Charlie Hore

Επιστροφή στους δρόμους της Κίνας

Μετά από ένα Σαββατοκύριακο εκτεταμένων διαδηλώσεων σε όλη την Κίνα, το μέλος του rs21 Charlie Hore εξηγεί τη σημασία του κινήματος και εξετάζει τι μπορεί να επακολουθήσει.

Οι διαδηλώσεις επέστρεψαν στους δρόμους των πόλεων της Κίνας την περασμένη εβδομάδα σε κλίμακα που δεν είχε παρατηρηθεί εδώ και αρκετές δεκαετίες. Άμεση αιτία ήταν ο τρόμος από την πυρκαγιά σε πολυκατοικία στο Ουρούμτσι^[1], την πρωτεύουσα της επαρχίας Σιντζιάνγκ, στην οποία έχασαν τη ζωή τους τουλάχιστον δέκα άνθρωποι και άλλοι τραυματίστηκαν σοβαρά. Πιστεύεται γενικά ότι οι περιορισμοί του λοκντάουν λόγω Covid, οι οποίοι στην Κίνα περιλαμβάνουν συστηματικά το αποκλεισμό των πολυκατοικιών από έξω, προκάλεσαν πολλούς από τους θανάτους. Οι περισσότεροι αν όχι όλοι οι νεκροί ήταν Ουιγούροι.

Τα λοκντάουν λόγω Covid ήταν ακόμη πιο επαχθή στη Σιντζιάνγκ από ό,τι αλλού στην Κίνα, με ορισμένους κατοίκους να έχουν ουσιαστικά περιοριστεί στα σπίτια τους από τον Αύγουστο, ενώ υπήρξαν αναφορές για ελλείψεις τροφίμων σε μικρότερες πόλεις τον Σεπτέμβριο^[2]. Τα λοκντάουν έρχονται εν μέσω πολυετούς ισλαμοφοβικής καταστολής κατά του πληθυσμού των Ουιγούρων και άλλων μουσουλμανικών ομάδων της πλειοψηφίας στη Σιντζιάνγκ και χρησιμοποιούν πολλά από τα ίδια καταναγκαστικά μέτρα^[3].

Την επόμενη ημέρα εκατοντάδες άνθρωποι, κυρίως Κινέζοι Χαν (δηλαδή Κινέζοι εθνοτικά), αλλά και ορισμένοι Ουιγούροι, διαδήλωσαν έξω από κυβερνητικά κτίρια στο Ουρούμτσι^[4] σε μια σπάνια διακοινοτική διαμαρτυρία. Το πρακτορείο ειδήσεων Associated Press ανέφερε:

«Μια Ουιγούρη στο Ουρούμτσι δήλωσε ότι οι Ουιγούροι φοβούνται πολύ να βγουν στους δρόμους. “Οι Κινέζοι Χαν γνωρίζουν ότι δεν θα τιμωρηθούν αν μιλήσουν ενάντια στο λοκντάουν”, είπε η γυναίκα, η οποία ζήτησε να μην αναφερθεί το όνομά της από φόβο για αντίποινα. “Οι Ουιγούροι είναι διαφορετικοί. Αν τολμήσουμε να πούμε τέτοια πράγματα, θα μας πάνε στη φυλακή ή στα στρατόπεδα”».

Κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου, οι διαδηλώσεις αλληλεγγύης εξαπλώθηκαν στο Πεκίνο, τη Σαγκάη, τη Γουχάν (όπου ξεκίνησε η πανδημία), τη Γκουανγκζού και πολλές άλλες πόλεις, με βίντεο που δείχνουν μεγάλα πλήθη να αντιμετωπίζουν την αστυνομία, να απομακρύνουν τα αστυνομικά φράγματα και να φωνάζουν σαφώς αντικυβερνητικά συνθήματα^[5]. Μία χρήστρια του Twitter δημοσίευσε έναν κατάλογο με πάνω από 50 πανεπιστήμια που πραγματοποίησαν κινητοποιήσεις, συμπεριλαμβανομένων πολλών κορυφαίων πανεπιστημίων στο Πεκίνο^[6]. Και υπήρξαν αρκετές εκδηλώσεις αλληλεγγύης σε πανεπιστημιουπόλεις στο Χονγκ Κονγκ, η πρώτη αντιπολιτευτική δραστηριότητα μετά την ήττα της εξέγερσης του 2019.

