Samar Al-Bulushi

Η παγκόσμια σημασία των διαδηλώσεων στην Κένυα

Στα μέσα Ιουνίου, δεκάδες χιλιάδες, κυρίως νέοι, κατέβηκαν στους δρόμους σε όλη την Κένυα. Στο επίκεντρο της εξέγερσης που οι σχολιαστές ονόμασαν εξέγερση με επικεφαλής τη γενιά Z –η οποία έχει πλέον διανύσει την έκτη εβδομάδα της και καλύπτει τουλάχιστον είκοσι τρεις από τις σαράντα επτά επαρχίες της Κένυας, συμπεριλαμβανομένης της πρωτεύουσας Ναϊρόμπι, του Κισούμου, του Νακούρου και της Μομπάσα– ήταν ένα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο για τα δημοσιονομικά που θα αύξανε τους φόρους σε μια σειρά από βασικά αγαθά, επιδεινώνοντας την ήδη υπάρχουσα κρίση κόστους ζωής στη χώρα.

Στο πλαίσιο της μεγαλύτερης σε κλίμακα άμεσης αντιπαράθεσης με το κράτος της Κένυας εδώ και δεκαετίες, οι διαδηλωτές εισέβαλαν στο Κοινοβούλιο^[1], με αποτέλεσμα να ξεκινήσει μια βίαιη αστυνομική καταστολή που άφησε πίσω της πάνω από πενήντα νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες. Ο πρόεδρος Γουίλιαμ Ρούτο αναγκάστηκε να αποσύρει το αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο, το οποίο είχε αρχικά εισαχθεί ως απάντηση στις πιέσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για τη συγκέντρωση διακοσίων δισεκατομμυρίων σελινιών Κένυας (1,55 δισεκατομμυρίων δολαρίων) για την εξυπηρέτηση του χρέους. Σύμφωνα με τον Ρούτο, το 60% από κάθε εκατό σελίνια που πληρώνονται σε φόρους πηγαίνουν σε ανεξόφλητα χρέη.

Μόλις πέρυσι, οι Κενυάτες κατέβηκαν μαζικά στους δρόμους για να αντιδράσουν στην εκτίναξη του κόστους των τροφίμων και των καυσίμων. Κατά τη διάρκεια της θητείας του πρώην προέδρου Ουχούρου Κενυάτα (2013-2022), το δημόσιο χρέος είχε υπερτετραπλασιαστεί. Σήμερα ανέρχεται στο 68% του ΑΕΠ. Η εισαγωγή φόρων στα βασικά αγαθά –που αρχικά είχε παρουσιαστεί στον πληθυσμό ως μέσο για τη χρηματοδότηση σχολείων, νοσοκομείων και άλλων δημόσιων υπηρεσιών– ήταν στην πραγματικότητα απαραίτητη για την αποπληρωμή των οφειλετών^[2].

Ενώ το κόστος των χρεών της Κένυας έχει αυξηθεί μαζί με τα παγκόσμια επιτόκια, η πίεση στους φτωχούς Κενυάτες, οι οποίοι ξοδεύουν το 60% του εισοδήματός τους σε τρόφιμα που έχουν διπλασιαστεί σε κόστος τα τελευταία δύο χρόνια^[3], έχει επιδεινωθεί. Αν και η οικονομία της Κένυας αναπτύχθηκε σημαντικά ταχύτερα από τους γείτονές της, τόσο σε ακαθάριστους όσο και σε κατά κεφαλήν όρους, καθ’ όλη τη διάρκεια αυτού του αιώνα, η πίεση για την εξυπηρέτηση των χρεών την ανάγκασε να περικόψει τις δημόσιες δαπάνες, γεγονός που επιδείνωσε την ανισότητα^[4].

