Ένας τραυματίας κάθεται στην άκρη του δρόμου μετά τις ισραηλινές επιδρομές στην Τεχεράνη στις 13 Ιούνη. [Majid Asgaripour/West Asia News Agency via Reuters]
Imran Kamyana
Η Μέση Ανατολή στις φλόγες – και πάλι
Η σύγκρουση Πακιστάν-Ινδίας στη Νότια Ασία δεν έχει ακόμη καταλαγιάσει πλήρως, τη στιγμή που, στη Μέση Ανατολή, οι φλόγες του πολέμου μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ έχουν και πάλι αναζωπυρωθεί. Βασικά, πρόκειται για τη συνέχιση της ανεξέλεγκτης επιθετικότητας του Ισραήλ στην περιοχή, κατά τη διάρκεια της οποίας η Γάζα έχει καταστραφεί και η γενοκτονία των Παλαιστινίων συνεχίζεται απρόσκοπτα. Σε αυτό το πλαίσιο, οι συνεχιζόμενες εντάσεις μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ έχουν, από πέρυσι, κλιμακωθεί κατά διαστήματα σε άμεσες αντιπαραθέσεις, συμπεριλαμβανομένων επιθέσεων με πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη ο ένας εναντίον του άλλου.
Αλλά αυτή τη φορά, η ένταση της σύγκρουσης είναι πολύ μεγαλύτερη και η φύση της πολύ πιο σοβαρή. Ξεκίνησε στις 13 Ιουνίου με έναν καταιγισμό ισραηλινών πυραύλων στο Ιράν – σηματοδοτώντας τη μεγαλύτερη επίθεση σε ιρανικό έδαφος από τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ. Η επίθεση συνεχίζεται ακόμη, και σύμφωνα με ισραηλινούς αξιωματούχους, θα μπορούσε να συνεχιστεί επ’ αόριστον. Αξίζει να σημειωθεί ότι το χτύπημα αυτό έγινε ακριβώς τη στιγμή που βρίσκονταν σε εξέλιξη οι πυρηνικές διαπραγματεύσεις μεταξύ του Ιράν και των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Τραμπ είχε επανειλημμένα υποδείξει ότι δεν ήθελε έναν νέο πόλεμο στη Μέση Ανατολή και προτιμούσε την επίλυση των ζητημάτων με το Ιράν μέσω διαλόγου. Ωστόσο, μετά την ισραηλινή επίθεση, η συνέχιση αυτών των συνομιλιών κατέστη πρακτικά αδύνατη – όπως ακριβώς το επιθυμούσε ο Νετανιάχου.
Αλλά το πρόβλημα τώρα δεν είναι μόνο η κλίμακα ή η ένταση της επίθεσης, αλλά και η φύση της καταστροφής που προκλήθηκε στο Ιράν. Στα πρώτα στάδια της επίθεσης, όχι μόνο σκοτώθηκαν τα περισσότερα μέλη της ανώτατης στρατιωτικής ηγεσίας του Ιράν, συμπεριλαμβανομένων των επικεφαλής του στρατού και των Φρουρών της Επανάστασης –μαζί με βασικούς πυρηνικούς επιστήμονες– αλλά και κρίσιμες πυρηνικές εγκαταστάσεις και στρατιωτικές υποδομές υπέστησαν επίσης σοβαρές ζημιές. Πρόκειται για μια πολύ μεγαλύτερη ταπείνωση για το Ιράν από τη δολοφονία του ηγέτη της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγια τον Ιούλιο του 2024 στην Τεχεράνη από το Ισραήλ. Καταδεικνύει επίσης ότι το δίκτυο της Μοσάντ εντός του Ιράν είναι πολύ πιο εκτεταμένο και αποτελεσματικό από ό,τι είχε εκτιμηθεί προηγουμένως. Εν τω μεταξύ, σε αντίθεση με την προς τα έξω επίδειξη γενναιότητας και την τολμηρή ρητορική του, το ιρανικό κράτος εμφανίζεται εσωτερικά κούφιο και εύθραυστο, με το σύστημα αντικατασκοπείας του να αποδεικνύεται επανειλημμένα αναποτελεσματικό.
