Διαδηλωτές μπλοκάρουν τον κόμβο Αουτοκομάντα στο Βελιγράδι, 27 Ιανουαρίου 2025. Φωτογραφία: BIRN.

Jana Krtić

Σερβία. Ένα αναπτυσσόμενο κίνημα τοπικών γενικών συνελεύσεων

Οι φοιτητές των μπλόκων καλούν τους πολίτες να οργανώσουν λαϊκές συνελεύσεις στις τοπικές τους κοινότητες

Μετά τη γενική απεργία, οι φοιτητές στα μπλόκα αναφέρουν ότι οι αποκλεισμοί και οι διαδηλώσεις δεν είναι πλέον μόνο φοιτητικές, αλλά έχουν γίνει «λαϊκές». Ως εκ τούτου, στην επιστολή τους προς τους πολίτες, καλούν για την πραγματοποίηση λαϊκών συνελεύσεων, σύμφωνα με το νόμο και το Σύνταγμα της Δημοκρατίας της Σερβίας.

Ωστόσο, οι αντιδράσεις της κοινής γνώμης σε αυτή την ανακοίνωση είναι διχασμένες. Ενώ ορισμένοι περίμεναν με ανυπομονησία την ανακοίνωση αυτή και έχουν ήδη αρχίσει να οργανώνουν συνελεύσεις πολιτών, άλλοι χαρακτήρισαν την ανακοίνωση αυτή ως αποφυγή της ευθύνης. Τι ακριβώς συμβαίνει;

Τι είναι η Λαϊκή Συνέλευση;

Στην επιστολή τους, οι φοιτητές αναφέρονται αρχικά στο άρθρο 2 του Συντάγματος της Δημοκρατίας της Σερβίας, το οποίο ορίζει ότι κανένα κρατικό όργανο, πολιτική οργάνωση, ομάδα ή άτομο δεν μπορεί να ιδιοποιηθεί την κυριαρχία των πολιτών. Επιπλέον, ο νόμος για την τοπική αυτοδιοίκηση στο άρθρο 67 προβλέπει τη συνέλευση των πολιτών ως έναν από τους θεμιτούς και νόμιμους τρόπους συσπείρωσης των πολιτών και το άρθρο 69 εξηγεί ότι η συνέλευση αυτή μπορεί να προτείνει και να ψηφίζει για τις αρμοδιότητες των οργάνων τοπικής αυτοδιοίκησης, αποφασίζει με πλειοψηφία των παρόντων και υποβάλλει τις προτάσεις της στη συνέλευση και σε άλλα όργανα τοπικής αυτοδιοίκησης (Εφημερίδα της Κυβέρνησης της Σερβίας, αριθ. 129/2007, 83/2014 - άλλος νόμος, 101/2016 - άλλος νόμος, 47/2018 και 111/2021 - άλλος νόμος).

Ύστερα από το νομικό πλαίσιο, οι φοιτητές διευκρινίζουν και το ιδεολογικό. Η Συνέλευση είναι για το λαό ό,τι η ολομέλεια για τους φοιτητές, λένε, με βάση τις αρχές της άμεσης δημοκρατίας. Τι σημαίνει αυτό; Σε αντίθεση με την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, κατά την οποία οι εκπρόσωποι του λαού ή οι λαϊκοί βουλευτές εκλέγονται με ψηφοφορία για λίστες υποψηφίων, μετά την οποία οι υποψήφιοι αυτοί εξουσιοδοτούνται να μας εκπροσωπήσουν στο Κοινοβούλιο, η άμεση δημοκρατία βασίζεται στην άμεση ψηφοφορία των πολιτών για μεμονωμένες προτάσεις. Με άλλα λόγια, αντί να εκλέγουμε άτομα που θα μας εκπροσωπούν στα θεσμικά όργανα, εμείς οι ίδιοι ενωνόμαστε σε συνελεύσεις και συζητάμε και ψηφίζουμε για τα πάντα ατομικά, σύμφωνα με τη θέλησή μας και χωρίς καμία μεσολάβηση.