Ο εξέχων εκπρόσωπος της αντιπολίτευσης Ραΐλα Οντίνγκα υπερασπίστηκε τις περσινές διαδηλώσεις, υπολογίζοντας (όπως έχει κάνει επανειλημμένα στο παρελθόν) ότι θα κέρδιζε προσθέτοντας τη φωνή του στα λαϊκά παράπονα για βασικές καθημερινές ανάγκες. Αυτή η χρονιά ήταν διαφορετική για δύο λόγους: Πρώτον, ο Οντίνγκα χρειάζεται τώρα τον Ρούτο για να υποστηρίξει την υποψηφιότητά του για την προεδρία της Αφρικανικής Ένωσης^[5] και δεύτερον, οι διαδηλωτές απέρριψαν ρητά μια πολιτική διαφωνίας που παραδοσιακά οργανώνεται γύρω από τη φυλή –ένα από τα χαρακτηριστικά του Οντίνγκα– και τα πολιτικά κόμματα. Αντίθετα, οι διαδηλωτές έχουν αγκαλιάσει μια από κάτω προς τα πάνω, αποκεντρωμένη προσέγγιση που είναι «χωρίς ηγέτες, χωρίς φυλές και χωρίς φόβο»^[6]. Απογοητευμένοι συνολικά από την άρχουσα τάξη, στοχεύουν να παρακάμψουν τις εσωτερικές συμφωνίες των ελίτ και να επαναπροσδιορίσουν την πολιτική εκ νέου.

Αυτή η μετατόπιση αποτελεί σημαντική απειλή για την άρχουσα ελίτ, η οποία ιστορικά διαμορφώνει τα πολιτικά και οικονομικά παράπονα στη γλώσσα της φυλής και όχι της τάξης, με στόχο το «διαίρει και βασίλευε». Σε πλήρη αντίθεση με μια πολιτική που επί μακρόν κυριαρχείται από διαιρέσεις και ιεραρχίες, η νεολαία διαπνέεται από ένα πνεύμα αλληλεγγύης και αμοιβαίας φροντίδας: όπως παρατήρησε ο Κενυάτης δημοσιογράφος Πάτρικ Γκατάρα, «το κίνημα μπόρεσε να βασιστεί σε εθελοντές που οργανώθηκαν για να παρέχουν υποστήριξη στις διαδηλώσεις, είτε πρόκειται για τρόφιμα, είτε για ιατρική περίθαλψη, είτε για τράπεζες αίματος, είτε για νομική εκπροσώπηση, είτε για τη συγκέντρωση χρημάτων για την υποστήριξη των οικογενειών των θυμάτων και την πληρωμή ιατρικών εξόδων^[7], χωρίς να έχει μια κεντρική ηγεσία που μπορεί να στοχοποιηθεί ή να συμβιβαστεί»^[8].

Ενώ ο Ρούτο έδειξε κάποια σημάδια ανταπόκρισης στα αιτήματα των διαδηλωτών –αποσύροντας το νομοσχέδιο, απολύοντας σχεδόν ολόκληρο το υπουργικό του συμβούλιο^[9] (για να επαναδιορίσει στη συνέχεια έξι από αυτούς^[10]) και καλώντας σε εθνικό διάλογο– η κυβέρνησή του ανέπτυξε τις Ένοπλες Δυνάμεις της Κένυας με θωρακισμένα στρατιωτικά οχήματα να περιπολούν στους δρόμους^[11] και προσπάθησε να απαγορεύσει τις διαδηλώσεις σε όλο το Ναϊρόμπι^[12]. Γράφοντας στο κενυατικό περιοδικό The Elephant, η Μαριάν Ντουάτι προβλέπει ότι η ύβρις του Ρούτο και του πολιτικού του κόμματος Κένυα Κουάνζα θα διασφαλίσει «τη συνέχιση και την εδραίωση ενός από πάνω προς τα κάτω, φυλετικού τρόπου διαχείρισης, πατριαρχικού στη συμπεριφορά, εγωκεντρικού στην πρόθεση και καταστροφικού στο αποτέλεσμα»^[13].

