Συμβόλαιο θητείας και στρατολόγηση: η νέα αρχιτεκτονική της στρατιωτικής θητείας στη Ρωσία
ΠΗΓΗ: https://www.posle.media
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: elaliberta.gr
Τι αλλάζει στην στρατιωτική επιστράτευση από την 1η Οκτωβρίου 2025; Πώς επιστρατεύει το κράτος τους πολίτες του για πόλεμο κατά της Ουκρανίας; Πώς λειτουργεί το νέο μοντέλο ελέγχου των επιστρατευμένων; Ο δημοσιογράφος Daniil Gorodetsky απαντά σε αυτές τις ερωτήσεις.
Στις 22 Ιουλίου κατατέθηκε στη Δουμά ένα νομοσχέδιο που αλλάζει σημαντικά τη συνήθη διαδικασία στρατολόγησης [1]. Αν παλαιότερα οι κλήσεις για στρατολόγηση εκδίδονταν δύο φορές το χρόνο - την άνοιξη και το φθινόπωρο - [2], τώρα οι στρατολογικές υπηρεσίες θα έχουν τους στρατεύσιμους «υπό παρακολούθηση» όλο το χρόνο: από την 1η Ιανουαρίου έως τις 31 Δεκεμβρίου. Η κατάταξη στο στρατό εξακολουθεί να προγραμματίζεται για την άνοιξη και το φθινόπωρο, αλλά όλη η προπαρασκευαστική διαδικασία — επιτροπές, έλεγχοι και έκδοση κλήσεων — θα γίνει συνεχής.
Το έγγραφο συντάχθηκε από τον Αντρέι Καρταπόλοφ [3], πρόεδρο της Επιτροπής Άμυνας της Ρωσικής Κρατικής Δούμας, και τον πρώτο του αναπληρωτή, Αντρέι Κρασόφ [4]. Σύμφωνα με τους ίδιους, οι λόγοι πίσω από αυτή την πρωτοβουλία είναι καθαρά «τεχνικοί»: να ελαφρυνθεί ο φόρτος εργασίας των γραφείων στρατολόγησης και κατάταξης, να εξαλειφθεί η συνήθης βιασύνη και να διασφαλιστούν πιο διεξοδικές στρατιωτικές ιατρικές εξετάσεις.
Ωστόσο, στις δημόσιες δηλώσεις διαφαίνεται και μια άλλη αιτιολογία. Ο αναπληρωτής πρόεδρος της επιτροπής Αλεξέι Ζουράβλιεφ [5] δήλωσε ευθέως: «Δεν θα υπάρχουν περιθώρια χαλάρωσης». Δηλαδή, οι συνηθισμένες παύσεις, κατά τις οποίες ήταν δυνατό να κερδίσει κανείς χρόνο, εξαφανίζονται. Τώρα η κλήση μπορεί να έρθει οποιαδήποτε στιγμή του έτους, και για όσους ήλπιζαν να καθυστερήσουν μεταξύ των κλήσεων, το περιθώριο ελιγμών περιορίζεται στο ελάχιστο.
Το νομοσχέδιο έχει ήδη περάσει την πρώτη ανάγνωση στη Δούμα στις 24 Σεπτεμβρίου 2025. Δεδομένου ότι οι βουλευτές δεν έχουν διατυπώσει σοβαρές αντιρρήσεις, το νομοσχέδιο αναμένεται να εγκριθεί εντός των επόμενων εβδομάδων και να τεθεί σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2026 [6].