Αυτή η τρωτότητα δεν προέρχεται μόνο από τις ιμπεριαλιστικές κυρώσεις, τις πιέσεις και το σαμποτάζ, αλλά και από δεκαετίες εσωτερικής καταπίεσης, την εκτεταμένη διαφθορά εντός της κληρικαλικής ελίτ και τις βαθιές εσωτερικές αντιφάσεις. (Στην πραγματικότητα, είναι ακόμη και αμφίβολο πόσο αξιόπιστοι θα είναι οι αντικαταστάτες των σκοτωμένων στρατιωτικών διοικητών). Βασικά, πρόκειται για μια ιδεολογική κρίση του ιρανικού κράτους, που εκδηλώνεται τώρα με πολιτικούς και στρατιωτικούς όρους. Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο το ιρανικό κράτος να καταρρεύσει υπό το βάρος της έντονης εξωτερικής επιθετικότητας και πίεσης.
Ωστόσο, η κατάσταση στο Ισραήλ δεν είναι καθόλου σταθερή. Ένας παρατεταμένος πόλεμος ή μια κατάσταση σύγκρουσης -που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα του Ιράν για αντίσταση- θα μπορούσε να προκαλέσει μεγάλες αναταραχές στο εσωτερικό του ίδιου του Ισραήλ. Ο Νετανιάχου και η κλίκα του μπορεί να αντιμετωπίσουν μια πιθανή λαϊκή εξέγερση και ακόμη και οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, που έχουν κουραστεί με τον αδυσώπητο τυχοδιωκτισμό αυτής της συμμορίας, θα μπορούσαν να οδηγηθούν στη λήψη δραστικών μέτρων.
Μετά την ισραηλινή επίθεση, το Ιράν χρειάστηκε σχεδόν 18 ώρες για να ανακτήσει την ψυχραιμία του, να συγκεντρώσει τις στρατιωτικές του ικανότητες και να αποφασίσει για μια απάντηση - παρά το γεγονός ότι η ισραηλινή επίθεση είχε σε μεγάλο βαθμό προβλεφθεί. Ωστόσο, το Ιράν δεν είχε άλλη επιλογή από το να προβεί σε αντίποινα κατά του Ισραήλ. Αυτή η αντεπίθεση -ή σειρά αντεπιθέσεων- βρίσκεται σε εξέλιξη τη στιγμή που γράφονταν αυτές οι γραμμές [14 Ιουνίου], με ισχυρισμούς ότι ισραηλινές στρατιωτικές βάσεις και αεροδρόμια έχουν υποστεί ζημιές. Παρά τα σύγχρονα και εξαιρετικά αποτελεσματικά συστήματα αεράμυνας του Ισραήλ, αρκετοί πύραυλοι έχουν προσγειωθεί στην πρωτεύουσα, το Τελ Αβίβ, προκαλώντας, σύμφωνα με πληροφορίες, δεκάδες τραυματισμούς και πολλούς θανάτους.
Παρόλο που η τελευταία επίθεση του Ιράν μπορεί να μην συγκρίνεται με την επίθεση του Ισραήλ όσον αφορά την αποτελεσματικότητα και την καταστροφή, είναι ωστόσο εντυπωσιακή και πρωτοφανής. Επιπλέον, το Ιράν έχει εκτοξεύσει απειλές για τη στοχοποίηση αμερικανικών και άλλων δυτικών βάσεων σε περίπτωση άμεσης παρέμβασής τους. Έτσι, η κατάσταση παραμένει ρευστή και εξελίσσεται ραγδαία, με τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε μια μεγάλης κλίμακας καταστροφή.
