Ο κόσμος στο Χαλέπι της Συρίας γιορτάζει την πτώση του Άσαντ κατά τη διάρκεια συγκεντρώσεων που ονομάζονται «Παρασκευή της νίκης» [OZAN KOSE / AFP]

Michael Karadjis

Η εκρηκτική επιστροφή της Συριακής Επανάστασης: Η κατάρρευση του γενοκτονικού καθεστώτος

Οι αστραπιαίες νίκες του συριακού συνασπισμού ανταρτών επί των δυνάμεων του καθεστώτος Άσαντ στη βορειοδυτική Συρία σε μια τεράστια περιοχή – που ακολουθήθηκαν με ταχεία διαδοχή από εξίσου γρήγορες νίκες πρώτα στη Χάμα και τη Χομς στην κεντρική Συρία, στη συνέχεια οι εξεγέρσεις στη νότια Νταράα και τη Σουγουέιντα και η κατάρρευση του καθεστώτος στην ίδια τη Δαμασκό –όλα μέσα σε δέκα ημέρες– καταδεικνύουν την πλήρη αδυναμία του καθεστώτος, το οποίο δεν βασιζόταν παρά μόνο στη γυμνή στρατιωτική και αστυνομική βία. Οι αποκαλύψεις στην παγκόσμια κοινή γνώμη που ακολούθησαν για το πραγματικό επίπεδο φρίκης στο «σφαγείο» της Σεντνάγια δείχνουν μια πραγματικότητα που κόβει την ανάσα· θυμίζει το Τουόλ Σλενγκ και το Άουσβιτς. Οι άμυνες του καθεστώτος απλά κατέρρευσαν παντού, ενώ οι αντάρτες δεν αντιμετώπισαν ούτε λαϊκή ούτε στρατιωτική αντίσταση.

Μέσα σε μια μέρα περίπου από την επίθεση που ξεκίνησε στις 27 Νοεμβρίου, οι αντάρτες είχαν καταλάβει όχι μόνο τεράστιες περιοχές του αγροτικού ανατολικού και νότιου Ίντλιμπ και του δυτικού και νότιου Χαλεπιού, αλλά και το μεγαλύτερο μέρος της πόλης του Χαλεπιού∙ ακόμη και την περίοδο 2012-2016, οι αντάρτες έλεγχαν κατά καιρούς μόνο τη μισή πόλη. Αντίθετα, χρειάστηκαν μεγάλης κλίμακας επιθέσεις του καθεστώτος, της Ρωσίας και του Ιράν, με αεροπορικές δυνάμεις, πυραύλους και συντριπτική στρατιωτική ισχύ, για πολλά χρόνια για να ανακτηθεί η μισή πόλη από τους αντάρτες. Στη συνέχεια προχώρησαν νότια στη βόρεια επαρχία Χάμα, όπου τώρα ανταγωνίζονται με το καθεστώς για την πόλη Χάμα.

Οι συριακοί λογαριασμοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι γεμάτοι από σκηνές χαράς καθώς απελευθερώνονται οι πολιτικοί κρατούμενοι, καθώς οι άνθρωποι επιστρέφουν στις πόλεις και τα σπίτια τους από τα οποία εκδιώχθηκαν. Όπως γράφει ο πρώην δήμαρχος του Ανατολικού Χαλεπίου Χάγκι Χασσάν, τονίζοντας τις ανθρωπιστικές πτυχές της απελευθέρωσης: «Η απελευθέρωση της πόλης επιτρέπει σε δεκάδες χιλιάδες οικογένειες να επιστρέψουν στα σπίτια τους μετά από χρόνια αναγκαστικής εξορίας. Αυτές οι οικογένειες, που ζούσαν σε καταυλισμούς χωρίς βασικές υπηρεσίες, μπορούν τώρα να βρουν μια πιο σταθερή και αξιοπρεπή ζωή. ... Εκατοντάδες χιλιάδες Σύριοι εξακολουθούν να είναι παγιδευμένοι στις φυλακές του καθεστώτος, υποφέροντας από αδιανόητες φρικαλεότητες. Η απελευθέρωση του Χαλεπιού επέτρεψε την απελευθέρωση εκατοντάδων κρατουμένων, συμπεριλαμβανομένων γυναικών και παιδιών, σηματοδοτώντας ένα σημαντικό βήμα προς τη δικαιοσύνη»^[1]. Ο Φάντελ Αμπντούλ Γκάνι, του Συριακού Δικτύου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, υποστήριξε ότι μεταξύ των κρατουμένων και των βίαια εξαφανισμένων που απελευθερώθηκαν ήταν κάποιοι που κρατούνταν για 13 χρόνια, «και σε μία περίπτωση ένας κρατούμενος που είχε περάσει 33 χρόνια στη φυλακή»^[2].

Ο Λιβανέζος Άλι Χασσάν Άλι, ο οποίος συνελήφθη όταν ήταν 16 ετών, το 1985, απελευθερώθηκε από τη φυλακή της Χάμα μετά από 39 χρόνια!

Σύμφωνα με τους Χασσάν Χασσάν και Μάικλ Βάις, «τα γεγονότα μέχρι στιγμής δείχνουν ότι η HTS [η ηγετική παράταξη των ανταρτών] συμπεριφέρεται ρεαλιστικά. Οι μαχητές της στάλθηκαν αμέσως για να διαφυλάξουν τις τράπεζες από τη λεηλασία. Την πρώτη νύχτα της κατάληψής από αυτήν, η HTS έκλεισε το ηλεκτρικό ρεύμα για τα εργοστάσια, προσφέροντας έτσι στις κατοικίες των πολιτών 16 ώρες αδιάλειπτης ηλεκτροδότησης, κάτι που είχαν να απολαύσουν από το 2012»^[3]. Αντίστοιχα, ο Καρίμ Σαχίν γράφει για «συναρπαστικά μηνύματα από χριστιανούς συγγενείς/φίλους στο Χαλέπι σχετικά με την αποκατάσταση του ηλεκτρικού ρεύματος και του νερού, την αποκομιδή σκουπιδιών (όπως φαίνεται, οι αντάρτες πληρώνουν στους εργάτες καθαριότητας μισθό 1,5 εκατομμυρίου συριακές λίρες), ψωμί παντού, ζωντανή αγορά»^[4].

Ο Χάγκι Χάσσαν ισχυρίζεται επίσης ότι «για πρώτη φορά μετά από χρόνια, η πόλη γνωρίζει κάποια ασφάλεια. Οι υποδομές έχουν διατηρηθεί, οι δημόσιοι θεσμοί λειτουργούν και δεν έχουν αναφερθεί παραβιάσεις των πολιτικών δικαιωμάτων μετά την απελευθέρωση», τονίζοντας ότι «οι στρατιωτικές δυνάμεις που εισήλθαν στο Χαλέπι δεν διέπραξαν καμία παραβίαση κατά των αμάχων», αλλά αντίθετα «διασφάλισαν την ασφάλειά τους»^[5]. Μια άλλη Σύρια που κάνει ρεπορτάζ από το Χαλέπι, η Μαρσέλλε Σεχουάρο, ισχυρίζεται ότι υπήρξαν παραβιάσεις, αν και «παρά την εκτεταμένη δικτύωση γύρω από αυτό το θέμα, μπόρεσα να τεκμηριώσω μόνο τρεις παραβιάσεις», μία από αυτές ένα περιβόητο περιστατικό με το χριστουγεννιάτικο δέντρο, αν και αναφέρει σοβαρότερες παραβιάσεις μεταξύ ενός άλλου συνασπισμού ανταρτών, του υποστηριζόμενου από την Τουρκία Συριακού Εθνικού Στρατού (SNA), και των υπό κουρδική ηγεσία Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF)^[6].

Σε πιο σοβαρό επίπεδο, η Σεχουάρο σημείωσε ότι, εκτός από το φόβο των αεροπορικών επιδρομών από το καθεστώς και τη Ρωσία, ο κύριος φόβος αυτή τη στιγμή είναι το χάος που σχετίζεται με τα όπλα, το οποίο προκαλείται από την απελευθέρωση ποινικών κρατουμένων στη βιασύνη να ανοίξουν οι φυλακές για να απελευθερωθούν οι πολιτικοί κρατούμενοι. Ωστόσο, αναφέρει ότι «ενεργοποιήθηκε μια γραμμή καταγγελιών και φαίνεται ότι η αίθουσα διαχείρισης επιχειρήσεων το λαμβάνει σοβαρά υπόψη της μέχρι στιγμής. Αλλά αυτό απέχει πολύ από το να είναι μια ουτοπία»^[7].

Είναι σημαντικό, τονίζει σχετικά με τη μαντίλα για το κεφάλι, δεδομένης της ριζοσπαστικής ισλαμιστικής ιδεολογίας ορισμένων από τις εμπλεκόμενες ομάδες, «συμβαίνουν περιστατικά που αφορούν το να τους λένε: “Βάλε μια μαντίλα στο κεφάλι σου”. Ωστόσο, η κλίμακα εξακολουθεί να είναι πολύ περιορισμένη (σε σύγκριση με ό,τι θα ήταν αναμενόμενο). Η χρήση χιτζάμπ δεν έχει γίνει ακόμη συνήθεια (και μακάρι ο Θεός να δώσει δύναμη στις γυναίκες του Χαλεπιού ώστε να μην γίνει κανόνας). Προς το παρόν, οι γυναίκες εξακολουθούν να κυκλοφορούν στους δρόμους χωρίς χιτζάμπ – όχι ως μεμονωμένες πράξεις θάρρους ή εξέγερσης, αλλά απλώς επειδή έτσι ντύνονται». Ωστόσο, τονίζει επίσης ότι δεν πρέπει να υπάρχει εφησυχασμός σε αυτό το θέμα.

Τονίζει ότι πρέπει να αποφεύγονται τόσο οι «κινδυνολογικές αφηγήσεις» όσο και οι «καθησυχαστικές αφηγήσεις». Αυτός είναι ένας λογικός τόνος για κάθε τέτοια κατάσταση. Οι επαναστάσεις συνήθως απεικονίζονται ως ακατάσχετα λουτρά αίματος ή ως ηρωικές, ρομαντικές ουτοπίες. Καμία επανάσταση στην ιστορία δεν ήταν ούτε το ένα ούτε το άλλο. Και από όλα τα παραπάνω, και περισσότερα παρακάτω, αυτό που θέλω να τονίσω εδώ είναι ακριβώς ότι πρόκειται για μια επανάσταση, μια αναβίωση της συριακής επανάστασης που πολλοί θεώρησαν ότι συντρίφθηκε, με όλα τα ελαττώματα, και όχι απλώς μια «στρατιωτική κατάκτηση από ισλαμιστές», όπως κάποιοι έχουν απεικονίσει.

Ο Χάγκι Χάσσαν σημειώνει ότι «Ναι, η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ [HTS] είναι παρούσα, αλλά οι πραγματικοί απελευθερωτές της πόλης είναι οι κάτοικοί της, η νεολαία της που, εξόριστα ως παιδιά, επέστρεψαν σήμερα ως ενήλικες για να απελευθερώσουν την πόλη τους από τον ζυγό της καταπίεσης»^[8]. Η Σεχουάρο τονίζει επίσης τον ρόλο των απλών ανθρώπων:

«Οι ενέργειες της συριακής βάσης είναι αξιοσημείωτες. Το Χαλέπι βράζει, μέσα και έξω. Από το ψωμί μέχρι τις επικοινωνίες, τις πρωτοβουλίες ταφής, την πίεση στον στρατό να αναλάβει την ευθύνη για κάθε ζήτημα που επηρεάζει τους πολίτες, την υποστήριξη οργανώσεων, την ενίσχυση της παρουσίας της Πολιτικής Άμυνας στο Χαλέπι και την παρακολούθηση των συνθηκών διαβίωσης των παιδιών – υπάρχει εξαιρετική προσπάθεια από τη βάση»^[9].

Την 1η Δεκεμβρίου, ένα παράδειγμα μιας τέτοιας λαϊκής πρωτοβουλίας ήταν η Πρωτοβουλία «Λαός του Χαλεπιού για χάρη της πατρίδας»^[10], η οποία συνεχάρη τον συριακό λαό για την απελευθέρωση από το καθεστώς, αλλά έκανε έναν κατάλογο με αιτήματα του λαού, μεταξύ των οποίων η συμβουλή προς «τους αδελφούς στις στρατιωτικές παρατάξεις να πειθαρχήσουν πλήρως στις οδηγίες» των ηγετών τους «να μην εμπλακούν σε καμία παραβίαση», συνιστώντας «στους αδελφούς στις στρατιωτικές παρατάξεις να παραμείνουν στα στρατιωτικά μέτωπα, στα χαρακώματα, στους στρατώνες και στην πλήρη απαγόρευση οποιασδήποτε ένοπλης εμφάνισης μεταξύ των πολιτών», ενώ ζητούσε «να σχηματιστεί μια πολιτική διοίκηση από τους αρμόδιους του Χαλεπιού ως μεταβατικό στάδιο για την προετοιμασία των εκλογών.»

Στις 4 Δεκεμβρίου, ο διοικητής της HTS Αμπού Μοχάμμεντ αλ-Τζολάνι δήλωσε ότι «η πόλη θα διοικείται από ένα μεταβατικό όργανο. Όλοι οι ένοπλοι μαχητές, συμπεριλαμβανομένων των μελών της HTS, θα λάβουν εντολή να εγκαταλείψουν τις περιοχές των πολιτών^[11] τις επόμενες εβδομάδες και οι κυβερνητικοί υπάλληλοι θα κληθούν να συνεχίσουν την εργασία τους»^[12].

Ο Τζολάνι πρότεινε μάλιστα ότι η HTS μπορεί να διαλυθεί «προκειμένου να καταστεί δυνατή η πλήρης ενοποίηση των πολιτικών και στρατιωτικών δομών σε νέους θεσμούς που θα αντικατοπτρίζουν όλο το φάσμα της συριακής κοινωνίας».

Ο χώρος επιχειρήσεων των ανταρτών ανακοίνωσε επίσης πλήρη αμνηστία για τα στρατεύματα του συριακού καθεστώτος^[13], την αστυνομία και τις δυνάμεις ασφαλείας στο Χαλέπι, καλώντας τους να υποβάλουν τα χαρτιά τους για να λάβουν την επίσημη αμνηστία και τις ταυτότητές τους.

Και η έκπληξη είναι ότι, μετά από χρόνια βάναυσης καταστολής της επανάστασης, μετά από το γενοκτονικό λουτρό αίματος εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων από το καθεστώς και την καταστροφή της ίδιας της χώρας του με την πολεμική του αεροπορία, μετά από το μέγεθος της εκμετάλλευσης της λαϊκής εξέγερσης –είτε από το τουρκικό καθεστώς είτε από την σκληροπυρηνική ισλαμιστική HTS που ηγείται τώρα αυτής της επιχείρησης– όπου αναπόφευκτα οδήγησε αυτή η καταστολή, θα μπορούσαμε να περιμένουμε ότι τα αποτελέσματα μιας νέας επίθεσης θα είχαν πιο οπισθοδρομικό χαρακτήρα, με περισσότερες παραβιάσεις, πιο αιματηρές, πιο διχαστικές από ό,τι στο παρελθόν. Ωστόσο, μέχρι στιγμής, μπορούμε να πούμε ότι υπήρξαν πολύ, πολύ περισσότερες παραβιάσεις από ομάδες ανταρτών στο Χαλέπι στο παρελθόν σε σύγκριση με αυτό που ακολουθεί σήμερα.

Μια παρένθεση: Το ζήτημα της επιστροφής

Πριν προχωρήσουμε στην εξέταση των εμπλεκόμενων δυνάμεων των ανταρτών και στη συνέχεια του ευρύτερου γεωπολιτικού πλαισίου, αξίζει να εξετάσουμε το ζήτημα της «επιστροφής» χιλιάδων, και ίσως σύντομα εκατοντάδων χιλιάδων, στις εστίες τους, το οποίο θίχτηκε παραπάνω.

Ο πληθυσμός στο ελεγχόμενο από την αντιπολίτευση βορειοδυτικό τμήμα αποτελείται από 5,1 εκατομμύρια ανθρώπους, εκ των οποίων 3,6 εκατομμύρια έχουν εκτοπιστεί από άλλα μέρη της Συρίας, από τα οποία 2 εκατομμύρια ζουν σε καταυλισμούς Αυτοί προστίθενται στα τουλάχιστον 6,5 εκατομμύρια εξόριστους Σύριους πρόσφυγες^[14] –σχεδόν το ένα τρίτο του προπολεμικού πληθυσμού της Συρίας– εκ των οποίων 3,7 εκατομμύρια βρίσκονται ακριβώς στην άλλη πλευρά των συνόρων, στην Τουρκία^[15]. Χωρίς να βρεθεί λύση, αυτός ο τεράστιος συριακός προσφυγικός πληθυσμός τείνει να γίνει ένα διαρκές γεωπολιτικό ζήτημα, τόσο σίγουρα όσο και ο αντίστοιχος παλαιστινιακός προσφυγικός πληθυσμός.

Αν λάβουμε υπόψη μόνο τα 7 εκατομμύρια και πλέον εκτοπισμένους Σύριους στη βορειοδυτική Συρία ή την Τουρκία (και όχι ακόμη τα εκατομμύρια στο Λίβανο και την Ιορδανία), αυτοί προέρχονται από όλα τα μέρη της Συρίας, συμπεριλαμβανομένης μιας σειράς πόλεων με σουνιτική πλειοψηφία γύρω από τη Δαμασκό στο νότο, οι οποίες εκκαθαρίστηκαν εθνοτικά μέσω πολιορκιών πείνας το 2015-17, αλλά και από αυτές ακριβώς τις περιοχές που απελευθερώνονται τώρα στις επαρχίες του Ίντλιμπ και του Χαλεπιού, ιδίως αφού το καθεστώς και η Ρωσία ανακατέλαβαν περίπου τις μισές από αυτές τις επαρχίες από την αντιπολίτευση το 2018-2020, οδηγώντας τον πληθυσμό σε φυγή. Τώρα, ως αποτέλεσμα της σημερινής επίθεσης, έχουν απελευθερωθεί όλες οι ιστορικές επαναστατικές πόλεις της περιοχής –Σαράκεμπ, Μάραατ Αλ-Νουμάν, Χαν Σεϊχούν, Καφρανάμπελ– οι οποίες είχαν καταληφθεί από το καθεστώς σε αυτό το τελικό στάδιο.

Ακόμα και για τους πιο επικριτικούς απέναντι στη σημερινή ηγεσία της επίθεσης της HTS, αυτό που πρέπει να αναγνωρίσουμε είναι ότι έχει τη δυνατότητα να είναι μια γιγαντιαία πορεία της επιστροφής!

Οι εμπλεκόμενοι

Η επίθεση που άρχισε στις 27 Νοεμβρίου διεξάγεται από έναν ευρύ συνασπισμό ανταρτικών ομάδων υπό τη Στρατιωτική Διοίκηση Επιχειρήσεων, η οποία προέκυψε από την αίθουσα επιχειρήσεων Φαθ αλ-Μουμπίν στο Ίντλιμπ. Η ηγετική δύναμη είναι η σκληροπυρηνική ισλαμιστική Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), ενώ οι άλλες δύο μεγάλες συνιστώσες είναι το Εθνικό Μέτωπο για την Απελευθέρωση (NFL) και η Τζάις αλ-Ιζζέχ, οι οποίες είναι ανεξάρτητες «κοσμικές-εθνικιστικές» ταξιαρχίες του Ελεύθερου Συριακού Στρατού (FSA), ενώ στην επίθεση συμμετέχουν επίσης οι ισλαμιστικές παρατάξεις Άχραρ αλ-Σαμ και Τζάμπχατ ασ-Σαμίγια.

Σύμφωνα με το New Arab, «έχει επιβεβαιωθεί η συμμετοχή μαχητών από τις παρατάξεις του κοσμικού εθνικιστικού Συριακού Εθνικού Στρατού (SNA), ο οποίος είναι στενά συνδεδεμένος με την Τουρκία», αλλά «ενώ ο SNA έχει υποστηρίξει ρητορικά την επιχείρηση, δεν έχει επιβεβαιώσει επίσημα τη συμμετοχή του, γεγονός που πιθανόν οφείλεται στην επιρροή της Τουρκίας»^[16]. Αυτό γράφτηκε πριν ο SNA όντως παρέμβει στις 30 Νοεμβρίου με το δικό του κέντρο επιχειρήσεων «Αυγή της Ελευθερίας» (για το οποίο, περισσότερα παρακάτω), το οποίο στην αρχή στόχευε περισσότερο ενάντια στις δυνάμεις SDF που βρίσκονται υπό κουρδική ηγεσία στο βόρειο Χαλέπι παρά ενάντια στο καθεστώς.

Σε γενικές γραμμές, μπορούμε να χωρίσουμε τις αντάρτικες ομάδες στην περιοχή αυτή σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: Η ίδια η HTS, η οποία έχει γίνει η κυρίαρχη δύναμη στο Ιντλίμπ και η οποία κυριαρχεί στη Συριακή Κυβέρνηση Σωτηρίας (SSG), τις παρατάξεις του SNA που βρίσκονται πιο κοντά στην Τουρκία, συμπεριλαμβανομένων τόσο των κοσμικών-εθνικιστικών όσο και των ισλαμιστικών παρατάξεων, που κυριαρχούν σε τμήματα της βόρειας επαρχίας του Χαλεπιού κοντά στα τουρκικά σύνορα, και που κυριαρχούν στην Προσωρινή Κυβέρνηση της Συρίας (SIG), και τις οργανώσεις όπως ο Τζάις αλ-Ίζζα που είναι ανεξάρτητες, ενώ οι NFL, Άχραρ αλ-Σαμ και Τζάμπχατ αλ-Σαμίγια λειτούργησαν τόσο ως σύμμαχοι της διοίκησης υπό την ηγεσία της HTS όσο και ως χαλαρά μέλη ή σύμμαχοι του SNA, διατηρώντας παράλληλα επιχειρησιακή ανεξαρτησία.

Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι άνθρωποι εντάσσονται σε αυτές τις ομάδες όχι λόγω κάποιου ιδεολογικού προσανατολισμού, που αποτελεί περισσότερο εμμονή των δυτικών αριστερών, αλλά για να υπερασπιστούν τις απελευθερωμένες πόλεις και περιοχές τους από την καταπάτηση της γενοκτονικής δικτατορίας. Το πού θα ενταχθούν εξαρτάται περισσότερο από το ποιος είναι κυρίαρχος σε μια συγκεκριμένη περιοχή και έτσι μπορεί να υπερασπιστεί καλύτερα την περιοχή αυτή, ποιος έχει χρήματα για να πληρώσει μισθούς και για καλύτερο οπλισμό και ούτω καθεξής. Αυτοί οι άνθρωποι πολεμούν κυρίως για να υποστηρίξουν τους αρχικούς στόχους της επανάστασης, δηλαδή την ανατροπή της δικτατορίας και την εγκαθίδρυση μιας δημοκρατικής Συρίας για όλους. Αυτό σημαίνει στην πράξη ότι, ενώ η πολιτική των ηγεσιών δεν είναι άσχετη, δεν είναι επίσης αμετάβλητη∙ σε έναν βαθμό αντανακλά τα ιδανικά και τις πιέσεις της μαχόμενης βάσης τους.

Και σε μια επαναστατική κατάσταση όπως αυτή, πολλές από αυτές τις διαιρέσεις καταρρέουν και πάλι, ανασυγκροτούνται σε διαφορετικές γραμμές. Οι ηγεσίες θα προσπαθήσουν να κυριαρχήσουν, αλλά η ανάγκη τους να διατηρήσουν την ηγεσία σε έναν επαναστατικό αγώνα σημαίνει επίσης ότι θα παρασυρθούν από αυτόν. Όπως είδαμε παραπάνω, οι λαϊκές πρωτοβουλίες παίζουν μεγάλο ρόλο. Ακόμα και το ζήτημα της κυβέρνησης μπορεί να καταλήξει να έχει ελάχιστη σχέση με τις δύο «κυβερνήσεις» που συζητήθηκαν παραπάνω και οι οποίες κυβέρνησαν τόσο καιρό στα υπό πολιορκία de facto κρατίδια τους.

Για παράδειγμα, ένας κάτοικος που επέστρεψε στην πόλη Τελ Ριφάατ στο βόρειο Χαλέπι μετά από «μια αναγκαστική απουσία περίπου 3.205 ημερών» ρωτήθηκε αν η πόλη θα διοικείται τώρα από την SSG ή την SIG, αφού απελευθερώθηκε από «πολλές από τις παρατάξεις του Ελεύθερου Στρατού». Απάντησε ότι «οι κάτοικοι της πόλης Τελ Ριφάατ έχουν προηγούμενη διοικητική εμπειρία και εκλέγουν το συμβούλιο τους μέσω μιας γενικής επιτροπής που αποτελείται από όλες τις οικογένειες της πόλης. Αυτό το συμβούλιο διαχειρίζεται τις υποθέσεις της πόλης, ανεξάρτητα από το πού ανήκουν τα μέλη του»^[17].

Σχετικά με τη φύση της HTS

Είναι κατανοητό ότι πολλοί παρατηρητές είναι ανήσυχοι τόσο για την HTS, μια αυταρχική ισλαμιστική ομάδα που πριν από πολλά χρόνια συνδεόταν με την Αλ Κάιντα, όσο και για τον SNA, δεδομένου του ελέγχου του από την Τουρκία και της αντικουρδικής πολιτικής της Τουρκίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ως αποτέλεσμα των βομβαρδισμών για χρόνια, της απομόνωσης, της πλημμύρας από εκτοπισμένους από όλη τη Συρία και της πρακτικά μηδενικής υποστήριξης από οποιονδήποτε στον κόσμο, οι πολιτικοί και στρατιωτικοί σχηματισμοί της συριακής επανάστασης έχουν συμβιβαστεί σε μεγάλο βαθμό εδώ και χρόνια, ειδικά μετά τις βαριές ήττες από το 2018 και στην συνέχεια. Στην πραγματικότητα, όλες οι φημισμένες πόλεις που κατείχε η επανάσταση και διοικούνταν από λαϊκά συμβούλια που αντιστέκονταν συνεχώς στην επιβολή της HTS^[18], όπως η Μάραατ αλ-Νούμαν^[19], το Σαράκεμπ, η Καφράνμπελ, το Ατάρεμπ^[20] και άλλες, κατελήφθησαν από τον Άσαντ στις τελικές επιθέσεις του 2019-2020, αφαιρώντας σημαντική δύναμη από τα πιο ανεξάρτητα τμήματα της επανάστασης.

Οι άνθρωποι πρέπει να επιβιώσουν και χρειάζονται προστασία απέναντι στο καθεστώς. Οι μαχητές χρειάζονται μισθούς για να θρέψουν τις οικογένειές τους. Οι δυτικοί αριστεροί συχνά συζητούν αυτά τα ζητήματα σαν να επρόκειτο για μια αγορά διαφορετικών σοσιαλιστικών και αναρχικών ιδεών σε μια δυτική πανεπιστημιούπολη∙ η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι πολλοί από τους μαχητές στις τάξεις της HTS σήμερα ήταν προηγουμένως μαχητές σε ταξιαρχίες του FSA, που η προκάτοχός της, η Τζάμπχατ αλ-Νούσρα, διέλυσε κατά καιρούς – μπορεί να μην τους αρέσει, αλλά εξακολουθούν να έχουν ανάγκη να πολεμήσουν το καθεστώς. Οι δυνάμεις της Νούσρα δεν αποτελούσαν ποτέ περισσότερο από το 10% των ενόπλων δυνάμεων των ανταρτών∙ ωστόσο τώρα η HTS είναι συντριπτικά κυρίαρχη, πράγμα που σημαίνει ότι ο κύριος όγκος των μαχητών της HTS δεν είχε παρελθόν στη Νούσρα ή την αλ Κάιντα.

Η διακυβέρνηση της HTS στο Ίντλιμπ ήταν τουλάχιστον ανομοιογενής. Τα ηγετικά στελέχη της HTS προέρχονται ως επί το πλείστον από την πρώην Τζάμπχατ αλ-Νούσρα, η οποία την περίοδο 2012-2016 ήταν συνδεδεμένη με την αλ Κάιντα, μια σχέση που διέκοψε εκείνη τη χρονιά, προτού προχωρήσει στη δημιουργία της HTS ως συνασπισμού με μια σειρά άλλων ισλαμιστικών ομάδων. Σε γενικές γραμμές, η διακυβέρνησή της θεωρείται κατασταλτική, αν και αποτελεσματική, αλλά στην πράξη αυτό έχει κάνει πολλά μπρος-πίσω. Έχει υιοθετήσει μια σειρά από πραγματιστικές θέσεις, τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη (π.χ. σε σχέση με τους κοινωνικούς περιορισμούς)^[21] από τότε που άφησε πίσω της το τζιχαντιστικό περίβλημα. Εν μέρει αυτό οφείλεται απλώς στις ανάγκες αποτελεσματικής λειτουργίας της τεχνοκρατικής κυβέρνησης. Σε γενικές γραμμές, η HTS τείνει να μην χρησιμοποιεί καταστολή κατά των λαϊκών διαμαρτυριών, αλλά είναι αρκετά καταπιεστική εναντίον της πολιτικής αντιπολίτευσης, ίσως περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη αντάρτικη ομάδα.

Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ για τη Συρία:

«Από τον Φεβρουάριο [2024], πρωτοφανείς μεγάλες διαδηλώσεις, υπό την ηγεσία πολιτικών ακτιβιστών και με την υποστήριξη στρατιωτικών και θρησκευτικών παραγόντων, εξαπλώθηκαν σε όλες τις περιοχές της HTS. Οι διαδηλωτές ζήτησαν την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων και των κρατουμένων για λόγους ασφαλείας, κυβερνητικές και κοινωνικοοικονομικές μεταρρυθμίσεις και την απομάκρυνση του ηγέτη της HTS Αμπού Μοχάμμαντ αλ-Τζουλάνι. Αφορμή για τις διαδηλώσεις αποτέλεσαν αναφορές για βασανιστήρια και κακομεταχείριση κρατουμένων από τη γενική υπηρεσία ασφαλείας της HTS, μετά από πολύμηνες εκστρατείες συλλήψεων της HTS με στόχο τα ίδια τα μέλη της, καθώς και μέλη άλλων ένοπλων ομάδων και πολιτικών κομμάτων, όπως το Χιζμπ αλ-Ταχρίρ»^[22].

Σημειώνει ότι ο Τζολάνι αναγνώρισε τη χρήση «απαγορευμένων και σκληρών μέσων πίεσης στους κρατούμενους» και «δεσμεύτηκε να διερευνήσει και να θέσει τους υπεύθυνους προ των ευθυνών τους». Σημειώνει επίσης ότι ενώ οι διαδηλώσεις ως επί το πλείστον εξελίσσονταν χωρίς να χρησιμοποιηθεί εναντίον τους κρατική βία της HTS, αργότερα η HTS άρχισε να χρησιμοποιεί βία εναντίον τους.

Παρά την κατασταλτική διακυβέρνηση και τον προσεταιρισμό και των δύο κυβερνήσεων, οι πληθυσμοί έχουν συμμετάσχει σε μαζικές λαϊκές διαδηλώσεις τόσο κατά της Τουρκίας^[23] όσο και κατά της HTS^[24] σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, γεγονός που υποδηλώνει ότι, αν και ηττημένες στρατιωτικά, οι επαναστατικές μάζες εξακολουθούν να πιστεύουν ότι έχουν κάτι για το οποίο πρέπει να αγωνιστούν και παραμένουν προσηλωμένες στα ιδανικά για τα οποία ξεσηκώθηκαν το 2011. Πράγματι, ενώ ορισμένες από τις διαδηλώσεις κατά της HTS στρέφονταν απλώς κατά της προσπάθειάς της να επιβάλει την κυριαρχία της σε περιοχές που δεν ελέγχει ή κατά των κατασταλτικών της ενεργειών, άλλες στρέφονταν κατά της προσπάθειας της HTS να ανοίξει εμπορικές σχέσεις με το καθεστώς^[25]∙ και αντίστοιχα, οι διαδηλώσεις κατά της Τουρκίας στρέφονταν κατά της αυξανόμενης σύγκλισης μεταξύ του Ερντογάν και του Άσαντ, καθώς προχωρούσαν στο να «θάψουν το τσεκούρι»^[26]. Και τώρα, όπως ακριβώς η καταστολή και η πολιορκία μπορούν να οδηγήσουν σε έναν τέτοιο προσεταιρισμό, οι νέες επαναστατικές εξελίξεις μπορούν και πάλι να απελευθερώσουν τις λαϊκές ενέργειες.

Μπορεί κάλλιστα ένας από τους δευτερεύοντες λόγους για την επίθεση να ήταν όντως η προσπάθεια της HTS να ξεφύγει από αυτή την αυξανόμενη αντιδημοτικότητα. Αν είναι έτσι, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η επίθεση είναι μαζικά δημοφιλής, κυρίως επειδή επιτρέπει σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους να επιστρέψουν στα σπίτια τους.

Προσεγγίσεις της HTS σε Χριστιανούς, Δρούζους, Σιίτες, Αλαουίτες και Κούρδους

Με αυτό το σκληροπυρηνικό παρελθόν, μπορεί επομένως να αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η HTS έχει πράγματι προβεί σε κάποια πολύ θετικά ανοίγματα προς τους πληθυσμούς των περιοχών στις οποίες προελαύνει, και ειδικότερα προς τις μειονοτικές ομάδες, προς τις θρησκευτικές μειονότητες –χριστιανούς, δρούζους, σιίτες και ακόμη και αλαουίτες– και προς την κουρδική εθνική μειονότητα, παρά τις προηγούμενες κακές σχέσεις και με τις πέντε.

Καθώς οι αντάρτες προχωρούσαν προς το Χαλέπι, ο Τζολάνι απευθύνθηκε στα στρατεύματά του:

«Σας συνιστούμε να δείξετε έλεος, καλοσύνη και ευγένεια προς τους ανθρώπους στην πόλη του Χαλεπιού. Ας είναι η πρώτη σας προτεραιότητα η διαφύλαξη των περιουσιών και των ζωών τους, καθώς και η κατοχύρωση της ασφάλειας της πόλης. Μην κόβετε δέντρα, μην τρομάζετε τα παιδιά και μην ενσταλάζετε φόβο στον λαό μας όλων των θρησκειών [η έμφαση προστέθηκε]. Το Χαλέπι ήταν πάντα –και συνεχίζει να είναι– ένα σταυροδρόμι πολιτισμών και κουλτούρων, με μακρά ιστορία πολιτιστικής και θρησκευτικής ποικιλομορφίας. Είναι η κληρονομιά και το παρόν όλων των Σύριων. Σήμερα είναι μια ημέρα συμπόνιας∙ όποιος μπαίνει στο σπίτι του, κλείνει την πόρτα του και απέχει από εχθρικές ενέργειες είναι ασφαλής. Όποιος δηλώνει την αποστασία του από το εγκληματικό καθεστώς, καταθέτει το όπλο του και παραδίδεται στους επαναστάτες είναι επίσης ασφαλής»^[27].

Αυτό δεν μοιάζει καθόλου με την παλιά Νούσρα ή με οποιαδήποτε «σουνιτική τζιχαντιστική» οργάνωση. Ούτε και η ακόλουθη δήλωση του Μπασίρ Άλι, επικεφαλής της Διεύθυνσης Μειονοτικών Υποθέσεων, Τμήμα Πολιτικών Υποθέσεων, της Κυβέρνησης Σωτηρίας της Συρίας (SSG), που έγινε καθώς οι αντάρτες προέλαυναν:

«Καθώς πολλές περιοχές απελευθερώνονται από το εγκληματικό καθεστώς, θέλω να διαβεβαιώσω όλες τις μειονότητες, συμπεριλαμβανομένων των χριστιανών, ότι οι ζωές, οι περιουσίες, οι χώροι λατρείας και οι ελευθερίες τους θα προστατεύονται. ... Αυτή είναι και η δική σας πόλη και είστε ελεύθεροι να μείνετε και να ζήσετε εδώ με ελευθερία και αξιοπρέπεια, γνωρίζοντας ότι η ασφάλεια και τα δικαιώματά σας αποτελούν προτεραιότητα για εμάς, όπως και για όλους τους άλλους Σύριους»^[28].

Το υπουργείο εξέδωσε μια άλλη ανακοίνωση που απευθυνόταν ειδικά σε δύο σιιτικά χωριά, το Νουμπλ και την αλ-Ζαχάρα, στα βόρεια της πόλης του Χαλεπιού:

«Από την πίστη μας στις αρχές της συριακής επανάστασης που βασίζονται στη δικαιοσύνη και την αξιοπρέπεια, επιβεβαιώνουμε την ανάγκη προστασίας των αμάχων και περιφρούρησης της περιουσίας και της ζωής τους. Σε αυτό το πλαίσιο, τονίζουμε ότι οι κάτοικοι των περιοχών Νουμπλ και αλ-Ζαχάρα’, όπως και άλλοι Σύριοι πολίτες, δεν πρέπει να στοχοποιούνται ή να απειλούνται με οποιονδήποτε τρόπο με βάση τη θρησκευτική ή εθνοτική τους ένταξη. Καλούμε επίσης τους κατοίκους των Νουμπλ και αλ-Ζαχάρα’, καθώς και όλων των συριακών περιοχών, να μην συμπαραταχθούν με το εγκληματικό καθεστώς και να μην το βοηθήσουν να σκοτώσει τον συριακό λαό και να βαθύνει την ανθρωπιστική δυστυχία του»^[29].

Παραδοσιακά, οι σουνίτες τζιχαντιστές, όπως η Νούσρα, θεωρούσαν άλλες μουσουλμανικές αιρέσεις, όπως οι σιίτες και οι αλαουίτες, χειρότερες από τους χριστιανούς και τους εβραίους, καθώς θεωρούνταν αποστάτες του Ισλάμ∙ η ανακοίνωση αυτή ήταν επομένως πολύ σημαντική. Δεδομένων όμως των ακραίων διαιρέσεων από το παρελθόν (που προκλήθηκαν και από τις δύο πλευρές), φαίνεται ότι πολλοί από τους σιίτες σε αυτές τις δύο πόλεις αποφάσισαν να φύγουν, αλλά όσοι έμειναν αναφέρουν ότι δεν υπήρξαν λεηλασίες ή επιθέσεις εκδίκησης από τους αντάρτες^[30].

Ίσως ακόμη πιο εκπληκτικό για έναν σχηματισμό που προέρχεται από σουνιτικό τζιχαντιστικό υπόβαθρο, στις 5 Δεκεμβρίου η HTS εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία διακηρύσσει ότι οι αλαουίτες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της συριακής κοινωνίας, καλώντας τους να εγκαταλείψουν το καθεστώς Άσαντ, το οποίο ισχυρίζεται ότι «καπηλεύτηκε» τους αλαουίτες για να διεξάγει μια σεχταριστική μάχη εναντίον της αντιπολίτευσης:

Καθώς η επίθεση των ανταρτών πλησίαζε προς τη νίκη, οι ηγέτες των Αλαουιτών απάντησαν με τον ίδιο τρόπο:

«Δεδομένου ότι το καθεστώς, κατά τη διάρκεια των ετών της διακυβέρνησής του, προσπάθησε τακτικά να αποτρέψει κάθε μορφή κοινωνικής εκπροσώπησης του δόγματος των Αλαουιτών, εμείς, οι γιοι αυτού του δόγματος στην πόλη Χομς, επαναλαμβάνουμε την έκκλησή μας σε αυτό το κρίσιμο στάδιο:

Πρώτον, απευθύνουμε το κάλεσμά μας στις επαναστατικές δυνάμεις που εισέρχονται στην πόλη Χομς. Σας καλούμε να διατηρήσετε την πολιτική ειρήνη και να προστατεύσετε όλες τις κοινωνικές συνιστώσες στην πόλη με όλο το διαφορετικό φάσμα τους. Σας καλούμε επίσης να γλιτώσετε την πόλη της Χομς, η οποία έχει εξουθενωθεί από τη βία, από το να εισέλθει σε ένα νέο γύρο εκδίκησης και να εργαστείτε για τη διαφύλαξη της δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας. Ελπίζουμε ότι θα επιδείξετε την υπευθυνότητα που επιδείξατε σε πολλές πόλεις στις οποίες έχετε εισέλθει στο παρελθόν, ώστε να αποτελέσετε παράδειγμα προς μίμηση για την ενίσχυση της ενότητας του εθνικού ιστού.

Δεύτερον, απευθυνόμαστε στο δόγμα των Αλαουιτών μας στην πόλη, καλώντας τους να προσέξουν να μην παρασυρθούν από την ψευδή προπαγάνδα και τις συνωμοσίες που διαδίδει το καθεστώς με σκοπό να σπείρει τον φόβο και τον τρόμο ανάμεσά τους. Τονίζουμε την ανάγκη να παραμείνετε στα σπίτια σας και να μην επιτρέψετε στο καθεστώς να σας χρησιμοποιήσει και πάλι ως καύσιμη ύλη σε μια μάχη που στην πραγματικότητα χάνει από την πρώτη μέρα αυτής της επανάστασης.

Η Χομς ήταν και θα παραμείνει σύμβολο της ποικιλομορφίας και της πολιτικής συνύπαρξης, και σήμερα, καθώς βρισκόμαστε στα πρόθυρα της απελευθέρωσής της, φιλοδοξούμε να γίνει πρότυπο προς μίμηση για την επιβεβαίωση της ενότητας του συριακού λαού και της ικανότητάς του να ξεπεράσει τις πληγές του οδυνηρού παρελθόντος.

Ζήτω η ελεύθερη και περήφανη Συρία.

6 Δεκεμβρίου 2024 – Κέντρο Τύπου της Χομς.»^[31]

Μέχρι στιγμής, οι αναφορές από το πεδίο δείχνουν ότι υπήρξαν πολύ λίγες παραβιάσεις, αν και φυσικά κάποιες είναι αναπόφευκτες σε κάθε πόλεμο. Οι εκκλησίες του Χαλεπιού συνέχισαν κανονικά τις λειτουργίες και τους εορτασμούς τους την περασμένη εβδομάδα. Στη φωτογραφία για παράδειγμα^[32] βλέπουμε την πρώτη κυριακάτικη λειτουργία στο Χαλέπι υπό την κυριαρχία των Σύριων ανταρτών/HTS:

Ωστόσο, όπως σημειώνει ο χριστιανός Σύριος Φάντι Χαλίσσο επιστρέφοντας στο Χαλέπι σχετικά με τους φόβους πολλών χριστιανών, οι διαβεβαιώσεις ότι δεν θα τους επιβληθεί ο ισλαμικός ενδυματολογικός κώδικας και ότι δεν υπάρχει απειλή για τις εκκλησίες τους «δεν βοηθούν καθόλου», διότι, όπως υποστηρίζει, αυτές δεν είναι οι κύριες ανησυχίες των χριστιανών, αλλά μάλλον ο φόβος ότι θα γίνουν πολίτες δεύτερης κατηγορίας^[33] σε ένα νέο σύστημα «οθωμανικού μιλλέτ». Είναι ενδιαφέρον ότι ο Χαλίσσο δηλώνει ότι «ο μόνος τρόπος για να καθησυχαστούν οι χριστιανοί υπό αυτές τις συνθήκες είναι να διοικείται το Χαλέπι από μια πολιτική διοίκηση των επωνύμων της πόλης μετά την αποχώρηση όλων των ένοπλων ομάδων από την πόλη» – δηλαδή, ακριβώς αυτό που μόλις ανακοινώθηκε από την ηγεσία των ανταρτών.