Πράγματι, ο άνθρωπος που κάποτε απευθυνόταν στην κενυατική νεολαία με βάση την ταπεινή του καταγωγή και που διεκδίκησε την προεδρία ως αυτοαποκαλούμενος υπέρμαχος του έθνους των «hustlers» της Κένυας^[14], τώρα μιλάει περιφρονητικά για την υποτιθέμενη άγνοια και έλλειψη εμπειρίας των ίδιων νέων^[15]. Ο Ρούτο μιλάει ταυτόχρονα για «εγκληματικά στοιχεία» που διείσδυσαν στις διαδηλώσεις για να προκαλέσουν χάος και για ξένους παρείσακτους (συγκεκριμένα για το Ίδρυμα Ford^[16]). Εν ολίγοις, ο Ρούτο προσπαθεί απεγνωσμένα να αποσείσει την ευθύνη, να αποπροσανατολίσει από τα βασικά ζητήματα και να δυσφημίσει εκείνους που διακινδυνεύουν τη ζωή τους στην προσπάθεια για αυτό που ο μελετητής από το Μαλάουι Ταντίκα Μκανταουίρε θα ονόμαζε ουσιαστική δημοκρατία, η οποία ασχολείται με ζητήματα ισότητας και υλικής ευημερίας και απαιτεί την ενεργό συμμετοχή των πολιτών σε ένα σύστημα διαβουλευτικής διακυβέρνησης^[17].

Γεωπολιτικά διακυβεύματα

Μέχρι στιγμής, το μεγαλύτερο μέρος της κριτικής ανάλυσης έχει επικεντρωθεί στο τι σημαίνουν οι πρόσφατες εξελίξεις για την ικανότητα του Ρούτο να παραμείνει στο αξίωμα. Ακόμα και αν ο ίδιος εκδιωχθεί επιτυχώς, οι πιέσεις που ασκούνται στην Κένυα από τους δανειστές της είναι πραγματικές και δεν θα εξαφανιστούν υπό νέα ηγεσία. Επιπλέον, το διακύβευμα αυτών των διαδηλώσεων εκτείνεται πολύ πέρα από τα όρια της Κένυας και της Αφρικής ευρύτερα.

Η Κένυα φιλοξενεί επί του παρόντος τη μεγαλύτερη πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αφρική και συγκαταλέγεται μεταξύ των κορυφαίων αποδεκτών αμερικανικής βοήθειας για την ασφάλεια στην ήπειρο: μεταξύ 2010 και 2020, το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ παρείχε 400 εκατομμύρια δολάρια για την αντιτρομοκρατική υποστήριξη «εκπαίδευσης και εξοπλισμού», επιτρέποντάς της να επεκτείνει σημαντικά την υποδομή ασφαλείας της. Ο στρατός των ΗΠΑ δραστηριοποιείται από διάφορες βάσεις στη χώρα, συμπεριλαμβανομένης της ναυτικής βάσης στο Μάντα Μπέι, η οποία έχει χρησιμεύσει ως ορμητήριο για επιθέσεις μη επανδρωμένων αεροσκαφών στη Σομαλία και την Υεμένη. Ο υπουργός Άμυνας Λόιντ Όστιν επισκέφθηκε την Κένυα τον Σεπτέμβριο του 2023, όπου υπέγραψε πενταετή συμφωνία κοινής αμυντικής συνεργασίας με την κυβέρνηση της Κένυας^[18], η οποία επικεντρώθηκε κυρίως στον συνεχιζόμενο αγώνα κατά της σομαλικής μαχητικής ομάδας Αλ-Σαμπά’αμπ.

