Elisabetta Brighi

Η δολοφονία του Τζούλιο Ρετζένι δείχνει την αλήθεια για την Αίγυπτο – αλλά και για την Ευρώπη επίσης ^*

Στις 25 Ιανουαρίου 2016, ο Τζούλιο Ρετζένι, διδακτορικός φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, εξαφανίστηκε ενώ πραγματοποιούσε εργασίες πεδίου στο Κάιρο της Αιγύπτου¹. Το βασανισμένο σώμα του βρέθηκε σε ένα χαντάκι εννέα ημέρες αργότερα, στις 3 Φεβρουαρίου.

Μετά από έξι χρόνια, η Αίγυπτος εξακολουθεί να αρνείται κάθε ευθύνη για το θέμα και οι δράστες αυτού του εγκλήματος εξακολουθούν να κυκλοφορούν ελεύθεροι. Ωστόσο, η μάχη για την αλήθεια σχετικά με τη δολοφονία του Ρετζένι είναι πιο σημαντική από ποτέ.

Η δολοφονία του Τζούλιο Ρετζένι δεν ήταν μόνο μια πρωτοφανής και απαράδεκτη επίθεση κατά της αρχής της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Ήταν ένα έγκλημα που αποκάλυψε την κλίμακα και τη βιαιότητα της αντεπαναστατικής καταστολής που βρίσκεται σε εξέλιξη στην Αίγυπτο, καθώς και την αίσθηση ατιμωρησίας της Αιγύπτου.

Παρόλο που τέσσερις αξιωματικοί της Εθνικής Υπηρεσίας Ασφαλείας της Αιγύπτου έχουν κατηγορηθεί επίσημα στη δίκη που διεξάγεται στη Ρώμη², η διαδικασία έχει προς το παρόν σταματήσει³ μετά την άρνηση της Αιγύπτου για οποιαδήποτε ανάμειξη στην υπόθεση και την άρνησή της να αφήσει τους αξιωματικούς της να δικαστούν από ένα ξένο κράτος.

Η ατιμωρησία της Αιγύπτου, ωστόσο, είναι μόνο η μία πλευρά της ιστορίας. Η άλλη πλευρά αφορά τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τη συνενοχή τους με το καθεστώς του προέδρου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι. Η Αίγυπτος έγινε πρόσφατα ο τρίτος μεγαλύτερος εισαγωγέας όπλων στον κόσμο⁴, πίσω μόνο από τη Σαουδική Αραβία και την Ινδία. Οι στρατιωτικές εισαγωγές έχουν υπερδιπλασιαστεί τα τελευταία πέντε χρόνια, σε σύγκριση με την περίοδο μεταξύ 2010 και 2015. Η Αίγυπτος βρίσκεται τώρα καθ' οδόν για να αποκτήσει τη μεγαλύτερη ναυτική δύναμη στην περιοχή – και, γι’ αυτό, θα πρέπει να ευχαριστεί τους Ευρωπαίους συμμάχους της, ιδίως τη Γαλλία και την Ιταλία.

Η συμμαχία με τη Γαλλία

Μεταξύ του 2013 και του 2017, η Γαλλία ξεπέρασε τις Ηνωμένες Πολιτείες⁵ και έγινε ο δεύτερος κορυφαίος προμηθευτής όπλων για την Αίγυπτο μετά τη Ρωσία. (Μένει να δούμε αν οι τελευταίες συμφωνίες όπλων μεταξύ των ΗΠΑ και της Αιγύπτου⁶ θα αλλάξουν αυτή την κατάταξη). Το ένα τρίτο του συνόλου των αιγυπτιακών εισαγωγών όπλων προέρχεται σήμερα από τη Γαλλία, ενώ το ένα τέταρτο του συνόλου των γαλλικών στρατιωτικών εξαγωγών πηγαίνει στην Αίγυπτο. Οι γαλλικές εξαγωγές όπλων κατέγραψαν αύξηση 40% τα τελευταία πέντε χρόνια – αύξηση που οφείλεται άμεσα στη ζήτηση από τη Μέση Ανατολή, ιδίως από την Αίγυπτο.