Το αραβοκουρδικό ζήτημα στη σημερινή σύγκρουση

Η Μαρσέλε Σεχουάρο υποστηρίζει ότι «η κατάσταση μεταξύ Αράβων και Κούρδων είναι καταστροφική» και ότι «η πόλωση κοστίζει ζωές, εκτοπισμούς και έλλειψη οποιασδήποτε πολιτικής δομής με έστω και ελάχιστο επίπεδο αμοιβαίας εμπιστοσύνης». Κατηγορεί τόσο τα «πυρά ελεύθερων σκοπευτών από τις SDF που στοιχίζουν καθημερινά ζωές αμάχων», όσο και τον «εκτοπισμό, την κακοποίηση και τις παραβιάσεις [των Κούρδων] από τον Εθνικό Στρατό [SNA]»^[34]. Είναι πολύ σημαντικό εδώ να γίνει διάκριση μεταξύ του SNA και της HTS.

Καθώς ο συνασπισμός υπό την ηγεσία της HTS πλησίαζε στο Χαλέπι, η Τουρκική κυβέρνηση διέταξε αρχικά τον SNA να μην συμμετάσχει. Αυτό είναι πιθανό επειδή αν η Τουρκία έδωσε κάποιο πράσινο φως στην επίθεση (βλ. παρακάτω), ο στόχος ήταν μια περιορισμένη επιχείρηση στην ύπαιθρο Ίντλιμπ/Χαλέπι για να ασκηθεί πίεση στον Άσαντ∙ σύμφωνα με όλες τις πληροφορίες, η Τουρκία αιφνιδιάστηκε όπως όλοι από την ταχύτητα της πτώσης της πόλης. Αλλά όταν η πόλη έπεσε στα χέρια των ανταρτών, οι SDF μετακινήθηκαν σε κάποια ανατολικά και βόρεια τμήματα του Χαλεπιού από τα οποία είχε απομακρυνθεί το καθεστώς, γεγονός που συνέδεσε στη συνέχεια το Χαλέπι με το ελεγχόμενο από τις SDF κρατίδιο της Ροζάβα στη βορειοανατολική Συρία, κάτι που προφανώς δεν ήταν το σχέδιο της Τουρκίας.

Ως εκ τούτου, η Τουρκία έστειλε την επόμενη ημέρα τον SNA με τη δική του επιχείρηση «Αυγή της Ελευθερίας», ο οποίος άρχισε να καταλαμβάνει εδάφη από τις SDF – είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι αυτή ήταν μια ενέργεια του SNA, όχι της HTS, και δεν πρέπει να συγχέεται με την κύρια επιχείρηση των ανταρτών. Αυτό κατέδειξε τις αντι-κουρδικές προτεραιότητες της Τουρκίας (αν και ο SNA έχει επίσης καταλάβει έκτοτε εδάφη που ανήκαν πριν στους ασαντιστές).

Ωστόσο, ακόμη και με την αντι-κουρδική πολιτική του SNA, δεν είναι τόσο απλό να ισχυριστούμε ότι «η Τουρκία και ο SNA επιτίθενται στους Κούρδους», όπως υπονοούν πολλά μέσα ενημέρωσης και οι SDF, αν και σαφώς υπήρξαν παραβιάσεις. Το πρόβλημα είναι ότι οι κύριες περιοχές της βόρειας επαρχίας του Χαλεπιού που κατέλαβε για πρώτη φορά ο SNA από τις SDF –γύρω από την περιοχή Τελ Ριφάατ– δεν ήταν καθόλου κουρδικές περιοχές, αλλά περιοχές με αραβική πλειοψηφία, τις οποίες οι SDF είχαν καταλάβει επαίσχυντα από τους αντάρτες^[35] στις αρχές του 2016 με την υποστήριξη της ρωσικής πολεμικής αεροπορίας, ξεριζώνοντας 100.000 ανθρώπους που ζουν έκτοτε σε σκηνές στο Αζάζ στα βόρεια! Για τις δεκάδες χιλιάδες των εκδιωχθέντων κατοίκων, πρόκειται πλέον για μια επιστροφή στην πατρίδα. Ωστόσο, και πάλι, ακόμη και αυτή η πραγματικότητα τροποποιείται από το γεγονός ότι δύο χρόνια αργότερα, το 2018, η Τουρκία κατέλαβε το κουρδικό Αφρίν, βορειοδυτικά του Χαλεπίου, οπότε μεγάλο μέρος του κουρδικού πληθυσμού εκεί κατέφυγε σε αυτά τα άδεια πλέον σπίτια στο Τελ Ριφάατ, και τώρα είναι αυτοί οι άνθρωποι που πρέπει να φύγουν ξανά.

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι η HTS –μια πρώην τζιχαντιστική ομάδα που, όταν ο πυρήνας της ήταν η Νούσρα, έτεινε να εμπλακεί σε συγκρούσεις με τις SDF περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ομάδα ανταρτών– τώρα εμπλέκεται σε «διάλογο και διαπραγματεύσεις με τις SDF σε παρασκηνιακές διαδικασίες», οι οποίες είναι «πολύ πιο εποικοδομητικές και αποτελεσματικές από ό,τι με τον ίδιο τον SNA»^[36].

Σύμφωνα με μια ειδική έκδοση του Syria Weekly, «συνεχίζουν να εμφανίζονται αναφορές ότι το προσωπικό της HTS παρεμβαίνει εναντίον των καταχρήσεων του SNA^[37] – συλλαμβάνοντας μαχητές του SNA και αναλαμβάνοντας την τοπική ασφάλεια, κατόπιν αιτήματος των κοινοτήτων». Στη συνέχεια, στις 3 Δεκεμβρίου, ο SNA κατήγγειλε την HTS για την «επιθετική συμπεριφορά»^[38] της εναντίον των μελών του SNA, ενώ η HTS κατηγόρησε τους μαχητές του SNA για λεηλασίες.

Την 1η Δεκεμβρίου, η HTS εξέδωσε μια ανακοίνωση στην οποία έλεγε στις SDF ότι ο αγώνας της HTS στρέφεται κατά του συριακού καθεστώτος και όχι κατά των SDF, υποσχόταν να εξασφαλίσει την ασφάλεια των Κούρδων του Χαλεπιού και χαρακτήριζε τους Κούρδους «αναπόσπαστο μέρος της πολύμορφης συριακής ταυτότητας»^[39], οι οποίοι «έχουν πλήρη δικαιώματα να ζουν με αξιοπρέπεια και ελευθερία», καλώντας τους να παραμείνουν στο Χαλέπι∙ αξιοσημείωτη είναι επίσης η καταδίκη από την HTS των «βάρβαρων πρακτικών που διαπράττει το ISIS εναντίον των Κούρδων»^[40].

Στη συνέχεια, η HTS κάλεσε τις SDF να αποχωρήσουν από το Χαλέπι^[41], υποσχόμενη να φροντίσει τους αμάχους στις γειτονιές που ελέγχονται από τους Κούρδους και προσφέροντας ασφαλή διέλευση στους μαχητές των SDF, ενδεχομένως για να αποφευχθεί μια σύγκρουση SNA-SDF∙ και οι SDF αποσύρθηκαν αθόρυβα από τα τμήματα του Χαλεπιού που είχαν καταλάβει, ενώ παρέμειναν στις περιοχές όπου πραγματικά κατοικούν Κούρδοι και τις οποίες έλεγχαν επί μακρόν στην πόλη του Χαλεπιού, το Σεΐχ Μακσούντ και το Ασραφίγιε, όπου έχουν την υποστήριξη του πληθυσμού. Οποιαδήποτε προσπάθεια εκδίωξής τους από εδώ θα αποτελούσε σοβαρή παραβίαση. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, οι SDF εξακολουθούν να ελέγχουν αυτές τις δύο συνοικίες και μεγάλο μέρος του πληθυσμού έχει επίσης παραμείνει^[42].

Ιστορικό υπόβαθρο: η εξέλιξη της HTS σε θέματα μειονοτήτων

Δεν συμπεριλαμβάνω όλα αυτά τα αποσπάσματα για να υποδηλώσω ότι η HTS θα ανταποκριθεί απαραίτητα σε όλα αυτά, το μέλλον απλά δεν μπορεί να είναι γνωστό και οι ανησυχίες που έχουν πολλοί Σύριοι, συμπεριλαμβανομένων πολλών που είναι ενθουσιασμένοι με την πτώση του καθεστώτος, είναι απολύτως δικαιολογημένες [μάλιστα, κάποιοι υπενθυμίζουν ακριβώς τι συνέβη μετά την ιρανική επανάσταση του 1979]. Αντίθετα, το γεγονός ότι η HTS θεώρησε απαραίτητο να εκδώσει αυτές τις ανακοινώσεις είναι τουλάχιστον απόδειξη της κατανόησης του τι απαιτεί από αυτήν μια επαναστατική κατάσταση. Το γεγονός ότι μέχρι στιγμής ανταποκρίνεται σε αυτό στην πράξη είναι ένα πολύ ενθαρρυντικό σημάδι. Αντί να δηλώνουμε εκ των προτέρων είτε ότι η HTS θα αποτινάξει όλη αυτή την «αναβάπτιση» μόλις αποκτήσει την εξουσία και θα επιστρέψει στο σκοτεινό παρελθόν της, είτε ότι σίγουρα θα ηγηθεί μιας δημοκρατικής ουτοπίας, είναι προτιμότερο να παρακολουθούμε προσεκτικά και να ελπίζουμε ότι η εξάπλωση της επανάστασης συνεχίζει να αποδυναμώνει την εξουσία της HTS και την παλαιότερη ιδεολογία της HTS· όσο ευρύτερη είναι, τόσο πιο δύσκολο θα ήταν για μια πολιτοφυλακή να καταστείλει ξανά τη λαϊκή εξουσία.

Ωστόσο, το επιχείρημα ότι η HTS λέει όλα αυτά τα πράγματα μόνο και μόνο για να «επαναπροσδιορίσει» την ταυτότητά της για δυτική κατανάλωση, ώστε να διαγραφεί από τους δυτικούς καταλόγους «τρομοκρατίας» και ούτω καθεξής, έχει το πρόβλημα ότι πολύ σημαντικές αλλαγές σε σχέση με τις μειονότητες λαμβάνουν χώρα εδώ και αρκετά χρόνια στο Ίντλιμπ. Η καταπίεση της μειονότητας των Δρούζων υπό την κυριαρχία της Νούσρα, για παράδειγμα, ήταν ιδιαίτερα τρομακτική∙ ουσιαστικά υποβλήθηκαν σε ένα πρόγραμμα αναγκαστικού εκσουνιτισμού, ένα από τα πιο απαίσια χαρακτηριστικά της κυριαρχίας της Νούσρα^[43].

Ωστόσο, όπως εξηγεί ο καλά ενημερωμένος ερευνητής της Συρίας Gregory Waters:

«... η SSG έχει περάσει περισσότερα από έξι χρόνια ασχολούμενη με τις κοινότητες των Χριστιανών και των Δρούζων στο Ίντλιμπ. Δημιουργήθηκε ένα ανεξάρτητο, περιφερειακό διοικητικό όργανο που θα λειτουργήσει ως σημείο αναφοράς για όλες τις κοινότητες, συμπεριλαμβανομένων των μειονοτήτων. Σταδιακά, το όργανο αυτό εργάστηκε για την αντιμετώπιση των παραπόνων και την επιστροφή των σπιτιών και των καλλιεργήσιμων εκτάσεων που είχαν καταληφθεί από διάφορες ομάδες της αντιπολίτευσης τα προηγούμενα χρόνια. Ο συγγραφέας έχει συναντηθεί με ορισμένους από αυτούς τους ηγέτες των κοινοτήτων, οι οποίοι του είπαν ότι, αν και αργά, έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος για την κοινότητά τους σε σχέση με την ασφάλεια, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, την οικονομία και τον θρησκευτικό λόγο»^[44].

Αυτό επιταχύνθηκε το 2022, όταν ο Τζολάνι επισκέφθηκε το κέντρο των Δρούζων, Τζάμπαλ αλ-Σούμμακ, και μετά από αυτό η HTS άρχισε να επιστρέφει σπίτια και γη που είχε κατασχέσει νωρίτερα^[45]∙ και επισκέφθηκε χριστιανούς κατοίκους της Κουνίγια, της Γιακουμπίγια και της Τζαντίντα, και ακολούθησε η επαναλειτουργία της εκκλησίας της Αγίας Άννας στο χωριό Γιακουμπίγια, για πρώτη φορά από τότε που οι αντάρτες εισήλθαν στο Ίντλιμπ το 2015, με τη συμμετοχή δεκάδων ανθρώπων, και στη συνέχεια μια άλλη μεγάλη λειτουργία στην Αρμενική Αποστολική Εκκλησία, μια δεκαετία μετά το κλείσιμό της^[46].

Εξίσου εκπληκτική ήταν η προσέγγιση της HTS στην κουρδική κοινότητα. Αφού κατέλαβε την κουρδική περιοχή του Αφρίν από τον SNA το 2022, η HTS δήλωσε ότι «επιβεβαιώνει ότι ο αραβικός και ο κουρδικός λαός... ή οι εκτοπισμένοι αποτελούν αντικείμενο της προσοχής και της εκτίμησής μας και τους προειδοποιούμε να μην ακούνε τα συμφέροντα των φατριών... Αναφέρουμε συγκεκριμένα τους Κούρδους αδελφούς∙ είναι ο λαός αυτών των περιοχών και είναι καθήκον μας να τους προστατεύουμε και να τους παρέχουμε υπηρεσίες»^[47].

Ενώ αυτό μπορεί να ακούγεται σαν ρητορική, τον Μάρτιο του 2023, η HTS βρέθηκε αντιμέτωπη με τον SNA μετά τη δολοφονία πέντε Κούρδων πολιτών από μέλη μιας υποστηριζόμενης από την Τουρκία φατρίας κατά τη διάρκεια εορτασμού του Νεβρόζ στην πόλη Τζεντέρες. Ο Τζολάνι συναντήθηκε με τους κατοίκους και οι δυνάμεις της HTS που αναπτύχθηκαν στην πόλη και κατέλαβαν τον έλεγχο των αρχηγείων της στρατιωτικής αστυνομίας και του Ανατολικού Στρατού του SNA^[48], ο οποίος κατηγορήθηκε για τις δολοφονίες.

Η προσέγγιση αυτή προχώρησε ακόμη και σε συζητήσεις με τις υπό κουρδική ηγεσία Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), ενώ η HTS φιλοξένησε αρκετές αντιπροσωπείες από την Χάσακα το 2023. Επιτεύχθηκε συμφωνία για την προμήθεια πετρελαίου από τις SDF στα διυλιστήρια που ελέγχονται από την HTS (οι SDF έχουν ήδη μια μεγάλης κλίμακας συμφωνία αυτού του είδους με το καθεστώς). Ενδιαφέρον είναι ότι η HTS πρότεινε επίσης να συμμετάσχει στον αγώνα των SDF κατά του ISIS και για τη δημιουργία κοινής πολιτικής διοίκησης μεταξύ της HTS και των SDF^[49], εάν η HTS μπορούσε να αποκτήσει τον έλεγχο περιοχών που σήμερα κατέχει ο SNA!

Εκτός από τις ανάγκες της τεχνοκρατικής διακυβέρνησης που υπερίσχυσαν της ιδεολογίας, η εξέλιξη της κουρδικής πολιτικής της HTS καθορίστηκε εν μέρει και από την αντιπαλότητα και τη σύγκρουση των προοπτικών της με τον υποστηριζόμενο από την Τουρκία SNA. Καθώς οι προτεραιότητες της Τουρκίας στράφηκαν περισσότερο στην καταπολέμηση των SDF στη Συρία, συγκράτησε τους αντάρτες που ήλεγχε από την αντιμετώπιση του καθεστώτος Άσαντ και έκανε συνεχώς ανοίγματα προς το καθεστώς για έναν κοινό πόλεμο κατά των SDF ως βάση για την αποκατάσταση των σχέσεων. Η HTS ωστόσο, ανεξάρτητα από τις συγκρούσεις της στο παρελθόν με τις SDF, αλλά και τις πιο ανεξάρτητες ομάδες πολιτοφυλακής του FSA, συνέχισε να θεωρεί ότι η σύγκρουση με το καθεστώς είχε προτεραιότητα και ήταν εξοργισμένη με τις προσπάθειες της Τουρκίας να συμφιλιωθεί με το καθεστώς. Αυτό δημιούργησε μια προσεκτική, χαμηλού επιπέδου σύγκλιση μεταξύ των προτεραιοτήτων της HTS και των SDF.

Γιατί τώρα; Η «αποτροπή» της πολυετούς «επιθετικότητας» του καθεστώτος περίμενε την κατάπαυση του πυρός στον Λίβανο

Η επίθεση αυτή δεν έγινε ξαφνικά∙ σύμφωνα με όλες τις πληροφορίες, οι αντάρτες την σχεδίαζαν εδώ και ένα χρόνο. Ωστόσο, δεν υπήρχαν πολλές προσδοκίες ότι η επίθεσή τους θα ήταν τόσο επιτυχημένη∙ η ονομασία της επίθεσης –Επιχείρηση Αποτροπή της Επιθετικότητας– αντίθετα μας πληροφορεί για τον αρχικό στόχο: να αποκρούσουν την επί ένα χρόνο ανανεωμένη επίθεση, κυρίως με βομβαρδισμούς του καθεστώτος και της Ρωσίας, εναντίον των ελεγχόμενων από την αντιπολίτευση περιοχών των επαρχιών του Ιντλίμπ και του Χαλεπιού στα βορειοδυτικά.

Ωστόσο, έχοντας αιφνιδιαστεί από την ταχύτητα της κατάρρευσης του καθεστώτος, οι στόχοι επεκτάθηκαν στη συνέχεια, στην απελευθέρωση όσο το δυνατόν περισσότερων εδαφών από το καθεστώς.

Από την έναρξη του γενοκτονικού πολέμου του Ισραήλ στη Γάζα, το καθεστώς Άσαντ, ενώ τηρούσε απόλυτη ησυχία στα νότια σύνορά του με το κατεχόμενο από το Ισραήλ Γκολάν, χρησιμοποίησε σαν κάληψη την επίθεση στην Γάζα για να εντείνει τη σφαγή στο ελεγχόμενο από την αντιπολίτευση Ίντλιμπ^[50], ένα εκπληκτικό παράδειγμα της έλλειψης πυξίδας σε αυτό το τμήμα του «Άξονα της Αντίστασης». Σύμφωνα με τους «Συντονιστές Ανταπόκρισης στη Συρία», «266 εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις στη βορειοδυτική Συρία έχουν τεθεί εκτός λειτουργίας τα τελευταία τρία χρόνια»^[51], με τις επιθέσεις σε σχολεία να αυξάνονται κατακόρυφα το τελευταίο έτος, με 43 επιθέσεις μεταξύ Σεπτεμβρίου 2023 και Νοεμβρίου 2024.

Όλο αυτό το διάστημα, οι άνθρωποι στο Ίντλιμπ και το Χαλέπι που ελέγχονται από την αντιπολίτευση διαδηλώνουν συνεχώς υπέρ της Γάζας^[52], με συνεχείς διαμαρτυρίες, σεμινάρια, καμπάνιες συγκέντρωσης χρημάτων κ.λπ. για τη Γάζα (ενώ το καθεστώς Άσαντ απαγορεύει τις διαδηλώσεις υπέρ της Παλαιστίνης). Η ασσαντική «αντίσταση» στη σιωνιστική επίθεση προφανώς πραγματοποιήθηκε εναντίον αυτού του εξαιρετικά φιλοπαλαιστινιακού πληθυσμού της βορειοδυτικής περιοχής, καταδεικνύοντας ένα από τα πολυάριθμα παραδείγματα της χρήσης ψευδεπίγραφης γλώσσας «αντίστασης» από καταπιεστικά και αντιδραστικά καθεστώτα που στην πραγματικότητα δεν έχουν κανένα απολύτως συμφέρον να «αντισταθούν» στη γενοκτονική εκστρατεία του Ισραήλ.