Δεν υπάρχει ίσως καλύτερη ένδειξη της αυξανόμενης γεωπολιτικής σημασίας της Κένυας από την πρόσφατη επίσημη επίσκεψη του Προέδρου Ρούτο στον Λευκό Οίκο στα τέλη Μαΐου του τρέχοντος έτους, όπου ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν ανακοίνωσε ότι η χώρα είχε χαρακτηριστεί ως σημαντικός μη ΝΑΤΟϊκός σύμμαχος^[19]. Την εποχή της επίσκεψης, οι περισσότεροι αναλυτές απέδιδαν τον χαρακτηρισμό αυτό στην προθυμία της Κένυας να ηγηθεί μιας αστυνομικής επέμβασης στην Αϊτή με την υποστήριξη των ΗΠΑ^[20]. Λίγοι υπογράμμισαν την εξίσου σημαντική απόφαση της κενυατικής κυβέρνησης να συμμετάσχει στην επιχείρηση Prosperity Guardian^[21], έναν πολυεθνικό συνασπισμό υπό την ηγεσία των ΗΠΑ που έχει σχεδιαστεί για να προστατεύσει τη ροή του παγκόσμιου εμπορίου στην Ερυθρά Θάλασσα ενόψει του αποκλεισμού που εφαρμόζει η de facto κυβέρνηση Χούθι της Υεμένης. Το γεγονός ότι άλλα κράτη της περιοχής –συμπεριλαμβανομένων της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας, των ΗΑΕ και του Τζιμπουτί^[22]– αρνήθηκαν να συμμετάσχουν σε αυτόν τον συνασπισμό καθιστά τη συμμετοχή της Κένυας ακόμη πιο σημαντική.

Η αυξανόμενη σημασία της Κένυας για τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ σημαίνει ότι οι δυνάμεις αυτές δεν μπορούν να διακινδυνεύσουν μια αβέβαιη πολιτική κατάσταση στην ίδια την Κένυα. Αυτή είναι, ίσως, η μόνη δυνατότητα πίεσης που έχει το αφρικανικό έθνος, το οποίο για μεγάλο χρονικό διάστημα θεωρούνταν υπόδειγμα σταθερότητας στην περιοχή, έναντι των πιστωτών του. Αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ έχουν καταδικάσει την αστυνομική βία κατά των διαδηλωτών στην Κένυα^[23], έχουν στρατηγικά αποφύγει να φτάσουν στο σημείο να αποκαλέσουν τη χώρα «αποτυχημένο κράτος».

Αλλά οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ γνωρίζουν εδώ και καιρό το άθλιο ιστορικό της αστυνομικής καταστολής και της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κένυα – μεταξύ άλλων και από αστυνομικές μονάδες που έχουν εκπαιδευτεί από τις ΗΠΑ^[24], και αυτό δεν τους έχει αποτρέψει από το να διευρύνουν τη συνεργασία τους στον τομέα της ασφάλειας με την κυβέρνηση της Κένυας. Στην πραγματικότητα, η κυβέρνηση Μπάιντεν ανακοίνωσε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του προέδρου Ρούτο στην Ουάσινγκτον ότι θα παράσχει νέα βοήθεια ύψους 7 εκατομμυρίων δολαρίων στην αστυνομική δύναμη του ανατολικοαφρικανικού έθνους^[25].

Ο δρόμος που ανοίγεται μπροστά μας

Αν και η Κένυα είναι θεωρητικά ένα δημοκρατικό κράτος υπό πολιτική ηγεσία, τα δυσδιάκριτα όρια μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας ήταν ο κανόνας σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της μετά την ανεξαρτησία της, ένα απότοκο της αποικιοκρατικής εποχής. Η συμμετοχή της στον αποκαλούμενο «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» έχει διαβρώσει περαιτέρω τις σαφείς διακρίσεις μεταξύ των δύο αυτών πεδίων^[26], καθώς οι κενυατικές δυνάμεις ασφαλείας έχουν εκπαιδευτεί και εξοπλιστεί για τον αντεπαναστατικό πόλεμο. Αν οι πρόσφατες εξαφανίσεις, απαγωγές^[27] και εξωδικαστικές δολοφονίες διαδηλωτών αποτελούν κάποια ένδειξη, μπορούμε να περιμένουμε να δούμε μια επέκταση του πολέμου της Κένυας κατά της «τρομοκρατίας» ώστε να συμπεριλάβει το σύνολο των πολιτών που διαφωνούν.