Η κλίμακα και το βάθος της συνεργασίας μεταξύ της Αιγύπτου και της Γαλλίας υπερβαίνει τις στατιστικές. Λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, έγγραφα με την κωδική ονομασία «The Egypt Papers» διέρρευσαν από τη γαλλική ιστοσελίδα ερευνητικής δημοσιογραφίας Disclose⁷. Τα έγγραφα αποδεικνύουν ότι μεταξύ 2016 και 2018 η Γαλλία συμμετείχε σε μια σειρά στοχευμένων δολοφονιών που πραγματοποιήθηκαν από τις αιγυπτιακές ένοπλες δυνάμεις στα σύνορα της Λιβύης και της Αιγύπτου. Αλλά περιγράφουν επίσης λεπτομερώς τη σταθερή προμήθεια λογισμικού παρακολούθησης από τέσσερις γαλλικές εταιρείες τεχνολογίας – λογισμικό που χρησιμοποιήθηκε τακτικά από την Αίγυπτο για την παρακολούθηση και τη στοχοποίηση της εσωτερικής αντιπολίτευσης.

Το γεγονός ότι η Γαλλία μπορεί –κυριολεκτικά– να όπλισε την καταστολή του Αλ Σίσι δεν πέρασε απαρατήρητο από τη γαλλική δικαιοσύνη, η οποία δίκασε πρόσφατα τέσσερα στελέχη των εμπλεκόμενων γαλλικών εταιρειών τεχνολογίας και τα έκρινε ένοχα για «συνέργεια σε βασανιστήρια και εξαναγκαστικές εξαφανίσεις στην Αίγυπτο μεταξύ 2014 και 2021»⁸.

Ιταλικές εξαγωγές όπλων

Το 2019, η Αίγυπτος έγινε και επίσημα ο κορυφαίος πελάτης⁹ των εξαγωγών όπλων της Ιταλίας. Παρέμεινε ο νούμερο ένα πελάτης της Ιταλίας και το 2020, με όγκο εγκεκριμένων μεταφορών που αυξήθηκε εκθετικά¹⁰ μεταξύ 2016 και 2020: από 7 εκατ. ευρώ το 2016 σε 60 εκατ. ευρώ το 2017, 800 εκατ. ευρώ το 2019 και σχεδόν 1 δισ. ευρώ το 2020. Αυτή η εκπληκτική αύξηση οφείλεται όχι μόνο στην ποσότητα των όπλων που πωλούνται στην Αίγυπτο, αλλά και στον τύπο των όπλων που περιλαμβάνονται. Η ανοδική τάση ξεκίνησε το 2015, επί κυβέρνησης Ματέο Ρέντσι, με σημαντική αύξηση των εξαγωγών φορητών όπλων, ελαφρών όπλων και λογισμικού παρακολούθησης – αυτό ήταν ήδη κατά παράβαση των νόμων της ίδιας της Ιταλίας¹¹ που απαγορεύουν τη μεταφορά όπλων σε χώρες που παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα ή εμπλέκονται σε συγκρούσεις.

Αλλά η ροή των μεταφορών όπλων άλλαξε σημαντικά ταχύτητα το 2019, όταν η Ιταλία και η Αίγυπτος συνήψαν μια ιστορική συμφωνία –ιστορική και για τις δύο χώρες– για την πώληση πολύπλοκων οπλικών συστημάτων. Εκτός από τις δύο φρεγάτες που έχουν ήδη παραδοθεί, πρόκειται για άλλες τέσσερις φρεγάτες, 24 αεροσκάφη Eurofighter, έναν στρατιωτικό δορυφόρο και 24 ελαφρά μαχητικά αεροσκάφη¹². Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του εξοπλισμού θα παραχθεί από εταιρείες που ανήκουν εν μέρει στο ιταλικό κράτος, όπως η Fincantieri.

Η αγάπη της Ευρώπης για τους δικτάτορες

Μεταξύ του 2016 και του 2020, λοιπόν, την ώρα που η καταστολή από το καθεστώς αλ Σίσι κλιμακωνόταν μετά τη δολοφονία του Τζούλιο Ρετζένι, η στρατιωτική συνεργασία μεταξύ της Αιγύπτου και των Ευρωπαίων εταίρων της εντάθηκε κατακόρυφα. Ο αγώνας κατά της ισλαμικής τρομοκρατίας –ένα πολύ αγαπημένο μοτίβο και στις δύο πλευρές της Μεσογείου– χρησίμευσε ως το ιδανικό πρόσχημα για μια διαδικασία επανεξοπλισμού που ωφέλησε, ιδίως, τους ιδιώτες εργολάβους άμυνας και τις κυβερνητικές ελίτ της Αιγύπτου και της Ευρώπης.

Επιπλέον, αυτές οι πωλήσεις όπλων, οι οποίες συχνά χρηματοδοτήθηκαν από δάνεια¹³ που χορηγήθηκαν από χώρες που εξάγουν όπλα, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία ακόμη μεγαλύτερης αλληλεξάρτησης, και όχι μόνο οικονομικής, μεταξύ των δύο ακτών της Μεσογείου, σε τέτοιο βαθμό που τώρα οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν άμεσο συμφέρον από την επιβίωση του Αλ Σίσι.