Διαδηλωτές κρατούν παλαιστινιακές σημαίες μαζί με τη σημαία της συριακής επανάστασης σε διαδήλωση αλληλεγγύης προς τη Γάζα στην πόλη Μπινίς του Ίντλιμπ, 18/10/2023 (Abd Almajed Alkarh/Syria Direct)

Αυτός ο πόλεμος Άσαντ-Πούτιν κατά των βορειοδυτικών περιοχών κλιμακώθηκε ακριβώς τη στιγμή που το Ισραήλ στράφηκε προς τα βόρεια και άρχισε να καταστρέφει τη Χεζμπολλάχ και τον Λίβανο. Στις αρχές Οκτωβρίου, οι ρωσικές αεροπορικές επιδρομές στο Ίντλιμπ σκότωσαν δέκα ανθρώπους^[53]. Στη συνέχεια, στις 11 Οκτωβρίου, «οι καθεστωτικές δυνάμεις στόχευσαν την πόλη Αφές, ανατολικά του Ίντλιμπ, με βαρύ πυροβολικό, μετά από ένα παρόμοιο μπαράζ στη Νταράτ Ίζζα στη δυτική ύπαιθρο του Χαλεπιού»^[54], με 122 επιθέσεις να καταγράφονται μόνο μεταξύ 14 και 17 Οκτωβρίου^[55], μεταξύ άλλων και με τη χρήση πυραύλων κενού, που είναι η πιο έντονη στρατιωτική κλιμάκωση εδώ και πάνω από τρεις μήνες^[56].

Οι επιθέσεις αυτές συνεχίζονταν σε καθημερινή βάση, στοχεύοντας συστηματικά χωριά, μη στρατιωτικές υποδομές και γεωργικές ζώνες, πλήττοντας περίπου 55.000 οικογένειες^[57]. Αυτό οδήγησε σε νέα κύματα εκτοπισμού, καθώς οι άνθρωποι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους για να γλιτώσουν από τους βομβαρδισμούς∙ στα τέλη Οκτωβρίου, οι Συντονιστές Ανταπόκρισης στη Συρία «κατέγραψαν τον αναγκαστικό εκτοπισμό πάνω από 1.843 ανθρώπων από 37 πόλεις και χωριά μέσα σε μόλις 48 ώρες»^[58]. Σύμφωνα με τον Ιμπραχίμ Αλ Σαγιέντ που μίλησε στο New Arab, περίπου τα τρία τέταρτα των κατοίκων της Σαρμίν έχουν εγκαταλείψει την πόλη, γεγονός που αποτελεί «τον μεγαλύτερο εκτοπισμό που έχει βιώσει η πόλη από την υπογραφή της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός τον Μάρτιο του 2020», λόγω των «καθημερινών βομβαρδισμών από πυροβολικό και πυραύλους»^[59].

Έχει επισημανθεί εκτενώς ότι οι υποστηρικτές του Άσαντ από το Ιράν και τη Χεζμπολλάχ έχουν αποδυναμωθεί λόγω της ήττας του Ισραήλ στο Λίβανο. Στην πραγματικότητα, αυτό δεν έχει νόημα και δύσκολα εξηγεί την πλήρη συντριβή που έχουν υποστεί οι ένοπλες δυνάμεις του Άσαντ. Μεγάλη σημασία έχει επίσης δοθεί στο γεγονός ότι η επίθεση των ανταρτών ξεκίνησε σχεδόν την ίδια στιγμή που τέθηκε σε ισχύ η εκεχειρία στον Λίβανο, λες και η ήττα της Χεζμπολλάχ στον νότιο Λίβανο ήταν το σήμα για τους αντάρτες να εξαπολύσουν την επίθεση, οδηγώντας ακόμη και σε θεωρίες συνωμοσίας ότι το Ισραήλ έδωσε το πράσινο φως για την επίθεση.

Στην πραγματικότητα, η σύνδεση είναι κάπως διαφορετική: είναι ακριβώς το γεγονός ότι η Χεζμπολλάχ χρειάστηκε να σταματήσει να είναι μια αντεπαναστατική δύναμη στη Συρία, και αντίθετα να επιστρέψει στις αντιστασιακές της καταβολές στη δική της χώρα, τον Λίβανο –δηλαδή να στέκεται στο πλευρό των λαών της περιοχής που αντιστέκονται στην καταπίεση και όχι εναντίον τους– που επέτρεψε παρόμοιες θετικές εξελίξεις, δηλαδή την επίθεση των Σύριων εναντίον του καθεστώτος Άσαντ. Η Χεζμπολλάχ είναι, εξάλλου, μια λιβανέζικη οργάνωση και ο λόγος ύπαρξής της είναι υποτίθεται η υπεράσπιση του νότιου Λιβάνου. Δεν ήταν η ήττα της Χεζμπολλάχ στον Λίβανο, αλλά μάλλον η αντίστασή της στον Λίβανο, που σήμαινε ότι δεν μπορούσε να προστατεύσει την τυραννία του Άσαντ. Αν μη τι άλλο, η ήττα της και η υπογραφή κατάπαυσης του πυρός θα μπορούσε να της δώσει τη δυνατότητα να στείλει δυνάμεις πίσω στη Συρία, αν το είχε επιλέξει. Ναι, το Ισραήλ κατέστρεψε μεγάλο μέρος των δυνατοτήτων της Χεζμπολλάχ στο Λίβανο, αλλά αυτές ήταν ρουκέτες που στόχευαν το Ισραήλ∙ ποτέ δεν χρησιμοποιήθηκαν στη Συρία για να υπερασπιστούν τον Άσαντ στο παρελθόν, γιατί να χρησιμοποιηθούν τώρα; Ο ρόλος της Χεζμπολλάχ στην προστασία του Άσαντ ήταν ουσιαστικά το ανθρώπινο δυναμικό. Ακόμη και η καταστροφή από το Ισραήλ πολλών ιρανικών δυνάμεων στη Συρία αφορά σε μεγάλο βαθμό την υποδομή που σχετίζεται με την παράδοση όπλων μέσω της Συρίας στη Χεζμπολλάχ.

Πολύς λόγος έχει επίσης γίνει για το γεγονός ότι η επίθεση των ανταρτών ξεκίνησε σχεδόν την ίδια στιγμή που τέθηκε σε ισχύ η εκεχειρία στο Λίβανο, σαν η ήττα της Χεζμπολλάχ στο νότιο Λίβανο να ήταν το σήμα για τους αντάρτες να εξαπολύσουν την επίθεση, οδηγώντας ακόμη και σε θεωρίες συνωμοσίας ότι το Ισραήλ έδωσε το πράσινο φως για την επίθεση. Ωστόσο, όπως αποδείχθηκε παραπάνω, το καθεστώς είναι αυτό που επιτίθεται στους αντάρτες τον τελευταίο χρόνο αντί να χρησιμοποιήσει τις δυνάμεις του για να ανοίξει ένα μέτωπο στο Γκολάν για να βοηθήσει την Παλαιστίνη ή ακόμη και για να βοηθήσει τη σύμμαχό του Χεζμπολλάχ, ενώ οι αντάρτες προσπαθούσαν να «αποτρέψουν» αυτή την επίθεση. Το ερώτημα είναι μάλλον γιατί οι αντάρτες περίμεναν τόσο πολύ για να αντισταθούν στην επιθετικότητα του καθεστώτος.

Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι αντάρτες περίμεναν σκόπιμα μέχρι την κατάπαυση του πυρός στον Λίβανο ακριβώς για να μην φανεί ότι διέκοψαν οποιαδήποτε μεταφορά όπλων μεταξύ του Ιράν και του Λιβάνου μέσω της Συρίας όσο διαρκούσε ο πόλεμος. Ενώ η συνεχιζόμενη επίθεση του καθεστώτος έκανε την αναγκαιότητα της επιχείρησής τους όλο και πιο έντονη, ήταν απρόθυμοι να την διεξάγουν όσο διαρκούσε η σύγκρουση. Ο Aaron Y. Zelin, ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο της Ουάσινγκτον, εξήγησε, ότι η HTS περίμενε την κατάπαυση του πυρός «επειδή δεν ήθελε να έχει καμία σχέση με το Ισραήλ ... Η HTS είναι εναντίον του Ισραήλ, έχει εγκωμιάσει τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου, είναι υπέρ της παλαιστινιακής υπόθεσης, το Ισραήλ δεν έχει καμία σχέση με αυτό που κάνει η HTS»^[60].

Σύμφωνα με τον Χάντι αλ-Μπάχρα, επικεφαλής της εξόριστης ηγεσίας της αντιπολίτευσης, του Συριακού Εθνικού Συνασπισμού (SNC), τα σχέδια για την επίθεση ήταν ενός έτους, αλλά «ο πόλεμος στη Γάζα ... και στη συνέχεια ο πόλεμος στο Λίβανο την καθυστέρησαν», επειδή «δεν θα φαινόταν καλό να γίνεται ο πόλεμος στο Λίβανο την ίδια στιγμή που πολεμούσαν στη Συρία» και γι’ αυτό περίμεναν μέχρι την κατάπαυση του πυρός^[61]. Ενώ ο ίδιος ο SNC δεν ελέγχει τους μαχητές (ειδικά την HTS, η οποία δεν είναι μέρος του SNC), το άρθρο σημειώνει επίσης ότι «οι διοικητές των ανταρτών δήλωσαν μεμονωμένα ότι φοβόντουσαν ότι αν είχαν ξεκινήσει την επίθεσή τους νωρίτερα, θα φαινόταν ότι βοηθούσαν το Ισραήλ, το οποίο επίσης πολεμούσε τη Χεζμπολλάχ».

Αυτό εγείρει επίσης ένα ενδιαφέρον ερώτημα σχετικά με τις προθέσεις της Χεζμπολλάχ τώρα. Η Χεζμπολλάχ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αντεπαναστατική γενοκτονία του Άσαντ, ενεργώντας ως πληρεξούσιος του ιρανικού καθεστώτος. Ωστόσο, όταν βρισκόταν στον υπαρξιακό της αγώνα στο Λίβανο ενάντια στο Ισραήλ, το καθεστώς Άσαντ δεν κούνησε ούτε το δαχτυλάκι του για να την βοηθήσει. Η σιωπή του καθεστώτος ήταν εκπληκτική, χρειάστηκαν 48 ώρες για να εκδώσει έστω και μια ανακοίνωση για τη δολοφονία του Νασράλα. Εν τω μεταξύ, το καθεστώς έκλεινε τα κέντρα στρατολόγησης της Χεζμπολλάχ. Ακόμη και στις δηλώσεις του για τον Λίβανο δεν ανέφερε ως επί το πλείστον τη Χεζμπολλάχ.

Το μήνυμα του Άσαντ προς τη Χεζμπολλάχ ήταν: Ευχαριστώ για τη βοήθεια τότε, ήταν ωραία που σας γνώρισα.

Πόσο πιθανό είναι τότε να στείλει η Χεζμπολλάχ τα δικά της ταλαιπωρημένα στρατεύματα πίσω για να σώσει ξανά τον κώλο του Άσαντ; Η Χεζμπολλάχ έχει ήδη δηλώσει, αρκετά διπλωματικά, ότι δεν σχεδιάζει κάτι τέτοιο «σε αυτό το στάδιο»^[62], ενώ ένας εκπρόσωπος της Χεζμπολλάχ δήλωσε στο Newsweek, αρκετά κωμικά, ότι «ο συριακός στρατός δεν χρειάζεται μαχητές. Μπορεί να υπερασπιστεί τη χώρα του»^[63]. Και αυτό ήταν μάλλον ένα επιπλέον κίνητρο για όποιο στέλεχος της Χεζμπολλάχ τύχαινε να βρίσκεται ακόμη στη Συρία, και ίσως ακόμη και για άλλες δυνάμεις που υποστηρίζονται από το Ιράν, να φύγουν μαζί με τις υπόλοιπες παρά να παραμείνουν και να πολεμήσουν∙ και στο σύνολό τους, υπήρξε εκπληκτικά λίγη δράση από αυτές τις δυνάμεις υπό την ηγεσία του Ιράν την τελευταία εβδομάδα.

Το άλλο ερώτημα «γιατί τώρα» αφορά τη Ρωσία. Ενώ τα ρωσικά πολεμικά αεροσκάφη βομβάρδισαν τους προελαύνοντες αντάρτες, αυτό δεν έγινε σε πολύ αποφασιστικό επίπεδο. Οι βομβαρδισμοί αμάχων όλο το χρόνο, ενώ ο πληθυσμός παρέμενε σε μεγάλο βαθμό παθητικός, ήταν αρκετά εύκολος για ένα ξεχαρβαλωμένο κράτος-τραμπούκο όπως η Ρωσία, αλλά είναι λιγότερο αποτελεσματικός ενάντια σε μια προελαύνουσα επανάσταση όταν δεν χρησιμοποιείται σε πλήρη ισχύ. Φυσικά, ένα μέρος αυτού οφείλεται στην καταστροφική εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, όπου το μεγαλύτερο μέρος της ρωσικής πολεμικής αεροπορίας χρειάζεται για να βομβαρδίσει την Ουκρανία προκειμένου να διατηρήσει την παράνομη κατάκτηση του ενός πέμπτου της χώρας αυτής, ενώ ο Πούτιν είχε πιστέψει ότι στη Συρία επικρατούσε ειρήνη. Αλλά, όπως και με τους Ιρανούς, δεν έχει να επιδείξει πολλά ακόμη και για τη ρωσική αεροπορική ισχύ που υπάρχει στη Συρία, εκτός από την εντατικοποίηση των βάρβαρων επιθέσεων κατά των πολιτικών υποδομών στο Ίντλιμπ, όπως ο βομβαρδισμός πέντε νοσοκομείων, συμπεριλαμβανομένου ενός μαιευτηρίου^[64] και του πανεπιστημιακού νοσοκομείου.

Αλλά το σχετικά χαμηλό επίπεδο υποστήριξης τόσο από τη Ρωσία όσο και από το Ιράν στο πλευρό του καθεστώτος έχει επίσης δύο άλλες αιτίες: Πρώτον, η ίδια η κατάρρευση της άμυνας του καθεστώτος σημαίνει ότι δεν είναι απλώς δύσκολο αλλά και άσκοπο να πολεμήσει κανείς για ένα καθεστώς που δεν θα πολεμήσει για τον εαυτό του, όπως μάλιστα το έθεσε ο Μεχντί Ραχμάτι, ένας εξέχων Ιρανός αναλυτής που συμβουλεύει αξιωματούχους για την περιφερειακή στρατηγική: «Το Ιράν αρχίζει να εκκενώνει τις δυνάμεις και το στρατιωτικό προσωπικό του, επειδή δεν μπορούμε να πολεμήσουμε ως συμβουλευτική και υποστηρικτική δύναμη, αν ο ίδιος ο στρατός της Συρίας δεν θέλει να πολεμήσει»^[65], και δεύτερον, μπορεί επίσης να σχετίζεται με την απογοήτευση από το ίδιο το καθεστώς Άσαντ, το οποίο με τη σειρά του σχετίζεται με τη μακροχρόνια συνεργασία τους με την Τουρκία για τη διαδικασία της Αστάνα.

Ο ρόλος της Τουρκίας

Ενώ η Τουρκία ήταν ένας από τους σημαντικότερους υποστηρικτές των ανταρτών τα πρώτα χρόνια, γύρω στο 2016 άρχισε να δίνει προτεραιότητα στη σύγκρουσή της με τις SDF στη Συρία έναντι της υποστήριξης της εξέγερσης. Η σειρά συμφωνιών της με τη Ρωσία και το Ιράν στο πλαίσιο της διαδικασίας της Αστάνα μεταξύ 2017-2020 για το πάγωμα των μετωπικών γραμμών στα βορειοδυτικά μπορεί να εξετασθεί σε αυτό το πλαίσιο. Ενώ η Τουρκία εγγυήθηκε τη συμμόρφωση των ανταρτών, η Ρωσία υποτίθεται ότι εγγυήθηκε τη συμμόρφωση του καθεστώτος. Με τη μετωπική γραμμή να παραμένει ήσυχη –μάλλον, αρκετά από την πλευρά των ανταρτών– η Τουρκία εισέβαλε στη βορειοανατολική Συρία τον Οκτώβριο του 2019 για να εκδιώξει τις SDF από τη συνοριακή περιοχή, με τη συγκατάθεση του Τραμπ και του Πούτιν∙ η εξάρτηση των ανταρτών από την τουρκική προστασία του εναπομείναντος θύλακά τους επέτρεψε στην Τουρκία να προσεταιριστεί κάποιους στο SNA για να συμμετάσχουν σε αυτή την εισβολή. Η εισβολή με τη σειρά της ανάγκασε τις SDF να επιτρέψουν στο καθεστώς να στείλει στρατεύματα σε τμήμα της περιοχής της «Ροζάβα» που ήλεγχε, ειδικά στη συνοριακή περιοχή, επεκτείνοντας έτσι τον έλεγχο του καθεστώτος στη Συρία.

Αλλά ο λόγος για τον οποίο η Τουρκική Δημοκρατία δεν θα μπορούσε απλά να προδώσει τους αντάρτες και να επιτρέψει την πλήρη ανακατάληψη της βορειοδυτικής περιοχής από τους ασαντιστές με αντάλλαγμα τη συμμαχία με τον Άσαντ εναντίον των SDF είναι επειδή η Τουρκική Δημοκρατία έχει ήδη 3,6 εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες εντός των συνόρων της, τον μεγαλύτερο προσφυγικό πληθυσμό στη Γη. Το να επιτρέψει στον Άσαντ να καταλάβει πλήρως ολόκληρες τις επαρχίες Ίντλιμπ και Χαλέπι θα οδηγούσε στην εισροή μερικών ακόμα εκατομμυρίων προσφύγων, σε μια εποχή που η Τουρκική Δημοκρατία θέλει πραγματικά να προσπαθήσει να στείλει όσο το δυνατόν περισσότερους πίσω στη Συρία. Οι πρόσφυγες δεν θα επιστρέψουν στη Συρία που κυβερνάται από το καθεστώς όσο ο Άσαντ παραμένει στην εξουσία. Ως εκ τούτου, η Τουρκική Δημοκρατία πρέπει να συνεχίσει να υποστηρίζει ένα ορισμένο μέρος των εδαφών που παραμένουν υπό τον έλεγχο της αντιπολίτευσης και πρέπει να συνεχίσει να πιέζει τον Άσαντ να ξεκινήσει διάλογο με την αντιπολίτευση σύμφωνα με τους όρους της διαδικασίας της Αστάνα και του ψηφίσματος 2254 του ΟΗΕ, το οποίο απαιτεί μια διαδικασία «πολιτικής λύσης» υπό συριακή ηγεσία, διότι μια τέτοια πολιτική διαδικασία, που θα βασίζεται σε συμβιβασμό, θα μπορούσε επίσης να ανοίξει δρόμους για την ασφαλή επιστροφή των προσφύγων.

Ωστόσο, ενώ η Ρωσία και η Τουρκία, μαζί με το Ιράν, είχαν συμφωνήσει σε ορισμένες μετωπικές γραμμές το 2017 στο πλαίσιο του διαλόγου της Αστάνα, μεταξύ 2018 και 2020 το καθεστώς εξαπέλυσε αρκετές μαζικές επιθέσεις που έκοψαν την περιοχή που ελέγχει η αντιπολίτευση στη μέση, με αποτέλεσμα την απώλεια ολόκληρης της δυτικής επαρχίας του Χαλεπιού, της νότιας επαρχίας του Ίντλιμπ και των τμημάτων της βόρειας Χάμα και της Λατάκειας που ήλεγχε. Αυτό προσέθεσε επιπλέον 1,4 εκατομμύρια εκτοπισμένους ανθρώπους στα 2,2 εκατομμύρια που βρίσκονταν ήδη υπό τον έλεγχο της αντιπολίτευσης, οι οποίοι πλέον συμπιέζονται στη μισή περιοχή. Ενώ η τουρκική δράση σταμάτησε τελικά την επίθεση των ασαντιστών στις αρχές του 2020, αυτό δεν θα μπορούσε να είναι ικανοποιητικό για την Τουρκία: πώς θα μπορούσε να αρχίσει να στέλνει πρόσφυγες πίσω στη Συρία όταν η απελευθερωμένη περιοχή ήταν μικρότερη από πριν και με ακόμη περισσότερους εκτοπισμένους;

Παρόλα αυτά, το καθεστώς Ερντογάν συνεχίζει να πιέζει για εξομάλυνση των σχέσεων με τον Άσαντ εδώ και αρκετά χρόνια, με προτάσεις για την έναρξη κοινής επίθεσης εναντίον των SDF στα ανατολικά, παρά το γεγονός ότι εκεί σταθμεύουν αμερικανικές δυνάμεις που συνεργάζονται με τις SDF εναντίον οποιασδήποτε επανεμφάνισης του ISIS. Τόσο ο υπερδεξιός σύμμαχος του Ερντογάν, το Κόμμα Εθνικιστικού Κινήματος (MHP)^[66], όσο και το αντιπολιτευόμενο κεμαλικό CHP^[67], πιέζουν έντονα για την εξομάλυνση των σχέσεων με τον Άσαντ, έναν κοινό πόλεμο με τον Άσαντ κατά των SDF^[68] και την απέλαση των Σύρων προσφύγων, με την παράλογη αιτιολογία ότι η ειρήνη με τον Άσαντ θα επέτρεπε στους πρόσφυγες να επιστρέψουν! [Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, με επικεφαλής την ακροδεξιά κυβέρνηση Μελόνι της Ιταλίας και το FPO της Αυστρίας, προωθούν σχεδόν την ίδια γραμμή, ότι η επιστροφή των προσφύγων απαιτεί συμφιλίωση με τον Άσαντ^[69], με την Ιταλία να στέλνει πρόσφατα απεσταλμένο στο καθεστώς Άσαντ^[70]].