Με τη βοήθεια εταιρειών δημοσίων σχέσεων με έδρα την Ουάσιγκτον^[28], το κράτος της Κένυας έχει γίνει ικανό να προστατεύεται από τον διεθνή έλεγχο, παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως μια σταθερή δημοκρατία και αξιόπιστο εταίρο που ξεχωρίζει από τις «τυπικές» αφρικανικές χώρες που μαστίζονται από τη βία και την αστάθεια. Αυτή η προσπάθεια (που καλύπτει την τελευταία δεκαετία και πλέον) φαίνεται να έχει αποδώσει καρπούς και πιθανώς εξηγεί γιατί τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης των ΗΠΑ κάλυψαν ελάχιστα τις διαδηλώσεις. Ήταν μετά την τελευταία μεγάλη πολιτική κρίση της Κένυας –τη μετεκλογική βία του 2007-2008 που είχε ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 11.000 άνθρωποι και να εκτοπιστούν πάνω από μισό εκατομμύριο– όταν η κενυατική κυβέρνηση ίδρυσε την Brand Kenya^[29] και προσέλαβε αμερικανικές εταιρείες άσκησης πίεσης για τον έλεγχο των ζημιών^[30].

Δεδομένου του ρόλου που διαδραματίζει τώρα η Κένυα στη Σομαλία, την Αϊτή και την Ερυθρά Θάλασσα^[31], το πολιτικό κατεστημένο των ΗΠΑ θα είναι πιθανότατα περισσότερο από πρόθυμο να συνεργαστεί με τον Ρούτο στην προσπάθεια να καταστείλει τις διαδηλώσεις και να διατηρήσει την εικόνα της χώρας ως ειρηνικής και σταθερής. Εν μέσω των ανησυχιών των ΗΠΑ για τον ανταγωνισμό από την Κίνα και τη Ρωσία, της εξασθένισης των σχέσεων ΗΠΑ-Αιθιοπίας^[32] και της πρόσφατης απώλειας του Νίγηρα^[33] ως εταίρου ασφαλείας στο Σαχέλ, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα είναι ακόμη πιο απελπισμένες να προστατεύσουν τις υπάρχουσες συνεργασίες τους στην ήπειρο.

Μαζί με τα ζητήματα^[34] της διαγραφής του χρέους και της διατροφικής, οικονομικής και ανανεώσιμης ενεργειακής ανεξαρτησίας, αυτές είναι οι ευρύτερες δυναμικές που είναι πιθανό να διαμορφώσουν την κατάσταση στη χώρα. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η νέα γενιά διαδηλωτών της Κένυας είναι επομένως πολυδιάστατες και περιλαμβάνουν τόσο εσωτερικές όσο και εξωτερικές δυνάμεις. Ένα πράγμα, ωστόσο, είναι σαφές: η νεολαία της Κένυας έχει πυροδοτήσει ένα νέο πνεύμα εξέγερσης σε ολόκληρη την ήπειρο^[35] και δίνει ουσιαστικό νόημα στην κατά τα άλλα χρεοκοπημένη ρητορική περί «δημοκρατίας». Όσο παραμένουν οι συνθήκες που γεννούν την ανισότητα, τόσο θα συνεχίζονται και οι εξεγέρσεις.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Samar Al-Bulushi, “The Global Stakes of Kenya’s Protests”, Jacobin, 24 Ιουλίου 2024, https://jacobin.com/2024/07/kenya-protests-taxes-global-stakes.

Ο Samar Al-Bulushi είναι καθηγητής στο UC Irvine και συγγραφέας του βιβλίου War-Making as Worldmaking: Kenya, the United States, and the War on Terror, το οποίο αναμένεται να εκδοθεί από τον εκδοτικό οίκο Stanford University Press.