Η άμεση δημοκρατία είναι η ιδεολογία με την οποία λειτουργεί η ολομέλεια, γι' αυτό και οι φοιτητές δεν έχουν «εκπροσώπους» τους οποίους το καθεστώς αυτό αναζητά διαρκώς και καλεί σε ενημερωτικές συνεντεύξεις αυτούς που τους φαίνονται τέτοιοι. Ακριβώς όπως σε μια ολομέλεια, όλοι οι πολίτες που ανήκουν στη συγκεκριμένη τοπική κοινότητα καλούνται στη συνέλευση και όλοι οι ενδιαφερόμενοι έχουν το πλήρες δικαίωμα να παρευρίσκονται, να προτείνουν και να αποφασίζουν – άμεσα και χωρίς διαμεσολάβηση.

Γιατί οι φοιτητές αποστασιοποιούνται από πολιτικά κόμματα και άλλες οργανώσεις, ενώ ζητούν την ενότητα στις συνελεύσεις;

Από την αρχή των φοιτητικών αποκλεισμών, υπήρξε μια αναζήτηση ατόμων που είναι εκπρόσωποι των φοιτητών. Σε μια προσπάθεια να καταδείξουν το διαφορετικό σύστημα σύνδεσής τους, πολλοί φοιτητές έχουν μιλήσει στα μέσα μαζικής ενημέρωσης χωρίς να τονίσουν τα ονόματά τους. Ωστόσο, όπως εξήγησα σε ένα από τα προηγούμενα κείμενά μου, είναι δύσκολο για άλλες γενιές να αποδεχτούν αυτό το σύστημα λόγω διαφορετικών συνηθειών και περιβάλλοντος.

Ακριβώς από αυτή την ανάγκη για εξουσία προέκυψαν οι επικρίσεις για τη φοιτητική ανακοίνωση ως «αποφυγή ευθύνης», διότι σε αυτό το σύστημα αξιών, η ευθύνη μετράει μόνο όταν κάποιος αναλαμβάνει μια λειτουργία αυτοπροσώπως. Φυσικά, οι άνθρωποι που κατέχουν αξιώματα αναλαμβάνουν ευθύνες και είναι υπεύθυνοι στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία, πράγμα που δεν καθιστά λιγότερο υπεύθυνους όσους συμμετέχουν στην άμεση δημοκρατία. Από μια άλλη οπτική γωνία, η ευθύνη είναι ακόμη μεγαλύτερη στην άμεση δημοκρατία, επειδή αποφασίζεις για κάθε θέμα μόνος σου και δεν το κάνει κανείς άλλος για σένα.

Αυτή η αξιακή διαφορά είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους, από την αρχή των αποκλεισμών, οι φοιτητές αποστασιοποιήθηκαν από κάθε οργάνωση και κάθε πολιτικό κόμμα στη Σερβία. Οι φοιτητές γνωρίζουν πολύ καλά ότι αυτές οι οργανώσεις δεν λειτουργούν σύμφωνα με τις αρχές της άμεσης δημοκρατίας, αλλά στην καλύτερη περίπτωση, πρόκειται για αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Ως εκ τούτου, ο μόνος τρόπος οργάνωσης από τον οποίο οι φοιτητές δεν αποστασιοποιούνται και στον οποίο καλούν την υπόλοιπη κοινωνία είναι η λαϊκή συνέλευση ή η ολομέλεια των πολιτών.

Η ολομέλεια των πολιτών του δήμου Ρακόβιτσα ως παράδειγμα σωστής πρακτικής

Κατά τη διάρκεια της γενικής απεργίας που πραγματοποιήθηκε στις 7 Μαρτίου, οι δρόμοι του Βελιγραδίου πλημμύρισαν από κόσμο, τόσο πολύ που ήταν δύσκολο να εντοπιστεί ποια ομάδα πήγαινε πού. Ένα σημαντικό γεγονός στο πλαίσιο της γενικής απεργίας που δεν πρέπει να παραβλέψουμε ήταν η πρώτη ολομέλεια των πολιτών στο δήμο Ρακόβιτσα. Οι ομάδες γειτονιάς στα κοινωνικά δίκτυα κανόνισαν μια πορεία σε δύο ομάδες, η μία από το Ρέσνικ και η άλλη από το Πέτλοβο Μπρντο, οι οποίες θα συναντιόντουσαν με το υπόλοιπο ενδιαφερόμενο κοινό μπροστά από το κτίριο του Δήμου Ρακόβιτσα και θα πραγματοποιούσαν μια ολομέλεια πολιτών.