Οι φόβοι αυτοί αντικατοπτρίζονται ήδη στην άνοδο των τιμών του πετρελαίου στις παγκόσμιες αγορές και στην πτώση των χρηματιστηρίων. Είναι σαφές ότι, αν ο πόλεμος παραταθεί ή επεκταθεί περαιτέρω, η ήδη μαστιζόμενη από την κρίση παγκόσμια οικονομία θα μπορούσε να βυθιστεί σε βαθιά ύφεση. Μια συνεχής ροή καταδικαστικών ανακοινώσεων και εκκλήσεων έρχεται από τις μεγάλες δυνάμεις. Ωστόσο, η λεγόμενη «διεθνής κοινότητα» –συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Εθνών, της Κίνας και της Ρωσίας– παίζει, στην πράξη, το ρόλο του ανήμπορου θεατή ή, ιδιαίτερα στην περίπτωση των μεγάλων δυτικών δυνάμεων, συμμετέχει ενεργά στη δικαιολόγηση και τη διευκόλυνση των ενεργειών του Ισραήλ.
Πίσω από την ανεξέλεγκτη επιθετικότητα του Νετανιάχου κρύβονται διάφορα κίνητρα: οι απελπισμένες προσπάθειές του για πολιτική επιβίωση, η εσωτερική κρίση του σιωνισμού και η ραγδαία επιδείνωση της παγκόσμιας εικόνας του Ισραήλ. Αλλά εξίσου σημαντικό ρόλο παίζει και η ιστορική κρίση του αμερικανικού ιμπεριαλισμού και η ολοένα και πιο αδύναμη λαβή του πάνω στις δικές του μαριονέτες. Αυτό γίνεται για άλλη μια φορά φανερό από τις ασαφείς -και ενίοτε αντιφατικές- δηλώσεις που έκαναν οι Αμερικανοί αξιωματούχοι μετά την ισραηλινή επίθεση. Αυτή η σύγχυση δεν είναι απλώς θέμα αμερικανικής υποκρισίας∙ αντανακλά έναν βαθύτερο κατακερματισμό και μια εσωτερική σύγχυση στο ίδιο το αμερικανικό κράτος, μια σύγχυση που έχει ενταθεί ακόμη περισσότερο υπό τη δεύτερη θητεία του Τραμπ.
Εδώ και αρκετά χρόνια, η κατάσταση έχει φτάσει σε ένα σημείο όπου, σε κάθε κρίσιμη καμπή, οι ΗΠΑ αναγκάζονται να ακολουθούν το παράδειγμα του Ισραήλ και να δικαιολογούν τις ενέργειές του – ακόμη και όταν δεν θέλουν να το κάνουν. Ο Τραμπ είναι, στον πυρήνα του, ένα ναρκισσιστικό, κακομαθημένο, ασταθές, απερίσκεπτο και αναξιόπιστο άτομο που αλλάζει στάση κάθε λίγες ώρες. Του αρέσει να κομπάζει μεγαλόστομα, αλλά όταν έρχεται αντιμέτωπος με ισχυρότερη αντίδραση ή σοβαρές απειλές, υποχωρεί γρήγορα. Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς σε ποιο βαθμό ακόμη και οι σύμμαχοι και οι υφιστάμενοί του τον εμπιστεύονται πραγματικά.
Αλλά αν σήμερα τα ηνία της ισχυρότερης οικονομικής και στρατιωτικής αυτοκρατορίας στην ιστορία της ανθρωπότητας βρίσκονται στα χέρια ενός τέτοιου ατόμου, τότε αυτό δεν είναι απλώς μια ατομική αποτυχία – είναι μια αντανάκλαση της βαθιάς κρίσης ολόκληρου του υπάρχοντος ιμπεριαλιστικού συστήματος. Η ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα όπου τα συστήματα που παρακμάζουν έφεραν ανίκανες ή γελοίες μορφές στην εξουσία, οι οποίες στη συνέχεια απλώς επιτάχυναν την κατάρρευση του ίδιου του συστήματος που κυβερνούσαν.
