Isa Álvarez Vispo
Ευρώπη: Κρίση στον γεωργικό τομέα
Ζούμε σε μέρες που ο θυμός στον αγροτικό κόσμο γεμίζει πρωτοσέλιδα και οθόνες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και η Κοινή Αγροτική Πολιτική της (η περίφημη ΚΑΠ) αναγνωρίζονται μαζί με το υψηλό κόστος και τις χαμηλές αμοιβές που αντιμετωπίζει η γεωργία και τη συνθήκη Mercosur ως οι κύριες αιτίες της οργής. Αλλά αν εξετάσουμε προσεκτικά αυτές τις κινητοποιήσεις και τα ζητήματα από τα οποία προκύπτουν, θα δούμε ότι έχουν βαθύτερες ρίζες.
Το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να σημειωθεί είναι ότι δεν υπάρχει ένας αγροτικός κόσμος στον ενικό, αλλά πολλοί αγροτικοί κόσμοι που κινητοποιούνται. Αν μια μεγάλη πολυεθνική εταιρεία απειλούνταν με διακοπή των εξωτερικών προμηθειών από τις οποίες εξαρτάται, ολόκληρη η εταιρεία θα ήταν εξοργισμένη, αλλά η κατάσταση των ιδιοκτητών της εταιρείας αυτής και η κατάσταση των εργαζομένων θα ήταν διαφορετική. Ενώ οι ιδιοκτήτες θα ανησυχούν για να μην ζημιωθούν, οι εργαζόμενοι θα ανησυχούν για την επιβίωσή τους. Η ικανότητα αντίστασης και αντιμετώπισης των κρίσεων δεν είναι ομοιογενής και διατρέχεται από πολλαπλούς άξονες, ξεκινώντας από το κεφάλαιο, τη δύναμη λήψης αποφάσεων και τη δύναμη ελιγμών που έχει ο καθένας.
Το αγροτικό περιβάλλον και ο ευρωπαϊκός γεωργικός-κτηνοτροφικός τομέας δεν είναι μια πολυεθνική, αλλά έχουν παρόμοιες διαφορές και ανισότητες ισχύος. Γι’ αυτό, σε ορισμένες χώρες, όπως η Γαλλία ή η Γερμανία, οι οργανώσεις των αγροτών έχουν ασχοληθεί με το να κάνουν ορατό ότι σε αυτές τις κινητοποιήσεις δεν είναι όλα ίδια, ότι υπάρχουν συμφέροντα των μεγάλων εταιρειών, των αφεντικών του αγροτικού τομέα, που αγωνίζονται να μη ζημιωθούν και να διατηρήσουν τα μακρο-πρότζεκτ, ενώ οι ίδιοι επιδιώκουν να επιβιώσουν με αξιοπρεπείς ζωές.
Τονίζουν ότι παρόλο που κινητοποιούνται στις ίδιες ημερομηνίες και είναι όλοι μέρος των όσων συμβαίνουν στον αγροτικό κόσμο, δεν συμβαδίζουν. Έτσι, ενώ αυτοί απαιτούν αγροτική κοινωνική ασφάλιση, αξιοπρεπή εισοδήματα και τρόφιμα που συντηρούν τους ανθρώπους και δεν προκαλούν αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, άλλοι επιδιώκουν τη διατήρηση ενός μοντέλου που τροφοδοτεί μόνο τα εξορυκτικά συμφέροντα και συντηρείται με δημόσιο χρήμα.
Επιπλέον, ανάμεσα στις μεγάλες επιχειρήσεις και τους μικρούς αγρότες βρίσκονται άλλοι μεσαίου μεγέθους παραγωγοί, οι οποίοι, χωρίς να είναι γίγαντες, δεν αναγνωρίζονται πλέον ούτε ως μικροί ούτε ως αγρότες Υιοθέτησαν τον λόγο υπέρ των μεγάλων επιχειρήσεων ως στόχο τους, αλλά αυτό δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια ψευδαίσθηση και η ικανότητά τους να ελιχθούν δεν είναι αυτή των επιχειρήσεων με μεγάλο κεφάλαιο Είναι παραγωγοί που εκδίδουν τιμολόγια με πολλά ευρώ, αλλά σκλάβοι του μοντέλου, υπερχρεωμένοι και με ελάχιστα περιθώρια λήψης αποφάσεων.
