/whos-myanmars-national-unity-government.html. Αναδημοσίευση: “Coalition: Who’s Who in Myanmar’s National Unity Government (NUG)”, ESSF, 16 Απριλίου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article57704.
36 National Unity Government, “Policy Position on the Rohingya in Rakhine State”, National Unity Government, 3 Ιουνίου 2021, https://gov.nugmyanmar.org/2021/06/03/policy-position-on-the-rohingya-in-rakhine-state/. Αναδημοσίευση: “Myanmar: Policy Position on the Rohingya in Rakhine State”, ESSF, 3 Ιουνίου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article58468.
37 Ακρωνύμιο της Ένωσης Κρατών Νοτιοανατολικής Ασίας (Association of South-East Asian Nations).
38 “Myanmar Regime’s Cabinet Includes Some Old China Hands”, The Irrawaddy, 29 Μαρτίου 2021, https://www.irrawaddy.com/opinion/analysis/myanmar-regimes-cabinet-includes-old-china-hands.html. Αναδημοσίευση: “Realpolitik: Myanmar Regime’s Cabinet Includes Some Old China Hands”, ESSF, 29 Μαρτίου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article57422.
39 Francis Christophe, «Total en Birmanie: le tabou ébranlé», Asialyst, 5 Απριλίου 2021, https://asialyst.com/fr/2021/04/05/total-birmanie-tabou-ebranle/. Francis Christophe, «Birmanie: vers des sanctions énergiques contre les généraux? – L’influence de Total en France», Europe Solidaire Sans Frontières, 3 Μαΐου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article58069.
40 Παρατίθεται από τους Bruno Philip και Julien Bouissou, Le Monde, 3 Μαρτίου 2021.
41 Francis Christophe, «Birmanie: vers des sanctions énergiques contre les généraux?» Asialyst, 3 Μαΐου 2021, https://asialyst.com/fr/2021/05/03/birmanie-vers-sanctions-energiques-contre-generaux/. Αναδημοσίευση: «Birmanie: vers des sanctions énergiques contre les généraux? – L’influence de Total en France», Europe Solidaire Sans Frontières, 3 Μαΐου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article58069.
42 Nabil Wakim et Julien Bouissou, «Birmanie: comment Total finance les généraux à travers des comptes offshore», Le Monde, 4 Μαΐου 2021, https://www.lemonde.fr/international/article/2021/05/04/birmanie-comment-total-finance-les-generaux-a-travers-des-comptes-offshore_6078990_3210.html.
43 ESSF, Mark Johnson and Pierre Rousset, “In the face of a murderous military dictatorship, an urgent appeal for financial solidarity with grass roots resistance in Myanmar/Burma”, Europe Solidaire Sans Frontières, 14 Μαρτίου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article57156.
44 Βλέπε: «Birmanie: “La France doit reconnaître sans délai le gouvernement d’unité nationale”», Le Monde, 10 Μαΐου 2021, https://www.lemonde.fr/idees/article/2021/05/10/birmanie-la-france-doit-reconnaitre-sans-delai-le-gouvernement-d-unite-nationale_6079692_3232.html. Αναδημοσίευση: ESSF, 10 Μαΐου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article58154.
45 Σχετικά με την πρόσφατη σύνοδο της ASEAN, βλέπε: Frédéric Debomy, «En Birmanie, l’Asean au secours de Min Aung Hlaing», Mediapart, 25 Απριλίου 2021, https://blogs.mediapart.fr/frederic-debomy/blog/250421/en-birmanie-l-asean-au-secours-de-min-aung-hlaing.