Η σημερινή καταστροφή στη Μέση Ανατολή έχει ιστορικό υπόβαθρο που εδράζεται σε αιώνες αποικιοκρατικής λεηλασίας, στο διαμελισμό της περιοχής και στη διαίρεσή της σε τεχνητά κράτη - με επικεφαλής κυρίως τον βρετανικό και γαλλικό ιμπεριαλισμό. Η ίδρυση του Ισραήλ το 1949 ως προκεχωρημένο φυλάκιο του δυτικού ιμπεριαλισμού αποτέλεσε συνέχεια αυτής της κληρονομιάς κυριαρχίας και εκμετάλλευσης. Το αφύσικο σιωνιστικό κράτος αναπτύχθηκε ως ένας βάναυσος και αδίστακτος φορέας επιβολής της διατήρησης του ξένου ιμπεριαλιστικού ελέγχου σε αυτή την πλούσια σε πετρέλαιο περιοχή. Όσο υπάρχει, η περιοχή δεν μπορεί να ελπίζει σε σταθερότητα ή ευημερία.
Ωστόσο, το θεοκρατικό κράτος του Ιράν, που γεννήθηκε από μια αιματηρή αντεπανάσταση το 1979, δεν έχει ούτε προοδευτικά διαπιστευτήρια. Η παροχή πολιτικής νομιμοποίησης ή υποστήριξης υπό το πρόσχημα του «αντιιμπεριαλισμού» αποτελεί κατάφωρο ιδεολογικό έγκλημα. Τα χέρια αυτού του θρησκευτικού σεχταριστικού καθεστώτος είναι επίσης λερωμένα με το αίμα αμέτρητων αθώων –τόσο εντός όσο και εκτός Ιράν– συμπεριλαμβανομένων δεκάδων χιλιάδων κομμουνιστών, εργατών και γυναικών. Μόνο την τελευταία ενάμιση δεκαετία, στο Ιράν υπήρξαν τουλάχιστον δέκα μεγάλα κινήματα διαμαρτυρίας, τα οποία καταπνίγηκαν βάναυσα. Ωστόσο, το δικαίωμα να καθορίσει το μέλλον του Ιράν ανήκει αποκλειστικά στο λαό του, και μόνο αυτός –μέσω της ταξικής ενότητας και της επαναστατικής δράσης– μπορεί να αντιμετωπίσει και να ανατρέψει αυτό το καταπιεστικό θεοκρατικό κράτος αντικαθιστώντας το με κάτι καλύτερο.
Ένα φονταμενταλιστικό, εμβόλιμο, παράνομο και ιμπεριαλιστικό κράτος-τραμπούκος όπως το Ισραήλ δεν μπορεί ποτέ να είναι απελευθερωτής του ιρανικού λαού, ούτε έχει κανένα δικαίωμα να παρεμβαίνει ή να εξαπολύει «προληπτικά πλήγματα» σε οποιαδήποτε χώρα της περιοχής. Από στρατηγικής άποψης, κάθε χτύπημα που δέχεται το Ισραήλ είναι καλοδεχούμενο. Ωστόσο, η παρούσα κατάσταση καθιστά επίσης σαφές ότι το Ισραήλ δεν μπορεί να ηττηθεί για θρησκευτικούς-ιδεολογικούς ή καπιταλιστικούς-οικονομικούς σκοπούς. Αυτό δεν είναι απλώς ένα στρατιωτικό ζήτημα, επίσης. Αυτός ο καρκίνος –του οποίου οι ρίζες βρίσκονται επίσης βαθιά μέσα στα αντιδραστικά και υποταγμένα αραβικά καθεστώτα– απαιτεί επαναστατική χειρουργική επέμβαση για να ξεριζωθεί.
Είναι σαφές ότι αυτό το ιστορικό καθήκον είναι συνδεδεμένο με τη διάλυση του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού σε ολόκληρη την περιοχή, συμπεριλαμβανομένου του Ιράν – ένα καθήκον που μόνο οι εργαζόμενες μάζες της Μέσης Ανατολής μπορούν να εκπληρώσουν.
Μετάφραση: elaliberta.gr
Imran Kamyana, “The Middle East in flames—yet again”, Asian Marxist Review, 14 Ιουνίου 2025, https://www.marxistreview.asia/the-middle-east-in-flames-yet-again/. Αναδημοσίευση: Tempest, 18 Ιούνη 2025, https://tempestmag.org/2025/06/the-middle-east-in-flames-yet-again/.