Σημειώσεις

^[1] Kari Mugo, “Kenya’s Third Liberation Movement”, The Elephant, 16 Ιουλίου 2024, https://www.theelephant.info/analysis/2024/07/16/kenyas-third-liberation-movement/.

^[2] Basil Ibrahim & Kevin P. Donovan, “Costly Propositions”, New Left Review, 18 Αυγούστου 2023, https://newleftreview.org/sidecar/posts/costly-propositions.

^[3] “Figure 5.1: Mean monthly food and non-food expenditure and distribution of household consumption by source”, Kenya Economic Report 2023, στο KIPPRA, https://kippra.or.ke/download/kenya-economic-report-2023-main-report/?wpdmdl=14955&ind=1695886127206#page=76.

^[4] Nicholas Ford, “The IMF’s Policies Are Destroying Kenya, Again”, Jacobin, 7 Μαρτίου 2024, https://jacobin.com/2024/03/imf-kenya-austerity-debt-william-ruto.

^[5] Otieno Otieno, “Raila blowing hot and cold as he seeks AU top job”, The East African, 11 Μαΐου 2024, https://www.theeastafrican.co.ke/tea/news/east-africa/raila-blowing-hot-and-cold-as-he-seeks-au-top-job-4620094.

^[6] Wambui Wamunyu, “Bottom-up Moral Authority and Communicative Power”, The Elephant, 18 Ιουλίου 2024, https://www.theelephant.info/analysis/2024/07/18/bottom-up-moral-authority-and-communicative-power/.

^[7] Shawry for good food, “Mambo ni Kama haya!”, X, 8 Ιουλίου 2024, https://x.com/mama_hawi/status/1810236577454379278. Wilfrida Akech, “Gen Z medics come to the aid of injured Nairobi protesters”, The Star, 20 Ιουνίου 2024, https://www.the-star.co.ke/news/2024-06-20-gen-z-medics-come-to-the-aid-of-injured-nairobi-protesters/. “Gen Zs donate blood to support those injured during anti-Finance Bill protests”, tv47.digital, 30 Ιουνίου 2024, https://www.tv47.digital/gen-zs-donate-blood-to-support-those-injured-during-anti-finance-bill-protests-61682/. Otieno Aluoka, “Kenya on the cusp of Gen Z-driven political change”, The Standard, https://www.standardmedia.co.ke/health/opinion/article/2001497609/kenya-on-the-cusp-of-gen-z-driven-political-change. Laban Wanambisi, “Hundreds attend Uhuru Park Memorial concert for victims of anti-Finance Bill protests”, Capital News, 7 Ιουλίου 2024, https://www.capitalfm.co.ke/news/2024/07/hundreds-attend-uhuru-park-memorial-concert-for-victims-of-anti-finance-bill-protests/.

^[8] Patrick Gathara, “Don’t let the elders steal your revolution”, The New Humanitarian, 10 Ιουλίου 2024, https://www.thenewhumanitarian.org/opinion/2024/07/10/dont-let-elders-steal-your-revolution-kenya.

^[9] Matthew Mpoke Bigg and Abdi Latif Dahir, “Kenya’s President Fires His Cabinet After Nationwide Protests”, The New York Times, 11 Ιουλίου 2024, https://www.nytimes.com/2024/07/11/world/africa/kenya-president-cabinet-protests.html.

^[10] “Kenya’s Ruto announces partial cabinet amid mass protests”, Al Jazeera, 19 Ιουλίου 2024, https://www.aljazeera.com/news/2024/7/19/kenyas-ruto-announces-partial-cabinet-amid-mass-protests.

^[11] Wycliffe Muia, “Kenyan court allows military deployment to quell protests”, BBC News, 28 Ιουνίου 2024, https://www.bbc.com/news/articles/c897gnr9z4vo.