Ο Ερντογάν αντιλαμβάνεται καλύτερα την αντίφαση μεταξύ αυτών των δύο θέσεων: ότι οι πρόσφυγες δεν μπορούν να σταλούν πίσω αν δεν υπάρχει έδαφος που ελέγχεται από την αντιπολίτευση, ότι ο μόνος τρόπος για να σταλούν πίσω στον Άσαντ θα ήταν η βία, προκαλώντας τεράστια αναστάτωση, και ότι είτε η επέκταση του εδάφους της αντιπολίτευσης, είτε η επίτευξη της συμβιβαστικής «πολιτικής λύσης», είτε και τα δύο, είναι βασικές προϋποθέσεις για την αποστολή των προσφύγων πίσω. Ωστόσο, ο Άσαντ, ενώ είναι ανοιχτός στην εξομάλυνση των σχέσεων με την Τουρκία, απαιτεί την απόσυρση των τουρκικών δυνάμεων ως προϋπόθεση –που πιθανότατα θα σήμαινε την ανακατάληψη από τον Άσαντ– και αντιστέκεται σε κάθε πίεση να εμπλακεί στην πολιτική διαδικασία της απόφασης 2254 του ΟΗΕ.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο υπάρχουν πολλές εικασίες ότι η Τουρκία έδωσε το πράσινο φως για την επίθεση, για να πιέσει τον Άσαντ σε αυτά τα ζητήματα.

Ωστόσο, στις 25 Νοεμβρίου, λίγες ημέρες πριν από την έναρξη της επίθεσης των ανταρτών, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν δήλωσε ότι η απόσυρση των τουρκικών στρατευμάτων δεν εξαρτάται πλέον ούτε από την επίτευξη συμφωνίας του καθεστώτος με την αντιπολίτευση^[71], ούτε από την έναρξη της «πολιτικής διαδικασίας»· φαίνεται ότι η Τουρκία εξακολουθεί να κάνει παραχωρήσεις για να προχωρήσει η διαδικασία εξομάλυνσης. Το γεγονός ότι της επίθεσης ηγήθηκε η HTS και όχι ο SNA, τον οποίο η Τουρκία αρχικά συγκράτησε, υποδηλώνει επίσης ότι η Τουρκική Δημοκρατία δεν είχε καμία σχέση με την επιχείρηση.

Άλλοι σημειώνουν ωστόσο ότι αρκετές ημέρες μετά τη δήλωση αυτή, ο Φιντάν δήλωσε ότι ο Άσαντ σαφώς δεν ενδιαφέρεται για την ειρήνη στη Συρία, οπότε ίσως ο εκνευρισμός οδήγησε την Τουρκία να δώσει το πράσινο φως για μια «περιορισμένη επιχείρηση»^[72]. Όπως και να έχει, από τη στιγμή που ξεκίνησε η επιχείρηση, η Τουρκία θα μπορούσε να δει την αξία της όσον αφορά την άσκηση πίεσης στον Άσαντ για τα ζητήματα που τους χωρίζουν και την επιστροφή των μη καθεστωτικών εδαφών στις γραμμές του 2017.

Έκτοτε, οι τουρκικές δηλώσεις είναι επιφυλακτικές. Ο Ερντογάν δεν έχει πει τίποτα, ενώ ο Φιντάν είπε ότι η Τουρκία δεν έχει καμία ανάμειξη, δηλώνοντας με νόημα ότι «δεν θα ξεκινήσουμε καμία ενέργεια που θα μπορούσε να προκαλέσει ένα νέο κύμα μετανάστευσης [από τη Συρία προς την Τουρκία]» και λέγοντας στον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν ότι η Τουρκία είναι «ενάντια σε οποιαδήποτε εξέλιξη που θα αύξανε την αστάθεια στην περιοχή»^[73]. Στις 29 Νοεμβρίου, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία ανέφερε ότι «οι συγκρούσεις που σημειώθηκαν τις τελευταίες ημέρες προκάλεσαν ανεπιθύμητη αύξηση της έντασης στην περιοχή. Είναι πολύ σημαντικό για την Τουρκία να μην προκληθεί νέα και μεγαλύτερη αστάθεια και να μην πληγεί ο άμαχος πληθυσμός»^[74].

Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι, εντάξει, αυτό δεν ήταν το σχέδιο της Τουρκίας, αλλά αν η επίθεση οδηγήσει στην ανατροπή του Άσαντ, τότε οι πρόσφυγες θα μπορέσουν να επιστρέψουν και η τουρκική επιρροή θα επεκταθεί σε όλη τη Συρία. Ωστόσο, η Τουρκία δεν έχει κανέναν έλεγχο επί της HTS, ούτε θα μπορέσει να ελέγξει μια Συρία μετά από μια επιτυχημένη επανάσταση. Με κύριο στόχο να εξακολουθεί να «αξιοποιεί την κατάσταση για να ωθήσει τη Δαμασκό και τους συμμάχους της προς διαπραγματεύσεις»^[75] μέσω της πίεσης από τη Ρωσία και το Ιράν και για να πολεμήσουν από κοινού τις SDF, το τουρκικό καθεστώς θα προτιμούσε μια πιο ελεγχόμενη κατάσταση. Στις 2 Δεκεμβρίου, ο Ερντογάν τόνισε ότι «το συριακό καθεστώς πρέπει να συμμετάσχει σε μια πραγματική πολιτική διαδικασία για να αποτρέψει τη χειροτέρευση της κατάστασης»^[76] και ότι η ενότητα, η σταθερότητα και η εδαφική ακεραιότητα της Συρίας είναι σημαντικές για την Τουρκία.

Για την HTS, από την άλλη πλευρά, η ίδια η απειλή μιας τουρκικής συμφωνίας με τον Άσαντ, τη Ρωσία και το Ιράν στην οποία θα θυσιάζονταν ήταν πιθανώς ένας ακόμη λόγος για να ξεκινήσει την επίθεση, και η ανεξαρτησία που έχει κερδίσει υπερβαίνοντας τόσο πολύ το περιορισμένο σχέδιο της Τουρκίας θα διαφυλαχθεί ζηλότυπα.

Επιπλέον, υπάρχει και η πιθανότητα ο Άσαντ, με τη ρωσική και ιρανική υποστήριξη, να εξαπολύσει μια λυσσαλέα αντεπίθεση αν δεν σταματήσει η προέλαση των ανταρτών∙ η Ρωσία έχει ζωτικά στρατηγικά συμφέροντα στην παράκτια περιοχή της Συρίας, και το Ιράν σε τμήματα του κέντρου και του νότου, και είναι απίθανο να τα εγκαταλείψουν χωρίς μια μαζική μάχη πέρα από μια ορισμένη γραμμή. Και αν συμβεί αυτό, θα μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω εκροή προσφύγων προς την Τουρκία.

Τόσο η Ρωσία όσο και το Ιράν φαίνεται να στρέφονται προς την τουρκική θέση, και πράγματι, η απογοήτευση από την αδιαλλαξία του Άσαντ, που οδήγησε σε αυτή την έκρηξη, θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ένας λόγος για την έλλειψη ρωσικής και ιρανικής αντίδρασης. Την 1η Δεκεμβρίου, η Ρωσία τόνισε τη σημασία των «συντονισμένων προσπαθειών στο πλαίσιο του Σχήματος της Αστάνα με τη συμμετοχή της Τουρκίας»^[77]. Την ίδια ημέρα ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Αμπάς Αρακτσί «παραχώρησε κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Τούρκο ομόλογό του Χακάν Φιντάν στην Άγκυρα, όπου και οι δύο συμφώνησαν ότι οι υπουργοί Εξωτερικών του Ιράν, της Τουρκίας και της Ρωσίας θα πρέπει να συναντηθούν σύντομα»^[78]. Και οι δύο είναι αρκετά λογικοί για να δουν ότι αν δεν προσπαθήσουν να σώσουν κάτι μέσω μιας πολιτικής διαδικασίας, μπορεί να καταλήξουν με τίποτα [ενημέρωση: κάπως κωμικά, καθώς η Νταράα, η Σουουέιντα και η Χομς έπεφταν, και λίγες ώρες πριν ο Άσαντ και η οικογένειά του φύγουν και η Δαμασκός πέσει, και όλη η Συρία να πανηγυρίζει, αυτή η συνάντηση στην Αστάνα έγινε, με τη Ρωσία, την Τουρκία και το Ιράν να απαιτούν «τερματισμό των εχθρικών δραστηριοτήτων» στη Συρία!!!].

Μια ενδιαφέρουσα παράμετρος είναι η απροσδόκητη έκκληση της HTS στις 29 Νοεμβρίου προς τη Ρωσία, με στόχο την εξουδετέρωση της υποστήριξης προς το καθεστώς. Ενώ καταδίκασε τους βομβαρδισμούς της Ρωσίας, η Διεύθυνση Πολιτικών Υποθέσεων της SSG επιβεβαίωσε ότι «η συριακή επανάσταση δεν ήταν ποτέ εναντίον οποιουδήποτε κράτους ή λαού, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, και επίσης δεν αποτελεί μέρος των όσων συμβαίνουν στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας, αλλά μάλλον είναι μια επανάσταση που ξεκίνησε για να απελευθερώσει τον συριακό λαό από ... το εγκληματικό καθεστώς», καλώντας τη Ρωσία «να μην συνδέει τα συμφέροντα [της] με το καθεστώς Άσαντ ή το πρόσωπο του Μπασάρ, αλλά μάλλον με τον συριακό λαό την ιστορία, τον πολιτισμό και το μέλλον του», καθώς «θεωρούμε [τη Ρωσία] πιθανό εταίρο στην οικοδόμηση ενός λαμπρού μέλλοντος για την ελεύθερη Συρία.»^[79]

Αίγυπτος, ΗΑΕ, Ιορδανία, Ιράκ: Φύγε Άσαντ!

Όπως είναι γνωστό, τρία από τα κράτη της «Συμφωνίας του Αβραάμ» –τα ΗΑΕ, το Μπαχρέιν και το Σουδάν– αποκατέστησαν τις σχέσεις τους με το καθεστώς Άσαντ κατά την ίδια σχεδόν χρονική περίοδο που δημιούργησαν σχέσεις με το Ισραήλ, ενώ η Αίγυπτος, η οποία έχει σχέσεις με το Ισραήλ εδώ και δεκαετίες, δημιούργησε επίσης ισχυρές σχέσεις με το καθεστώς Άσαντ μετά το αιματηρό στρατιωτικό πραξικόπημα του αλ-Σίσι το 2013.

Ως εκ τούτου, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Αιγύπτιος υπουργός Εξωτερικών Μπαντρ Αμπντελάτι επανέλαβε στον Σύριο ομόλογό του την υποστήριξη της Αιγύπτου στους «συριακούς εθνικούς θεσμούς», τονίζοντας «τον ζωτικό ρόλο της Συρίας στην προώθηση της περιφερειακής σταθερότητας και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας»^[80]. Ομοίως, ο πρόεδρος των ΗΑΕ σεΐχης Μοχάμμαντ μπιν Ζαγιέντ δήλωσε στον αλ-Άσαντ ότι η χώρα του «στέκεται στο πλευρό του συριακού κράτους και το υποστηρίζει στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας, στην επέκταση της κυριαρχίας του, στην ενοποίηση των εδαφών του και στην επίτευξη σταθερότητας»^[81]. Ο Μοχάμμαντ μπιν Ζαγιέντ πρότεινε επίσης πρόσφατα σε Αμερικανούς αξιωματούχους την ιδέα της άρσης των αμερικανικών κυρώσεων κατά του καθεστώτος Άσαντ^[82], εάν αυτό απέκοπτε τις διαδρομές των όπλων του Ιράν προς τον Λίβανο (μια ιδέα που πρότεινε επίσης ο υπουργός Στρατηγικών Υποθέσεων του Νετανιάχου, Ρον Ντερμέρ, κατά τη διάρκεια των συζητήσεων που είχε στις αρχές Νοεμβρίου με Ρώσους ηγέτες στη Μόσχα^[83]). Ο Ιορδανός βασιλιάς Αμπντάλα Β΄ δήλωσε επίσης ότι «η Ιορδανία στέκεται στο πλευρό των αδελφών στη Συρία και στην εδαφική ακεραιότητα, την κυριαρχία και τη σταθερότητά της»^[84]. Ο πρωθυπουργός Μοχάμμεντ Σία’ αλ-Σουντανί του ιρακινού καθεστώτος που συνεργάζεται με τις ΗΠΑ και το Ιράν τόνισε επίσης ότι «η ασφάλεια και η σταθερότητα της Συρίας είναι στενά συνδεδεμένες με την εθνική ασφάλεια του Ιράκ»^[85], ενώ μια σειρά από φιλο-ιρανικές ιρακινές παραστρατιωτικές ομάδες δήλωσαν ότι στέλνουν δυνάμεις στη Συρία για να ενισχύσουν το καθεστώς^[86] – περιέργως αφού δεν έστειλαν δυνάμεις για να βοηθήσουν τους συντρόφους τους της Χεζμπολλάχ στο Λίβανο όταν δέχονταν υπαρξιακή επίθεση από το Ισραήλ.

Ο Juan Cole διευθύνει τον συχνά πολύ χρήσιμο ιστότοπο Informed Comment, αλλά όπως όλοι, έχει τους τομείς της εξειδίκευσής του... και άλλους που δεν έχει εξειδικευτεί. Ένα από τα προβλήματα με τη Συρία είναι η τάση των ανθρώπων που γνωρίζουν ελάχιστα γι’ αυτήν να αναπληρώνουν την υποτιθέμενη «πολυπλοκότητά» της κάνοντας γενικόλογες δηλώσεις και υιοθετώντας χονδροειδή στερεότυπα που κανονικά δεν θα το έκαναν. Στο πρώτο του άρθρο για την εξέγερση αυτή, ενώ συζητάει σωστά τη συμμαχία κρατών όπως η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα με τον Άσαντ, στη συνέχεια προχωράει, χωρίς να βασίζεται σε τίποτε απολύτως, στον ισχυρισμό ότι «αυτές οι αντι-ιρανικές δυνάμεις περιλαμβάνουν το Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν και το Αζερμπαϊτζάν και, εκτός της περιοχής, τις Ηνωμένες Πολιτείες. Όλοι είναι ενθουσιασμένοι με την είδηση»^[87]. Στη συνέχεια, συνεχίζει να τους προειδοποιεί ότι στην πραγματικότητα, αυτά μπορεί να μην είναι καλά νέα γι’ αυτούς – λες και δεν το γνωρίζουν ήδη, αφού δεν έχουν την άποψη που τους απέδωσε τόσο αβάσιμα!

Η Σαουδική Αραβία ήταν πιο αργή από τους κύριους συμμάχους της (Αίγυπτος, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Μπαχρέιν, Ιορδανία) στην αποκατάσταση των σχέσεων με τον Άσαντ, όπως και με το Ισραήλ. Παρά τις συνεχείς δηλώσεις των μέσων ενημέρωσης ότι η Σαουδική Αραβία επρόκειτο να εξομαλύνει τις σχέσεις της με το Ισραήλ, ακόμη δεν το έχει κάνει, αλλά εν τω μεταξύ εξομάλυνε πλήρως τις σχέσεις της με το καθεστώς Άσαντ, ακόμη και με τον μεγάλο της αντίπαλο, το Ιράν, και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο να επιστρέψει ο Άσαντ στον Αραβικό Σύνδεσμο το 2023. Στις 2 Δεκεμβρίου, ο Σαουδάραβας ηγέτης Μοχάμμαντ Μπιν Σαλμάν συναντήθηκε με τον ηγέτη των ΗΑΕ Μοχάμμαντ μπιν Ζαγιέντ, για πρώτη φορά μετά από χρόνια –η συμμαχία τους έχει αντικατασταθεί από την αντιπαλότητα– για να συζητήσουν την κατάσταση στη Συρία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Μοχάμμαντ Μπιν Σαλμάν συμμερίζεται τις ανησυχίες του εταίρου του. Όσον αφορά το Μπαχρέιν, ήταν ένα από τα πρώτα αραβικά κράτη που εξομάλυνε τις σχέσεις του με το καθεστώς Άσαντ, αμέσως μετά τα ΗΑΕ στα τέλη του 2018, και όπως η Αίγυπτος, τα ΗΑΕ, η Ιορδανία^[88] και το Ισραήλ^[89], το Μπαχρέιν καλωσόρισε τη ρωσική επέμβαση το 2015 για τη διάσωση του Άσαντ, όπως έκανε κρυφά και η Σαουδική Αραβία^[90]. Οι γεμάτες σιγουριά εικασίες του Cole είναι σαφώς αβάσιμες.

«Σε γενικές γραμμές, τα κράτη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου υποστηρίζουν το καθεστώς Άσαντ και αντιτίθενται σθεναρά στο να αμφισβητηθεί ή και να αντικατασταθεί από έναν συνασπισμό ισλαμιστικών και τζιχαντιστικών φατριών που συνδέονταν προηγουμένως με την Αλ Κάιντα»^[91], σύμφωνα με τον Neil Quilliam, συνεργάτη του Chatham House, ενώ ο Andreas Krieg, του τμήματος αμυντικών σπουδών του King’s College του Λονδίνου, τόνισε την άποψη ότι προστατεύουν τις αυξανόμενες επενδύσεις του Κόλπου, ιδίως των Εμιράτων, στη Συρία.

ΗΠΑ – αντάρτες «τρομοκράτες»

Όσον αφορά τις ΗΠΑ, στις 30 Νοεμβρίου, ο εκπρόσωπος του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας Sean Savett εξέδωσε την ακόλουθη δήλωση:

«... Η συνεχιζόμενη άρνηση του καθεστώτος Άσαντ να συμμετάσχει στην πολιτική διαδικασία που περιγράφεται στην απόφαση 2254 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και η εξάρτησή του από τη Ρωσία και το Ιράν δημιούργησαν τις συνθήκες που εκτυλίσσονται τώρα, συμπεριλαμβανομένης της κατάρρευσης των γραμμών του καθεστώτος Άσαντ στη βορειοδυτική Συρία. Ταυτόχρονα, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν καμία σχέση με αυτή την επίθεση, της οποίας ηγείται η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), μια χαρακτηρισμένη τρομοκρατική οργάνωση. [η έμφαση δική μου]. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, μαζί με τους εταίρους και συμμάχους τους, προτρέπουν για αποκλιμάκωση, προστασία των αμάχων και των μειονοτικών ομάδων και μια σοβαρή και αξιόπιστη πολιτική διαδικασία που μπορεί να τερματίσει αυτόν τον εμφύλιο πόλεμο μια για πάντα με μια πολιτική διευθέτηση σύμφωνη με την απόφαση 2254 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Θα συνεχίσουμε επίσης να υπερασπιζόμαστε και να προστατεύουμε πλήρως το αμερικανικό προσωπικό και τις στρατιωτικές θέσεις των ΗΠΑ, οι οποίες παραμένουν απαραίτητες για να διασφαλιστεί ότι το ISIS δεν θα μπορέσει ποτέ ξανά να αναβιώσει στη Συρία»^[92].

Έτσι, η αντιπολίτευση είναι τρομοκρατική και θέλουμε αποκλιμάκωση την ώρα που κερδίζει. Δεν μου ακούγεται σαν «ικανοποίηση». Στις 2 Δεκεμβρίου, οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο εξέδωσαν κοινή δήλωση που προέτρεπε σε «αποκλιμάκωση», υποστηρίζοντας ότι η τρέχουσα «κλιμάκωση» υπογραμμίζει την ανάγκη επιστροφής στην «πολιτική λύση» που περιγράφεται στην απόφαση 2254 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ^[93].

Ισραήλ: Η κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ θα μπορούσε να οδηγήσει σε στρατιωτικές απειλές

Το Ισραήλ υποστήριζε πάντα το καθεστώς Άσαντ κατά της αντιπολίτευσης∙ καθ’ όλη τη διάρκεια της συριακής σύγκρουσης, οι ισραηλινοί ηγέτες (πολιτικοί, στρατιωτικοί και μυστικές υπηρεσίες) και οι δεξαμενές σκέψης εξέφραζαν συνεχώς την προτίμησή τους για την επικράτηση του καθεστώτος Άσαντ κατά των αντιπάλων του και εκτιμούσαν ιδιαίτερα τις δεκαετίες μη αντίστασης του Άσαντ στα κατεχόμενα σύνορα του Γκολάν^[94]. Έτσι βρέθηκε στην ίδια πλευρά με τον ιρανικό εχθρό του, με τη διαφορά ότι προτιμά το καθεστώς χωρίς το Ιράν – εξ ου και η ισχυρή δεκαετής συνεργασία του Ισραήλ με τη Ρωσία, αρχής γενομένης από την επέμβασή της το 2015 για τη διάσωση του Άσαντ∙ έκτοτε, η συμφωνία Ισραήλ-Ρωσίας επιτρέπει στο Ισραήλ να βομβαρδίζει κατά βούληση ιρανικούς στόχους και στόχους της Χεζμπολλάχ οπουδήποτε στη Συρία, ενώ το παγκόσμιας εμβέλειας ρωσικό σύστημα αεράμυνας S-400 δεν τους αγγίζει.

Αλλά δεδομένου ότι το Ισραήλ μόλις τελείωσε έναν επιτυχημένο πόλεμο εναντίον της Χεζμπολλάχ στο Λίβανο και το καθεστώς Άσαντ πρόδωσε τον σύμμαχό του, το Ισραήλ μπορεί να δει την ευκαιρία να ασκήσει ακόμη μεγαλύτερη πίεση στον Άσαντ, για να κόψει εντελώς τις ιρανικές γραμμές προς το Λίβανο. Ως εκ τούτου, η άποψη του ισραηλινού υπουργού Εξωτερικών Γκίντεον Σάαρ ότι «το Ισραήλ δεν διαλέγει στρατόπεδο», καθώς «δεν υπάρχει καλή πλευρά εκεί»^[95], είναι μάλλον πιο κοντά στην επικρατούσα τάση αυτή τη στιγμή. Ο Σάαρ δήλωσε επίσης ότι το Ισραήλ θα πρέπει να «διερευνήσει τρόπους για να αυξήσει τη συνεργασία» με τους Κούρδους, «πρέπει να επικεντρωθούμε στα συμφέροντά τους»^[96], κάτι που επίσης φαίνεται να αποτελεί κοινή άποψη στο Ισραήλ.