Μηδενικό Covid ή καταστολή;

Μεγάλο μέρος της κάλυψης από τον Τύπο απέδωσε τις διαδηλώσεις στη στρατηγική «μηδενικού Covid» της Κίνας, αλλά δεν έχουν καμία σχέση με τα κινήματα «κατά του εμβολιασμού» που εμφανίστηκαν σε διάφορες δυτικές χώρες – πέρα από οτιδήποτε άλλο, οι περισσότερες φωτογραφίες από τις διαδηλώσεις δείχνουν μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων να φοράνε μάσκες. Στην πραγματικότητα, η κινεζική εκδοχή του μηδενικού Covid βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό σε μεγάλης κλίμακας κατασταλτικά λοκντάουν, με ένα υποτονικό πρόγραμμα εμβολιασμού. Το Lancet επικαλείται έναν Κινέζο υπουργό που δήλωσε ότι «παρόλο που πάνω από το 87% του πληθυσμού έχει λάβει δύο δόσεις του εμβολίου, μεταξύ των ατόμων ηλικίας άνω των 80 ετών, μόλις οι μισοί έχουν λάβει δύο δόσεις και λιγότερο από το 20% έχουν λάβει αναμνηστική δόση»^[7]. Το πρόγραμμα εμβολιασμού έχει επίσης χρησιμοποιήσει μόνο κινεζικά εμβόλια, τα οποία λειτούργησαν καλά κατά των προηγούμενων παραλλαγών αλλά είναι λιγότερο αποτελεσματικά κατά του Omicron.

Οι πολιτικές Μηδενικού Covid είχαν μεγαλύτερη επιτυχία σε τόσο διαφορετικές χώρες όπως το Βιετνάμ, η Ταϊβάν και η Νέα Ζηλανδία μέσω πολλαπλών στρατηγικών υγείας στις οποίες τα λοντάουν έπαιζαν σημαντικό αλλά δευτερεύοντα ρόλο, και προσπαθούσαν να κερδίσουν υψηλά επίπεδα δημόσιας υποστήριξης για τη συνολική στρατηγική της κυβέρνησης. Η υπερβολική εξάρτηση της Κίνας από καταναγκαστικά μέτρα αντί για συνεχείς εκστρατείες δημόσιας υγείας έχει διαβρώσει την υποστήριξη του κοινού, ιδίως καθώς δεν λειτούργησε όπως ήλπιζε η κυβέρνηση – οι αριθμοί των κρουσμάτων Covid αυξήθηκαν αυτόν τον μήνα στα υψηλότερα επίπεδα από τον Απρίλιο, με τα λοκντάουν να επιβάλλονται εκ νέου σε ορισμένες πόλεις για τρίτη ή τέταρτη φορά. Προκαλώντας σύγχυση, αυτά συνέβησαν σχεδόν αμέσως μετά την ανακοίνωση της κυβέρνησης για χαλάρωση των μέτρων^[8], σε μια κίνηση που θεωρήθηκε ως απάντηση στην εκτεταμένη δυσαρέσκεια του κοινού.

Η πυρκαγιά στη Σιντζιάνγκ συνδυάζει τις πολυάριθμες ανησυχίες για την υγεία σχετικά με τον αποκλεισμό των κτιρίων, την ανεξέλεγκτη και κακότεχνη κατασκευή πολυώροφων κτιρίων^[9] και τους μεγαλύτερους κινδύνους πυρκαγιάς που συνοδεύουν μια τέτοια κατασκευή^[10]. Δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι θα το δουν και θα σκεφτούν: «Θα μπορούσαμε να είμαστε εμείς». Αλλά είναι επίσης ένα σύμπτωμα των πολύ ευρύτερων προβλημάτων που έχει δημιουργήσει η στρατηγική του λοντάουν.