Μέσα σε όλη αυτή την αναταραχή, ψαρεύουν η δεξιά και η ακροδεξιά και τα μεγάλα αγροτικά συνδικάτα αναζητούν το μικρότερο κακό. Εμφανίζονται πρωτοσέλιδα που λένε ότι για όλα φταίει η οικολογία, λες και η κλιματική αλλαγή δεν υπάρχει και οι πολιτικές της ΕΕ είναι περιβαλλοντικές. Η ίδια ΕΕ που στο τέλος του 2023 ενέκρινε τη συνέχιση της χρήσης της γλυφοσάτης (στμ επικίνδυνο ζιζανιοκτόνο). Η πραγματικότητα είναι ότι τα προβλήματα του τομέα έχουν το μικρόβιο τους σε ένα γεωργικό μοντέλο και σε πολιτικές που το έχουν φτάσει στα όριά του. Ένα μοντέλο που αγνοεί τις ανάγκες και τις δυνατότητες της γης και των οικοσυστημάτων, δημιουργώντας ψευδαισθήσεις με τη βοήθεια των εισροών. Ένα μοντέλο προσανατολισμένο στην παγκόσμια αγορά και απόλυτα εξαρτημένο από τις επιδοτήσεις. Η ενέργεια δεν είναι πλέον φθηνή ούτε για την παραγωγή ούτε για τη μεταφορά προϊόντων χιλιάδες χιλιόμετρα και ακόμη και οι αριθμοί της ΚΑΠ έχουν όρια.
Η συνθήκη Mercosur είναι μια ακόμη σταγόνα σε ένα πολύ ταραγμένο ποτήρι. Η κλιματική αλλαγή καταρρίπτει τις ψευδαισθήσεις και θέτει τα όρια της τεχνητής διαμόρφωσης [artificialization] του περιβάλλοντος. Οι ξηρασίες, οι καταρρακτώδεις βροχές ή/και οι ανώμαλες θερμοκρασίες δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με το πέρασμα ενός drone. Ενώ η κλιματική αλλαγή χτυπάει κατάμουτρα τον συγκεκριμένο τομέα και δημιουργεί αστάθεια, η ΕΕ σκοπεύει να ντυθεί στα πράσινα και να εφαρμόσει κάποιο μέτρο που θα τη νομιμοποιεί να μιλάει για βιωσιμότητα, αλλά χωρίς ένα πραγματικό σχέδιο για να συνοδεύσει τη μετάβαση και να στηρίξει τη μετάβαση στο μεσοδιάστημα. Όλα αυτά δημιουργούν οργή, οργή στις αγροτικές επιχειρήσεις που παράγουν τα προϊόντα, οργή σε όσους γνωρίζουν ότι εξαρτώνται από αυτά, και οργή σε όσους δεν εξαρτώνται τόσο πολύ από αυτά, αλλά γνωρίζουν ότι το κόστος της αλλαγής καταλήγει πάντα να το πληρώνουν οι πιο ευάλωτοι.
Για όλους αυτούς τους λόγους, είναι ρεαλιστικό να πιστεύουμε ότι οι λιγότερο ή περισσότερο ακροδεξιές δυνάμεις μπορούν να ψαρέψουν με επιτυχία μέσα σε αυτή τη δυσαρέσκεια. Διαφορές σε μοντέλα και μεγέθη υπάρχουν, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι όλα αυτά, ειδικά τα μικρότερα και το αγροτικό περιβάλλον γενικότερα, αγνοούνται εδώ και χρόνια από όλους τους πολιτικούς χώρους. Από τις θέσεις της Αριστεράς δεν υπήρξαν δυναμικές προτάσεις που να προωθούν την υπεράσπιση των μικρών και τη μετάβαση σε άλλα μοντέλα. Στους πιο παραδοσιακούς προοδευτικούς λόγους που μιλούν για εργατική ή/και ταξική πάλη, γίνεται πάντα λόγος για το αστικό περιβάλλον, για αυτούς που ζουν και εργάζονται στην άσφαλτο και σπάνια για το αγροτικό περιβάλλον που ως γνωστόν είναι περιφερειακό. Οι αγρότες δεν έχουν αναγνωριστεί ως απαραίτητοι στον αγώνα των εργατών, παρόλο που χωρίς αυτόν δεν μπορούν, κυριολεκτικά, να τραφούν. Αυτό αφήνει την πόρτα ανοιχτή σε όσους ξαφνικά βλέπουν το αγροτικό περιβάλλον, το αντιλαμβάνονται ως κατάλληλο μέρος για να επωφεληθούν και υιοθετούν έναν λόγο που, αν και με περισσότερο θόρυβο παρά περιεχόμενο, φαίνεται να απευθύνεται σε αυτούς στους οποίους ποτέ δεν υπήρξε απεύθυνση.