Στις 29 Νοεμβρίου, ο Νετανιάχου πραγματοποίησε διαβουλεύσεις ασφαλείας με τους επικεφαλής της «άμυνας». Του είπαν ότι οι δυνάμεις της Χεζμπολλάχ θα μεταφερθούν τώρα στη Συρία, «προκειμένου να υπερασπιστούν το καθεστώς Άσαντ», γεγονός που θα ενισχύσει την πιθανότητα να διατηρηθεί η εκεχειρία Ισραήλ-Λιβάνου, πράγμα που σημαίνει ότι οι εξελίξεις αυτές «φαίνονται θετικές» βραχυπρόθεσμα, αλλά «η κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ θα δημιουργήσει πιθανότατα χάος, στο οποίο θα αναπτυχθούν στρατιωτικές απειλές κατά του Ισραήλ»^[97]. Το Channel 12, που αναφέρθηκε στη συνάντηση, υποστήριξε επίσης ότι εκφράστηκαν ανησυχίες ότι «στρατηγικές δυνατότητες» του καθεστώτος Άσαντ, συμπεριλαμβανομένων «των υπολειμμάτων των χημικών όπλων [του]», θα μπορούσαν να πέσουν στα χέρια των τζιχαντιστών, οπότε οι IDF «λέγεται ότι προετοιμάζονται για ένα σενάριο όπου το Ισραήλ θα έπρεπε να δράσει».

Οπότε, όχι ακριβώς «ικανοποιημένο». Αυτό εγείρει το ερώτημα γιατί το Ισραήλ εμφανώς δεν έχει κανένα πρόβλημα με αυτά τα χημικά όπλα που βρίσκονται σήμερα στα χέρια του καθεστώτος! Ήδη από το 2013, ο στρατηγικός αναλυτής του ισραηλινού υπουργείου Άμυνας Άμος Γκιλάντ τόνισε ότι ενώ το Ισραήλ «είναι έτοιμο να καταφύγει στη βία για να αποτρέψει να φτάσουν προηγμένα συριακά όπλα στη Χεζμπολλάχ ή σε τζιχαντιστές αντάρτες», το Ισραήλ δεν ενδιαφέρεται να επιτεθεί στα χημικά όπλα της Συρίας επί του παρόντος, επειδή «τα καλά νέα είναι ότι αυτά βρίσκονται υπό πλήρη έλεγχο (της συριακής κυβέρνησης)^[98]».

Είναι ενδιαφέρον ότι το πρώτο σημείο, ότι τα πλήγματα που δέχεται το καθεστώς Άσαντ «αναγκάζει όλα τα μέλη του άξονα να επικεντρωθούν σε ένα άλλο πεδίο δράσης που δεν είναι το Ισραήλ»^[99], θεωρείται επίσης «καθαρά θετικό για το Ισραήλ» από τον Ναντάβ Πόλακ, πρώην αξιωματούχο των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών στο Πανεπιστήμιο Ράιχμαν στο Ισραήλ. Με άλλα λόγια, το γεγονός ότι το Ιράν και η Χεζμπολλάχ βρίσκονται στη Συρία, πολεμώντας για τον Άσαντ, δεν αποτελεί πρόβλημα για το Ισραήλ, εφόσον δεν επικεντρώνονται στο Ισραήλ. Αυτό αντιστοιχεί στις εποχές που η υποστήριξη του Ισραήλ στο καθεστώς Άσαντ κατά της εξέγερσης ήταν κάτι που δηλώθηκε ανοιχτά από τους ισραηλινούς πολιτικούς, στρατιωτικούς και επικεφαλής ασφαλείας, αλλά όχι στον ιρανικό παράγοντα – ωστόσο κατά καιρούς αφήνονταν να διαρρεύσει ακόμη και ότι το Ισραήλ υποστήριζε τις ενέργειες του Ιράν και της Χεζμπολλάχ, αρκεί αυτές να επικεντρώνονταν στην υποστήριξη του Άσαντ.

Για παράδειγμα, το 2015, ο εκπρόσωπος των IDF Αλόν Μπεν-Νταβίντ δήλωσε ότι «οι ισραηλινές στρατιωτικές μυστικές υπηρεσίες επιβεβαιώνουν ότι η ικανότητα της λιβανέζικης Χεζμπολλάχ και της ιρανικής Επαναστατικής Φρουράς να προστατεύουν το συριακό καθεστώς έχει μειωθεί δραματικά^[100], καθιστώντας την ισραηλινή στρατιωτική διοίκηση πιο προσεκτική για μια ξαφνική πτώση του συριακού καθεστώτος, η οποία θα επιτρέψει σε μάχιμες τζιχαντιστικές ομάδες να κυριαρχήσουν κοντά στα ισραηλινά σύνορα», ως εκ τούτου, οι στρατιωτικές υπηρεσίες πληροφοριών «εργάζονται για την προετοιμασία ενός καταλόγου στόχων που είναι πιθανό να χτυπηθούν στο εσωτερικό της Συρίας, μετά από μια πιθανή πτώση του καθεστώτος Άσαντ.»

Άλλοι εξέχοντες εκπρόσωποι στα ισραηλινά μέσα ενημέρωσης περιλαμβάνουν τον Δρ Γιαρόν Φρίντμαν του Πανεπιστημίου της Χάιφα, ο οποίος έγραψε ένα άρθρο στη Maariv που υποστήριξε ότι η HTS «ελέγχει την εσωτερική τρομοκρατία σε ολόκληρη την επαρχία Ίντλιμπ» και «όπως και η Χαμάς», λαμβάνει υποστήριξη από την Τουρκία και το Κατάρ. Σημειώνει ότι «η αντιπολίτευση αποτελείται κυρίως από φανατικούς σουνίτες του ρεύματος των σαλαφιστών τζιχαντιστών» που «μοιάζουν με τους τρομοκράτες της Χαμάς». Τονίζει ότι ενώ «ο Άσαντ απέχει πολύ από το να είναι φίλος του Ισραήλ ... είναι ο παλιός και γνώριμος εχθρός», υπό τον οποίο «η Συρία δεν έχει διεξάγει πόλεμο εναντίον του Ισραήλ για περισσότερα από πενήντα χρόνια», ενώ «ο Μπασάρ αλ Άσαντ δεν έχει κουνήσει ούτε το δάχτυλο υπέρ της Χαμάς ή της Χεζμπολλάχ από την αρχή του πολέμου στη Γάζα»^[101]. Ως εκ τούτου, «η ισλαμική αντιπολίτευση που στοχεύει να μετατρέψει τη Συρία σε κέντρο παγκόσμιας τζιχάντ είναι ένας πολύ πιο επικίνδυνος εχθρός. Η επιλογή της Συρίας υπό την εξουσία του Άσαντ υπό την αιγίδα της Ρωσίας εξακολουθεί να είναι η λιγότερο κακή από την άποψη του Ισραήλ».

«Η κατάρρευση του καθεστώτος στη Δαμασκό θα αποτελούσε απειλή για ολόκληρη την περιοχή, συμπεριλαμβανομένου του Ισραήλ»^[102], σύμφωνα με τον Γιεχούντα Μπαλάνγκα, στο Τμήμα Μεσανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μπαρ-Ιλάν. Παρ’ όλα αυτά, ο Εγιάλ Ζίσσερ του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ, ενώ συμφωνεί σε μεγάλο βαθμό, θεωρεί ότι υπάρχουν πλέον φωνές που αμφισβητούν την «παραδοσιακή ισραηλινή προσέγγιση της προτίμησης του Άσαντ – του διαβόλου που ξέρουμε», με σκοπό να δοθεί ένα χτύπημα στο Ιράν με την απαλλαγή από το καθεστώς Άσαντ, αλλά, «προς το παρόν τουλάχιστον, η ισραηλινή ηγεσία δεν εξετάζει ένα τέτοιο ενδεχόμενο».

Ένα από τα προβλήματα για το Ισραήλ είναι το ίδιο με το πρόβλημα για τη Ρωσία και το Ιράν – αν ο δεσπότης στον οποίο βασίζεστε επί δεκαετίες για να εξυπηρετήσει τα ποικίλα, ακόμη και τα αντιτιθέμενα συμφέροντά σας, δεν μπορεί πλέον να διατηρήσει αυτή τη «σταθερότητα», αλλά αντίθετα, ο οίκος του καταρρέει σαν χάρτινος πύργος, τότε η συνέχιση της υποστήριξης δεν θα ήταν απλώς μια κακή επένδυση, αλλά θα ήταν εντελώς άσκοπη.

Ένα ενδεχόμενο που προφανώς συζητείται είναι να εισβάλει το Ισραήλ και να δημιουργήσει μια «νεκρή ζώνη» στη νότια Συρία^[103], αν οι αντάρτες καταλάβουν τη Χομς. Προφανώς τα Υψίπεδα του Γκολάν δεν είναι αρκετά «ρυθμιστική ζώνη» για το Ισραήλ.

Χάμα, Χομς, Νταράα, Σουουέιντα, Ταρτούς, Λατάκια, Δαμασκός: μόνο 3 μέρες!

Με τα γεγονότα να εξελίσσονται ραγδαία, οι αντάρτες μπήκαν στη Χάμα, και πάλι το καθεστώς απλά διαλύθηκε, με σκηνές μαζικής πανηγυρικής υποδοχής από τον πληθυσμό. Η Χάμα ήταν η πόλη όπου ο Χάφεζ Άσαντ έσφαξε 40.000 ανθρώπους και την βομβάρδισε για να καταστείλει μια άλλη εξέγερση το 1982, μια πρόβα τζενεράλε για τη σφαγή εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων και τους βομβαρδισμούς και την καταστροφή όλων των συριακών πόλεων από την αεροπορία του καθεστώτος κατά τη διάρκεια του γύρου 2011-2018.

Για όσους δεν γνωρίζουν τη σημασία της πτώσης της Χάμα στα χέρια των ανταρτών, ας δουν αυτό το βίντεο από τη Χάμα το 2011, όταν εκατομμύρια άνθρωποι ξεσηκώθηκαν κατά του Άσαντ. Όπως λέει ο Σύριος επαναστάτης Ραμί Τζάρρα, «γρήγορα φιμώθηκαν από τη δολοφονική μηχανή του Άσαντ, αυτοί είναι οι άνθρωποι που μόλις απελευθερώθηκαν και αυτό σηματοδοτεί το τέλος του καθεστώτος Άσαντ»^[104].

Στη συνέχεια οι αντάρτες προχώρησαν προς τη Χομς και την κατέλαβαν και πάλι με αστραπιαία ταχύτητα. Ακριβώς όπως και με τη Χάμα, μας είχαν προειδοποιήσει ότι οι νίκες των ανταρτών θα συναντούσαν τελικά αντίσταση, επειδή, σε αντίθεση με το βορρά, πρόκειται για μέρος των κεντρικών περιοχών του καθεστώτος και υπάρχουν περισσότεροι μειονοτικοί πληθυσμοί (χριστιανοί, αλαουίτες και ισμαηλίτες) εκεί. Ο Aaron Y. Zelin, ανώτερος συνεργάτης του Ινστιτούτου της Ουάσινγκτον, υποστήριξε ότι «θα δούμε πιο σθεναρές γραμμές στις κεντρικές περιοχές όπου το καθεστώς είναι ισχυρότερο»^[105], αναφερόμενος στην Ταρτούς, τη Λαττάκεια, τη Χομς, τη Χάμα και τη Δαμασκό. Ακόμα και ο εξόριστος ηγέτης της συριακής αντιπολίτευσης, Χάντι αλ-Μπάχρα, δήλωσε έτοιμος να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με τον Άσαντ στις 4 Δεκεμβρίου^[106] [υστερόγραφο: Δεν έχει επαφή με το λαό του οποίου ισχυρίζεται ότι είναι ηγέτης!]

Το καθεστώς δεν είχε τέτοια τύχη. Η Χομς ήταν ένα πολύ σημαντικό κέντρο της επανάστασης του 2011, στην πραγματικότητα ονομάστηκε «λίκνο της επανάστασης», αν και είναι αλήθεια ότι υπήρχαν θρησκευτικές διαμάχες, οι οποίες όμως δημιουργήθηκαν σκόπιμα από το καθεστώς. Το καθεστώς βομβάρδισε την πόλη μέχρι ισοπέδωσης, όπως βλέπουμε στην παρακάτω φωτογραφία:

Να τι είχε κάνει το καθεστώς στη Χομς μέχρι το 2013. Αλήθεια, μια «κεντρική» περιοχή του καθεστώτος; Το καθεστώς είναι δημοφιλές εδώ;

Εν τω μεταξύ, πρώην αντάρτες στη νότια επαρχία Νταράα έχουν δημιουργήσει ένα νέο μέτωπο με την ονομασία «Ελεύθερη Συσπείρωση Χουράν»^[107], το οποίο εισέβαλε σε αστυνομικά τμήματα και στα τοπικά αρχηγεία των μυστικών υπηρεσιών, αφόπλισε τα σημεία ελέγχου του καθεστώτος, κατέσχεσε όπλα^[108] και εξαπέλυσε επιθέσεις κατά των στρατευμάτων του καθεστώτος». Στις 6 Δεκεμβρίου, ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός (FSA) ανέλαβε τον έλεγχο του περάσματος Νασσίμπ^[109] στα σύνορα με την Ιορδανία για πρώτη φορά από το 2018, με αποτέλεσμα η Ιορδανία να κλείσει τα σύνορα^[110]. Την ίδια ημέρα, οι μαχόμενες ομάδες του FSA ανακοίνωσαν τη δημιουργία ενός Νοτίου Χώρου Επιχειρήσεων^[111] για το νότιο τμήμα της χώρας. Μέχρι τις 7 Δεκεμβρίου, ολόκληρη η Ντάραα είχε πέσει.

Η Νταράα ήταν η γενέτειρα της επανάστασης τον Μάρτιο του 2011.^[112] Το κίνημα πυροδοτήθηκε τον Απρίλιο μετά την απαγωγή, τη δολοφονία και τον ακρωτηριασμό του 13χρονου Χάμζα αλ-Χάτιμπ^[113] από το καθεστώς της Νταράα και τα βασανιστήρια άλλων παιδιών επειδή έκαναν γκράφιτι κατά του Άσαντ. Για αρκετά χρόνια, η Νταράα ελεγχόταν από το δημοκρατικό-λαϊκό Νότιο Μέτωπο του FSA^[114], που περιλάμβανε περίπου 35.000 στρατιώτες στην ακμή του, σε περισσότερες από 50 ταξιαρχίες, αλλά καθώς οι δυνάμεις του Άσαντ εισέβαλαν το 2018, στο πλαίσιο της συμφωνίας Τραμπ-Πούτιν-Νετανιάχου^[115], πολλές μάχιμες μονάδες υποβλήθηκαν σε αναγκαστική «συμφιλίωση» με το καθεστώς υπό τη ρωσική αιγίδα. Αυτοί οι μαχητές έχουν τώρα επανεμφανιστεί, πέταξαν τις «συμφιλιωμένες» στολές τους και ενώθηκαν με άλλους ανθρώπους που εξεγέρθηκαν κατά του καθεστώτος.

Η γειτονική επαρχία των Δρούζων Σουουέιντα αποτέλεσε κάτι σαν προάγγελο της νέας επανάστασης, όταν ο λαός ξεσηκώθηκε κατά της δικτατορίας τον Αύγουστο του 2023,^[116] κάτι το οποίο τότε είχε επίσης αντίκτυπο σε ολόκληρη τη χώρα∙ τώρα και πάλι ο κόσμος βγήκε στους δρόμους και απαίτησε την πτώση του καθεστώτος^[117]. Στις 28 Νοεμβρίου, οι «Τοπικές Δυνάμεις στη Σουουέιντα» εξέδωσαν ανακοίνωση με την οποία υποστηρίζουν τις «μάχες για την ανάκτηση των εδαφών στη βόρεια Συρία ενάντια στο καθεστώς». Την 1η Δεκεμβρίου, ο πνευματικός ηγέτης της κοινότητας των Δρούζων στη Συρία, Σεΐχ Χικμάτ Αλ-Χατζρί, δήλωσε ότι οι Σύριοι βρίσκονται «σε μια ιστορική καμπή για να τερματιστεί η σύγκρουση και να σταματήσει η μηχανή δολοφονίας των Σύριων και εκείνων που προκάλεσαν τον εκτοπισμό και τη μετανάστευσή τους όλα αυτά τα χρόνια»^[118], υποσχόμενος υποστήριξη για το «δικαίωμα των ιδιοκτητών της γης να επιστρέψουν στα εδάφη τους» αναφέροντας το Χαλέπι, το Ίντλιμπ και τμήματα της Χάμα». Εν τω μεταξύ, μια πολιτοφυλακή των Δρούζων με την ονομασία «Κόμμα της Συριακής Ταξιαρχίας» εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία καλούσε τους στρατιώτες Δρούζους να αυτομολήσουν και να επιστρέψουν στην πατρίδα τους^[119], στη Σουουέιντα, ενώ σύντομα κατελήφθησαν αστυνομικό τμήμα και κτίρια του κυβερνείου. Σε συντονισμό με τη γειτονική Ντάραα, η Σουουέιντα τέθηκε επίσης υπό τον έλεγχο της επανάστασης από τις 7 Δεκεμβρίου.

Στα ανατολικά, το Στρατιωτικό Συμβούλιο του Ντέιρ εζ-Ζορ των SDF υπό αραβική ηγεσία ξεκίνησε τη «Μάχη της Επιστροφής»^[120] και κατέλαβε επτά χωριά στην ανατολική πλευρά του Ευφράτη, από τα οποία οι πολιτοφυλακές του καθεστώτος εξαπέλυαν καθημερινές επιθέσεις εναντίον των SDF. Σύμφωνα με τις SDF, η επίθεση αυτή ήταν «απάντηση στις εκκλήσεις των κατοίκων της περιοχής εν μέσω κλιμακούμενων απειλών από το ISIS, το οποίο επιδιώκει να εκμεταλλευτεί τα γεγονότα που εκτυλίσσονται στο δυτικό τμήμα της χώρας»^[121]. Τώρα οι SDF έχουν πάρει τον έλεγχο της δυτικής πλευράς της πόλης Ντέιρ εζ-Ζορ από το καθεστώς και τις ιρανικές δυνάμεις (ήδη έλεγχαν την ανατολική πλευρά).

Μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες της 8ης Δεκεμβρίου, οι συνδυασμένες νότιες δυνάμεις από τη Νταράα και τη Σουουέιντα είχαν μπει στη Δαμασκό. Όλες οι πόλεις στα νότια και ανατολικά της Δαμασκού που προηγουμένως κρατούσε η επανάσταση –Νταράγια, Μοανταμίγια, Μαντάγια, Ραμπαντάνι, Γούτα κ.ο.κ.– πέρασαν και πάλι στα χέρια της επανάστασης, παρά την εκδίωξη των πληθυσμών τους προς τα βορειοδυτικά όταν ηττήθηκαν το 2016-18 και την επανακατοίκησή τους από το καθεστώς με υποστηρικτές, συμπεριλαμβανομένων πολλών Ιρακινών και Πακιστανών σιιτών, σε ένα πρόγραμμα σεχταριστικής μηχανικής, το οποίο προφανώς δεν έσωσε το καθεστώς. Στη συνέχεια, η ίδια η Δαμασκός έπεσε στα χέρια των επαναστατών του Νότου.

Σύριοι γιορτάζουν την πτώση της φατρίας Άσαντ στην πλατεία Ουμαγιάντ στη Δαμασκό στις 8 Δεκεμβρίου 2024. (Πηγή: Bakr al-Kassem/AFP)

Έτσι απέμεναν η Ταρτούς και η Λατάκια, οι δύο επαρχίες της «αλαουιτικής ακτής», οι οποίες θεωρούνταν πολύ απίθανο να υποκύψουν στην επανάσταση, τόσο επειδή υποτίθεται ότι ήταν η ισχυρότερη βάση του καθεστώτος (περίπου το 80% των αξιωματικών του στρατού και των υπηρεσιών ασφαλείας ήταν αλαουίτες) όσο και επειδή εκεί είναι πολύ πιθανό να πατήσει πόδι η Ρωσία για να υπερασπιστεί τις ναυτικές και αεροπορικές βάσεις της. Παρ’ όλα αυτά, κατέρρευσαν, και καθώς τα αγάλματα του Άσαντ έπεφταν στην Ταρτούς και τη Λατάκεια^[122], η επανάσταση διακήρυξε: «Η πόλη της Ταρτούς απελευθερώθηκε, είμαστε εδώ με τον λαό μας από όλες τις θρησκείες, χριστιανούς, αλαουίτες, σουνίτες, δρούζους και ισμαηλίτες, ο συριακός λαός είναι ένας, προς τον λαό μας στην Ταρτούς, δουλέψτε μαζί μας για να οικοδομήσουμε τη χώρα μας, θα παρουσιάσουμε ένα πρότυπο για το οποίο μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι»^[123]. Όπως δήλωσε ένας Αλαουίτης που ήταν προηγουμένως σε μια φιλοκαθεστωτική αλαουιτική πολιτοφυλακή:

«Μην μας κατηγορείτε και μην δυσανασχετείτε μαζί μας. Μας εξαπάτησαν για 14 χρόνια. Η φρικτή ζωή μας ήταν κάτω από την αυταπάτη ότι αν αυτός [ο Άσαντ] έχανε την εξουσία, θα μας έσφαζαν και θα μας κατακρεούργησαν. Η ζωή μας ήταν γεμάτη με μεγάλο φόβο για την προοπτική ότι θα γινόμασταν αντικείμενο γενοκτονίας αν έφευγε. Κανείς δεν μας είπε ποτέ ότι εσείς [οι αντάρτες] θα μπαίνατε με τόσο ειρηνικό τρόπο και χωρίς αιματοχυσία. Μα το Θεό, δεν αντιμετωπίσαμε ποτέ κανέναν με βάση θρησκευτικές διακρίσεις, αλλά με όλη την ανθρωπιά και την αγάπη. Χάσαμε μάρτυρες και εσείς χάσατε μάρτυρες. Ο Θεός να λυπηθεί όλους τους μάρτυρες. Και ας εργαστούμε μαζί για να οικοδομήσουμε μια νέα, ελεύθερη Συρία: ένα χέρι και ένας λαός με όλα τα δόγματα και τις θρησκείες του. Στα σκουπίδια της ιστορίας, προδότη [Άσαντ]!»^[124].