Την περασμένη εβδομάδα χιλιάδες νέοι εργαζόμενοι στο τεράστιο εργοστάσιο της Foxconn στο Ζενγκζού της κεντρικής Κίνας (ο μεγαλύτερος παραγωγός iPhone στον κόσμο) ήρθαν αντιμέτωποι με την αστυνομία διαμαρτυρόμενοι για την αποτυχία της εταιρείας να τηρήσει ένα πακέτο μπόνους που τους είχε υποσχεθεί^[11]. Είχαν προσληφθεί μετά από μια μαζική έξοδο εσωτερικών μεταναστών εργατών νωρίτερα αυτό το μήνα που προσπαθούσαν να αποφύγουν τον αποκλεισμό σε καραντίνα^[12]. Όπως εξήγησε ένας ακαδημαϊκός σχετικά με την έξοδο:

«Πρόκειται σίγουρα για συλλογική δράση. Οι εργαζόμενοι είχαν μια συλλογική εμπειρία έγκλειστοι στο χώρο εργασίας στους κοιτώνες τους. Κατά πάσα πιθανότητα ανέπτυξαν, όπως βλέπετε σε κάθε είδους εργατική δράση, μια αίσθηση κοινού συμφέροντος, συλλογικών παραπόνων και μια πορεία δράσης. Δεν έβλεπες απλώς έναν εργάτη να πηδάει πάνω από έναν φράχτη. Βλέπεις τις εικόνες και τα βίντεο με αυτές τις μεγάλες ουρές εκατοντάδων ή χιλιάδων ανθρώπων να περπατούν στους αυτοκινητόδρομους, να περπατούν μέσα από τα χωράφια, προσπαθώντας να αποφύγουν τους υπαλλήλους ελέγχου της πανδημίας που προσπαθούν να τους σταματήσουν... Είναι σαφές ότι υπήρχαν αποφάσεις που λαμβάνονταν συλλογικά. Δεν υπήρχε μια συγκεντρωτική ηγεσία. Αλλά είναι σχεδόν βέβαιο ότι μοιράζονταν πληροφορίες σχετικά με το πού να διαφύγουν. Μόλις έβγαιναν έξω, υπήρχαν πληροφορίες σχετικά με το πού θα μπορούσαν να βρουν μεταφορικά μέσα ή πρόσβαση σε τρόφιμα... είδαμε ότι οι ντόπιοι έδιναν τρόφιμα και νερό. Οργάνωναν αυτού του είδους την αποκεντρωμένη αλληλοβοήθεια για να προσπαθήσουν να βοηθήσουν τους εργάτες.»^[13]

Η εναντίωση στα λοκντάουν και την παρεμβατική αστυνόμευση μέσω τηλεφωνικών εφαρμογών^[14] έχει γίνει σαφώς ένα ενοποιητικό ζήτημα για πολλές διαφορετικές ομάδες της κινεζικής κοινωνίας, το οποίο συνεχίζει να προκαλεί σοβαρή κοινωνική και οικονομική αβεβαιότητα^[15]. Κρίσιμο είναι ότι πρόκειται για ένα ζήτημα που εστιάζει την προσοχή στο κεντρικό κράτος γενικά και στον Σι Τζινπίνγκ ειδικότερα.

Οι κινητοποιήσεις από την εποχή του Μάο

Έχουν υπάρξει πολύ μεγαλύτερες κινητοποιήσεις στην Κίνα μετά τη σφαγή της πλατείας Τιενανμέν – απεργίες εσωτερικών μεταναστών, διαμαρτυρίες απολυμένων εργαζομένων εναντίον της μη καταβολής των συμφωνητικών απόλυσης, διαδηλώσεις αγροτών κατά των τοπικών φόρων και των κατασχέσεων γης^[16], περιβαλλοντικές διαμαρτυρίες κατά των ρυπογόνων χημικών εργοστασίων, εθνικά κινήματα στο Θιβέτ και τη Σιντζιάνγκ και πολλά άλλα. Ωστόσο, με εξαίρεση το Θιβέτ^[17] και τη Σιντζιάνγκ, οι κινητοποιήσεις αυτές ήταν ως επί το πλείστον τοπικά περιορισμένες και αποσπασματικές διαμαρτυρίες, που στρέφονταν είτε κατά της διοίκησης των εργοστασίων είτε κατά των τοπικών αρχών – σε μεγάλο βαθμό λόγω της αποκέντρωσης της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας σε αυτούς τους φορείς στο πλαίσιο των οικονομικών μεταρρυθμίσεων μετά το Μάο.