^[12] “Kenya court suspends police ban on protests in Nairobi”, Al Jazeera, 18 Ιουλίου 2024, https://www.aljazeera.com/news/2024/7/18/kenya-court-suspends-police-ban-on-protests-in-nairobi.

^[13] Maryanne Nduati, “Kenya Kwanza Administration: All Hubris and Delulu”, The Elephant, 22 Ιουλίου 2024, https://www.theelephant.info/analysis/2024/07/22/kenya-kwanza-administration-all-hubris-and-delulu/.

^[14] Dauti Kahura, Akoko Akech, “Hustler mentality”, Africa Is a Country, 11 Ιουνίου 2020, https://africasacountry.com/2020/11/hustler-mentality [Σ.τ.Μ.:] Για την ειδική σημασία της λέξης «hustler» στην Κένυα οι παραπάνω συγγραφείς αναφέρουν: «“Hustler” σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους, αλλά για πολλούς Κενυάτες νέους, σημαίνει ταπεινό ξεκίνημα ή μέσο για να βγάλουν ένα αξιοπρεπές ή μη αξιοπρεπές μεροκάματο. Το να είσαι hustler σημαίνει ότι έχεις βρει έναν τρόπο να επιβιώνεις, ιδίως σε δύσκολους οικονομικούς καιρούς. Τα διφορούμενα συναισθήματα που προκαλεί αυτή η λέξη ταιριάζουν με τις νομικές και ηθικές ασάφειες που έχει δημιουργήσει ο Ρούτο γύρω από την πολιτική του καριέρα.»

^[15] Maryanne Nduati, ό.π.

^[16] Urooba Jamal, “Why is Kenya’s Ruto accusing the Ford Foundation of stoking protests?”, Al Jazeera, 18 Ιουλίου 2024, https://www.aljazeera.com/news/2024/7/18/why-is-kenyas-ruto-accusing-the-ford-foundation-of-stoking-tax-protests.

^[17] Thandika Mkandawire, “Disempowering new Democracies and the Persistence of Poverty”, στο Max Spoor (επιμ.), Globalisation, Poverty and Conflict. A Critical “Development” Reader, Kluwer Academic Publishers, Ντόρντρεχτ, Βοστόνη, Λονδίνο 2004, σσ.117-153. https://books.google.gr/books?id=E8e2PyuNvGAC&printsec=copyright&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false.

^[18] Joseph Clark, “Austin Praises Kenya’s Commitment to Regional Peace”, U.S. Department of Defense, 25 Σεπτεμβρίου 2023, https://www.defense.gov/News/News-Stories/Article/Article/3536799/austin-praises-kenyas-commitment-to-regional-peace/#:~:text=Defense%20Signatures-,Secretary%20of%20Defense%20Lloyd%20J.,25%2C%202023.

^[19] “Memorandum on the Designation of Kenya as a Major Non-NATO Ally”, The White House, 24 Ιουνίου 2024, https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2024/06/24/memorandum-on-the-designation-of-kenya-as-a-major-non-nato-ally/.

^[20] Samar Al-Bulushi, “The US Plan to Outsource Its Imperialism in Haiti to Kenya”, Jacobin, 15 Μαΐου 2024, https://jacobin.com/2024/05/us-kenya-haiti-intervention.

^[21] “Statement from Secretary of Defense Lloyd J. Austin III on Ensuring Freedom of Navigation in the Red Sea”, U.S. Department of Defense, 18 Δεκεμβρίου 2023, https://www.defense.gov/News/Releases/Release/Article/3621110/statement-from-secretary-of-defense-lloyd-j-austin-iii-on-ensuring-freedom-of-n/.

^[22] Giorgio Cafiero, “Bahrain: The only Arabs to join US Red Sea task force”, Responsible Statecraft, 8 Ιανουαρίου 2024, https://responsiblestatecraft.org/us-task-force-houthis/. “Djibouti not to partake in US-led naval coalition against Yemen”, الميادين / Al Mayadeen, 28 Δεκεμβρίου 2023, https://english.almayadeen.net/news/politics/djibouti-not-to-partake-in-us-led-naval-coalition-against-ye.