Βίντεο: Λατάκια 11 Δεκεμβρίου, «η καρδιά του καθεστώτος Άσαντ».

Το καθεστώς εξαφανίστηκε από την ιστορία μέσα σε 10 ημέρες. Η ταχύτητα της κατάρρευσης αποδεικνύει ότι η βάση του καθεστώτος ακόμη και σε περιοχές που θεωρούνταν κεντρικές γι’ αυτό είχε εξαφανιστεί, ότι κανείς δεν είναι πλέον διατεθειμένος να πολεμήσει για μια γενοκτονική και υπερ-διαφθαρμένη κληρονομική μοναρχία και ότι η αξιοσημείωτα θετική στάση της ηγεσίας των ανταρτών απέναντι στις μειονότητες –που υποτίθεται ότι ήταν μια από τις βάσεις του Άσαντ– έχει αφαιρέσει τον φόβο πάνω στον οποίο στηριζόταν η αποδοχή της δικτατορίας. Θα υπάρξουν πολλοί αγώνες μπροστά μας, αλλά σήμερα είναι η μέρα που οι Σύριοι και οι λαοί που αγωνίζονται κατά της καταπίεσης σε όλο τον κόσμο θα γιορτάσουν μια από τις πιο καθοριστικές και λαϊκές επαναστάσεις όλων των εποχών.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Michael Karadjis, “The Syrian revolution returns with a bang: Extraordinary collapse of the genocidal regime”, Their Anti-imperialism and Ours, 7 Δεκεμβρίου 2024, https://theirantiimperialismandours.com/2024/12/07/the-syrian-revolution-returns-with-a-bang-extraordinary-collapse-of-the-genocidal-regime/.

Σημειώσεις

^[1] Brita Hagi Hassan, « À l’attention des médias occidentaux… », Facebook, 3 Δεκεμβρίου 2024, https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid02Cxjf4CA1iRD67UH5anu9yhJmahyh92XfCmS3Y45FWpyz5fqUe9XEMvJG7mkZEgBPl&id=100027762973839.

^[2] “HTS Takes Over Aleppo While Making Advances Towards Hama”, The Syria Report, 4 Δεκεμβρίου 2024, https://syria-report.com/hts-takes-over-aleppo-while-making-advances-towards-hama/.

^[3] Hassan Hassan, Michael Weiss, “The Backstory Behind the Fall of Aleppo”, New Lines Magazine, 2 Δεκεμβρίου 2024, https://newlinesmag.com/reportage/the-backstory-behind-the-fall-of-aleppo/?mc_cid=168ee09d13&mc_eid=7fab87c57e.

^[4] Kareem Shaheen, “Getting some fascinating messages from Christian family/friends in Aleppo”, X, 2 Δεκεμβρίου 2024, https://x.com/kshaheen/status/1863649787456729567.

^[5] Brita Hagi Hassan, « À l’attention des médias occidentaux… », ό.π.

^[6] Το ρεπορτάζ είχε αρχικά δημοσιευτεί στο Oakland Socialist, αλλα στη συνέχεια αφαιρέθηκε και τώρα υπάρχει μια σύνοψή της: “Report from inside Aleppo”, Oakland Socialist, 3 Δεκεμβρίου 2024, https://oaklandsocialist.com/2024/12/03/report-from-inside-aleppo/?fbclid=IwY2xjawG8gBVleHRuA2FlbQIxMAABHc0h90Bm9lQVUMqhfNnn0fzW0YZ7qE4egRvbSrJRWaBUST4CAW_jV-Yjpw_aem_NZzr071AbM170d2-Zv_TcA.

^[7] Ό.π.

^[8] Brita Hagi Hassan, « À l’attention des médias occidentaux… », ό.π.

^[9] Βλ. σημ. 6.

^[10] «التوقيع على مبادرة أبناء حلب لأجل الوطن», https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSe-JsEKcjGhWl_7784r8EqtMI4N2lY-s3h0hCjkLvo3LOC5EA/viewform?fbclid=IwY2xjawG-jftleHRuA2FlbQIxMAABHfObad9Bv9HGHNB-nL6Xto7_PUHTPedJSaVJJEUy1fwGXAvvBJGnKvANAA_aem_vz4FgnYctNMwkEBqd5E6WA.

^[11] Abdullah Almousa, «بينما لا يزال من ...», X, 4 Δεκεμβρίου 2024, https://x.com/Abu_Orwa91/status/1864311691120370142.

^[12] Εδώ είναι η διαταγή: Hassan I. Hassan, “The Syrian opposition forces…”, X, 4 Δεκεμβρίου 2024, https://x.com/hxhassan/status/1864423527618666545.

^[13] Ragıp Soylu, “NEW: Syrian opposition an…”, X, 3 Δεκεμβρίου 2024, https://x.com/ragipsoylu/status/1863879942217351440.

^[14] “Syria Refugee Crisis Explained”, UNHCR, 13 Μαρτίου 2024, https://www.unrefugees.org/news/syria-refugee-crisis-explained/.

^[15] “Türkiye”, European Civil Protection and Humanitarian Aid Operations, https://civil-protection-humanitarian-aid.ec.europa.eu/where/europe/turkiye_en.

^[16] “‘Deter the Aggression’: What is behind the new rebel offensive in northwest Syria?”, The New Arab, 28 Νοεμβρίου 2024, https://www.newarab.com/news/what-behind-new-rebel-offensive-northwest-syria.

^[17] Aymenn Jawad Al-Tamimi, “Returning to Tel Refaat in Aleppo: Interview with a Displaced Person”, 2 Δεκεμβρίου 2024, https://www.aymennaltamimi.com/p/returning-to-tel-refaat-in-aleppo?utm_source=post-email-title&publication_id=465186&post_id=152442655&utm_campaign=email-post-title&isFreemail=false&r=8ep9k&triedRedirect=true&utm_medium=email.

^[18] Haid Haid, “Resisting Hayat Tahrir al-Sham. Syrian Civil Society on the Frontlines”, adopt a revolution / تبّنى ثورة, Νοέμβριος 2017, https://adoptrevolution.org/wp-content/uploads/2017/12/2017_11_10_HTS_Studie-eng.pdf.

^[19] CW, “Rebel Idlib’s 100 Days of Protest Against Al-Qaeda”, isqat an nizam, 16 Αυγούστου 2016, https://isqatannizam.wordpress.com/2016/08/16/rebel-idlibs-100-days-of-protest-against-al-qaeda/.

^[20] “Demonstrations in al-Atareb, Aleppo countryside, against attempts by jihadist group of Jabhat Fateh al-Sham to take over the oven of the town – مظاهرة في الأتارب، ريف حلب، ضد محاولات من فتح الشام للسيطرة على فرن البلدة”, Syria Freedom Forever – سوريا الحرية للأبد, Φεβρουαρίου 3, 2017, https://syriafreedomforever.wordpress.com/2017/02/03/demonstrations-in-al-atareb-aleppo-countryside-against-attempts-by-jihadist-group-of-jabhat-fateh-al-sham-to-take-over-the-oven-of-the-town-%D9%85%D8%B8%D8%A7%D9%87%D8%B1%D8%A9-%D9%81%D9%8A/.

^[21] Ammar Shawki and Roy Gutman, “A Letter From Rebel-Controlled Idlib, Syria”, The Nation, 1 Δεκεμβρίου 2016, http://web.archive.org/web/20170218155615/https://www.thenation.com/article/letter-from-rebel-controlled-idlib-syria/.

^[22] Human Rights Council, “Report of the Independent International Commission of Inquiry on the Syrian Arab Republic”, United Nations, 9 Σεπτεμβρίου – 9 Οκτωβρίου 2024, https://documents.un.org/doc/undoc/gen/g24/133/77/pdf/g2413377.pdf.

^[23] “Northern Syria people condemn Turkish rapprochement with al-Assad; ‘We die and do not reconcile’”, عنب بلدي / Enab Baladi, 31 Δεκεμβρίου 2022, https://english.enabbaladi.net/archives/2022/12/northern-syria-people-condemn-turkish-rapprochement-with-al-assad-we-die-and-do-not-reconcile/.

^[24] “Protests in Opposition-held Northern Aleppo Against HTS”, The Syrian Observer, 18 Οκτωβρίου 2022, https://syrianobserver.com/syrian-actors/protests-in-opposition-held-northern-aleppo-against-hts.html.

^[25] Shawn Carrié, “HTS opens fire on Idlib protesters, spilling blood and raising tensions in rebel enclave”, Rudaw, 2 Μαΐου 2020, https://www.rudaw.net/english/middleeast/syria/02052020. Elizabeth Tsurkov, “Hayat Tahrir a-Sham backs…”, X, 1 Μαΐου 2020, https://x.com/Elizrael/status/1255974439663161346?fbclid=IwAR3PsPUOuaUBcTLxLeMXkp9C0mCwKLWnRQ-p26tbF_Mj05c5xCy0LFTinTc.

^[26] “Syrian opposition-controlled areas protest Ankara-Damascus rapprochement”, Al-Monitor, Ιανουάριος 2023, https://www.al-monitor.com/originals/2023/01/syrian-opposition-controlled-areas-protest-ankara-damascus-rapprochement?utm_medium=email&utm_campaign=week%20in%20review%201623%20January%206%202023%20810&utm_content=week%20in%20review%201623%20January%206%202023%20810+CID_128af48e1a6b7a3676fc932862e939f4&utm_source=campmgr&utm_term=Marita%20Kassis%20reports. “Erdogan Acknowledges Intelligence Talks with Syria: We’ll Determine our Options Based on Results”, The Syrian Observer, 30 Σεπτεμβρίου 2022, https://syrianobserver.com/foreign-actors/erdogan-acknowledges-intelligence-talks-with-syria-well-determine-our-options-based-on-results.html. “Turkey’s overtures to Assad all about crushing Syrian Kurds’ autonomy”, Al-Monitor, Ιανουάριος 2023, https://www.al-monitor.com/originals/2023/01/turkeys-overtures-assad-all-about-crushing-syrian-kurds-autonomy?utm_medium=email&utm_campaign=week%20in%20review%201623%20January%206%202023%20810&utm_content=week%20in%20review%201623%20January%206%202023%20810+CID_128af48e1a6b7a3676fc932862e939f4&utm_source=campmgr&utm_term=as%20Amberin%20Zaman%20explains. “Turkish defense chief warns Syrian rebels against ‘provocation’”, Al-Monitor, Ιανουάριος 2023, https://www.al-monitor.com/originals/2023/01/turkish-defense-chief-warns-syrian-rebels-against-provocation?utm_medium=email&utm_campaign=week%20in%20review%201623%20January%206%202023%20810&utm_content=week%20in%20review%201623%20January%206%202023%20810+CID_128af48e1a6b7a3676fc932862e939f4&utm_source=campmgr&utm_term=as%20Ezgi%20Akin%20reports.

^[27] Gregory Waters, “HTS has spent the past…”, X, 29 Νοεμβρίου 2024, https://x.com/GregoryPWaters/status/1862587095791149534.

^[28] Facebook, https://www.facebook.com/photo/?fbid=3997792720543519&set=a.1722084078114406.

^[29] Aymenn Jawad Al-Tamimi, “Messaging from the "Political Affairs Administration" of Hay’at Tahrir al-Sham’s Salvation Government on Aleppo”, 30 Νοεμβρίου 2024, https://www.aymennaltamimi.com/p/messaging-from-the-political-affairs?utm_source=post-email-title&publication_id=465186&post_id=152342392&utm_campaign=email-post-title&isFreemail=false&r=8ep9k&triedRedirect=true&utm_medium=email.

^[30] « ... عقيل حسين, «كيف تعامل, X, 6 Δεκεμβρίου 2024, https://x.com/akilhousain/status/1864816733556482470.

^[31] مركز حمص الإعلامي - Homs Media Center, «نحن أبناء الطائفة العلوية في مدينة حمص»

Facebook, https://www.facebook.com/Homs.Media.Center/posts/pfbid02MreTAY5kgzoq2VRRQsc6jRyy8Koiu9k91vCQkWiNV8yZhd69YFYVmE7CiXWpRASxl.

^[32] Ragıp Soylu, “First Sunday mass in Aleppo under Syrian rebels/HTS rule”, X, 2 Δεκεμβρίου 2024, https://x.com/ragipsoylu/status/1863343177010164099.

^[33] Fadi Hallisso, “Aleppo’s Christians Weigh an Uncertain Future”, New Lines Magazine, 4 Δεκεμβρίου 2024, https://newlinesmag.com/spotlight/aleppos-christians-weigh-an-uncertain-future/?mc_cid=5de6d30c2a&mc_eid=7fab87c57e.

^[34] Βλ. σημ. 6.

^[35] Michael Karadjis, “The Kurdish PYD’s alliance with Russia against Free Aleppo in early 2016: Evidence and analysis of a disaster”, Syrian Revolution Commentary and Analysis, 28 Φεβρουαρίου 2016, https://mkaradjis.com/2016/02/28/the-kurdish-pyds-alliance-with-russia-against-free-aleppo-evidence-and-analysis-of-a-disaster/. Αναδημοσίευση: Their Anti-imperialism and Ours, 14 Αυγούστου 2023, https://theirantiimperialismandours.wordpress.com/2023/08/14/the-kurdish-pyds-alliance-with-russia-against-free-aleppo-in-early-2016-evidence-and-analysis-of-a-disaster/?customize_changeset_uuid=69728965-20c0-4293-b0ed-aa5941b563a2.

^[36] “SPECIAL: Syria -- Nov 26-Dec 3, 2024”, Syria Weekly, 3 Δεκεμβρίου 3024, https://www.syriaweekly.com/p/special-syria-nov-26-dec-3-2024.

^[37] Ό.π.

^[38] “HTS Takes Over Aleppo While Making Advances Towards Hama”, The Syria Report, 4 Δεκεμβρίου 2024, https://syria-report.com/hts-takes-over-aleppo-while-making-advances-towards-hama/.

^[39] “After capturing Aleppo, Turkey-backed militants attack Syria’s Kurds”, Al-Monitor, Δεκέμβριος 2024, https://www.al-monitor.com/originals/2024/12/after-capturing-aleppo-turkey-backed-militants-attack-syrias-kurds.

^[40] Aaron Y. Zelin, “Jihadi ‘Counterterrorism:’ Hayat Tahrir al-Sham Versus the Islamic State”, CTC [Combating Terrorism Center], τόμος 16, τεύχος 2, Φεβρουάριος 2023, https://ctc.westpoint.edu/jihadi-counterterrorism-hayat-tahrir-al-sham-versus-the-islamic-state/.

^[41] “SDF says working to evacuate its people from Tal Rifaat”, Rudaw, 2 Δεκεμβρίου 2024, https://manage.rudaw.net/english/middleeast/syria/02122024.

^[42] Farouk Belal, “During my conversations with…”, X, 2 Δεκεμβρίου 2024, https://x.com/BeFarouk/status/1863641302333546909.

^[43] “Will HTS Give Back Seized Druze Properties in Jabal Al-Summaq?”, The Syria Report, 14 Ιουνίου 2022, https://hlp.syria-report.com/hlp/will-hts-give-back-seized-druze-properties-in-jabal-al-summaq/.

^[44] Gregory Waters, “Aleppo City is Liberated”, Syria Revisited, 30 Νοεμβρίου 2024, https://syriarevisited.substack.com/p/aleppo-city-is-liberated?utm_source=post-email-title&publication_id=3063454&post_id=152345870&utm_campaign=email-post-title&isFreemail=true&r=8ep9k&triedRedirect=true&utm_medium=email.

^[45] Hassan Ibrahim, Ali Darwish, “Tahrir al-Sham draws religious features of Idlib”, عنب بلدي / Enab Baladi, 29 Σεπτεμβρίου 2024, https://english.enabbaladi.net/archives/2024/09/tahrir-al-sham-draws-religious-features-of-idlib/.

^[46] “Christians in Syria’s Idlib hold major Mass”, Al-Monitor, Σεπτέμβριος 2024, https://www.al-monitor.com/originals/2022/09/christians-syrias-idlib-hold-major-mass?utm_medium=email&utm_campaign=takeaway%209722%20September%207%202022%20711&utm_content=takeaway%209722%20September%207%202022%20711+CID_82f128e7bfbdb3acf88ebecaf3cb2a0f&utm_source=campmgr&utm_term=an%20effort%20to%20brand%20himself%20as%20a%20moderate.

^[47] Firas Karam, “HTS Takes Over Afrin in Syria’s Northern Aleppo”, الشرق الأوسط / Asharq Al-Awsat, 14 Οκτωβρίου 2022, https://english.aawsat.com/home/article/3930521/hts-takes-over-afrin-syria%E2%80%99s-northern-aleppo.

^[48] Walid Al Nofal, “Al-Jolani in Jenderes: Is HTS using minorities as a way into northern Aleppo?”, سوريا على طول / Syria Direct, 7 Απριλίου 2023, https://syriadirect.org/al-jolani-in-jenderes-is-hts-using-minorities-as-a-way-into-northern-aleppo/.

^[49] “HTS and SDF Dialogue: Towards a Joint Civil Administration”, The Syrian Observer, 13 Ιουνίου 2023, https://syrianobserver.com/foreign-actors/hts-and-sdf-dialogue-towards-a-joint-civil-administration.html.

^[50] “Bloody Month for the Syrians: 336 Dead and Wounded in Regime and Russian Bombing”, The Syrian Observer, 2 Νοεμβρίου 2023, https://syrianobserver.com/foreign-actors/bloody-month-for-the-syrians-336-dead-and-wounded-in-regime-and-russian-bombing.html.

^[51] “Nearly Half a Million Children Without Schools in Northwestern Syria”, The Syrian Observer, 21 Νοεμβρίου 2024, https://syrianobserver.com/society/nearly-half-a-million-children-without-schools-in-northwestern-syria.html.

^[52] Michael Karadjis, “Syrian revolution in solidarity with Palestine: Campist and anti-campist narratives re Palestine, Syria & Ukraine”, Their Anti-imperialism and Ours, 27 Δεκεμβρίου 2023, https://theirantiimperialismandours.com/2023/12/27/syrian-revolution-in-solidarity-with-palestine-campist-and-anti-campist-narratives-re-palestine-syria-ukraine/ [Michael Karadjis, «Η αλληλεγγύη της Συριακής επανάστασης προς την Παλαιστίνη: Καμπιστικές και αντι-καμπιστικές αφηγήσεις σχετικά με την Παλαιστίνη, τη Συρία και την Ουκρανία», e la libertà, 30 Ιανουαρίου 2024,  https://www.elaliberta.gr/%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AE/%CE%BC%CE%AD%CF%83%CE%B7-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%BB%CE%AE-%CE%B2%CF%8C%CF%81%CE%B5%CE%B9%CE%B1-%CE%B1%CF%86%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE/9404-%CE%B7-%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BB%CE%B5%CE%B3%CE%B3%CF%8D%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%83%CF%85%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7%CF%82-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%80%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AF%CE%BD%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%BC%CF%80%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9-%CE%BA%CE%B1%CE%BC%CF%80%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82-%CE%B1%CF%86%CE%B7%CE%B3%CE%AE%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CF%83%CF%87%CE%B5%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%CE%BC%CE%B5-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%80%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AF%CE%BD%CE%B7,-%CF%84%CE%B7-%CF%83%CF%85%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%BF%CF%85%CE%BA%CF%81%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1].

^[53] “Massive displacement in Syria’s Idlib amid Assad regime attacks”, The New Arab, 31 Οκτωβρίου 2024, https://www.newarab.com/news/massive-displacement-syrias-idlib-amid-assad-regime-attacks?fbclid=IwY2xjawGRPqtleHRuA2FlbQIxMQABHQdx5bJGEVrqM6xvIHG1xBJDjTV-Lg_vfAylEP6WD5hnZdWe6VBl5MhCxw_aem_36EiN5HkLyUr5SOb6gCIVg.

^[54] “Assad Escalates Attacks Raising Fears of Looming Offensive”, Levant24, 12 Οκτωβρίου 2024, https://levant24.com/news/2024/10/assad-escalate-attacks-raising-fears-of-looming-offensive/.

^[55] “Displacement Toll from Lebanon to Syria Reaches 425,000”, The Syria Report, 22 Οκτωβρίου 2024, https://syria-report.com/displacement-toll-from-lebanon-to-syria-reaches-425000/.