Καθώς οι πολίτες δεν είχαν εμπειρία από ολομέλειες στο παρελθόν, ζήτησαν βοήθεια από τους πιο ειδικούς – τους φοιτητές. Έτσι, αυτή την ολομέλεια συντόνισε μια φοιτήτρια, η Μαρία από τη Ρακόβιτσα, η οποία δραστηριοποιείται στη σχολή της από την αρχή των αποκλεισμών. Συγκεντρώθηκαν περίπου 400 άτομα, και στην αρχή η Μαρία εξήγησε τους κανόνες της ολομέλειας: πώς να ζητάς το λόγο (με δύο δάχτυλα), πώς να ζητάς απάντηση (με ένα δάχτυλο), για την πορεία της συζήτησης και για την ίδια την ψηφοφορία.

Στην ημερήσια διάταξη αυτής της ολομέλειας υπήρχαν τέσσερα θέματα, τα οποία προέρχονταν στην πραγματικότητα από τις προαναφερθείσες ομάδες γειτονιάς στα κοινωνικά δίκτυα, ως προτάσεις των πολιτών. Το πρώτο θέμα αφορούσε τη συνέχιση των δράσεων αποκλεισμού στη Ρακόβιτσα, όπου ελήφθη σχεδόν ομόφωνη απόφαση για περαιτέρω οργάνωση μέσω ολομέλειας.

Το δεύτερο θέμα της ημερήσιας διάταξης αφορούσε την απόφαση για τη συλλογική συμμετοχή στη φοιτητική διαδήλωση που έχει εξαγγελθεί για τις 15 Μαρτίου στο Βελιγράδι. Οι συγκεντρωμένοι πολίτες συζήτησαν την πιο εύκολη διαδρομή και αντάλλαξαν πληροφορίες από ομάδες γειτονιάς άλλων δήμων, εξετάζοντας πιθανά σημεία συνάντησης. Μετά από συζήτηση και αρκετές προτάσεις, προχώρησαν σε ψηφοφορία και εγκρίθηκε η προτεινόμενη διαδρομή, κατά την οποία οι διαδηλωτές θα συνδεθούν με ομάδες από τον δήμο Τσουκάριτσα και θα συνεχίσουν προς το κέντρο της πόλης.

Στην ημερήσια διάταξη ήταν επίσης η απόφαση για τη δημιουργία ενός ταμείου για τους εκπαιδευτικούς εργαζόμενους από τη Ρακόβιτσα, οι οποίοι παράνομα δεν έλαβαν τον πλήρη μισθό τους λόγω της συμμετοχής τους στην απεργία. Αυτή η ολομέλεια είναι πρόθυμη να ξεκινήσει ένα ταμείο αλληλεγγύης για αυτούς, αλλά άφησε την απόφαση για το πώς θα λειτουργήσει αυτό το ταμείο και πώς θα συγκεντρωθούν τα χρήματα για την επόμενη ολομέλεια, όταν θα έρθουν με ειδικά επεξεργασμένες προτάσεις. Αυτό επίσης τέθηκε σε ψηφοφορία, με τους πολίτες της ολομέλειας να συμφωνούν ότι υπάρχει ανάγκη για αυτό το ταμείο και να συμφωνούν να διαμορφώσουν μια πρόταση μέχρι την επόμενη ολομέλεια.