«Το νομοσχέδιο δεν περιορίζει επίσημα τον κατάλογο των λόγων αναβολής της στρατιωτικής θητείας, αλλά καθιστά τη στρατολόγηση μια διαδικασία που διαρκεί όλο το χρόνο. Αυτό εξαλείφει τα συνηθισμένα «παράθυρα» μεταξύ των στρατολογικών περιόδων, κατά τα οποία οι άνθρωποι μπορούσαν να κερδίσουν χρόνο ή να εκμεταλλευτούν διαδικαστικές δυσκολίες», εξήγησε η Βαλέρια Βετόσκινα, δικηγόρος του Κινήματος των Αντιρρησιών Συνείδησης [7], σε συνομιλία με το Posle.Media. «Τώρα οι ειδοποιήσεις στρατολόγησης μπορούν να έρθουν ανά πάσα στιγμή, αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια ελιγμών. Επιπλέον, από φέτος, η απόφαση της επιτροπής στρατολόγησης ισχύει σε ολόκληρη τη χώρα για 12 μήνες και δεν θα είναι πλέον δυνατή η «εκ νέου ρύθμιση» της με τη μετακίνηση σε άλλη περιοχή ή την αλλαγή της διεύθυνσης εγγραφής.
Οι δικηγόροι επισημαίνουν: όσο περισσότερο παραμένει κάποιος «υπό τον έλεγχο» του στρατολογικού γραφείου, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να του προσφέρουν συμβόλαιο πριν ακόμη τον στείλουν στο στρατό. Τυπικά, αυτό θα είναι εθελοντικό, αλλά στην πράξη είναι συχνά δύσκολο να αρνηθεί κανείς. Ιδιαίτερα σε συνθήκες όπου εξαφανίζονται οι τελευταίοι νόμιμοι τρόποι αναβολής της στρατιωτικής θητείας. Οι ανησυχίες ενισχύονται και από το γεγονός ότι η εξαφάνιση των συνηθισμένων «προσωρινών παραθύρων» στερεί από πολλούς τον τελευταίο νόμιμο τρόπο να αναβάλουν τη στρατιωτική θητεία ή να βρουν νόμιμη αναβολή. Τώρα, κάποιος μπορεί να καταλήξει στο γραφείο στρατολόγησης και εγγραφής σε οποιονδήποτε μήνα, χωρίς να έχει την ευκαιρία να «περιμένει» μεταξύ των στρατολογήσεων.
Όλα αυτά συμβαίνουν εν μέσω όλο και πιο συχνών αναφορών για άσκηση πίεσης σε νεοσύλλεκτους και στρατιώτες για να τους πείσουν να καταταγούν στο στρατό. Για μερικούς, είναι μια ευκαιρία να κερδίσουν χρήματα. Για άλλους, ωστόσο, είναι μια παγίδα από την οποία είναι δύσκολο να ξεφύγουν, ειδικά καθώς πλησιάζουν στην πρώτη γραμμή.
Η περίπτωση του 18χρονου Νικίτα Μπερκέτοφ, ο οποίος επιστρατεύτηκε τον Ιούλιο, είναι χαρακτηριστική. Σύμφωνα με την αδελφή του, υπέστη συστηματική πίεση για δύο μήνες στη Στρατιωτική Μονάδα αριθ. 16871. Η διοίκηση προσπάθησε να στρέψει τους συναδέλφους του εναντίον του και επέβαλε συλλογικές τιμωρίες.
Την 1η Σεπτεμβρίου, η κατάσταση επιδεινώθηκε όταν ο Νικίτα αναγκάστηκε να υπογράψει το συμβόλαιο μέσα στο αναρρωτήριο. Ο στρατιώτης οδηγήθηκε σε υστερία. Επιπλέον, του αρνήθηκαν την πρόσβαση στο τηλέφωνό του, εμποδίζοντας την οικογένειά του να παρέμβει. Οι συγγενείς του Μπερκέτοφ υπέβαλαν καταγγελίες στην εισαγγελία και στην Ερευνητική Επιτροπή, ζητώντας να κηρυχθεί άκυρο το συμβόλαιο.
Τελειώνουν οι συμβασιούχοι στρατιώτες στη Ρωσία;
Η ρωσική στρατιωτική πολιτική συνεχίζει να βασίζεται στο σύστημα της στρατολόγησης με συμβόλαια για τη διεξαγωγή πολεμικών επιχειρήσεων στην επικράτεια της Ουκρανίας. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια σταθερή τάση επιβράδυνσης του ρυθμού στρατολόγησης. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, το τέταρτο τρίμηνο του 2024 ο μέσος ημερήσιος αριθμός υπογραφέντων συμβολαίων ήταν περίπου 1700, δηλαδή 30 % χαμηλότερος σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2023 [8].