^[56] “What Reasons for Russian Escalation in Northern Syria?”, The Syrian Observer, 17 Οκτωβρίου 2024, https://syrianobserver.com/foreign-actors/what-reasons-for-russian-escalation-in-northern-syria.html.

^[57] “Renewed Mass Displacement in Northwest Syria as Assad and Allies Escalate Attacks”, Levant24, 31 Οκτωβρίου 2024, https://levant24.com/news/2024/10/renewed-mass-displacement-in-northwest-syria-as-assad-and-allies-escalate-attacks/.

^[58] Ό.π.

^[59] “Massive displacement in Syria’s Idlib amid Assad regime attacks”, ό.π.

^[60] “Analysis: HTS Offensive Shakes Foreign Powers Geopolitical Calculations”, The Syria Report, 4 Δεκεμβρίου 2024, https://syria-report.com/analysis-hts-offensive-shakes-foreign-powers-geopolitical-calculations/.

^[61] Jonathan Spicer, “Syrian opposition leader says Lebanon truce opened door to Aleppo assault”, Reuters, 2 Δεκεμβρίου 2024, https://www.reuters.com/world/middle-east/syrian-opposition-leader-says-lebanon-truce-opened-door-aleppo-assault-2024-12-02/.

^[62] “Hezbollah not ready to send fighters to help Syria’s Assad ’at this stage’: Report”, Al Arabiy, 2 Δεκεμβρίου 2024, https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2024/12/02/hezbollah-not-ready-to-send-fighters-to-help-syria-s-assad-at-this-stage-report.

^[63] “Exclusive: Hezbollah Says Syria’s Assad ‘Does Not Need’ Help Against Rebels”, Newsweek, 2 Δεκεμβρίου 2024, https://www.newsweek.com/hezbollah-syria-does-not-need-fighters-assad-1993926.

^[64] Ruth Michaelson, “Airstrikes hit hospitals in Syria’s Idlib region as insurgents fight Assad forces”, The Guardian, 2 Δεκεμβρίου 2024, https://www.theguardian.com/world/2024/dec/02/iran-backed-iraqi-militias-join-fight-in-syria-after-militants-seize-aleppo.

^[65] Farnaz Fassihi and Ronen Bergman, “Iran Begins to Evacuate Military Officials and Personnel From Syria”, The New York Times, 6 Δεκεμβρίου 2024, https://www.nytimes.com/2024/12/06/world/middleeast/iran-syria-evacuation.html?unlocked_article_code=1.fk4.n-AG.BU52UZ6x5Yrt&smid=url-share&fbclid=IwY2xjawHCb1pleHRuA2FlbQIxMQABHc-n0WSs6HI-MCAi6U-msTqs0vz_e9JmAx0T9UMQznK1fCpjdnRYDkzR3g_aem_l8fenhj7AtgyH4S8_dRe2A.

^[66] “MHP leader Bahçeli calls on Erdoğan to have a meeting with Assad”, Duvar English, 22 Νοεμβρίου 2022, https://www.duvarenglish.com/mhp-leader-bahceli-calls-on-erdogan-to-have-a-meeting-with-assad-news-61560.

^[67] “Once CHP Comes Back to Power, Relations with Syria will be Normalized”, The Syrian Observer, 28 Μαΐου 2024, https://syrianobserver.com/foreign-actors/once-chp-comes-back-to-power-relations-with-syria-will-be-normalized.html.

^[68] “Nationalist Leader in Turkey Calls for Coordination with Syrian Regime to Launch Military Campaign Against the SDF”, The Syrian Observer, 28 Μαΐου 2024, https://syrianobserver.com/foreign-actors/nationalist-leader-in-turkey-calls-for-coordination-with-syrian-regime-to-launch-military-campaign-against-the-sdf.html.

^[69] Simone De La Feld, “Italy and 7 other EU countries call on Brussels for a change of strategy on Syria”, Eunews, 22 Ιουλίου 2024, https://www.eunews.it/en/2024/07/22/italy-and-7-other-eu-countries-call-on-brussels-for-a-change-of-strategy-on-syria/ [Σ.τ.Μ.: Εκτός από τον Ιταλό υπουργό εξωτερικών, την επιστολή υπέγραψαν και οι υπ. εξ. της Αυστρίας, της Σλοβενίας, της Σλοβακίας, της Κροατίας, της Τσεχίας, της Ελλάδας και της Κύπρου].

^[70] “Italian envoy to Syria begins mission in Damascus”, عنب بلدي / Enab Baladi, 21 Νοεμβρίου 2024, https://english.enabbaladi.net/archives/2024/11/italian-envoy-to-syria-begins-mission-in-damascus/?fbclid=IwY2xjawGslV5leHRuA2FlbQIxMQABHaXJSO2ssPQ_hDQ4jbyoB5h_muUdMGLot2zSs5e1GRIsRWpp7q9U8HV8Fw_aem_-kYZlt43RwPxYF3hrVWLlg&sfnsn=mo.

^[71] “Ankara Retreats: Damascus’ Agreement with Opposition Not Condition for Rapprochement”, The Syrian Observer, 25 Νοεμβρίου 2024, https://syrianobserver.com/foreign-actors/ankara-retreats-damascus-agreement-with-opposition-not-condition-for-rapprochement.html.

^[72] “What’s ahead for HTS as Syria, Russia strike back and Turkey plots next move?”, Al-Monitor, 1 Δεκεμβρίου 2024, https://www.al-monitor.com/originals/2024/12/whats-ahead-hts-syria-russia-strike-back-and-turkey-plots-next-move.

^[73] “After capturing Aleppo, Turkey-backed militants attack Syria’s Kurds”, Al-Monitor, 1 Δεκεμβρίου 2024, https://www.al-monitor.com/originals/2024/12/after-capturing-aleppo-turkey-backed-militants-attack-syrias-kurds.

^[74] “Analysis: HTS Offensive Shakes Foreign Powers Geopolitical Calculations”, ό.π.

^[75] Ό.π.

^[76] “Turkey’s Erdogan urges Assad to engage rebels as Fidan readies for talks with Iran, Russia”, Al-Monitor, 3 Δεκεμβρίου 2024, https://www.al-monitor.com/originals/2024/12/turkeys-erdogan-urges-assad-engage-rebels-fidan-readies-talks-iran-russia.

^[77] “HTS Takes Over Aleppo While Making Advances Towards Hama”, The Syria Report, 4 Δεκεμβρίου 2024, https://syria-report.com/hts-takes-over-aleppo-while-making-advances-towards-hama/.

^[78] Ό.π.

^[79] Aymenn Jawad Al-Tamimi, “Messaging from the ‘Political Affairs Administration’ of Hay’at Tahrir al-Sham’s Salvation Government on Aleppo”, 30 Νοεμβρίου 2024, https://www.aymennaltamimi.com/p/messaging-from-the-political-affairs?utm_source=post-email-title&publication_id=465186&post_id=152342392&utm_campaign=email-post-title&isFreemail=false&r=8ep9k&triedRedirect=true&utm_medium=email.

^[80] “Egypt, Syria FMs discuss latest escalation in N. Syria”, Xinhua, 30 Νοεμβρίου 2024, https://english.news.cn/20241130/89a7bda784904bd2a90364901cafac9f/c.html.

^[81] “Syrian president holds separate phone talks with UAE president, Iraqi PM”, Xinhua, 1 Δεκεμβρίου 2024, https://english.news.cn/20241201/ffe1101e8393408abb216167e8d2ed45/c.html.

^[82] “US, UAE discussed lifting Assad sanctions to isolate Iran”, MEMO (Middle East Monitor), 2 Δεκεμβρίου 2024, https://www.middleeastmonitor.com/20241202-us-uae-discussed-lifting-assad-sanctions-to-isolate-iran/.

^[83] Lior Ben Ari, Itamar Eichner, “Israel proposes sanction relief for Assad to curb Hezbollah arms transfers, report says”, ynetnews, 19 Νοεμβρίου 2024, https://www.ynetnews.com/article/hjk3yyqmyg?fbclid=IwY2xjawGszfFleHRuA2FlbQIxMAABHStjrPKtV2KPNg_KfnTueMiG_ARE8KSFWbgLJapTEFKiELpr5xApaxwosA_aem_2pxc3IJt5cKP4esK4bgt5Q.

^[84] “HTS Takes Over Aleppo While Making Advances Towards Hama”, ό.π.

^[85] “Syrian president holds separate phone talks with UAE president, Iraqi PM”, ό.π.

^[86] “Iraqi factions prepare to send fighters to back Syria’s Assad”, The New Arab, 1 Δεκεμβρίου 2024, https://www.newarab.com/news/iraqi-factions-prepare-send-fighters-back-syrias-assad.

^[87] Juan Cole “Syria as Putin’s Afghanistan: How a Radical Fundamentalist take-over of Damascus could Change the Middle East, Informed Comment, 12 Δεκεμβρίου 2024, https://www.juancole.com/2024/12/afghanistan-fundamentalist-damascus.html.

^[88] David Hearst, “Russia’s holy war in Syria”, Middle East Eye, 9 Οκτωβρίου 2015, https://www.middleeasteye.net/opinion/russias-holy-war-syria.

^[89] “Israel to provide Russia with intelligence about Syrian opposition”, MEMO, 6 Οκτωβρίου 2015,  https://web.archive.org/web/20151007053528/https:/www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/21466-israel-to-provide-russia-with-intelligence-about-syrian-opposition.

^[90] Julian Borger, “Saudi strongman ‘encouraged’ Russia intervention in Syria, lawsuit claims”, The Guardian, 16 Αυγούστου 2020, https://www.theguardian.com/world/2020/aug/16/saudi-strongman-encouraged-russia-syria-intervention-lawsuit-claims.

^[91] “Syrian rebel offensive worries Gulf states as they rally around Assad”, Al-Monitor, 4 Δεκεμβρίου 2024, https://www.al-monitor.com/originals/2024/12/syrian-rebel-offensive-worries-gulf-states-they-rally-around-assad.

^[92] “Statement by NSC Spokesperson Sean Savett on Syria”, The White House, 30 Νοεμβρίου 2024, https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2024/11/30/statement-by-nsc-spokesperson-sean-savett-on-syria/.

^[93] “US, France, Germany, UK urge ‘de-escalation’ in Syria: joint statement”, Hespress, 2 Δεκεμβρίου 2024, https://en.hespress.com/97247-us-france-germany-uk-urge-de-escalation-in-syria-joint-statement.html.

^[94] Aron Heller, “Israel wary quiet on Syrian front may soon end”, The Times of Israel, 26 Απριλίου 2013, https://www.timesofisrael.com/israel-wary-quiet-on-syrian-front-may-soon-end/. “Assad is the least harmful: Israeli official”, ARA News, 15 Ιανουαρίου 2015,  http://web.archive.org/web/20150404135807/http:/aranews.net/2015/01/assad-least-harmful-israeli-official/. Efraim Halevy, “Israel’s Man in Damascus”, Foreign Affairs, 10 Μαΐου 2013, https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2013-05-10/israels-man-damascus. Edy Cohen, “Assad’s Survival Is in Israel’s Best Interest”, BESA, 25 Μαΐου 2017, https://besacenter.org/assad-survival-israel-best-interest/. “Israel prepares for a post-Assad phase in neighboring Syria”, ARA News, 11 Μαΐου 2015,  https://web.archive.org/web/20150514023442/http:/aranews.net/2015/05/israel-prepares-for-a-post-assad-phase-in-neighboring-syria/. Michael Karadjis, “Israel and the Syrian War”, Syrian Revolution Commentary and Analysis, 3 Ιανουαρίου 2014, https://mkaradjis.com/2014/01/03/israel-and-the-syrian-war/. Saleh Al-Naami, “Russian-Israeli coordination in Syria includes air, sea, land and cyberspace”, Middle East Monitor, 29 Σεπτεμβρίου 2015,  https://web.archive.org/web/20151008201641/https:/www.middleeastmonitor.com/articles/middle-east/21318-russian-israeli-coordination-in-syria-includes-air-sea-land-and-cyperspace. “Israeli Lawmaker: Assad regime survival serves Israel’s interest”, MEMO, 28 Μαΐου 2018, https://www.middleeastmonitor.com/20180528-mk-assad-regime-survival-serves-israel-interest/. Noa Landau, “Netanyahu: Israel Has No Problem With Assad, but Cease-fire Agreements Must Be Upheld”, Haaretz, 12 Ιουλίου 2018, https://www.haaretz.com/israel-news/2018-07-12/ty-article/netanyahu-israel-has-no-problem-with-assad-agreements-must-be-upheld/0000017f-e1aa-d804-ad7f-f1faccdb0000. “Israel talks up Assad after insurgents killed on Syria frontier”, New York Post, 2 Αυγούστου 2018, https://nypost.com/2018/08/02/israel-talks-up-assad-after-insurgents-killed-on-syria-frontier/.

^[95] “Israeli Foreign Minister Determines Position on Syria Developments, Adresses Interests of Kurds”, The Syrian Observer, 3 Δεκεμβρίου 2024, https://syrianobserver.com/foreign-actors/israeli-foreign-minister-determines-position-on-syria-developments-addresses-interests-of-kurds.html.

^[96] Ό.π.

^[97] “Rebels’ advances in Syria spell short-term benefits, potential trouble for Israel, intel chiefs said to tell PM”, The Times of Israel, 30 Νοεμβρίου 2024, https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/rebels-advances-in-syria-spell-short-term-benefits-potential-trouble-for-israel-intel-chiefs-said-to-tell-pm/?fbclid=IwY2xjawG4xAtleHRuA2FlbQIxMAABHal5wqifnn_-3xmjSk7gSE0Lpcq7JZ3D2YNqXK1ODIMKuX2uCTLuPLmvDg_aem_VR77js4VE9sWdQ3mZFDEDQ.

^[98] “Israel: Syrian chemical arms safe, Hezbollah does not want them”, Reuters, 4 Μαΐου 2013, https://www.reuters.com/article/2013/05/04/us-syria-crisis-chemical-israel-idUSBRE94309720130504/.

^[99] Yaroslav Trofimov, “Setbacks for Russia, Iran and Hezbollah Turn Into a Catastrophe for Syria’s Assad”, The Wall Street Journal, 30 Νοεμβρίου 2024, https://www.wsj.com/world/middle-east/setbacks-for-russia-iran-and-hezbollah-turn-into-a-catastrophe-for-syrias-assad-c3e693e8?st=j5TNkj&reflink=share_mobilewebshare.

^[100] “Israel prepares for a post-Assad phase in neighboring Syria”, ό.π.

^[101] Yaron Friedman, “The domino effect of Hezbollah’s weakening: Israel could face a new problem in the north”, Μaariv, 29 Νοεμβρίου 2024, https://www-maariv-co-il.translate.goog/journalists/opinions/article-1152235?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=en&_x_tr_hl=en. [Στα εβραϊκά:

ירון פרידמן "אפקט הדומינו של החלשת חיזבאללה: לישראל עלולה לצמוח בעיה חדשה בצפון ", מעריב

https://www.maariv.co.il/journalists/opinions/article-1152235].

^[102] “With eye on Iran, Israel wary of Syria rebels offensive, prefers Assad”, Al-Monitor, 3 Δεκεμβρίου 2024, https://www.al-monitor.com/originals/2024/12/eye-iran-israel-wary-syria-rebels-offensive-prefers-assad.

^[103] OSINTdefender, “Israeli Officials have reportedly told the U.S. and Regional Allies,…”, X, 5 Δεκεμβρίου 2024, https://x.com/sentdefender/status/1864731149349605688.

^[104] Rami Jarrah, “For those who don’t know the significance of Hama…”, X, 5 Δεκεμβρίου 2024, https://x.com/RamiJarrah/status/1864655282506252372.

^[105] “Analysis: HTS Offensive Shakes Foreign Powers Geopolitical Calculations”, ό.π.

^[106] “Head of Opposition Coalition: We’re Ready to Negotiate with Assad”, The Syrian Observer, 4 Δεκεμβρίου 2024, https://syrianobserver.com/syrian-actors/head-of-opposition-coalition-were-ready-to-negotiate-with-assad.html.

^[107] “Houran Free Gathering: Most of the Air Force Intelligence checkpoint personnel stationed on the bridge of the town of Khirbet Ghazala, east of Daraa, were killed after an attack carried out by local groups”, 5 Δεκεμβρίου 2024, https://syria.liveuamap.com/en/2024/1-december-05-houran-free-gathering-most-of-the-air-force.

^[108] وكالة ستيب نيوز / Step News Agency, « #المعارضة_السورية في بلدة المسيف », X, 1 Δεκεμβρίου 2024, https://x.com/Step_Agency/status/1863311269131874379.

^[109] OSINTdefender, “Fighters of the Free Syrian Army (FSA)…”, X, 6 Δεκεμβρίου 2024, https://x.com/sentdefender/status/1865041915227312394.

^[110] OSINTdefender, “The Jordanian Interior Ministry has announced…”, X, 6 Δεκεμβρίου 2024, https://x.com/sentdefender/status/1865032635262566815.

^[111] OSINTdefender, “Following a Series of Rebel Operations...”, X, 6 Δεκεμβρίου 2024, https://x.com/sentdefender/status/1865031188433326119.

^[112] Εδώ είναι κάποια βίντεο από τη Νταράα που δείχνουν ειρηνικές διαμαρτυρίες και σφαγές: “Freedom for Syria and All Peoples”, Facebook, https://www.facebook.com/groups/OccupySyria/permalink/1780351965391941/.

^[113] Jim Muir, “Syria unrest: Hamza al-Khatib a symbol of uprising”, BBC News, 1 Ιουνίου 2011, https://www.bbc.com/news/world-middle-east-13621449.

^[114] “The Free Syrian Army – Southern Front: Transitional Phase”, Revolutionary Forces of Syria Media Office, 15 Δεκεμβρίου 2015,  https://web.archive.org/web/20160306073538/https:/rfsmediaoffice.com/en/2014/12/15/6424/#.Vtvd0rfP32c.

^[115] Michael Karadjis, “Syria Endgame: Crushing Daraa, the Russia-Israel deal & the Geopolitics of Counterrevolution”, Syrian Revolution Commentary and Analysis, 23 Αυγούστου 2018, https://mkaradjis.com/2018/08/23/syria-endgame-crushing-daraa-the-russia-israel-deal-the-geopolitics-of-counterrevolution/.

^[116] Michael Karadjis, “From Sep 2023: The New Syrian Uprising”, Their Anti-imperialism and Ours, 9 Αυγούστου 2024, https://theirantiimperialismandours.wordpress.com/2024/08/09/from-sep-2023-the-new-syrian-uprising/?customize_changeset_uuid=69728965-20c0-4293-b0ed-aa5941b563a2 [Michael Karadjis, «Η νέα συριακή εξέγερση», e la libertà, 14 Σεπτεμβρίου 2023, https://www.elaliberta.gr/%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AE/%CE%BC%CE%AD%CF%83%CE%B7-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%BB%CE%AE-%CE%B2%CF%8C%CF%81%CE%B5%CE%B9%CE%B1-%CE%B1%CF%86%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE/9148-%CE%B7-%CE%BD%CE%AD%CE%B1-%CF%83%CF%85%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE-%CE%B5%CE%BE%CE%AD%CE%B3%CE%B5%CF%81%CF%83%CE%B7].

^[117] فريد المحلول / Fared Al Mahlool, “Syrians demonstrate in the southern province of Suwayda…”, X, 3 Δεκεμβρίου 2024, https://x.com/FARED_ALHOR/status/1863913441934692538.

^[118] “HTS Takes Over Aleppo While Making Advances Towards Hama”, ό.π.

^[119] Thomas van Linge, “#Syria: the Syrian Brigade Party,…”, X, 28 Νοεμβρίου 2024, https://x.com/ThomasVLinge/status/1862194974223167699.

^[120] Charles Lister, “SPECIAL: Syria -- Nov 26-Dec 3, 2024”, Syria Weekly, 3 Δεκεμβρίου 2024, https://www.syriaweekly.com/p/special-syria-nov-26-dec-3-2024.

^[121] “HTS Takes Over Aleppo While Making Advances Towards Hama”, ό.π.

^[122] “Assad Arrives in Russia After Fleeing Syria, Russian Media Says”, The New York Times, 8 Δεκεμβρίου 2024, https://www.nytimes.com/live/2024/12/08/world/syria-war-damascus?smid=url-share#1c9ef0c3-d77d-5d6a-a727-9a7379e90161.

^[123] Rami Jarrah, “THIS IS HISTORIC:”, X, 8 Δεκεμβρίου 2024, https://x.com/RamiJarrah/status/1865767964655444118?utm_source=substack&utm_medium=email&fbclid=IwY2xjawHIjYZleHRuA2FlbQIxMAABHYEIsTyYq38tquYuVGJz3DKFsIy_2DSYNEjUT4nINFTNnehROuz9FTXXRw_aem_ATP8CYjto8QgqGo5GGPX6A.

^[124] Aymenn Jawad Al-Tamimi, “The New Syria and Reactions to Assad's Fall: A Sample of Local Reactions”, 8 Δεκεμβρίου 2024, https://www.aymennaltamimi.com/p/the-new-syria-and-reactions-to-assads?utm_source=post-email-title&publication_id=465186&post_id=152790519&utm_campaign=email-post-title&isFreemail=false&r=8ep9k&triedRedirect=true&utm_medium=email&fbclid=IwY2xjawHIkHhleHRuA2FlbQIxMQABHYopRq0YcjuDAHzc259ExMtAm9kGo-kmaS31NjaXz4rhbb1krSvZqlu-oQ_aem_g1bcOvee_Z4ZnLqpe-w6PA.