Στην εποχή του Σι Τζινπίνγκ έχει ενισχυθεί εκ νέου ο έλεγχος του κεντρικού κράτους στα μέσα ενημέρωσης, την οικονομική και κοινωνική ζωή, καθώς και αρκετές μορφές καταστολής διαφόρων ομάδων βάσης, όπως οι φεμινίστριες ακτιβίστριες^[18], οι μαοϊκοί φοιτητές και οι εργατικές ΜΚΟ. Οι απεργίες εξαιρέθηκαν σε μεγάλο βαθμό από αυτό, εφόσον περιορίστηκαν σε έναν μόνο εργοδότη και δεν έθεσαν πολιτικά αιτήματα, αλλά οι περισσότερες άλλες μορφές διαμαρτυρίας αντιμετωπίζονται πιο επιθετικά από πριν.

Οι διαδηλώσεις των τελευταίων ημερών αντιπροσωπεύουν τη μεγαλύτερη και πιο εκτεταμένη εξέγερση από τα κάτω στην εποχή του Σι Τζινπίνγκ. Τα συνθήματα εναντίον του ΚΚΚ και του Σι Τζινπίνγκ, ακόμη και αν περιορίζονται σε μια μειοψηφία των διαδηλωτών, είναι εντελώς πρωτοφανή^[19]. Και αν οι αναφορές για την έκταση των πανεπιστημιακών διαδηλώσεων είναι αληθινές, θα πρόκειται για τις μεγαλύτερες αντιπολιτευτικές φοιτητικές δράσεις από το 1989^[20].

Υπάρχουν και άλλοι απόηχοι του 1989 – τα πλήθη ήταν κυρίως νεαρής ηλικίας, και υπήρξαν πολλές αναφορές ότι τραγουδήθηκε τόσο ο εθνικός ύμνος (με το ρεφρέν του «Εξεγερθείτε! Εξεγερθείτε! Εξεγερθείτε!») όσο και η Διεθνής, που στο πλαίσιο των διαδηλώσεων στους δρόμους είναι ρητά αντικυβερνητικά. Αλλά υπάρχουν επίσης δύο εντελώς νέοι παράγοντες που λειτουργούν. Ο πρώτος είναι η τηλεόραση – σχεδόν όλοι στις πόλεις έχουν πρόσβαση στην τηλεόραση, και ειδικά στη νότια Κίνα πολλοί άνθρωποι μπορούν να έχουν πρόσβαση σε δορυφορικά κανάλια από το εξωτερικό. Αρκετές αναφορές στον Τύπο υποστηρίζουν ότι η τηλεοπτική κάλυψη του Παγκοσμίου Κυπέλλου που έδειχνε μεγάλα πλήθη χωρίς περιορισμούς συνέβαλε στη λαϊκή δυσαρέσκεια για το λοκντάουν.

Το άλλο είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Παρόλο που τόσο οι κινεζικές όσο και οι παγκόσμιες πλατφόρμες λογοκρίνονται σε μεγάλο βαθμό, οι χρήστες βρίσκουν συνεχώς νέους τρόπους να παρακάμπτουν τους λογοκριτές, όπως με την τακτική του να κρατούν λευκά φύλλα χαρτιού^[21] (επειδή «όλοι ξέρουν τι θέλω να πω»), που αντιγράφηκε από την πρόσφατη εξέγερση του Χονγκ Κονγκ.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επέτρεψαν επίσης μεγάλη κάλυψη των γεγονότων από τα δυτικά μέσα ενημέρωσης, και φυσικά υπάρχει τεράστια υποκρισία στις αναφορές τους. Ο απολογισμός των νεκρών του Covid ήταν πολύ χειρότερος στη Βρετανία και τις ΗΠΑ από ό,τι στην Κίνα (σε απόλυτους αριθμούς, όχι μόνο αναλογικά)^[22], και οι απεργίες και οι διαμαρτυρίες στην Κίνα καλύπτονται με πολύ μεγαλύτερη συμπάθεια από ό,τι παρόμοια γεγονότα εδώ. Αλλά ο εχθρός του εχθρού μας δεν είναι φίλος μας – ο διεθνισμός σημαίνει απαραίτητα την υποστήριξη όλων των αγώνων από τα κάτω ενάντια στην καταπίεση και την εκμετάλλευση.