Παρά τη συνεχή αύξηση των χρηματικών αποδοχών και την επέκταση των κοινωνικών εγγυήσεων, παρατηρείται σταθερή τάση μείωσης του αριθμού των πολιτών που είναι πρόθυμοι να υπογράψουν σύμβαση για την εκπλήρωση στρατιωτικής θητείας. Το φαινόμενο αυτό εξηγείται από ένα σύνολο κοινωνικοοικονομικών και πολιτικο-ψυχολογικών παραγόντων.
Πρώτον, το φαινόμενο του κορεσμού: το κράτος κατάφερε να κινητοποιήσει τις πιο πιστές και κοινωνικά ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού (κάτοικοι υποβαθμισμένων περιοχών, άτομα με χαμηλό εισόδημα, μετανάστες με ρωσική υπηκοότητα), ωστόσο αυτό το ανθρώπινο δυναμικό εξαντλείται σταδιακά.
Δεύτερον, η αυξημένη ενημέρωση σχετικά με τους κινδύνους. Καθώς οι εχθροπραξίες στην Ουκρανία παρατείνονται και αυξάνεται ο αριθμός των αναφορών για μεγάλες απώλειες, οι πιθανοί συμβασιούχοι εκτιμούν με μεγαλύτερη νηφαλιότητα την πιθανότητα συμμετοχής σε εχθροπραξίες και τους κινδύνους που αυτό συνεπάγεται.
Τρίτον, μείωση της αποτελεσματικότητας των υλικών κινήτρων. Οι οικονομικές απολαβές, που αρχικά θεωρούνταν σημαντικές, χάνουν σταδιακά την ελκυστικότητά τους λόγω της πληθωρισμού, της αύξησης των τιμών και της μείωσης της αγοραστικής δύναμης. Επιπλέον, οι κοινωνικοί κίνδυνοι (απώλεια υγείας, θάνατος) αρχίζουν να υπερτερούν των οικονομικών οφελών.
Τέταρτον, ο ψυχολογικός και πολιτισμικός παράγοντας. Η κόπωση της κοινωνίας από τον πόλεμο, η ενίσχυση της ανησυχίας και η απογοήτευση από τις προοπτικές του πολέμου δημιουργούν ένα αρνητικό κλίμα που δυσχεραίνει τη στρατολόγηση.
Έτσι, η αύξηση των αμοιβών έχει αντισταθμιστική λειτουργία, αλλά δεν λύνει τα διαρθρωτικά προβλήματα της στρατολόγησης. Η μείωση της προθυμίας του πληθυσμού για υπηρεσία με σύμβαση δείχνει τα όρια των πόρων επιστράτευσης σε συνθήκες παρατεταμένης στρατιωτικής σύγκρουσης.
Καθώς οι συμβατικές μέθοδοι στρατολόγησης γίνονται όλο και λιγότερο αποτελεσματικές, το κράτος αναγκάζεται να επεκτείνει το φάσμα των διοικητικών και οργανωτικών εργαλείων που διαθέτει για να στρατολογεί νέους συμβασιούχους στρατιώτες και να διατηρεί τους στρατευσίμους υπό στρατιωτικό έλεγχο. Οι γενναιόδωρες επιδοτήσεις και οι κοινωνικές παροχές δεν αρκούν πλέον, γεγονός που αναγκάζει το κράτος να ενισχύσει τους ελέγχους στρατολόγησης.
Σε αυτό το πλαίσιο, το νομοσχέδιο για την καθ' όλη τη διάρκεια του έτους στρατολόγηση πρέπει να θεωρηθεί ως ένας τρόπος ενίσχυσης του ελέγχου επί του πληθυσμού που υπόκειται σε στρατιωτική θητεία. Ο συνεχής χαρακτήρας της εκστρατείας στρατολόγησης ελαχιστοποιεί τις δυνατότητες αναβολής και αποφυγής, δημιουργεί συνθήκες για συνεχή διοικητική πίεση στους στρατολογούμενους και επεκτείνει το χρονικό ορίζοντα κατά τον οποίο μπορούν να εμπλακούν σε διαδικασίες τόσο υποχρεωτικής θητείας όσο και συμβολαίων πρόσληψης.