Το τελευταίο θέμα της ημερήσιας διάταξης ήταν η απόφαση για την από κοινού προετοιμασία φαγητού και αναψυκτικών για τη φοιτητική διαδήλωση που έχει εξαγγελθεί για τις 15 Μαρτίου. Οι γυναίκες της γειτονιάς στην ολομέλεια πρότειναν, σε συμφωνία με τους διοργανωτές των φοιτητών, να στήσουν ένα περίπτερο για το δήμο Ρακόβιτσα και κάθε νοικοκυριό να δωρίσει ένα δίσκο με ψωμάκια, πίτες, κάποιο άλλο πιάτο της αρεσκείας του, φρούτα, γλυκά και άλλα παρόμοια. Ο καθένας ανάλογα με τις δυνατότητές του. Τα τρόφιμα και τα αναψυκτικά θα μεταφερθούν με οργανωμένο τρόπο στο περίπτερο της πόλης, το οποίο θα είναι και σημείο συνάντησης για τους διαδηλωτές που θα έρθουν από την προκαθορισμένη διαδρομή. Αυτή η πρόταση υιοθετήθηκε επίσης, οπότε μετά από αυτό, ο κόσμος προσέγγισε το αυτοσχέδιο περίπτερο και άφησε τα στοιχεία επικοινωνίας του για να σχηματιστούν ομάδες για την υλικοτεχνική υποδομή και την υλοποίηση όλων όσων συμφωνήθηκαν σε αυτή την ολομέλεια. Μετά το κλείσιμο της ολομέλειας, οι συγκεντρωμένοι απέτισαν φόρο τιμής στα θύματα στο Νόβι Σαντ με δεκαπεντάλεπτη σιγή.

Φαίνεται ότι ο πυρετός των ολομελειών έχει μεταδοθεί και σε άλλες ομάδες γειτονιάς στα κοινωνικά δίκτυα και ότι ο δήμος Ρακόβιτσα αποτέλεσε πρότυπο για τις ολομέλειες των πολιτών. Φυσικά, οι αρχικοί και πραγματικοί πρωτοπόροι αυτής της τάσης είναι σίγουρα οι μαθητές, αλλά ήταν επίσης σημαντικό να δείξουμε ότι η άμεση δημοκρατία μπορεί να επιτευχθεί σε επίπεδο τοπικής κοινότητας. Αξίζει να θυμηθούμε ότι οι προ πολλού καταργημένες τοπικές κοινότητες είχαν παρόμοιο ρόλο με αυτές τις ολομέλειες γειτονιάς, αλλά τώρα ο ενθουσιασμός των φοιτητών έχει επαναφέρει αυτή την κουλτούρα στις τοπικές ομάδες.

Οι ολομέλειες θα συνεχίσουν να πραγματοποιούνται στο δήμο Ρακόβιτσα, λαμβάνοντας αποφάσεις με τη μέθοδο της άμεσης δημοκρατίας. Όπως αναφέρουν οι διοργανωτές, όλοι οι γείτονες καλούνται να συμμετάσχουν, ενώ η ημερομηνία της δεύτερης ολομέλειας θα ανακοινωθεί σύντομα στα κοινωνικά δίκτυα. Άλλοι δήμοι, όπως όλα δείχνουν, θα ακολουθήσουν αυτή την τάση και θα προσπαθήσουν να οργανωθούν και αυτοί σε ολομέλειες. Ο πυρετός των ολομελειών εξαπλώνεται όλο και πιο γρήγορα, και οι ολομέλειες γειτονιάς είναι το ζητούμενο της εποχής γι' αυτή την άνοιξη, μέχρι να ικανοποιηθούν και τα τέσσερα φοιτητικά αιτήματα!

Μετάφραση: elaliberta.gr

Jana Krtić, „Plenumska groznica: građanski plenumi su must have sezone proleća 2025. godine!“, Mašina, 10 Μαρτίου 2025, https://www.masina.rs/plenumska-groznica-gradanski-plenumi-su-must-have-sezone-proleca-2025-godine/.

Jana Krtić, « Serbie: la lutte continue… Les assemblées générales populaires », Reseau Bastille, 10 Μαρτίου 2025, https://www.reseau-bastille.org/2025/03/10/serbie-la-lutte-continue-les-assemblees-generales-populaires/?fbclid=IwY2xjawI8znhleHRuA2FlbQIxMQABHSVDmbEWIM77OoG41w2qB7BVXyCwILbLfZHHbbNEjKqmIg3-0KBV3iTOEQ_aem_ud3AoEFVYRyOkShQ8XpP7Q. Αναδημοσίευση: Europe Solidaire Sans Frontières, https://www.europe-solidaire.org/spip.php?article73956.

Jana Krtić, “Serbia. A growing movement of local general assemblies”, Europe Solidaire Sans Frontières, 10 Μαρτίου 2025, https://www.europe-solidaire.org/spip.php?article73957. Μετάφραση Adam Novak.