Ένα νέο 1989;

Θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί στο να κάνουμε πάρα πολλές άμεσες συγκρίσεις με το 1989 – η ιστορία είναι απίθανο να επαναληφθεί και το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΚ) είναι πλέον πολύ πιο ικανό στο να χρησιμοποιεί ένα συνδυασμό παραχωρήσεων και καταστολής για να αποτρέψει τη δυσαρέσκεια μεγάλης κλίμακας. Υπήρξε μεγάλη αστυνομική παρουσία σε πολλές πόλεις για να αποτρέψει μελλοντικές κινητοποιήσεις^[23], οι οποίες ελλείψει κεντρικού συντονισμού ήταν πάντα πιθανό να σβήσουν αργά ή γρήγορα, και πολλά πανεπιστήμια στέλνουν τους φοιτητές νωρίς στο σπίτι τους για τις χειμερινές διακοπές^[24]. Και η κεντρική κυβέρνηση προσπαθεί ήδη να μεταθέσει την ευθύνη στις τοπικές αρχές για τη σκληρή εφαρμογή των περιορισμών^[25].

Ωστόσο, το ΚΚΚ αντιμετωπίζει ένα πραγματικό δίλημμα: αν απλά άρει όλους τους περιορισμούς, υπάρχει ο κίνδυνος να εκτοξευθούν τα ποσοστά του Covid και να υπερφορτωθούν οι (υπερβολικά υποχρηματοδοτούμενες) υπηρεσίες υγείας, αλλά αν απλά τους διατηρήσει στη σημερινή τους μορφή, υπάρχει ο κίνδυνος νέων γύρων κινητοποιήσεων. Η Συλλογικότητα Lausan, μια ομάδα σοσιαλιστών του Χονγκ Κονγκ και της Κίνας, εξέδωσε μια λίστα αιτημάτων που λαμβάνει σοβαρά υπόψη την κρίση του Covid, αλλά τονίζει ότι «τα μέτρα ελέγχου της πανδημίας πρέπει να γνωστοποιούνται από ειδικούς γιατρούς και να εφαρμόζονται δημοκρατικά μεταξύ του λαού»^[26]. Για το ΚΚΚ, ο κίνδυνος είναι ακριβώς ότι οι άνθρωποι αρχίζουν να συνδέουν τα λοκντάουν με την ευρύτερη έλλειψη ελέγχου της καθημερινότητάς τους, και όσο περισσότερες παραχωρήσεις γίνονται τόσο μεγαλύτερη είναι η όρεξη για περισσότερες. Η τωρινή έκρηξη διαδηλώσεων μπορεί να έχει ολοκληρώσει τον κύκλο της, αλλά οι εντάσεις που τις προκάλεσαν είναι πιθανό να ξεσπάσουν ξανά. Και ο θάνατος του Τζιανγκ Ζεμίν^[27], του εκλεκτού διαδόχου του Ντενγκ Σιαοπίνγκ, ο οποίος έγινε ηγέτης της Κίνας μετά το 1989, δύσκολα θα μπορούσε να έρθει σε χειρότερη στιγμή. Η ανάληψη της ισόβιας εξουσίας από τον Σι Τζινπίνγκ στο πρόσφατο συνέδριο του ΚΚΚ^[28] αρχίζει ξαφνικά να φαίνεται μάλλον πιο εύθραυστη.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Charlie Hore, “Back on the streets in China”, rs21, 30 Νοεμβρίου 2022, https://www.rs21.org.uk/2022/11/30/back-on-the-streets-in-china/.

Σημειώσεις

^[1] “China Xinjiang: Ten dead in Urumqi residential block fire”, BBC, https://www.bbc.com/news/world-asia-china-63752407

^[2] Dake Kang, “Under COVID lockdown, Xinjiang residents complain of hunger”, Apnews, 14 Σεπτεμβρίου 2022, https://apnews.com/article/covid-health-shanghai-government-and-politics-e40fb7fdd74f395571b7604fa6ee5d3e.