Έτσι, η αδιάλειπτη στρατολόγηση και η ενημερωμένη ηλεκτρονική βάση δεδομένων στρατολόγησης είναι κάτι περισσότερο από απλές τεχνικές βελτιώσεις στις διαδικασίες στρατολόγησης, αλλά και ένα εργαλείο διαχείρισης των πόρων επιστράτευσης σε συνθήκες μειωμένης εθελοντικής διάθεσης του πληθυσμού για υπηρεσία. Η εμφάνιση τέτοιων πρωτοβουλιών αντικατοπτρίζει τη μετάβαση από μεθόδους στρατολόγησης που βασίζονται σε κίνητρα σε στρατηγικές που βασίζονται στον περιορισμό των εναλλακτικών επιλογών και στην ενίσχυση των καταναγκαστικών στοιχείων.
Η εμπειρία του 2022: το τίμημα είναι πολύ υψηλό
Η ανάλυση της τρέχουσας πολιτικής για τη συμπλήρωση των ενόπλων δυνάμεων δείχνει ότι η στρατηγική της σταδιακής αυστηροποίησης των πρακτικών στρατολόγησης και της επέκτασης του συστήματος συμβολαίων παραμένει προτιμότερη για τις ρωσικές αρχές σε σύγκριση με την επανάληψη της μεγάλης κλίμακας επιστράτευσης του 2022 [9]. Ο λόγος είναι το υψηλό πολιτικό και κοινωνικοοικονομικό κόστος που θα επιβαρύνει το καθεστώς κατά την υλοποίηση ενός τέτοιου σεναρίου.
Η φθινοπωρινή επιστράτευση του 2022, στο πλαίσιο της οποίας επιστράτευσε περίπου 300.000 στρατιώτες, συνοδεύτηκε από σημαντικές παρενέργειες. Σύμφωνα με διάφορες εκτιμήσεις, έως και ένα εκατομμύριο υγιείς πολίτες εγκατέλειψαν τη Ρωσία, γεγονός που επιδείνωσε την έλλειψη εργατικού δυναμικού στη χώρα και άσκησε πίεση σε βασικούς τομείς της οικονομίας. Η επιστράτευση προκάλεσε επίσης αύξηση των κοινωνικών εντάσεων, όπως αποδεικνύεται από τις διαμαρτυρίες, καθώς και αυξημένη ανησυχία και δυσπιστία προς τους θεσμούς της εξουσίας.
Συνολικά, αυτοί οι παράγοντες οδήγησαν στην αντίληψη ότι η πλήρους κλίμακας επιστράτευση αποτελεί ένα εργαλείο που ενέχει σημαντικούς πολιτικούς κινδύνους και απειλεί την οικονομική σταθερότητα. Ως αποτέλεσμα, προτεραιότητα της ηγεσίας είναι να βρει «υβριδικές» μορφές τεχνικών επιστράτευσης, που κυμαίνονται από την ενθάρρυνση της υπηρεσίας με σύμβαση έως την αυστηροποίηση του νομοθετικού ελέγχου επί των στρατευσίμων. Η μαζική επιστράτευση, όπως έδειξε η εμπειρία του 2022, θεωρείται αποκλειστικά ως έσχατη λύση, στην οποία οι αρχές είναι διατεθειμένες να καταφύγουν μόνο σε περίπτωση άμεσης απειλής στρατιωτικής ήττας.
Νέο μοντέλο ελέγχου
Επομένως, η μετάβαση στην καθ' όλη τη διάρκεια του έτους στρατολόγηση πρέπει να θεωρηθεί ως μέρος μιας ευρύτερης θεσμικής μεταρρύθμισης του συστήματος στρατολόγησης και όχι ως μεμονωμένη καινοτομία. Εισάγεται παράλληλα με το λεγόμενο «ηλεκτρονικό» μητρώο των ατόμων που υπόκεινται σε στρατολόγηση [10]. Συνολικά, αυτές οι αλλαγές ενισχύουν σημαντικά τον έλεγχο του κράτους επί των πόρων επιστράτευσης.