Δέκα χρόνια μετά τις αραβικές εξεγέρσεις, και παρά την αρχική υποστήριξή της στους αγώνες και τα αιτήματα που ενσωματώθηκαν σε αυτές τις μαζικές διαμαρτυρίες, η Ευρώπη φαίνεται να έχει ξαναβρεί την αγάπη της για τους δικτάτορες¹⁴. Η κυνική προσέγγισή της δικαιολογείται συχνά με την έννοια ότι βάζει τα συμφέροντα πάνω από τις αξίες. Ωστόσο, πρόκειται για έναν λανθασμένο διαχωρισμό από πολλές απόψεις.

Πρώτον, όπως έδειξαν οι αραβικές εξεγέρσεις, δεν υπάρχει πραγματική, μακροπρόθεσμη σταθερότητα, πόσο μάλλον ασφάλεια, χωρίς κοινωνική δικαιοσύνη, αναγνώριση κάποιων βασικών δικαιωμάτων και κάποια αίσθηση δημοκρατίας. Δεύτερον, τα πολυδιαφημισμένα «εθνικά συμφέροντα» που υποτίθεται ότι επιδιώκονται από αυτές τις πολιτικές δεν είναι συχνά τίποτα από τα δύο.

Φαίνεται προφανές ότι στην περίπτωση της στρατιωτικής συνεργασίας με την Αίγυπτο, τα εθνικά συμφέροντα ταυτίζονται με τα συμφέροντα της αμυντικής βιομηχανίας και των κυβερνητικών ελίτ και στις δύο πλευρές της Μεσογείου. Αυτά δύσκολα αντιπροσωπεύουν τα συμφέροντα των εμπλεκόμενων εθνών- στην πραγματικότητα, τα έθνη συχνά καταλήγουν να είναι τα θύματα αυτών των πολιτικών.

Τρίτον, το χάσμα αξιοπιστίας της Ευρώπης διευρύνεται στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής¹⁵. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι, όπως δήλωσε πρόσφατα ένας Αιγύπτιος δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις «συμπεριφέρονται σαν εχθροί της δημοκρατίας»¹⁶, παρά σαν δημοκρατικά κράτη που επιθυμούν να βοηθήσουν άλλες χώρες να μεταβούν προς τη δημοκρατία.

Η ζημιά της φήμης τους στο εξωτερικό είναι σημαντική, αλλά το ίδιο ισχύει και για τον κίνδυνο ότι, σε ένα φαινόμενο μπούμερανγκ, τα δημοκρατικά πρότυπα θα αρχίσουν να διαβρώνονται και στο εσωτερικό – μια διαδικασία που στην πραγματικότητα ήδη συμβαίνει.

Υπάρχει ένα παλιό ρητό: «Η αλήθεια έχει πολλούς εχθρούς, το ψέμα έχει πολλούς φίλους». Η αλήθεια για το τι συνέβη στον Τζούλιο Ρετζένι είναι μια εξαιρετικά άβολη αλήθεια. Είναι άβολη για την αιγυπτιακή κυβέρνηση. Αλλά είναι άβολη και για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις – ειδικά για το ιταλικό κράτος, η στρατηγική του οποίου να διασφαλίσει ότι η Αίγυπτος φέρει την ευθύνη για τη δολοφονία του Τζούλιο έχει μέχρι στιγμής αποτύχει παταγωδώς.

Το 1919, ο Αντόνιο Γκράμσι έγραψε ότι «το να πούμε την αλήθεια, το να φτάσουμε μαζί στην αλήθεια, είναι μια επαναστατική πράξη»¹⁷. Το να πούμε την αλήθεια για τη δολοφονία του Τζούλιο Ρετζένι σημαίνει να πούμε την αλήθεια για την Αίγυπτο, αλλά σημαίνει επίσης να πούμε την αλήθεια για εμάς τους Ευρωπαίους, τις δικές μας κυβερνήσεις, τις πράξεις τους και τις ευθύνες τους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αυτό που συνέβη στον Τζούλιο Ρετζένι είναι τόσο σημαντικό πολιτικά και το να πούμε την αλήθεια για αυτό το έγκλημα θα ήταν πράγματι μια πολιτική και επαναστατική πράξη.