^[3] David Brophy, “Confronting China’s War on Terror”, rs21, 14 Δεκεμβρίου 2018, https://www.rs21.org.uk/2018/12/14/confronting-chinas-war-on-terror/.

^[4] Visegrád 24, “BREAKING: A large crowd has surrounded the Municipal Government building in Urumqi (Xinjang’s largest city)”, Twitter, 25 Νοεεμβρίου 2022, https://twitter.com/visegrad24/status/1596205814947119104?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1596205814947119104%7Ctwgr%5E736fee637b9b902370fa3a30dfda352c83a57f75%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.aljazeera.com%2Fnews%2F2022%2F11%2F26%2Fprotests-erupt-over-covid-curbs-in-chinas-xinjiang-after-fire.

^[5] “China Covid: Protests continue in major cities across the country”, BBC, https://www.bbc.com/news/world-asia-63771109

^[6] Vivian Wu, “An incomplete list of schools collected”, Twitter, 27 Νοεμβρίου 2022, https://twitter.com/vivianwubeijing/status/1596756273730502657.

^[7] Shawn Yuan, “Zero COVID in China: what next?”, The Lancet, 14 Μαΐου 2022, https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(22)00873-X/fulltext.

^[8] Verna Yu, “China eases Covid rules but insists ‘war’ against pandemic will continue”, The Guardian, 11 Νοεμβρίου 2022, https://www.theguardian.com/world/2022/nov/11/china-covid-rules-quarantine-periods.

^[9] “The death toll from a building collapse in China soars past 50”, npr, 6 Μαΐου 2022, https://www.npr.org/2022/05/05/1096810346/survivor-found-almost-6-days-after-china-building-collapse.

^[10] “Major fire engulfs skyscraper in Changsha, central China”, The Guardian, 16 Σεπτεμβρίου 2022, https://www.theguardian.com/world/2022/sep/16/major-fire-breaks-out-at-skyscraper-in-changsha-china.

^[11] Jake Kwon, “Workers at the world’s largest iPhone factory in China clash with police, videos show”, CNN, 23 Νοεμβρίου 2022, https://edition.cnn.com/2022/11/23/tech/china-covid-foxconn-zhengzhou-confrontation-intl-hnk/index.html.

^[12] Jing Xuan Teng, “‘We were scared’: Workers at Foxconn iPhone factory in China recount Covid chaos”, Hong Kong Free Press, 5 Νοεμβρίου 2022, https://hongkongfp.com/2022/11/05/we-were-scared-workers-at-foxconn-iphone-factory-in-china-recount-covid-chaos/.

^[13] Eli Friedman, “Foxconn’s Great Escape”, Asian Labour Review, 8 Νοεμβρίου 2022, https://labourreview.org/foxconns-great-escape/.

^[14] Paul Mozur, Raymond Zhong and Aaron Krolik, “In Coronavirus Fight, China Gives Citizens a Color Code, With Red Flags”, The New York Times, 1 Μαρτίου 2020, https://www.nytimes.com/2020/03/01/business/china-coronavirus-surveillance.html.

^[15] “Zero-Covid: How Xi’s flagship policy is spoiling his party”, BBC, 7 Οκτωβρίου 2022, https://www.bbc.com/news/world-asia-china-63112996.

^[16] Charlie Hore, “Voices of workers’ resistance in China”, International Socialist Review, τεύχος 102, καλοκαίρι 2016, https://isreview.org/issue/102/voices-workers-resistance-china/. Charlie Hore, “Class struggle in China”, International Socialism, τεύχος 125, χειμώνας 2010, http://isj.org.uk/class-struggle-in-china/. Bernstein, Thomas P., “Unrest in Rural China: A 2003 Assessment”, 1 Αυγούστου 2004, https://escholarship.org/content/qt1318d3rx/qt1318d3rx.pdf.

^[17] Charlie Hore, “China, Tibet and the left”, International Socialism, τεύχος 119, καλοκαίρι 2008, http://isj.org.uk/china-tibet-and-the-left/.