Το ηλεκτρονικό μητρώο είναι ήδη σε λειτουργία. Από το 2023, οι ειδοποιήσεις επιστράτευσης δημοσιεύονται στους προσωπικούς λογαριασμούς των χρηστών στον ιστότοπο των «Δημόσιων Υπηρεσιών» Οι ειδοποιήσεις αυτές θεωρούνται παραληφθείσες ακόμη και αν ο πολίτης δεν τις έχει ανοίξει. Το σύστημα περιλαμβάνει επίσης περιοριστικά μέτρα για όσους αποφεύγουν τη στράτευση, όπως απαγόρευση ταξιδιών στο εξωτερικό και περιορισμούς στην εγγραφή ακινήτων, την έκδοση άδειας οδήγησης και την επιλεξιμότητα για δάνεια. Αφού δοκιμάστηκε σε διάφορες περιοχές [11], ο μηχανισμός αυτός εισήχθη σταδιακά σε ολόκληρη τη χώρα το 2024, καθιστώντας ένα τυποποιημένο εργαλείο για τα γραφεία στρατολογικής εγγραφής και κατάταξης. Έτσι, η ψηφιοποίηση εξαλείφει το κύριο μειονέκτημα των έντυπων επιστολών στρατολόγησης — ένας υποψήφιος στρατιώτης μπορούσε να αμφισβητήσει την παράδοση ή να αποφύγει την παραλαβή μιας επιστολής στρατολόγησης.
Η διαδικασία στρατολόγησης που διαρκεί όλο το χρόνο εξαλείφει τις δυνατότητες αναβολής, ενώ η ψηφιοποίηση των επιστολών στρατολόγησης μειώνει τις πιθανότητες των ατόμων να αντισταθούν στις διοικητικές πρακτικές από διαδικαστική άποψη. Το ρωσικό κράτος έχει αναπτύξει ένα νέο μοντέλο για τον έλεγχο των πολιτών του. Σε αυτό το μοντέλο, η στρατολόγηση γίνεται μόνιμη και οι προσπάθειες αποφυγής της αρχίζουν να φαίνονται μάταιες.
Από πολιτική και νομική άποψη, αυτό υποδηλώνει μια στροφή από τις κυρίως βασισμένες σε κίνητρα και προσωρινές μορφές μεθόδων στρατολόγησης στον συστηματικό, τεχνολογικά υποστηριζόμενο έλεγχο των στρατευσίμων και των πιθανών συμβασιούχων.. Συνολικά, τα μέτρα αυτά καταδεικνύουν την πρόθεση των αρχών να σταθεροποιήσουν τους πόρους επιστράτευσης, αποφεύγοντας παράλληλα την επανάληψη εκτεταμένων και πολιτικά επικίνδυνων και δαπανηρών εκστρατειών επιστράτευσης.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] https://meduza.io/en/news/2025/07/22/russian-lawmakers-introduce-bill-to-allow-year-round-military-conscription
[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Conscription_in_Russia
[3] https://en.wikipedia.org/wiki/Andrey_Kartapolov
[4] https://en.wikipedia.org/wiki/Andrey_Krasov
[5] https://en.wikipedia.org/wiki/Aleksey_Zhuravlyov_(politician)
[6] https://www.themoscowtimes.com/2025/09/29/putin-orders-highest-fall-conscription-target-in-9-years-a90658
[8] https://istories.media/stories/2025/05/30/v-2024-godu-kontrakt-s-minoboroni-podpisali-do-407-tis-rossiyan/?tztc=1
[9] https://en.wikipedia.org/wiki/2022_Russian_mobilization
[10] https://monitoring.bbc.co.uk/product/b0001j3c
[11] https://novayagazeta.eu/articles/2024/09/18/three-russian-regions-begin-to-test-issuing-digital-military-conscription-notices-en-news