Μετάφραση: elaliberta.gr

Elisabetta Brighi, “Giulio Regeni’s murder speaks the truth about Egypt – and Europe too”, Open Democracy, 3 Φεβρουαρίου 2022, https://www.opendemocracy.net/en/north-africa-west-asia/giulio-regenis-murder-speaks-the-truth-about-egypt-and-europe-too/

Σημειώσεις

* Αυτή είναι μια επεξεργασμένη έκδοση της διάλεξης στη μνήμη του Τζούλιο Ρετζένι, η οποία έγινε από τον συγγραφέα στις 25 Ιανουαρίου 2022 στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ.

1 “Egypt”, Open Democracy, https://www.opendemocracy.net/en/tagged/egypt/

2 Ruth Michaelson and Lorenzo Tondo,“Italy charges Egyptian security agency officials over murder of Giulio Regeni”, The Guardian, 10 Δεκεμβρίου 2020, https://www.theguardian.com/world/2020/dec/10/italy-charges-four-egyptians-over-of-giulio-regeni

3 “Italian judge calls on govt to intervene to push Regeni case forward”, Mada Masr, 11 Ιανουαρίου 2022, https://www.madamasr.com/en/2022/01/11/news/u/italian-judge-calls-on-govt-to-intervene-to-push-regeni-case-forward/

4 Pieter D. Wezeman, Alexandra Kuimova and Siemon T. Wezeman, Trends in International Arms Transfers, 2020, SIPRI, Μάρτιος 2021, https://sipri.org/sites/default/files/2021-03/fs_2103_at_2020.pdf

5 “TIMEP Brief: European Arms Sales to Egypt”, The Tahrir Institute for Middle East Policy, 29 Οκτωβρίου 2018, https://timep.org/reports-briefings/timep-briefs/european-arms-sales-to-egypt/

6 Jennifer Hansler, “Biden administration authorizes $2.5 billion in arms sales to Egypt despite human rights concerns”, CNN, 25 Ιανουαρίου 2022, https://edition.cnn.com/2022/01/25/politics/us-arms-sales-egypt/index.html

7 “The Egypt Papers”, Disclose, https://egypt-papers.disclose.ngo/en/

8 “France accuses Nexa Technologies of ‘complicity in Egypt torture’”, Middle East Monitor, 29 Νοεμβρίου 2021, https://www.middleeastmonitor.com/20211129-france-accuses-nexa-technologies-of-complicity-in-egypt-torture/.

9 “Italian arms exports: almost 4 billion authorised in 2020, Egypt the leading buyer”, Rete Italiana Pace e Disarmo, 28 Απριλίου 2021, https://retepacedisarmo.org/english/2021/italian-arms-exports-almost-4-billion-authorised-in-2020-egypt-the-leading-buyer/

10 http://documenti.camera.it/leg18/dossier/pdf/DI0370.pdf

11 Amal Sadki, “Arms, Human Rights and Geopolitical Interest: Reflections on Italian Defence Exports”, Istituto Affari Internazionali, 20 Δεκεμβρίου 2021, https://www.iai.it/en/pubblicazioni/arms-human-rights-and-geopolitical-interest-reflections-italian-defence-exports

12 Chiara Cruciati, “Zaki will not be able to come to Italy, but billions in weapons will go to Egypt”, il manifesto, 16 Δεκεμβρίου 2021, https://global.ilmanifesto.it/zaki-will-not-be-able-to-come-to-italy-but-billions-in-weapons-will-go-to-egypt/

13 Maged Mandour, “Dollars to Despots: Sisi’s International Patrons”, Carnegie Endowment for International Peace, 19 Νοεμβρίου 2020, https://carnegieendowment.org/sada/83277

14 Andrea Teti, Vivienne Matthies-Boon, “Dancing with the devil: how the EU is complicit in Egypt’s brutal regime”, Open Democracy, 11 Δεκεμβρίου 2020, https://www.opendemocracy.net/en/north-africa-west-asia/dancing-with-the-devil-how-the-eu-is-complicit-in-egypts-brutal-regime/.

15 Dimitris Bouris, Daniela Huber, Michelle Pace (επιμ.), Routledge Handbook of EU-Middle East Relations, Routledge, 2021.

16 « #EgyptPapers. La lutte antiterroriste dévoyée au profit de la “ diplomatie des armes ” », orient xxi, 29 Νοεμβρίου 2021, https://orientxxi.info/lu-vu-entendu/egyptpapers-la-lutte-antiterroriste-devoyee-au-profit-de-la-diplomatie-des,5210.

17 L’ Ordnino Nuovo, http://www.centrogramsci.it/riviste/nuovo/ordine%20nuovo%20p1.pdf.