^[18] “Defend feminists in China”, Chinaworker.info, 22 Απριλίου 2021, https://chinaworker.info/en/2021/04/22/29136/.

^[19] Helen Davidson and Verna Yu, “Anti-lockdown protests spread in China as anger rises over zero-Covid strategy”, The Guardian, 27 Νοεμβρίου 2022, https://www.theguardian.com/world/2022/nov/27/anti-lockdown-protests-spread-across-china-amid-growing-anger-at-zero-covid-strategy.

^[20] Υπήρξαν εθνικιστικές κινητοποιήσεις εναντίον του αμερικανικού βομβαρδισμού της πρεσβείας της Κίνας στο Βελιγράδι το 1999 και εναντίον της Ιαπωνίας το 2005, αλλά αυτές ήταν επιβεβλημένες από το κράτος (και τερματίστηκαν γρήγορα σε περίπτωση που ξέφευγαν από τον έλεγχο).

^[21] Amy Chang Chien and Chang Che, “Memes, Puns and Blank Sheets of Paper: China’s Creative Acts of Protest”, The New York Times, 28 Νοεμβρίου 2022, https://www.seattletimes.com/nation-world/memes-puns-and-blank-sheets-of-paper-chinas-creative-acts-of-protest/.

^[22] Με βάση μια μελέτη του 2022 στο περιοδικό The Lancet για τα «ποσοστά υπερβάλλουσας θνησιμότητας», που αποτελεί καλύτερο οδηγό για τον πραγματικό αριθμό των νεκρών από τα επίσημα στοιχεία: “Estimating excess mortality due to the COVID-19 pandemic: a systematic analysis of COVID-19-related mortality, 2020–21”, The Lancet, 16 Απριλίου 2022, https://www.thelancet.com/article/S0140-6736(21)02796-3/fulltext#tables.

^[23] Helen Davidson, “China police move to deter zero-Covid demonstrations and trace protesters”, The Guardian, 29 Νοεμβρίου 2022, https://www.theguardian.com/world/2022/nov/29/china-police-move-to-deter-zero-covid-demonstrations-and-trace-protesters.

^[24] Joe McDonald, Dake Kang and Huizhong Wu, “China sends students home, police patrol to curb protests”, Apnews, 29 Νοεμβρίου 2022, https://apnews.com/article/health-beijing-xi-jinping-shanghai-covid-5e6340710ba8b273b3be88d8844feed0.

^[25] Edward White, Eleanor Olcott and Hudson Lockett and Thomas Hale, “China blames local officials for outbreaks as Beijing sticks to zero-Covid plan”, Financial Times, 29 Νοεμβρίου 2022, https://www.ft.com/content/d0ab9650-080f-4f54-9c49-7e0c58d0abe4.

^[26] Chinese and Hong Kong socialists, “From Urumqi to Shanghai: Demands from Chinese and Hong Kong Socialists”, Lausan 流傘, 28 Νοεμβρίου 2022, https://lausancollective.com/2022/from-urumqi-shanghai/ [Σοσιαλιστές της Κίνας και του Χονγκ Κονγκ, «Από το Ουρούμτσι στη Σαγκάη: Τα Αιτήματα των Σοσιαλιστών της Κίνας και του Χονγκ Κονγκ», e la libertà, 29 Νοεμβρίου 2022, https://www.elaliberta.gr/%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AE/%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1-%CF%89%CE%BA%CE%B5%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1/8588-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%BF-%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BF%CF%8D%CE%BC%CF%84%CF%83%CE%B9-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CF%83%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CE%AC%CE%B7-%CF%84%CE%B1-%CE%B1%CE%B9%CF%84%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%83%CE%BF%CF%83%CE%B9%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CF%83%CF%84%CF%8E%CE%BD-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%87%CE%BF%CE%BD%CE%B3%CE%BA-%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%B3%CE%BA].

^[27] “Jiang Zemin obituary: China’s tough-talking reformer”, BBC, 30 Νοεμβρίου 2022, https://www.bbc.com/news/world-asia-14041962.

^[28] Tom Bramble, “Xi Jinping ascendant, but China’s problems endure”, Red Flag, 22 Οκτωβρίου 2022, https://redflag.org.au/article/xi-jinping-ascendant-chinas-problems-endure.