^[23] “Advocating for Human Rights and Security in Kenya”, VOA, 5 Ιουλίου 2024, https://editorials.voa.gov/a/advocating-for-human-rights-and-security-in-kenya/7686523.html.

^[24] Daniel Howden, “Kenyan rights group accuses anti-terror police of unlawful killings”, The Guardian, 20 Νοεμβρίου 2013, https://www.theguardian.com/world/2013/nov/19/kenya-human-rights-anti-terror-police-killings.

^[25] “USA and UNODC to deliver a US$7 million project to modernize the Kenya National Police Service College, main campus in Kiganjo”, UNODC, https://www.unodc.org/easternafrica/en/Stories/usa-and-unodc-to-deliver-a-us7-million-project-to-modernize-the-kenya-national-police-service-college--main-campus-in-kiganjo.html#:~:text=The%20United%20States%20Government%2C%20through,development%20capabilities%20and%20physical%20infrastructure.

^[26] Samar Al-Bulushi, War-Making as Worldmaking: Kenya, the United States, and the War on Terror, Stanford University Press (υπό έκδοση). https://www.sup.org/books/title/?id=37381.

^[27] Abdi Latif Dahir, “After Deadly Protests, Kenyans Tell of Brutal Abductions”, The New York Times, 6 Ιουλίου 2024, https://www.nytimes.com/2024/07/06/world/africa/kenya-protests-abductions-taxes.html.

^[28] John Wanjohi Sun, “Kenya Hires US PR Company for Sh64 Million to Boost Its Sway in Washington”, Mwakilishi, 18 Απριλίου 2021, https://www.mwakilishi.com/article/kenya-news/2021-04-18/kenya-hires-us-pr-company-for-sh64-million-to-boost-its-sway.

^[29] Kenya Export Promotion & Branding Agency, https://makeitkenya.go.ke/.

^[30] “Why Kenya opts for K-Street PR to clean up its battered image abroad”, The East African, 26 Ιουνίου 2011, https://www.theeastafrican.co.ke/tea/news/east-africa/why-kenya-opts-for-k-street-pr-to-clean-up-its-battered-image-abroad--1303968.

^[31] “Kenya gets mandate to help in piracy fight”, The East African, 26 Μαΐου 2024, https://www.theeastafrican.co.ke/tea/news/east-africa/kenya-gets-mandate-to-help-in-piracy-fight-4635188.

^[32] Harry Verhoeven, Michael Woldemariam, “Who lost Ethiopia? The unmaking of an African anchor state and U.S. foreign policy”, Contemporary Security Policy, τόμος 43, 2022, τεύχος 4. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13523260.2022.2091580?casa_token=s9rTS6QNFewAAAAA:CWDe1ssY4GNOqhHkz7ZUvrzhBOmVerGCLe43A_2Wp6JWn79c8afQlUB6k1AG9OUcgTFchOUTk-5w.

^[33] Eric Schmitt, “U.S. and Niger Announce Withdrawal of American Personnel by September”, The New York Times, 19 Μαΐου 2024, https://www.nytimes.com/2024/05/19/us/politics/us-niger-military-withdrawal.html.

^[34] Fadhel Kaboub, “Why are the US and IMF imposing draconian austerity measures on Kenya?”, The Guardian, 10 Ιουλίου 2024, https://www.theguardian.com/commentisfree/article/2024/jul/10/kenya-finance-bill-protests.

^[35] Sheriff Bojang Jnr, “Kenya’s Gen Z inspires wave of planned protests across Africa”, the africa report, 15 Ιουλίου 2024, https://www.theafricareport.com/355069/kenyas-gen-z-inspires-wave-of-planned-protests-across-africa/.