Σε αυτό το σημείο είναι επίσης σημαντικό να θυμόμαστε ότι πέρα από αυτή την εξέγερση, υπάρχουν άνθρωποι στον αγροτικό κόσμο που δεν έχουν την ευκαιρία να εξεγερθούν και που δεν κατονομάζονται ή δεν γίνονται ορατοί σε αυτές τις εξεγέρσεις. Η ύπαιθρος κινητοποιείται, με ελάχιστες εξαιρέσεις, στον αρσενικό ενικό ή στον πληθυντικό των ενδιαφερόμενων. Τα αιτήματα αφορούν κυρίως την αγορά. Στις κινητοποιήσεις βλέπουμε πολλές μηχανές και λίγα εργατικά χέρια, ακόμη λιγότερους μεροκαματιάρηδες, βλέπουμε γένια και φαλακρά κεφάλια, κυρίως λευκά, και λίγες γυναίκες που προβάλλουν τα πρόσωπά τους, τη φωνή τους και τις ανάγκες τους σε προτάσεις και αιτήματα. Αν, κάτω από το αστικό ετεροπατριαρχικό βλέμμα, ο αγώνας των εργατών αγνοεί αυτούς που τον τρέφουν, το ίδιο συμβαίνει και με τον πρωτογενή τομέα, ο οποίος φαίνεται να αγνοεί όλη τη δωρεάν οικογενειακή βοήθεια που κάνει τους λογαριασμούς να ισοσκελίζονται, καθώς και τους μεροκαματιάρηδες που, υπό συνθήκες ημι-δουλείας σε πολλές περιπτώσεις, είναι απαραίτητοι για να συνεχίσει να λειτουργεί η αλυσίδα. Ο πυρήνας της συζήτησης φαίνεται να παραμένει το πώς θα διατηρηθεί η αγορά και όχι το πώς θα διατηρηθεί η ζωή. Οι πιο παραμελημένοι συνεχίζουν να παραμελούνται.
Δεν ακούμε αυτές τις μέρες το ερώτημα ποιος θα μας ταΐσει – ενώ είναι το μεγαλύτερο ερώτημα από όλα. Αν και υπάρχουν διαφορές στον αγροτικό κόσμο, στον πρωτογενή τομέα υπάρχουν πάρα πολλές εταιρείες, αλλά όχι πάρα πολλοί άνθρωποι. Σε έναν τομέα που χαρακτηρίζεται από παραμέληση και γήρανση, η πρόκληση είναι να δημιουργηθούν μεταβάσεις που μπορούν να υποστηρίξουν διαδρομές προς πιο βιώσιμα, δίκαια και ελκυστικά μοντέλα, τα οποία μπορούν να συντηρήσουν και να θρέψουν δίκαια τους ανθρώπους και τον πλανήτη. Μοντέλα κλειστών κύκλων και που δεν ξεχνούν ότι η σίτιση είναι μέρος της πρόνοιας, φόρμουλες που βασίζονται στη συνεργασία και όχι σε ανταγωνιστικά μοντέλα που ρίχνουν το φταίξιμο στους από κάτω αντί να αγωνίζονται εναντίον εκείνων που τους πνίγουν από πάνω.
Πρέπει να αναρωτηθούμε ποιος αποφασίζει για την τροφή μας, να μιλήσουμε για δικαιώματα, να αναδείξουμε τη διατροφική κυριαρχία, το δικαίωμα να αποφασίζουμε για την τροφή μας με κριτήρια κοινωνικής και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, ως μια ομπρέλα κάτω από την οποία θα πορευτούμε. Οι λύσεις για την κλιματική αλλαγή δεν θα προέλθουν από μη βιώσιμες ενεργειακές τεχνολογίες, αλλά από το να στραφούμε προς τη Γη και να οικοδομήσουμε τη συνύπαρξη μεταξύ των αναγκών της και των δικών μας. Ήρθε η ώρα να σχεδιάσουμε πολιτικές που θα συνοδεύουν αυτή τη μετάβαση, που θα είναι πραγματικά βιώσιμες. Ζούμε σε μια περίπλοκη εποχή, αλλά και σε μια εποχή ευκαιριών. Ευκαιρία να δούμε ότι άλλα μοντέλα όχι μόνο είναι δυνατά, αλλά ήδη υπάρχουν. Να συνειδητοποιήσουμε την αλληλεξάρτηση της επικράτειας και να βγούμε από την αστική φαντασίωση της αυτάρκειας. Είναι επείγον να εκτιμήσουμε και να τονίσουμε ότι όσοι τρέφουν τον κόσμο και υποστηρίζουν τις μεταβάσεις που διατηρούν τη ζωή είναι απαραίτητοι.
Μετάφραση: elaliberta.gr
Isa Álvarez Vispo, “El enfado en el campo. Crisis en el sector agrario”, Viento Sur, 3 Φεβρουαρίου 2024, https://vientosur.info/el-enfado-en-el-campo/.
Isa Álvarez Vispo, “Europe: Crisis in the agricultural sector”, International Viewpoint, 14 Φεβρουαρίου 2024, https://internationalviewpoint.org/spip.php?article8415.
